Giáo dục hàng hóa hay công ích?

Đạc lại bài báo cũ :

VHPG hân hạnh giời thiệu dưới đây bài trình bày giản lược của GS. Cao Huy Thuần, phát biểu trong Hội Thảo Hè tại Nha Trang cuối tháng 7 vừa qua, do một số trí thức ở ngoài nước tổ chức cùng với trí thức ở trong nước. Để tôn trọng tính trung thực của bài phát biểu, VHPG giữ nguyên giọng văn nói của tác giả. Toàn văn bài viết sẽ được lên mạng trên tạp trí Thời Đại Mới (http://www.tapchithoiđai.org) dưới nhan đề: “Trách nhiệm xã hội của đại học”.

Tôi cứ có cảm tưởng là một chuyện thừa trong Hội thảo này khi đẵt ra câu hỏi: Giáo dục là hàng hóa hay là công ích? Vấn đề này có thể đang làm bức xúc ở đâu khác, ở Âu châu chẳng hạn, nhưng ở ta, đem câu hỏi ấy ra hỏi các bậc phụ huynh, từ các chị buôn thúng bán bưng cho đến các nhà cao sản, quyền quý, chắc ai cũng cười mà nói:”Nếu không phải là hàng hóa thì là cái gì? Có cái gì mà không mua bán? Ấy, cứ hỏi ông tiến sĩ đằng kia!”.

Mua bán theo cái lối đó, tôi không dám bàn ; tôi muốn nói đến một chuyện mua và bán khác đang diễn ra trên quốc tế có chủ trương, có tiềm năng, có kế hoạch hẳn hoi, và hậu quả là mang đến cái mà một tác giả đã gọi là “ trật tự mới quốc tế và giáo dục ”. Trong “ trật tự mới này ”, giáo dục, vốn được xem như công ích, như gia tài công trong hầu hết cả nước, giờ đây đang có khuynh hướng tiến đến thị trường, đang thị trường hóa. Từ đâu mà khuynh hướng ấy đã diễn ra ? Từ sự lấn lướt của chủ nghĩa tân tự do. Bởi vậy, tôi đã mở màn bài viết của tôi bằng phần trình diễn ý thức hệ này. Tất nhiên, chủ nghĩa ấy chưa toàn thắng. Ở đâu, khắp nơi, đều có chống đối. Nhưng ngay cả ở Pháp, nơi mà ý niệm công ích, công vụ, vẫn được xem là nguyên tắc then chốt của giáo dục, chủ nghĩa mới này cũng đã gây tác động ảnh hưởng nhiều trên ĐH. Vậy, thế nào là giáo dục tân tự do ? Đó là quan điểm cho rằng giáo dục là một gia tài hầu hết là tư, và có giá trị trên hết là kinh tế tài chính. Không phải xã hội bảo vệ cho mọi thành viên cái quyền được có văn hóa truyền thống, mà ngược lại, mỗi cá thể phải tích góp những nguồn vốn tư và xã hội sẽ bảo vệ lợi lộc trong tương lai. Quan niệm tư như vậy có tương quan đến ý nghĩa của kỹ năng và kiến thức, tương quan đến cơ quan truyền đạt kiến thức và kỹ năng, tương quan đến những giá trị trong xã hội. Liên quan đến kỹ năng và kiến thức, vì sao ? Vì kỹ năng và kiến thức ở đây được hiểu theo nghĩa thực dụng, kỹ năng và kiến thức là dụng cụ để phục vụ lợi ích tư. Liên quan đến cơ quan truyền đạt kiến thức và kỹ năng, nghĩa là nhà trường, tại sao ? Vì nhà trường hiện hữu để phân phối cho những nhà máy sản xuất cái vốn con người mà nhà máy sản xuất cần. Nếu kiến thức và kỹ năng là nguồn vốn tư, càng tích góp càng đem lại lợi lớn, vị thế cho cá thể trong xã hội, thì đương nhiên giáo dục, huấn luyện và đào tạo, được kiến thiết xây dựng trên đối sánh tương quan mua và bán loại sản phẩm, phải được tổ chức triển khai theo luật lệ của thị trường, nghĩa là cạnh tranh đối đầu. Hiểu như vậy, giáo dục ngày càng chịu ràng buộc vào kinh tế tài chính, ngày càng đặt nặng trên tính cách thực dụng. Hai yếu tố đẩy giáo dục vào đường đó. Một là càng ngày cạnh tranh đối đầu càng kinh hoàng trên kinh tế tài chính toàn thế giới hóa. Hai là vị thế ngày càng quyết định hành động kiến thức và kỹ năng trong việc phát minh sáng tạo, sản xuất và kinh doanh thương mại của cải và dịch vụ. Các cơ quan quốc tế và những nước kỹ nghệ lại thôi thúc giáo dục vào đường đó bằng cách nhấn mạnh vấn đề cạnh tranh đối đầu như thể châm ngôn của giáo dục : “ Cạnh tranh kinh tế tài chính tức là cũng cạnh tranh đối đầu giữa những mạng lưới hệ thống giáo dục ”. Tôi trích tờ trìh của cơ quan hạng sang giáo dục – kinh tế tài chính Pháp : “ Ngày nay, một trong những yếu tố cơ bản để cạnh tranh đối đầu kinh tế tài chính của một vương quốc là mức giảng dạy của dân chúng trong nước đó, và kho kiến thức và kỹ năng được tích góp, hơn xa tài nguyên vạn vật thiên nhiên ”. Kiến thức đã trở thành món hàng để sản xuất, để cạnh tranh đối đầu, thì ĐH, nơi sản xuất kiến thức và kỹ năng, đương nhiên tham gia vào guồng máy tư bản, vào kinh tế thị trường – thị trường kiến thức và kỹ năng, thị trường đào tạo và giảng dạy, thị trường nghiên cứu và điều tra. Đã vào thị trường thì phải chơi cho ngon cái luật cạnh tranh đối đầu bằng cách tổ chức triển khai thế nào nằm trong tay chìa khóa của thành công xuất sắc : chìa khóa đó có cái tên là hiệu suất cao, mà muốn thế thì phải hợp lý hóa phương pháp hoạt động giải trí, phương pháp sản xuất theo kiểu doanh nghiệp. Nghĩa là phải học, phải vận dụng cách quản trị tư. Như vậy, người tiêu thụ kỹ năng và kiến thức tư, phương pháp quản trị bắt chước tư, nguồn vốn thu vào từ bên ngoài ĐH để bù trừ vào chỗ thiếu vắng của ngân sách Nhà nước là tư, ĐH công có khuynh hướng tiến dần đến tư, khiến tranh luận về “ ĐH công ích hay hàng hóa ” thành ra vô cùng phức tạp. Càng phức tạp hơn nữa khi càng ngày người ta càng nói đến “ ĐH doanh nghiệp ” ( Université entrepreneuriale ) như thể mẫu mực của ĐH tương lai. Trong quy mô này, ĐH ngày càng chịu ảnh hưởng tác động của những xí nghiệp sản xuất mà ĐH hợp tác để tăng trưởng, và như vậy quyền lợi tư lấn chiếm quyền lợi công. Thế nhưng, mặt khác, những Nhà nước lại thôi thúc tiến trình kinh doanh thương mại hóa kiến thức và kỹ năng như mũi dùi trong chủ trương tiến công vào thị trường quốc tế, và như vậy, trong chủ trương tiến công vào thị trường quốc tế, và như vậy, trong chủ trương xuất khẩu này, ĐH lại góp thêm phần vào quyền lợi công. Công tư lẫn lộn nhau. Tôi kỳ vọng những anh chị đã đọc bài viết của tôi rồi, cho nên vì thế tôi không dông dài ở đây. Vả chăng, Nước Ta ta cũng chẳng lạ lùng gì cái chuyện thương mại kinh doanh hóa kỹ năng và kiến thức. Chỉ mới trong tháng 6 vừa mới qua thôi, tôi đã đọc tối thiểu ba tin tức tương quan đến xuất khẩu giáo dục, xin nhắc tại đây.

Tin tức thứ nhất, tôi đọc được trong báo Tia Sáng Online, ngày 18-6, nói về lễ ra mắt “Chương trình đào tạo Công nghệ thông tin tại VN” giữa Trường Carnegie Mellon và Liên hiệp các trường Đại học và Doanh nghiệp đào tạo CNTT Việt Nam. Tờ báo viết: “Đây là lần đầu tiên, một tổ chức giáo dục – kinh tế của VN đứng ra mua bản quyền giàng dạy của một trường Đại Học hàng đầu của Mỹ về CNTT v.v.. ”. Chương  trình còn bao gồm các khóa học đào tạo cử nhân và các khóa ngắn hạn thiết kế. Tôi không bàn đến chuyện hay hay dở, tốt hay xấu, tôi nghĩ là hay, là nên, tôi chỉ muốn nói đến một chuyện mà thôi là chuyện mua bán, chuyện xuất khẩu giáo dục. Một đồng nghiệp của chúng ta ở đây cho biết: Carnegie Mellon là trường đại học Mỹ chuyên về xuất khẩu món hàng ấy và số tiền phải trả trước cho họ trong cái tin tức này là 2 triệu đô-la, và ta cho như thế là hời, vì các nước khác, Hàn quốc chẳng hạn, phải trả gấp 3, 4 lần hơn. Thào nào các nhà nghiên cứu nói: thị trường giáo dục là thị trường không lồ, lớn hơn nhiều so với thị trường xe hơi, và tăng trường rất nhanh.

Tin tức thứ hai, tôi đọc trên mạng, tương quan đến chuyến đi Mỹ vừa qua của Thủ tướng. Tôi đọc : “ Tối 26/6 giờ Nước Ta, 60 đại diện thay mặt của những trường ĐH, doanh nghiệp, những nhà đầu tư và những tổ chức triển khai xã hội Mỹ đã tham gia Hội thảo về “ Sáng kiến giáo dục Nước Ta – Hoa Kỳ ” tại Houston. Hiện thực hóa sáng tạo độc đáo của Quỹ Châu Á Thái Bình Dương, hội thảo chiến lược không chỉ là cuộc đối thoại về giáo dục, mà câu hỏi về yếu tố góp vốn đầu tư, kinh tế tài chính cũng đã được tranh luận và giải đáp ”. Bài báo viết tiếp về ghi nhận của Thủ tướng : “ Đây là dịp những nhà khoa học, những nhà quản trị giáo dục, những trường ĐH và những nhà đầu tư để phát triễn giáo dục Nước Ta ”. Bài báo tiếp lời rằng : 8 năm trường, ngôi trường tiên phong của Mỹ huấn luyện và đào tạo ở Nước Ta cấp bằng của Mỹ đã được thiết kế xây dựng : đại diện thay mặt của Đại học hội đồng Houstonm Texas, tại Nước Ta. Đến nay, 200 sinh viên Nước Ta đã theo học và nhận bằng của Mỹ mà không cần tới nước Mỹ. Đó chính là một dạng quy mô hạt mầm cần được nhân rộng và mong ước những đối tác chiến lược Hoa Kỳ nghiên cứu và điều tra hợp tác với Nước Ta để kiến thiết xây dựng quy mô tựa như. Tôi cũng không nói hay hay dở, tốt hay xấu, tôi chỉ nói đến chuyện mua và bán thôi. Tôi nghĩ là nên lắm chứ, nên hợp tác, rất nên. Có điều là tôi xin mở chút ngoặc đơn để nói về trường Đại học hội đồng ở Houston : đó không phải là một trường có chất lượng, ngay cả chỉ ở Houston, chứ đứng nói Mỹ hay quốc tế. Tôi khép ngoặc đơn.

Chuyện thứ ba, tôi đọc trên mạng của Chính phủ ngày 24/6 “Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân đã có buổi tiếp và làm việc với Tiến sĩ Allan Goodman, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Viện Giáo dục quốc tế IIE (Institute of International Education) và lãnh đạo của 7 trường đại học, cao đẳng hàng đầu Hoa Kỳ tại trụ sở Chính phủ chiều nay, 23/6”.

Bản tin tức ấy có đính kèm theo một ô vuông ra mắt Viện Giaó dục Quốc tế : “ Viện Giaó dục Quốc tế IIE có 20 đại diện thay mặt tại 5 lục địa, với 900 trường ĐH và cao đẳng thành viên, cùng trên 6.000 tình nguyện viên quốc tế. IIE hợp tác với những chính phủ nước nhà, những doanh nghiệp và những quỹ góp vốn đầu tư cùng những nhà hỗ trợ vốn khác kiến thiết xây dựng và thực thi những chương trình học tập và giảng dạy sinh viên, những nhà giáo dục và những cán bộ trẻ trong rất nhiều những nghành khác nhua trên toàn quốc tế ”. Tôi chỉ xin nhấn mạnh vấn đề : Viện Giáo dục Quốc tế này không phải chỉ hợp tác với những trường ĐH, mà còn với “ những doanh nghiệp và những quỹ góp vốn đầu tư cùng những nhà trợ ”. Tôi vừa nói xong chuyện hàng hóa, mua và bán. Bây giờ tôi xin hỏi : giáo dục có phải chỉ thế mà thôi, hay sao ? Trong bài viết của tôi, tôi nói nhiều đến ĐH Âu châu, do tại Âu châu đứng giữa hai chiều gió : một đằng, thực tiễn cạnh tranh đối đầu kinh tế tài chính buộc phải cải tổ ĐH để đạt hiệu suất cao hơn, một đằng nguyên tác công vụ của giáo dục vẫn được trang trọng xác nhận, mà hậu quả là phải nhắm đến công minh trên ghế nhà trường. Tranh luận giữa công và tư không phải chỉ diễn ra trên kim chỉ nan mà còn trên những yếu tố đơn cử trong lòng mỗi ĐH. Nếu ĐH chỉ là thị trường, vậy thì phải chăng chỉ những môn học nào, chỉ những nghiên cứu và điều tra nào, phân khoa nào không đẻ ra tiền thì bà con nghèo hay sao ? Nói đơn cử hơn, khoa học thuần túy, nghiên cứu và điều tra cơ bản là bà con nghèo, là con nuôi ? Khoa học vận dụng, công nghệ tiên tiến kỹ thuật là con ruột ? Và ôi thôi, khoa học xã hội, triết lý nhân văn, là con rơi ? Cái đầu un đúc trong ĐH là cái đầu thực dụng ? Sự thật mà khoa học nhắm đến như lẽ sống biến mất trong đầu những ông khoa học gia, thay thế sửa chữa bằng những cái bằng bản quyền sáng tạo đẻ ra tiền ? Văn hóa đâu có đẻ ra tiền, vậy văn hóa truyền thống biến mất trong ĐH ? Mỗi người đi học là tư bản gia của chính mình, vậy đâu là những giá trị, những nghĩa vụ và trách nhiệm xã hội của ĐH ? Trong bài viết, tôi có nêu lên một tác phẩm của đại triết gia Đức, Kant, tương đối ít người biết hơn những tác phẩm trứ danh khác, nhan đề là “ Xung đột giữa những phân khoa ”. Hơn hai trăn năm sau, không ngờ quyển sách trở nên thời sự. Tôi xin nhắc lại ý chính trong tác phẩm của Kant để những bạn nào chưa có thì giờ đọc bài của tôi hoàn toàn có thể theo dõi câu truyện. Kant nhắc lại sự thành hình của ĐH Âu châu hồi thế kỷ XIII dưới sự trấn áp của nhà thời thánh. Ba phân khoa nằm trên thượng đẳng : Thần học, Luật học, Y học. Tại sao Thần học nằm chót vót cao nhất ? Bởi vì môn này được cho phép chính quyền sở tại tác động ảnh hưởng “ mạnh nhất, sâu nhất ” trên dân chúng, được cho phép chính quyền sở tại đi tận vào trong “ sâu thẳm của tư tưởng và của ý muốn kín kẽ nhất của thần dân ”. Tại sao Luật học, tại sao Y học ? Không có luật, làm thế nào chính quyền sở tại cầm được dây cương tinh chỉnh và điều khiển cỗ xa xã hội ? Không có ý học, dân chúng ốm yếu bệnh tật thì ai ship hàng tốt cho nhà vua ? Ông Kant gật đầu cái trật tự quý phái ấy vì ông ma lanh. Ông nói ” thôi được, tôi nhận. Vật thì cái gì hạ đẳng thì chính quyền sở tại đâu cần phải nắm ? Trong những môn hạ đẳng ấy có văn chương, khoa học, toán thuần túy và tất yếu triết lý. Chính quyền đã lo ngại với lý trí ở trên cao rồi, còn cái thứ hạ đẳng này hãy giao cho lý trí riêng của những nhà thông thái. Nghĩa là cho bọn tri thức rởm như tất cả chúng ta đây. Vì là hạ đẳng, chính quyền sở tại cứ để cho những phân khoa ấy “ độc lập với mệnh lệnh của chính quyền sở tại trong việc giảng dạy ”, cho chúng nó cứ rong ruổi đi tìm “ quyền lợi của khoa học ”, nghĩa là Sự Thật ; Thế rồi ông Kant bắt qua nghề của chàng : môn triết lý. Ông nói : phân khoa triết là “ nơi mà lý trí phải có quyền nói một cách công khai minh bạch ”, phải có “ tự do, không phải để ra lệnh mà là để phán đoán mọi mệnh lệnh ”. Nó là hạ đẳng, có gì mà phải sợ ! Ông nói thêm, luôn luôn với một luận lý không thế bắt bẻ được : chính vì chính quyền sở tại không tìm nơi những phân khoa ấy chút tác động ảnh hưởng trực tiếp gì trên dân chúng, nên lý trí mới được tự do tăng trưởng theo luật riêng của nó, mới hoạt động giải trí dưới một chăm sóc duy nhất là chăm sóc về thực sự. Triết lý chính là cái môn trau dồi lý trí như vậy, nó không làm cái gì khác hơn là suy tư, và nó không suy tư cái gì khác hơn là thực sự. Bởi vậy, nó mới gán cho nó cái mỹ hiệu “ nữ hoàng của những khoa học ”. Khoa học là để đi tìm thực sự, và nó đứng vị trí số 1 vì đã được t6i luyện trau dồi lý trí như vậy. Hiểu như vậy thì tổng thể những môn học đều phải đặt dưới sự giám sát của nó, nghĩa là giám sát của thực sự. Và thực sự ở đây không phải là duy nhất, độc hữu, vì lý trí đặt trên nền tảng tự do – tự do tư tưởng, tự do phán đoán. Chắc những anh chị đã thấy cái ma lanh của Kant. Triết lý là ở hạ cấp hạ đẳng. Nhưng nó dựa trên lý trí, mà lý trí là khunh hướng đi tới của lịch sử dân tộc Âu châu : do đó nó sẽ hạ bệ Thần học ở thượng đẳng. Và sự thực đã diễn ra như vậy. Nhưng chăm sóc của Kant không phải chỉ là truất phế Thần học. Ông muôn phân hóa Triết đem đến cho những phân khoa khác một kiến thức và kỹ năng phụ trội, giúp những phân khoa khác thoát khỏi cái đầu óc thực dụng vốn là đầu óc của những trường chuyên nghiệp. Chính cái chăm sóc đó làm quyển sách của Kant cứ là thời sự cho đến thời nay. Bởi vì đào tạo và giảng dạy là gì trong ĐH ? Đào tạo thế nào ? Đào tạo nhân viên hay là huấn luyện và đào tạo một cái đầu ? Kiến thức chỉ là kiến thức và kỹ năng chuyên ngành hay kiến thức và kỹ năng phải còn là kiến thức và kỹ năng tổng quát, kiến thức và kỹ năng suy tư ? Ngày nay, không còn ai nghĩ nữa rằng triết lý hoàn toàn có thể làm tính năng mà Kant đã phó thác cho nó, nhưng cái công dụng ấy vẫn là thời sự của ĐH. Hãy xem ĐH Mỹ : tại sao sinh viên phải học 4 năm ở undergraduate ? Tại sao ông nha sĩ phải học gì cho lâu vậy, thay vì huấn luyện và đào tạo ông thợ bẻ răng cho nhanh ? Lý tưởng của ĐH không phải là biến toàn bộ thành thợ, thành nhân viên. Đại học không hề tách rời kim chỉ nan và thực tiễn, nghiên cứu và điều tra và huấn luyện và đào tạo, nghiên cứu và điều tra thuần túy và nghiên cứu và điều tra thực dụng. Đó là lý tưởng của một nhà giáo dục lẫy lừng, người Đức, Humboldt, hậu duệ niềm tin của Kant, mà ĐH Âu Mỹ vẫn còn lưu tác động ảnh hưởng. Đại học đào tạo và giảng dạy cái gì ? Humboldt vấn đáp : đào tạo và giảng dạy con người. Tại sao ? Tại vì con người không hề là con người nếu không có tự do, mà muốn học tự do thì cứ xem khoa học làm khoa học : khoa học đi tìm thực sự chứ không tìm cái gì khác. Đại học là chỗ dạy cho sinh viên ý thức khoa học, và niềm tin ấy phải vận dụng cho toàn bộ những môn. Mà niềm tin khoa học là gì ? Là suy luận, là phán đoán, là phê phán. Cái đó, toàn bộ ai vào ĐH đều phải học, không phân biệt ngành nghề. Tại sao tôi đem chuyện Kant và Humboldt ra nói ở đây, sau khi trình diễn khuynh hướng ĐH hàng hóa ? Tại vì tôi gật đầu khuynh hướng ấy như một mũi tên mà lịch sử vẻ vang bắn đi, không gì cưỡng lại được. Không gì cưỡng lại được làn sóng kinh tế tài chính toàn thế giới hóa và thương mại hóa ĐH. Không gì cưỡng lại được nhu yếu hiệu suất cao để cạnh tranh đối đầu giữa những ĐH, trong nước và ngoài nước. Nhưng chính vì không gì cưỡng lại được mà ta, tất cả chúng ta ở đây, phải cưỡng. Bởi vì ĐH không hề chỉ nhắm một chiều : chiều kinh tế tài chính. Đại học có những tính năng khác, mang ý nghĩa khác. Tôi đã kết thúc bài viết của tôi bằng diễn văn của bà Hiệu trưởng Đại học Harvard. Harvard là một ĐH tư, lại là một ngôi trường tư ở Mỹ, pháo đài trang nghiêm của tự do chủ nghĩa. Nhưng bà hiệu trưởng Faust nói gì ? Nói rằng tinh hoa của ĐH nằm ở chỗ ĐH chỉ chịu nghĩa vụ và trách nhiệm với quá khứ và tương lai của dân tộc bản địa, chứ không nhắm vào những tiềm năng thực tiễn mươi, mười lăm năm trước mắt, chuyện ấy vớ vẩn. Nhắm vào quá khứ là phải hiểu gia tài của cha ông để lại. Như vậy mới hiểu rằng mình là ai, từ đâu đến, đi về đâu. Nhắm vào tương lai, nghĩa là phải biết đổi khác : kiến thức và kỹ năng là biến hóa, biến hóa tiếp tục. Bởi vậy, bà nói, ĐH là chỗ thử thách với bất kể ai dám nói rằng mình nắm thực sự không chối cãi trong tay. Tôi có ngửi thấy mùi tài lộc gì đâu trong suốt diễn văn của bà ?

Tôi nghĩ rằng, đại học chúng ta, nếu xứng đáng tầm cỡ đại học, chắc chắn sẽ đứng trước hai luận lý trái ngược: luận lý của đại học thị trường và luận lý của đại học cổ điển. Quan điểm của tôi là duy trì sự căng thẳng giữa hai khuynh hướng, xem sự căng thẳng đó cũng như là bản chất của đại học, bởi vì đại học phải là mảnh đất của va chạm, không có va chạm thì không có tranh luận, mà không có tranh luận thì không có trí thức, không có văn hóa. Không có tranh luận thì chúng ta chỉ đào tạo ra những cái đầu khô, những cái đầu sẵn sang làm nô lệ cho mọi thế lực, trong đó có thế lực của đồng tiền.

Các anh chị được cho phép tôi thú thật một điều. Trong suốt cuộc sống dạy học của tôi ở quốc tế, tôi không vui, chính do tôi có cảm tưởng tôi là người bán chữ, sinh viên trước mặt tôi là những người mua chữ. Tôi được huấn luyện và đào tạo từ nhỏ trong luân lý đạo đức của cha tôi, giáo viên tiểu học kiểu mẫu, rằng người dạy học không phải là người cầm cái cần câu cơm. Thế hệ của tôi là thế hệ đọc nằm lòng truyện ngắn của Alphonse Daudet về buổi học ở đầu cuối, kể nỗi xúc động của một ông giáo lớp ba khi dạy buổi ở đầu cuối trước khi hai tỉnh Alsace – Lorraine của nước Pháp bại trận bị cắt để sát nhập vào nước Đức thắng trận. Ông giáo run run nói lời sau cuối khi chuông rung hết giờ : Vive la France ! Nước Pháp muôn năm !

Đại học, đối với tôi, và tôi nghĩ là đối với chúng ta, vẫn còn là nơi để học làm người, làm người tự do, làm người Việt Nam.
Cao Huy Thuần | Văn Hóa Phật Giáo Số 65
Thư Viện Hoa Sen

Source: https://vh2.com.vn
Category : Vận Chuyển