Từ trái nghĩa

Nghĩ ngợi một lúc, tôi thử đưa cho cô mấy cặp tìm hiểu thêm là : Trắng – đen, xanh – đỏ, đỏ – vàng, nhạt – sẫm, sáng – tối … Nhưng cô giãy nảy và chỉ đồng ý một cặp trái nghĩa “ chính danh ” là “ trắng – đen ”, còn những cặp khác thì “ chả thấy trái nghĩa chút nào ”. Cô còn mang ngay cuốn “ Từ điển tiếng Việt ” ( Hoàng Phê chủ biên ) bản mới nhất ( năm ngoái ) ra và dõng dạc nói : “ Anh xem này. Từ điển người ta viết rõ ràng ràng là : Từ trái nghĩa là “ từ có nghĩa trái ngược nhau ”, như hay – dở, tốt – xấu, cao – thấp … Màu trắng đối nghĩa với màu đen thì đúng rồi, chứ mấy cái màu kia ( xanh – đỏ, đỏ – vàng … ) gọi là trái nghĩa nghe vô lý quá ! ” .
Mới nghe qua, tôi chắc rất nhiều người cũng đống ý với cách biện luận này, nhất là sau khi tìm hiểu thêm cách định nghĩa trong từ điển. Tuy nhiên, phải nói rằng, lập luận như vậy không sai, nhưng chưa triệt để theo đúng ý thức ngôn ngữ học .
Bởi nếu chỉ địa thế căn cứ vào nghĩa của một từ nào đó được tách ra khỏi ngữ cảnh thì tất cả chúng ta sẽ có những cặp trái nghĩa cơ bản, như : buồn – vui, đẹp – xấu, mưa – nắng, sống – chết, cao – thấp … Nó giống như những cặp trái chiều trong triết học ( cái riêng – cái chung, đồng điệu – dị hóa, hoạt động – đứng im … ). Nếu chỉ địa thế căn cứ vào tiêu chuẩn trái chiều kiểu “ A và không A ” thì ta sẽ chỉ có rất ít cặp trái nghĩa trong tiếng Việt chứ không nhiều để thiết lập một cuốn từ điển trái nghĩa với số lượng hàng trăm đơn vị chức năng ( “ Từ điển trái nghĩa tiếng Việt ” do NXB Đại học và THCN xuất bản 1986 đã thống kê trên 400 cặp trái nghĩa khác nhau ) .

Tôi nhớ lại cuộc đối thoại gần đây của Kyo York – ca sĩ người Mỹ lấy vợ Việt, hát và nói tiếng Việt rất giỏi – trong chương trình “Cuộc sống thường ngày”, phát trên VTV1 vào 17h30 ngày 12.12.2015. Trong buổi truyền hình mà anh là đồng diễn giả, anh nói từ tiếng Việt trước hết có “nghĩa đen” và đối lập với nó là “nghĩa trắng”. Ta nghe thấy câu nói này có vẻ buồn cười bởi suy diễn có phần “ngây thơ trẻ con”, song cách hiểu đó lại có cơ sở nếu căn cứ vào suy luận logic thuần túy (trắng đối lập với đen là hẳn rồi). Thực tế, người Việt chỉ dùng cặp “nghĩa đen – nghĩa bóng” (và nếu chỉ căn cứ vào từ “đen” không thì đa số sẽ liên tưởng tới từ “trắng” trái nghĩa, thành nghĩa đen – nghĩa trắng).

Bạn đang đọc: Từ trái nghĩa

Tuy nhiên, trong nói năng, trong một ngữ cảnh cụ thể, người nói có thể thiết lập các cặp trái nghĩa theo hướng ngữ dụng (tức là theo dụng ý của người nói). Chẳng hạn, từ “tươi” trong tiếng Việt có thể thiết lập khá nhiều cặp trái nghĩa khác nhau: tươi – héo (rau tươi – rau héo), tươi – úa (cỏ tươi – cỏ úa), tươi – khô (rơm tươi – rơm khô, cau tươi – cau khô), tươi – nỏ (củi tươi – củi nỏ), tươi – ươn (cá tươi – cá ươn), tươi – ôi (thịt tươi – thịt ôi), tươi – ung (trứng tươi – trứng ung),… Và còn rất nhiều từ có kết hợp với “tươi” để tạo sự khác biệt nữa: tiền tươi, chữ ký tươi, bê tông tươi…

Xem thêm: Bảo mật cơ sở dữ liệu: Các giải pháp bảo mật chủ yếu – Fortinet Việt Nam

Xem thêm: Bảo mật Facebook – Top 9 cách chống hack hiệu quả nhất .

Trở lại bài tập từ trái nghĩa chỉ sắc tố ở trên. Ngoài cặp “ trắng – đen ” thông dụng ( quân trắng – quân đen, Trời mưa tránh trắng – trời nắng tránh đen ), ta vẫn thấy có những cặp “ xanh – đỏ ” ( Cào cào giã gạo cho nhanh / Mẹ mua áo đỏ, áo xanh cho cào ), “ xanh – trắng – vàng ” ( Trên trời có đám mây xanh / Ở giữa mây trắng chung quanh mây vàng ), “ nhạt – sẫm ” ( ảnh màu nhạt – ảnh màu sẫm ), “ sáng – tối ” ( gam màu sáng – gam màu tối ) … Cứ như vậy, ta hoàn toàn có thể tìm ra không chỉ 5 mà nhiều cặp từ trái nghĩa chỉ sắc tố trong tiếng Việt .
Như vậy, từ trái nghĩa không phải khi nào cũng là từ có nghĩa trái chiều trọn vẹn. Nó hoàn toàn có thể là một từ khác nghĩa nhưng trong một thực trạng đơn cử nào đó, người ta hoàn toàn có thể “ cấp ” cho nó một vế trái nghĩa ngữ dụng. Như trên đã nói, riêng từ “ tươi ” trong tiếng Việt những nhà từ điển đã thống kê tới hơn 20 cặp trái nghĩa khác nhau. Vì thế, trước khi dạy phần từ đồng nghĩa tương quan, trái nghĩa trong tiếng Việt cho học viên, giáo viên phải nắm được đặc trưng cơ bản của hiện tượng kỳ lạ trái nghĩa ( người nói tự thiết lập những cặp trái chiều theo cách dùng trong ngữ cảnh được cho phép, miễn là người nghe gật đầu trong sự liên tưởng ngữ nghĩa ). Mô hình trái nghĩa không chỉ là “ A và không A ” mà còn là “ A và không giống A ” .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Bảo Mật