Thực trạng về đầu tư công từ nguồn vốn Ngân sách Nhà nước tại Việt Nam: Những vấn đề đặt ra và kiến nghị

Tóm tắt: Bài viết đánh giá thực trạng đầu tư công từ Ngân sách Nhà nước (NSNN), kết quả cho thấy cơ cấu đầu tư công (đầu tư phát triển) có xu hướng giảm trong tổng chi ngân sách. Đầu tư công có tác động thu hút đầu tư xã hội và tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, đầu tư công ở Việt Nam những năm qua chủ yếu do đầu tư phát triển từ NSNN, chưa huy động được các nguồn vốn tư nhân thông qua hình thức đầu tư hợp tác công tư. Trên cơ sở phân tích và nhận định trên, nghiên cứu đưa ra các kiến nghị về biện pháp tăng quy mô và hiệu quả của đầu tư công cho giai đoạn tới.

The current status of public investment from the State budget in Vietnam: Several issues and recommendations

Abstract: The article assesses the current status of public investment from the State Budget, the results shows that the structure of public investment (investment for development) tends to decrease in total budget expenditure. Public investment has the impact of attracting social investment and economic growth. However, public investment in Vietnam in recent years has mainly used for development investment with funds from the state budget, private capital sources through public-private partnership investment are limited. On the basis of the above analysis and comments, the study proposes recommendations on measures to increase the scale and efficiency of public investment for the coming period.

1. Giới thiệu

Năm 2021 là năm tiên phong tiến hành kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội và góp vốn đầu tư công trung hạn 2021 – 2025, diễn ra trong toàn cảnh trong nước và quốc tế chịu ảnh hưởng tác động lớn của đại dịch COVID-19. Hơn khi nào hết, vai trò góp vốn đầu tư công ngày càng quan trọng trong duy trì và tăng trưởng hạ tầng kinh tế tài chính – xã hội nhằm mục đích Phục hồi và tương hỗ thôi thúc tăng trưởng kinh tế tài chính. Chính vì thế, tiềm năng của bài viết này là nghiên cứu và phân tích nhìn nhận thực trạng, chỉ ra những hạn chế nhằm mục đích yêu cầu những giải pháp khắc phục hạn chế nâng cao hiệu suất cao của góp vốn đầu tư công .

2. Thực trạng thu – chi NSNN tác động đến đầu tư công

Cân bằng ngân sách để bảo vệ không thay đổi kinh tế tài chính vĩ mô và thực thi những tiềm năng tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội là trách nhiệm quan trọng số 1 trong hoạt động giải trí thu, chi ngân sách của từng vương quốc. Qua hơn 10 năm gần đây tại Nước Ta, nguồn thu trong nước của Nước Ta có khuynh hướng tăng từ 52,5 % năm 2005 lên trên 82,13 % năm 2019, tăng 1,56 lần. Trong khi đó, thu từ dầu thô giảm mạnh, từ 29,16 % năm 2005 xuống 3,63 % năm 2019, giảm 8,03 lần, nguồn thu từ hải quan có khuynh hướng giảm từ 16,69 % năm 2005 xuống còn 13,81 % năm 2019, giảm 1,21 lần. Nguồn thu từ hải quan có khuynh hướng giảm, điều này tương thích lộ trình cam kết cắt giảm thuế quan theo những Hiệp định thương mại tự do của quy trình hội nhập .

Bảng 1. Số liệu GDP và thu chi ngân sách

Nguồn : Tổng cục Thống kê Nước Ta

Chi ngân sách so với GDP của Nước Ta chiếm tỷ suất cao, xu thế tỷ trọng chi ngân sách so với GDP ngày càng tăng từ trên 23 % GDP năm 2000, đến trên 29 % GDP năm 2009, 2010, sau đó có giảm nhẹ và lúc bấy giờ duy trì mức trên 29 % GDP. Do tỷ suất chi ngân sách so với GDP cao hơn tỷ suất thu ngân sách so với GDP nên tỷ suất thâm hụt ngân sách cao, nhiều năm tỷ suất thâm hụt ngân sách vượt ngưỡng 5 % GDP, thậm chí còn năm 2012 tỷ suất thâm hụt ngân sách cao gần 8 % GDP, trung bình quy trình tiến độ 2011 – năm ngoái tỷ suất thâm hụt ngân sách so với GDP cao đến 6,1 % GDP, quá trình năm nay – 2019 tỷ suất thâm hụt ngân sách giảm xuống dưới 4 % GDP ( Bảng 1 ). Riêng năm 2020, do ảnh hưởng tác động của đại dịch COVID-19 làm ngưng trệ hoạt động giải trí sản xuất kinh doanh thương mại, khiến nguồn thu ngân sách giảm, trong khi đó tăng cường chi ngân sách để ứng phó đại dịch, thế cho nên thâm hụt ngân sách trầm trọng 11,12 %. Thâm hụt ngân sách ngày càng tăng trong toàn cảnh nguồn thu sụt giảm do cắt giảm những khoản thuế quan khi gia nhập thị trường quốc tế, và đại dịch COVID-19 toàn thế giới, điều này hoàn toàn có thể dẫn đến ngân sách càng thâm hụt trầm trọng. Do phần đông góp vốn đầu tư công từ ngân sách, ngân sách thâm hụt thì rất khó bảo vệ nguồn vốn góp vốn đầu tư công được duy trì ở mức cao, xuyên thấu, liên tục và không thay đổi để thôi thúc tăng trưởng. Ngoài ra, thâm hụt ngân sách còn làm ngày càng tăng nợ công vừa gây áp lực đè nén ngày càng tăng trả nợ hàng năm, vừa có rủi ro tiềm ẩn làm giảm nguồn vốn góp vốn đầu tư công, làm chậm trễ quy trình góp vốn đầu tư tăng trưởng hạ tầng Giao hàng sản xuất, kinh doanh thương mại, từ đó làm hạn chế lôi cuốn góp vốn đầu tư tư nhân và giảm vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính .

3. Xu hướng đầu tư công từ ngân sách nhà nước

Theo số liệu thống kê, chi góp vốn đầu tư tăng trưởng hay chi góp vốn đầu tư công có tỷ trọng theo xu thế giảm trong những năm gần đây, từ 38,44 % tổng chi NSNN năm 2010 đã giảm xuống còn 25,08 % năm 2019, tăng nhẹ năm 2020 là 30,76 %. Theo Ngân hàng Thế giới ( 2017 ) chi góp vốn đầu tư ở Nước Ta, mặc dầu giảm tỷ trọng trong tổng tiêu tốn NSNN, nhưng vẫn được duy trì ở mức cao so với khu vực và quốc tế, cho thấy góp vốn đầu tư của Nhà nước vào hạ tầng công cộng vẫn liên tục được duy trì trong thời hạn qua, đa phần do hạ tầng của Nước Ta hiện đang còn ở mức thấp, chưa tăng trưởng. Cơ cấu chi cho góp vốn đầu tư tăng trưởng giảm mạnh là tín hiệu không tốt để cải tổ hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội là yếu tố để thôi thúc lôi cuốn góp vốn đầu tư tư nhân, góp vốn đầu tư quốc tế và tăng trưởng kinh tế tài chính. Vì so với những nước đang tăng trưởng như Nước Ta, triển khai công nghiệp hoá thì góp vốn đầu tư công thường đóng vai trò rất quan trọng, là động lực tăng trưởng, tỷ trọng góp vốn đầu tư công thường rất cao trong tổng góp vốn đầu tư toàn xã hội bởi nhu yếu tăng trưởng hạ tầng luôn cao trong tổng góp vốn đầu tư xã hội. Sử dụng góp vốn đầu tư công như thể một công cụ, “ đầu kéo ” tạo động lực thôi thúc công nghiệp hoá, thôi thúc tăng trưởng nhanh và là công cụ chính yếu điều hành kinh tế vĩ mô. Nguyên nhân giảm tỷ trọng chi góp vốn đầu tư tăng trưởng một mặt do tăng chi tăng trưởng sự nghiệp kinh tế tài chính – xã hội, mặt khác do khoản chi trả vốn nợ và lãi vay tăng cao. Cơ cấu chi tăng trưởng sự nghiệp kinh tế tài chính – xã hội ( chi tiếp tục ) tăng từ 50,37 % tổng chi NSNN năm 2005 lên 65,07 % năm 2017, sau đó giảm còn 59,95 % năm 2019, tuy nhiên năm 2020 tăng lên 63,05 % ( Bảng 2 ). Chi liên tục tăng lên và cao hơn mức tăng thu hầu hết là do tăng chi để triển khai những chủ trương mới về phúc lợi xã hội, chi lương và phụ cấp và chi trả lãi những khoản vay. Quỹ lương tăng nhanh, chiếm khoảng chừng 20 % tổng chi ngân sách, đa phần do tăng lương cơ sở và tăng số lượng công chức, viên chức, đặc biệt quan trọng ở địa phương, với vận tốc cao hơn vận tốc tăng dân số. Xu hướng trên phần nào phản ánh tiềm năng từng bước quy đổi cơ cấu tổ chức chi NSNN từ tăng trưởng hạ tầng sang tăng trưởng nguồn nhân lực, với kỳ vọng của nhà nước cho rằng lộ trình xã hội hóa ( kêu gọi góp vốn đầu tư tư nhân ) cho những nghành hạ tầng sẽ tiến triển nhanh hơn so với những nghành xã hội .

Bảng 2. Cơ cấu chi NSNN giai đoạn 2005-2020

Nguồn : Tổng cục Thống kê Nước Ta

4. Vai trò của đầu tư công trong thu hút tổng đầu tư xã hội và tăng trưởng kinh tế

Quy mô đầu tư và tăng trưởng GDP

Tỷ lệ góp vốn đầu tư tư nhân trong nước và góp vốn đầu tư trực tiếp quốc tế ( FDI ) trên GDP tăng lên làm cho tổng góp vốn đầu tư toàn xã hội trên GDP tăng từ trên 22 % vào những năm đầu thập niên 90, tăng lên trên 38-42 % vào những năm 2006 – 2007, 38-39 % vào năm 2008 – 2009, sau đó giảm mạnh xuống 31-30 % vào những năm 2012 – 2013, và tăng lại trên 32 % và gần 33 % quá trình năm nay – 2019. Xu hướng tăng, giảm vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính cũng nhờ vào vào tăng, giảm tỷ trọng vốn trên GDP. Điều này cho thấy yếu tố vốn góp phần quan trọng trong tăng trưởng kinh tế tài chính của Nước Ta trong tiến trình vừa mới qua và vốn góp vốn đầu tư công có góp phần vào lôi cuốn góp vốn đầu tư tư nhân và tăng trưởng kinh tế tài chính .

Tổng đầu tư và tăng trưởng GDP theo giai đoạn

Số liệu thống kê cho thấy tổng vốn đầu tư toàn xã hội trên GDP theo giá cố định năm 2010 tăng đều qua các giai đoạn, từ 27,2% GDP (1990-1995) lên 39,3% GDP (2006-2010), giảm xuống 31,7% GDP (2011-2015) và tăng nhẹ lên 33,0% GDP (2016-2019). Tốc độ tăng tổng vốn đầu tư qua các giai đoạn cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Điều này cho thấy, tốc độ tăng trưởng kinh tế dựa nhiều vào nhân tố vốn đầu tư. Tốc độ tăng vốn cao hơn tốc độ tăng GDP nhưng cùng xu hướng chậm dần theo thời gian. Cụ thể tăng bình quân vốn là 20,1%/năm, tăng GDP bình quân 8,2%/năm giai đoạn (1990-1995); vốn tăng 17,4%/năm và GDP tăng 6,4%/năm giai đoạn (1996-2000); vốn tăng 12,3%/năm và GDP tăng 7,4%/năm giai đoạn (2001-2005); vốn tăng 13,2%/năm và GDP tăng 6,2%/năm giai đoạn (2006-2010); vốn tăng 7,9%/năm và GDP tăng 5,8%/năm giai đoạn (2011-2015); vốn tăng 9,2%/năm và GDP tăng 7,0%/năm giai đoạn (2016-2019).

Nguồn vốn góp vốn đầu tư công lúc bấy giờ ở Nước Ta đa phần vẫn từ NSNN, kêu gọi nguồn vốn từ khu vực tư nhân cho góp vốn đầu tư công qua những hình thức hợp tác công tư còn khá nhã nhặn .
Đầu tư hợp tác công tư ( PPP ) ở Nước Ta đã khởi đầu được thực thi từ năm 1997 khi nhà nước phát hành Nghị định 77 / CP về quy định góp vốn đầu tư theo hình thức hợp đồng thiết kế xây dựng – kinh doanh thương mại – chuyển giao ( BOT ) so với nhà đầu tư trong nước. Qua nhiều lần bổ trợ, sửa đổi để từng bước tiếp cận với thông lệ quốc tế, pháp luật về PPP của Nước Ta đã tương đối triển khai xong khi Nghị định 30/2015 / NĐ-CP về lựa chọn nhà đầu tư được phát hành. Mặc dù đã có mạng lưới hệ thống khung pháp lý cho những dự án Bất Động Sản PPP, tuy nhiên chủ trương PPP chưa thật sự mê hoặc so với những nhà đầu tư, nhất là những nhà đầu tư quốc tế. Theo số liệu thống kê của nhà nước tổng hợp thì tính đến thời gian tháng 1/2019, tổng số dự án Bất Động Sản PPP với tổng vốn góp vốn đầu tư khoảng chừng 1.609.335 tỷ đồng, trong đó dự án Bất Động Sản hạ tầng giao thông vận tải chiếm 672.345 tỷ đồng .

Hình 1. Tỷ lệ vốn đầu tư và tăng trưởng

Nguồn : Tính toán từ nguồn của Tổng cục Thống kê Nước Ta .

5. Kết luận và kiến nghị

Kết quả nghiên cứu và phân tích cho thấy : ( i ) Chi NSNN cao hơn thu NSNN dẫn đến thâm hụt ngân sách cao, gây thử thách cho góp vốn đầu tư công, hoàn toàn có thể ngày càng tăng những khoản vay cho góp vốn đầu tư công dẫn đến nợ công cao ; ( ii ) Chi góp vốn đầu tư thiết kế xây dựng cơ bản có khuynh hướng giảm về tỷ trọng là vật cản cho tăng trưởng hạ tầng – môi trường tự nhiên góp vốn đầu tư sẽ tác động ảnh hưởng nhất định đến lôi cuốn góp vốn đầu tư tư nhân ; ( iii ) Nguồn vốn góp vốn đầu tư công mới chỉ dựa vào NSNN, chưa phát huy những hình thức góp vốn đầu tư hạ tầng theo hình thức PPP để kêu gọi nguồn vốn tư nhân cho góp vốn đầu tư công .
Trong những năm tiếp theo, một số ít yếu tố cần cải tổ trong tiêu tốn NSNN để bảo vệ góp vốn đầu tư công, gồm :

Thứ nhất, đầu tư công nhằm cung cấp hàng hóa công như cơ sở hạ tầng,… đóng vai trò quyết định cho phát triển bền vững, cần tăng cường cho tương xứng với tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, để đảm bảo nguồn vốn đầu tư công, cần cơ cấu lại các khoản chi phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế xã hội theo từng giai đoạn. Tăng dần tỷ lệ tích luỹ cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật (đường sá, cầu cống…) và cơ sở hạ tầng xã hội (giáo dục, khoa học), đầu tư cho các vùng động lực cũng như các vùng ưu tiên phát triển với mục tiêu giảm tỷ lệ nghèo cũng như khoảng cách phân hóa giàu nghèo giữa các vùng, các tầng lớp dân cư. Phân định rõ hoạt động sự nghiệp và quản lý hành chính công để có chính sách tài chính thích hợp. Quản lý chặt chẽ và phân bổ các khoản chi hiệu quả, giảm các khoản tài trợ cho những DNNN hoạt động kém hiệu quả, tinh gọn bộ máy quản lý nhà nước, cải cách thủ tục hành chính cũng là biện pháp giảm chi. Xã hội hóa đầu tư công bằng việc đa dạng hóa các hình thức đầu tư và đa dạng hóa các quỹ đầu tư tài chính nhằm động viên các nguồn lực cho phát triển kinh tế, xã hội.

Thứ hai, tiếp tục và đẩy mạnh chương trình tái cơ cấu khu vực DNNN, xem xét thoái vốn ở các DNNN cổ phần hóa để sử dụng các nguồn vốn này vào mục tiêu phát triển cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường đầu tư để thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài và đầu tư tư nhân trong nước thay vì vay nợ quá mức gây gánh nặng nợ cho quốc gia. Tổ chức lại hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước theo hướng hiệu quả thông qua các phương án cổ phần hóa, thuê giám đốc điều hành. Số liệu cho thấy, đến nay khu vực DNNN vẫn còn chiếm giữ tỷ trọng cao về vốn và chiếm giữ những ngành kinh doanh độc quyền có lợi thế như vận tải, xăng dầu, viễn thông….. Muốn thúc đẩy đầu tư tư nhân, Nhà nước cần tăng đầu tư cơ sở hạ tầng để tạo môi trường đầu tư, môi trường kinh doanh thuận lợi, chi phí rẻ. Như đã nêu, vai trò của nhà nước là tạo ra môi trường đầu tư, môi trường kinh doanh thông thoáng, cũng là biện pháp  hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh do sử dụng dịch vụ công với chi phí rẻ. Vì vậy, trong điều kiện nợ công cao, nguồn lực hạn chế, cần phải phân bố nguồn lực hợp lý, giảm bớt vốn đầu tư trong khu vực DNNN để tăng cho đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật và xã hội.

Thứ ba, nâng cao hiệu quả đầu tư công, đầu tư từ vốn ngân sách nhà nước bằng cách (1) đối với lập thẩm định kế hoạch, dự án đầu tư cần phải có cơ chế thống nhất quản lý, cấp phát mọi nguồn vốn xây dựng cơ bản trên cơ sở các chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 5-10 năm để tránh tình trạng đầu tư trùng lắp, gây lãng phí; (2) thường xuyên tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chương trình dự án đầu tư tại cơ sở để hạn chế việc chậm trễ trong triển khai dự án, tránh thất thoát, lãng phí, tiêu cực trong đầu tư thông qua tăng cường công tác kiểm toán. Giám sát chặt chẽ các dự án vay vốn ODA và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn này.

Tài liệu tham khảo:

– Đánh giá tiêu tốn công Nước Ta : Chính sách Tài khóa hướng tới vững chắc, hiệu suất cao và công minh ( 2017 ), Báo cáo Đánh giá phối hợp giữa nhà nước Nước Ta và Ngân hàng Thế giới được triển khai với sự tương hỗ của DFAT, GAC, SECO và Ukaid .
– Nguyễn Văn Tuyên, Trần Hoàng Tuấn ( 2021 ). Chuyển dịch cơ cấu tổ chức ngành kinh tế tài chính ở Nước Ta và những yếu tố đặt ra. Tạp chí Tài chính .
– Niên giám Thống kê những năm, Tổng Cục Thống kê .

– Số liệu công khai ngân sách nhà nước, Bộ Tài chính.

– Số liệu những dự án Bất Động Sản PPP tại Nước Ta đến tháng 01/2019, Bộ kiến thiết xây dựng. Cổng thông tin điện tử Bộ Xây dựng : https://moc.gov.vn/tl/tin-tuc/66326/chinh-sach-dau-tu-doi-tac-cong-tu-ppp-trong-phat-trien-co-so-ha-tang-viet-nam.aspx .
– Động thái và thực trạng kinh tế tài chính – xã hội Nước Ta 5 năm năm nay – 2020 ( 2021 ), Tổng cục Thống kê .

Bài đăng trên Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ số 22 năm 2021

Source: https://vh2.com.vn
Category : Startup