Chiếc lá cuối cùng: Khi nghệ thuật trở thành cứu cánh cho con người

Chiếc lá cuối cùng là truyện ngắn nổi tiếng bậc nhất của nhà văn người Mỹ O. Henry. Tác phẩm gây được nhiều tiếng vang bởi những giá trị nhân văn sâu sắc mà nó gửi gắm về tình người, nghị lực sống và giá trị đích thực mà nghệ thuật mang lại.

Bằng tài kể chuyện khéo léo, cách xây dựng tình huống truyện đặc sắc cũng như sự chiêm nghiệm riêng về nghệ thuật, tác giả đã thành công để lại dấu ấn trong trái tim độc giả, biến Chiếc lá cuối cùng trở thành kiệt tác chung của nền văn học thế giới.

Nhà văn của những mảnh đời bất hạnh và tác phẩm Chiếc lá cuối cùng

Henry tên thật là William Sydney Porter, ông sinh năm 1862 tại Greensboro, Bắc Carolina trong một gia đình có cha là bác sĩ. Không may mắn như bạn bè đồng trang lứa, mẹ của O. Henry qua đời vì căn bệnh lao phổi hiểm ác khi ông mới tròn ba tuổi.

Sau khi mẹ mất, William liên tục lớn lên trong sự chăm nom của người bà và cô chú. Dù còn nhỏ nhưng cậu bé ấy lại có niềm đam mê đặc biệt quan trọng với những cuốn sách, đây cũng là hạt giống khai màn cho sự nghiệp sáng tác dồi dào về sau .

Năm mười lăm tuổi, ông bỏ học và đến thao tác tại hiệu thuốc của chú ruột trước khi chuyển đến bang Texas để mưu sinh. Nhà văn khi ấy đã thử qua đủ nghề, từ đầu bếp nhà hàng quán ăn, nhân viên cấp dưới thư ký cho đến vẽ kỹ thuật, nhân viên cấp dưới xưởng in .
Trước khi bước vào văn chương, ông làm thư ký ngân hàng nhà nước nhưng bị buộc tội biển thủ công quỹ, phải lãnh mức án năm năm tù giam. Song vì tái tạo tốt nên O. Henry được trả tự do sau ba năm, ông khởi đầu sáng tác trong quãng thời hạn này để kiếm tiền nuôi con .
Khi trở lại đời sống thông thường, ông liên tục cho sinh ra nhiều truyện ngắn và lấy bút danh O. Henry. Cái tên này đã gắn bó với đời sống và sự nghiệp nhà văn trong suốt quãng đời còn lại .

Sau khi bén duyên với nghề viết, văn sĩ đã để lại cho đời hơn sáu trăm truyện ngắn. Sáng tác của ông đều được đánh giá cao và được công chúng đón nhận nồng nhiệt, điển hình là Quà tặng của những người thông thái, Căn gác xếp, Chiếc lá cuối cùng.

Được xuất bản lần đầu vào năm 1907, Chiếc lá cuối cùng là một trong những truyện ngắn hay nhất, thể hiện rõ ràng và tập trung phong cách sáng tác của nhà văn.

Tác phẩm là câu truyện đầy cảm động về tình yêu thương, sự đồng cảm và đồng cảm giữa những con người nhỏ bé trong xã hội cũ. Nó cũng được xem là bản tuyên ngôn, khẳng định chắc chắn thiên chức cao quý của văn học nói riêng và nghệ thuật và thẩm mỹ nói chung .

Giá trị nhân văn sâu sắc của Chiếc lá cuối cùng 

Chiếc lá cuối cùng chinh phục trái tim người đọc bằng thứ tình cảm cao đẹp giữa con người với con người. Tác giả đặt mình vào trong sự khốn khổ của từng nhân vật để lắng nghe thật kĩ tiếng lòng, đem nó phơi trải lên trang văn với thái độ trân trọng và cảm thông.

Dẫu sống trong tình cảnh thiếu thốn nhưng những nhân vật trong tác phẩm chưa khi nào để tình yêu thương đồng loại nguội lạnh. Họ đồng cảm, kề cạnh, tiếp thêm sức mạnh cho nhau để tạo nên những phép màu kỳ diệu .

Câu chuyện về những số phận khốn khổ

Henry là nhà văn của những số kiếp lay lắt trong xã hội Hoa Kỳ đương thời. Ông không dùng ngòi bút để tô hồng hay đánh bóng hiện thực mà đi vào góc tối số phận để kiếm tìm cảm hứng sáng tác .
Trang viết của văn sĩ luôn có bóng hình của những con người xấu số, đó là hai cô họa sỹ nghèo Giôn-xi và Xiu sống trong nhà ở nhỏ bé, ông cụ Bơ-men sống ở tầng dưới .
Giôn-xi không những chôn vùi tham vọng mà còn phải vật vã chiến đấu với bệnh tật, cụ Bơ-men thì khát khao tạo ra một siêu phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật dù nay tuổi đã cao. Cả hai đều có ước nguyện riêng nhưng vẫn chưa khi nào triển khai được .

Nhân vật trong Chiếc lá cuối cùng, họ tuy là những con người với gương mặt, tên tuổi và giới tính khác nhau nhưng đều có điểm chung, ấy chính là sự thiếu thốn và cơ cực luôn hiện hữu.

Không chỉ tái hiện khó khăn vất vả về mặt vật chất của con người, O. Henry còn nhìn thấy ở họ những thảm kịch niềm tin. Chính điều ấy khiến những kiếp người nhỏ nhoi dần đánh mất chính mình, rơi vào kiếp “ chết dần chết mòn ” .

Giôn-xi, cô họa sỹ trẻ với bao tham vọng và nhiệt huyết, lại mắc bệnh sưng phổi và chỉ còn biết ngồi đếm từng chiếc lá trên cây thường xuân. Thời điểm chiếc lá cuối cùng rơi xuống cũng là khi cô thỏa hiệp với số phận và gật đầu buông xuôi .
Cụ Bơ-men, người họa sỹ với niềm ước ao vẽ được một tác phẩm để đời nhưng trớ trêu thay, mong ước này chưa khi nào trở thành hiện thực. Cụ chỉ hoàn toàn có thể ngồi làm mẫu cho những họa sỹ trẻ, kiếm ít tiền sinh sống qua ngày .
Bầu không khí trong tác phẩm mang sắc thái ảm đạm, thậm chí còn có phần u ám và sầm uất bởi những trớ trêu của số phận. Thế nhưng, nhà văn không đơn thuần là thuật lại sự nghiệt ngã ấy, ông còn muốn khơi dậy sự thương cảm và nỗi xót xa nơi fan hâm mộ .
Với tư cách người nghệ sĩ chân chính, O. Henry đã mang đến cho tác phẩm luồng sáng mới, xua tan đi bóng đêm phủ kín từng nhân vật. Luồng sáng ấy không chỉ là bước ngoặt trong câu truyện, nó còn là hiện thân của tình yêu thương con người .

Ý nghĩa đằng sau nhan đề Chiếc lá cuối cùng

Sự kĩ năng của người nghệ sĩ không đợi đến khi anh ta thiết kế xây dựng một trường hợp truyện độc lạ hay những diễn biến giật mình, gay cấn mới thể hiện mà nó nằm ngay trong cách người ấy đắn đo đặt nhan đề cho đứa con ý thức .

Henry với tư cách một nhà văn chân chính, đã đặt tên cho tác phẩm là Chiếc lá cuối cùng. Không cầu kỳ và hoa mỹ, giản dị nhưng cũng đủ thể hiện nội dung và tư tưởng của toàn câu chuyện.

Chiếc lá cuối cùng là món quà mà cụ Bơ-men dành cho Giôn-xi như một lời an ủi, động viên cô vực dậy ý thức, thắng lợi bệnh tật để hướng đến đời sống tốt đẹp hơn .
Nó cũng là hình tượng TT, tóm gọn linh hồn của hàng loạt câu truyện. Vốn dĩ, lá trên cây thường xuân cứ thay phiên lìa cành như quy luật tạo hóa, chỉ có chiếc lá cuối cùng do cụ Bơ-men vẽ khi trải qua bao cơn gió mạnh, vẫn không buông xuôi .
Chiếc lá thường xuân kia chân thực, sinh động như một chiếc lá thật, không riêng gì bởi kĩ năng hội họa mà còn vì nó là kết tinh của tình thương vô bờ bến. Khi vẽ chiếc lá, người họa sỹ già ấy đã gửi gắm toàn bộ tấm lòng .
Hơn thế nữa, chiếc lá ấy còn là hình tượng cho thẩm mỹ và nghệ thuật chân chính mà O. Henry hướng đến. Một tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ đích thực phải Giao hàng con người và niềm hạnh phúc của họ .
Nghệ thuật không cần là “ ánh trăng lừa dối ”, không nên xa rời trong thực tiễn mà chỉ nên và phải nên bắt nguồn từ tình yêu thương con người, giúp họ vượt qua nghịch cảnh cũng như tìm lại chính mình .

Phép màu kỳ diệu từ tình yêu thương con người trong Chiếc lá cuối cùng

Là một nhà viết truyện văn minh, O. Henry hiểu rõ hơn ai hết khái niệm phép màu. Nó không phải thứ phép thuật từ những vị thần tiên, càng không phải là sự ngẫu nhiên của đời sống .
Khi người đọc tưởng chiếc lá cuối cùng sẽ rơi xuống với sự ra đi của Giôn-xi, sự đau khổ của Xiu và tác phẩm không thể nào hoàn thành xong của cụ Bơ-men thì phép màu, bằng một cách nào đó đã xảy ra và xoay chuyển mọi thứ .
Sau trận mưa tuyết kinh hoàng hôm ấy, vẫn còn một chiếc lá thường xuân trên tường gạch. Dù cho mưa đập ngoài hành lang cửa số, gió mùa thi nhau thổi ào ào thì nó vẫn kiên cường bám trụ, không một chút ít lung lay .

Khi Giôn-xi một lần nữa nhìn thấy nó, cô như hiểu ra chân lý cuộc sống. Chiếc lá ấy đã cứu Giôn-xi khỏi sự vô vọng, truyền cho người họa sỹ trẻ niềm tin yêu và sự ham sống .

“ Có một cái gì đấy đã làm cho chiếc lá cuối cùng vẫn còn đó để cho em thấy rằng mình đã tệ như thế nào. Muốn chết là một tội. ”

Sự can đảm và mạnh mẽ của chiếc lá đã khiến cô nhận ra đời sống này quý giá đến nhường nào. Sẽ là một cái tội thật lớn nếu như ai đó muốn từ bỏ sự sống của mình chỉ bởi bản thân đang lâm vào nghịch cảnh .
Khi Giôn-xi tìm lại được chính mình và mở màn một đời sống mới thì cũng là lúc cụ Bơ-men vẽ được siêu phẩm của đời mình. Tác phẩm ấy không chỉ được tạo nên từ năng lực hội họa mà còn đến từ sự hi sinh cao quý .

“ Em thân yêu ơi, em hãy nhìn ra ngoài hành lang cửa số, nhìn chiếc lá thường xuân cuối cùng ở trên tường. Em có lấy làm lạ tại sao chẳng khi nào nó rung rinh hoặc lay động khi gió thổi không ? Ồ, em thân yêu, đó chính là siêu phẩm của cụ Bơ-men, – cụ vẽ nó ở đấy vào cái đêm mà chiếc lá cuối cùng đã rụng. ”

Hóa ra, chiếc lá thường xuân kiên cường kia chỉ là một họa phẩm từ đôi bàn tay của cụ Bơ-men. Thế nhưng, nó tinh xảo đến mức người họa sỹ như Giôn-xi cũng không hề phân biệt nổi .

Phép màu trong Chiếc lá cuối cùng chính là tác phẩm của cụ Bơ-men, nó là sự hóa thân của tình yêu thương đồng loại, từ trái tim của người làm nghệ thuật thực thụ.

Khi tình yêu thương con người trở thành cội nguồn sức mạnh 

Khi Chiếc lá cuối cùng được xuất bản, nó đã lấy đi nước mắt hàng ngàn người đọc. Tác phẩm không chỉ phản ánh phần nào những góc khuất của số phận con người trong xã hội Mỹ đầu thế kỉ XX mà còn khẳng định sức mạnh lớn lao của tình yêu thương.

Xuyên suốt câu truyện, ngòi bút của O. Henry chưa khi nào thôi khắc họa sự ấm cúng cùng nghĩa cử cao quý từ những nhân vật trong tác phẩm. Sống trong cảnh thiếu thốn vật chất nhưng tâm hồn họ lại đa dạng và phong phú và xinh xắn biết bao .
Dù không phải là chị em ruột thịt nhưng Xiu lại kề cạnh chăm nom và trân quý Giôn-xi như người thân trong gia đình trong nhà. Qua lời nói và hành vi của cô, người đọc hoàn toàn có thể cảm nhận được cô yêu thương Giôn-xi đến nhường nào .

“ Em hãy nghĩ đến chị, nếu em không còn muốn nghĩ đến mình nữa. Chị sẽ làm gì đây ? ” .

Xiu cũng là cô họa sỹ nghèo, phải chật vật với khó khăn vất vả và những nỗi lo ngại. Tưởng như sống trong cái khổ, người ta sẽ ích kỷ nghĩ cho chính mình nhưng ở đây, Xiu vẫn ngày đêm trông chừng, động viên Giôn-xi vượt qua bệnh tật .

Chiếc lá cuối cùng ngời sáng không chỉ vì mỗi tình yêu thương vô bờ bến của Xiu mà còn bởi sự hi sinh cao cả của cụ Bơ-men. Người họa sĩ ấy đã dành tặng cuộc đời mình cho Giôn-xi, giúp cô tìm lại niềm tin đối với cuộc sống.

Người đọc ắt hẳn không thể nào quên được hình ảnh một cụ già yếu ớt gồng mình trong đêm mưa gió để vẽ nên chiếc lá thường xuân hay sự ân cần, lo ngại của cô gái trẻ so với người bạn của mình .
Từ hình dáng u sầu của một người bệnh, nhờ sự yêu thương, chăm nom và kề cạnh của Xiu cũng như cụ Bơ-men, Giôn-xi đã thắng lợi bệnh tật, khát khao được sống và vẽ vịnh Na – plơ .
Có thể nói, tình yêu của Xiu và cụ Bơ-men chính là hạt nhân mang tính quyết định hành động trong sự phục sinh thần kì của một bệnh nhân tưởng chừng như mất hết hy vọng sống như Giôn-xi .

Thông điệp dành cho người làm nghệ thuật trong tác phẩm 

Chiếc lá cuối cùng không chỉ mang đến cho người đọc những thông điệp nhân văn sâu sắc về cuộc đời, sự vượt qua nghịch cảnh để vươn đến một cuộc sống tốt đẹp mà nó còn là lời nhắc nhở, bản tuyên ngôn về nghệ thuật thuật chân chính.

Bàn về mục tiêu thật sự của thẩm mỹ và nghệ thuật, có rất nhiều quan điểm khác nhau. Đã có thời, người ta cho rằng thẩm mỹ và nghệ thuật chỉ là một phương tiện đi lại mua vui cho con người .
Thế nhưng với O. Henry, thẩm mỹ và nghệ thuật không được định nghĩa một cách đơn thuần và hời hợt như vậy. Nghệ thuật phải là một thứ cao quý, giàu ý nghĩa và thâm thúy hơn .
Cụ Bơ-men cuối cùng cũng đã hoàn thành xong tâm nguyện tạo ra được một siêu phẩm. Tác phẩm để đời ấy của cụ, không phải vẽ về những thứ hào nhoáng, bóng bẩy mà chỉ là chiếc lá thường xuân thông thường .
Thế nhưng, sự thông thường đó lại tiềm ẩn một sức mạnh cứu rỗi lớn lao. Điều đó đã cho thấy, nghệ thuật và thẩm mỹ phải bắt nguồn từ đời sống mà đâm chồi nảy nở .

“ Cuộc đời là nơi mở màn cũng là nơi đi tới của văn học ” – Tố Hữu khẳng định chắc chắn tầm quan trọng của hiện thực đời sống

Nếu như người nghệ sĩ thoát ly khỏi thực tại, dửng dưng trước nỗi khổ của con người trong thời đại thì tác phẩm khi thai nghén ra sẽ chỉ là thứ thẩm mỹ và nghệ thuật vui chơi đơn thuần. Trải qua quy luật đào thải của thời hạn, chúng sẽ dần bị quên béng và biến mất .
Nghệ thuật mở màn từ đời sống nhưng không do đó mà người cầm bút được cho phép “ đứa con ” của mình trở thành một cỗ máy sao chép hiện thực. Nghệ thuật, về thực chất, chính là sự gạn lọc có ý nghĩa của cuộc sống .

Nếu như cụ Bơ-men nhận ra rằng, chỉ chiếc lá kia mới giúp Giôn-xi tìm lại sự thiết tha với đời sống thì người làm thẩm mỹ và nghệ thuật cũng phải biết kiếm tìm và chắt chiu những “ giọt mật ” tinh túy nhất để đưa vào tác phẩm .
Nghệ thuật sẽ không là gì nếu thiếu vắng bóng hình của đời sống. Thế nhưng, sự hiện hữu của hiện thực trong tác phẩm phải có ý nghĩa, tiềm ẩn những bài học kinh nghiệm nhân văn thâm thúy .
Hơn thế nữa, nghệ thuật và thẩm mỹ đích thực, phải là thứ thẩm mỹ và nghệ thuật vị nhân sinh, thiết kế nên một quốc tế mới, tốt đẹp và bác ái hơn .

“ Một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên bên trên toàn bộ bờ cõi và số lượng giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người. Nó phải tiềm ẩn một cái gì lớn lao, can đảm và mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình … Nó làm cho người gần người hơn. ” – Nam Cao cũng có lần đề cập giá trị của thẩm mỹ và nghệ thuật chân chính

Nghệ thuật, cũng giống như bức tranh của cụ Bơ-men, phải sinh ra vì con người và vì niềm hạnh phúc con người. Nó phải thôi thúc con người hướng tới những điều tốt đẹp, thêm nâng niu và trân trọng đời sống này hơn .

Kết cấu đảo ngược tình huống và dụng ý nghệ thuật trong Chiếc lá cuối cùng

Nhà văn O. Henry đã rất khôn khéo khi kiến thiết xây dựng thẩm mỹ và nghệ thuật đảo ngược trường hợp đến hai lần. Việc sử dụng cấu trúc ấy không chỉ tăng tính mê hoặc mà còn làm điển hình nổi bật giá trị nhân đạo của tác phẩm .
Lần đảo ngược tiên phong, Giôn-xi từ một người bệnh mất hết hy vọng với đời sống, chỉ chực chờ tích tắc chiếc lá cuối cùng lìa khỏi cành đã khỏe lại, yêu đời, thắng lợi bệnh tật và thắng lợi cả bản thân mình .
Sự phục sinh diệu kì này của Giôn-xi xuất phát từ việc cô nhận thức rằng được sống và hiện hữu trên cõi đời này quan trọng đến nhường nào. Đến một chiếc lá còn cố gắng nỗ lực bám trụ trên cành cây trong cơn mưa và bão thì cô cũng phải cố gắng nỗ lực đến cuối cùng để được bên cạnh những người thân yêu .
Lần đảo ngược thứ hai, người đọc không khỏi giật mình khi tận mắt chứng kiến cụ Bơ-men, từ một con người vốn khỏe mạnh lại ra đi cũng vì căn bệnh viêm phổi ác tính .
Sự ra đi của người họa sỹ già ấy không khỏi làm người đọc giật mình, lại còn xót xa hơn nữa khi biết cụ chính là người mạo hiểm tính mạng con người mình để cứu lấy một cô gái trẻ đã vô vọng như Giôn-xi .
Cụ vẽ chiếc lá thường xuân cuối cùng trong sự thầm lặng. Không ai biết rằng trong trong cái đêm mưa gió kia, cụ Bơ-men đã phải chật vật thế nào nhưng có một điều chắc như đinh là, tác phẩm ấy đều được mọi người trân quý như một thứ bảo vật .
Cả hai tuyến nhân vật đều có kết cục khác nhau ở cuối câu truyện trải qua cấu trúc đảo ngược trường hợp. Tuy nhiên, vận mệnh họ lại được gắn chặt với nhau bằng bức tranh chiếc lá thường xuân, vừa là chi tiết cụ thể thắt nút và mở nút của tác phẩm .
Có thể nói, năng lực nghệ thuật và thẩm mỹ của O. Henry được thể hiện rất rõ khi ông sử dụng cấu trúc đảo ngược trường hợp. Nó không chỉ đưa người đọc từ giật mình này đến giật mình khác, tăng thêm sự mê hoặc mà còn khiến câu truyện trở nên nhân văn hơn với sự hi sinh bí mật, cao quý của cụ Bơ-men .

Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm Chiếc lá cuối cùng 

Chiếc lá cuối cùng chinh phục người đọc không chỉ ở những giá trị nhân văn mà nó gửi gắm mà còn bởi sự vận dụng, kết hợp một cách điêu luyện các thủ pháp nghệ thuật của nhà văn O. Henry.

Văn sĩ như đặt mình vào trong thực trạng từng nhân vật, đi sâu vào nội tâm để đồng cảm nỗi lòng của họ. Với thẩm mỹ và nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm trạng, những biến chuyển dù rất phức tạp trong tâm hồn mỗi nhân vật, đều được ông phơi trải lên từng trang văn vô cùng chân thực và sinh động .

Để tạo dựng nên những trang văn khắc họa không thiếu tâm ý nhân vật như vậy, tác giả đã khôn khéo tích hợp thuần thục vốn ngôn từ phong phú, đa dạng chủng loại. Mỗi câu chữ được viết ra đều có hồn cốt riêng, chuyên chở được ý nghĩa nhà văn muốn gửi gắm .
Henry còn là bậc thầy trong việc kiến thiết xây dựng trường hợp truyện. Tác giả thiết kế xây dựng và sắp xếp những diễn biến vô cùng khôn khéo, đặc biệt quan trọng là cách sử dụng cấu trúc đảo ngược trường hợp đến hai lần .

Dù đã hơn một thế kỷ trôi qua nhưng Chiếc lá cuối cùng vẫn in dấu trong trái tim bạn đọc bởi giá trị nhân đạo sâu sắc mà nó chứa đựng. 

Không chỉ là một bức tranh toàn cảnh về đời sống nghèo khó của những người nhỏ bé trong xã hội Mỹ đương thời, nó còn là thông điệp về tình yêu thương giữa người với người .
Để rồi, fan hâm mộ vẫn sẽ tìm đến với O. Henry, đọc những trang viết của ông để hiểu thêm về con người và lẽ sống, nhận ra rằng đời sống này vẫn đáng sống và tươi đẹp biết bao .

Hạ Nhiên

Source: https://vh2.com.vn
Category : Đánh Giá