Chu sa – Wikipedia tiếng Việt

Chu sa (tiếng Trung 硃砂 -bính âm: zhusha hay thần sa, hay đan sa, hoặc xích đan, hoặc là cống sa) là các tên gọi dành cho loại khoáng vật cinnabarit của thủy ngân sẵn có trong tự nhiên, có màu đỏ. Thành phần chính của nó là sulfide thủy ngân (II) (HgS).

Tên gọi cinnabarit có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp – “kinnabari” – được Theophrastus sử dụng và có lẽ nó được dùng cho một vài loại chất khác nhau. Một số nguồn tài liệu khác lại cho rằng nó có nguồn gốc từ tiếng Ba Tư zinjifrah, một từ không rõ nguồn gốc. Trong tiếng La tinh, nó được gọi là minium, nghĩa là “chì đỏ” – một từ vay mượn từ các ngôn ngữ xứ Iberia.

HgS có hai dạng cấu trúc, nghĩa là nó là dạng lưỡng hình [ 4 ]. Trạng thái không thay đổi của nó là chu sa, có cấu trúc giống như của oxide thủy ngân ( II ) ( HgO ), trong đó mỗi nguyên tử thủy ngân có hai link Hg-S ngắn ( 2,36 Å ) và bốn link Hg—S dài ( lần lượt là 3,10 ; 3,10 ; 3,30 và 3,30 Å ). Dạng màu đen của HgS có cấu trúc như của blenđơ kẽm ( tức sphalerit ) .

Chu sa nói chung được tìm thấy trong dạng khối lớn, hột hay giống như đất và có màu từ đỏ son tới đỏ sẫm như gạch. Tuy nhiên, đôi khi nó cũng xuất hiện dưới dạng các tinh thể với nước bóng tựa như adamantin phi kim loại. Chu sa có lưới tinh thể (lưới Bravais) dạng hình hộp mặt thoi và thuộc về hệ thống tinh thể lục lăng, nhóm tam giác. Các tinh thể của nó thông thường phát triển thành khối lớn, mặc dù đôi khi chúng là tạo cặp đôi. Kiểu tạo cặp đôi trong chu sa là đặc biệt và tạo thành cặp đôi thâm nhập được tạo chóp với 6 chóp xung quanh đầu nhọn của hình chóp. Nó có thể coi như là hai tinh thể scalahedral phát triển cùng nhau với một tinh thể đi theo cách đối diện với tinh thể kia. Độ cứng Mohs của chu sa là khoảng 2–2,5 còn tỷ trọng riêng của nó là 8-8,2 g/cm3.

Chu sa tương tự như như thạch anh về tính đối xứng và một vài đặc trưng quang học. Giống như thạch anh, nó bộc lộ tính khúc xạ kép. Nó có năng lực khúc xạ thuộc dạng cao nhất trong số những khoáng chất đã biết. Nó có chiết suất trung bình so với ánh sáng hơi natri là 3,02, trong khi những chiết suất tương ứng của kim cương, một khoáng chất có năng lực khúc xạ đáng quan tâm, là 2,42 và của GaAs là 3,93. Xem thêm Danh sách những chiết suất .
Quặng chu sa lấy từ Nevada, Hoa Kỳ
Nói chung chu sa xuất hiện như thể một khoáng chất điền vào vân gắn liền với những hoạt động giải trí phun trào núi lửa diễn ra gần đây và những suối nước nóng kiềm tính .Chu sa được tìm thấy trong mọi khu vực có chứa thủy ngân, đáng chú ý quan tâm là Almadén ( Tây Ban Nha ) ; New Almaden ( California ) ; mỏ Hastings và mỏ St. Johns, Vallejo, California ; [ 5 ] Idrija ( Slovenia ) ; New Idria ( California ) ; Landsberg, gần Obermoschel tại Rheinland-Pfalz ; Ripa, tại khu vực chân núi Apuan Alps ( Tuscany ) ; dãy núi Avala ( Serbia ) ; Huancavelica ( Peru ) ; Terlingua ( Texas ) và tỉnh Quý Châu ở Trung Quốc, nơi mà những tinh thể tinh khiết nhất đã được tìm thấy .Chu sa hiện tại vẫn còn ngọt ngào trong những suối nước nóng ở Sulphur Bank, California và suối Steamboat, Nevada .
Các tinh thể chu sa trong dolomit lấy từ Trung Quốc .

Khai thác và chiết thủy ngân[sửa|sửa mã nguồn]

Tại châu Âu, chu sa được khai thác từ thời đế quốc La Mã để làm chất màu hay để sản xuất thủy ngân và nó là quặng chính cung cấp thủy ngân trong nhiều thế kỷ. Một vài mỏ cho đến nay vẫn còn tiếp tục hoạt động.

Để sản xuất thủy ngân lỏng, quặng chu sa tán vụn được nung trong những lò quay. Thủy ngân tinh khiết tách ra khỏi lưu huỳnh theo quy trình tiến độ này và thuận tiện bay hơi. Các cột ngưng tụ được sử dụng để tích lũy thủy ngân lỏng, và nó được chuyên chở trong những bình bằng thép .Do độc tính cao của thủy ngân, cả việc khai thác chu sa và tinh luyện thủy ngân đều rất ô nhiễm và theo dòng lịch sử dân tộc nó là nguyên do gây ra ngộ độc thủy ngân. Cụ thể, người La Mã coi việc phán quyết buộc lao động trong những khu mỏ khai thác chu sa như một dạng án tử hình. Người Tây Ban Nha cũng sử dụng lao động cưỡng bức thời gian ngắn tại những khu mỏ Almadén, với tỷ suất 24 % tử trận trong một chu kỳ luân hồi 30 năm .Các khu vực đã khai thác chu sa bị bỏ phí thường thì chứa những phế thải lò nung chu sa rất ô nhiễm. Nước chảy ra từ những khu vực này được coi là nguồn gây ra những tổn hại sinh thái xanh .Chu sa thường thì cũng hay được sử dụng trong những ngôi mộ chôn cất hoàng tộc của người Maya trong thời kỳ đỉnh điểm của nền văn minh này. Một viên đá đỏ ( chứa chu sa ) được chèn vào trong quan tài bằng đá vôi, có công dụng trang trí và quan trọng hơn là nhằm mục đích ngăn cản những kẻ phá hoại hay trộm cắp bằng độc tính cao của nó .

Sử dụng y học[sửa|sửa mã nguồn]

Mặc dù chu sa được coi là có độc tính rất cao [ 6 ], nhưng nó vẫn được sử dụng ( giống như asen ), dưới dạng bột trộn lẫn với nước, trong y học truyền thống Trung Quốc. Mặc dù chu sa không được dùng trong y học phương Tây, nhưng những người hành nghề theo y học truyền thống Trung Quốc nhiều lúc cũng kê chu sa như một phần trong đơn thuốc, thường thì trên cơ sở của cái gọi là ” dĩ độc trị độc “. Theo y học truyền thống Nước Trung Hoa, chu sa có vị cam ( ngọt ), tính hàn ( lạnh ) và có độc. Được sử dụng dưới dạng uống, chu sa được coi là có công dụng ” giải nhiệt ” và an thần, trấn kinh. Nó cũng được dùng như thể một loại thuốc để làm giảm ảnh hưởng tác động của tim mạch nhanh, trấn an và điều trị chứng mất ngủ, điều trị viêm họng và những chứng viêm loét miệng / lưỡi. Nó cũng được dùng ngoài da để điều trị 1 số ít rối loạn và nhiễm trùng ngoài da .Thời xưa, Trung Quốc là một trong những vương quốc cực kỳ trọng thị xử nữ ( phái đẹp còn trinh ). Nổi tiếng nhất là kỹ thuật kiểm nghiệm trinh tiết mang tên Thủ Cung Sa, trong đó, người ta dùng chu sa để tạo ra một loại dung dịch màu đỏ mà người Nước Trung Hoa bôi lên phía trên cánh tay của người con gái để ghi lại sự trinh tiết .Theo giải pháp này, họ nuôi thằn lằn trong một cái bình bằng chu sa ( màu đỏ ). Sau khi cho thằn lằn ăn đủ 7 cân chu sa, họ đem thằn lằn giã nhuyễn rồi bôi lên tay chân hay trên thân thể cô gái ( lấy dung dịch này chấm 1 vết tròn màu đỏ lên tay cách vai 1 tấc ). Màu đỏ này quanh năm không phai. Chỉ khi nào cô gái chung chăn gối với người đàn ông thì vết màu đỏ này tự nhiên biến mất. ( Hiện nay không có vật chứng là Thủ Cung Sa thực sự có hiệu nghiệm )

Giả kim thuật[sửa|sửa mã nguồn]

Trước đây, tại Trung Quốc, 1 số ít người theo thuật luyện đan của Đạo giáo còn luyện chu sa thành kim đan và cho rằng việc ăn nó hoàn toàn có thể làm cho người ta trở thành bất tử, thành thần tiên. Tuy nhiên, điều này là không đúng và việc sử dụng chu sa quá liều hoàn toàn có thể gây ngộ độc .

Các dạng khác của chu sa[sửa|sửa mã nguồn]

• Chu sa màu gan là dạng chu sa có chứa tạp chất có tại Idrija ở Carniola, trong đó chu sa bị trộn lẫn với bitum và các loại đất.
• Metacinnabarit là dạng màu đen của HgS, trong đó các tinh thể kết tinh thành dạng lập phương.
• Chu sa tổng hợp được sản xuất bằng cách xử lý các muối của thủy ngân hóa trị 2 với sulfide hiđrô (H2S) để làm lắng đọng metacinnabarit tổng hợp màu đen, sau đó được đun nóng trong nước. Chuyển hóa này được xúc tác bằng sự có mặt của sulfide natri (Na2S)[7].

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category : Startup