Quyền riêng tư: Một phả hệ tư tưởng. Kỳ 2: Những trào lưu phê phán

Lời tòa soạn: Trong kỳ trước chúng ta đã cùng nhìn lại lịch sử ra đời và các xu hướng thảo luận xung quanh quyền riêng tư cũng như những yếu tố xâm phạm tới quyền riêng tư. Trong đó, lịch sử cuộc thảo luận về quyền riêng tư ở châu Âu gắn với quyền về phẩm giá con người như là tư tưởng “trực hệ”, còn cách hiểu quyền riêng tư như là bảo vệ sự tự do kiểu Mỹ là “chi phái”. Sự trỗi dậy của những trào lưu phê phán từ bên kia đại dương rồi đây sẽ đánh dấu nỗ lực đáng kể của trường phái Mỹ để giành lấy ngôi vị “trực hệ” về tư tưởng quyền riêng tư.

Chi phí và lợi ích

Trong kỳ 1, tất cả chúng ta đã thấy Westin và Fried đặt viên đá tảng tiên phong cho những nhà triết lý Mỹ về sau : Quyền riêng tư là sự bảo toàn giá trị tự thân, là nỗ lực thường trực nhằm mục đích chống lại những thực thể có quyền lực tối cao giám sát bằng cách giành quyền trấn áp những thông tin về mình. Thật ra, cho rằng Westin và Fried là hai người đặt nền tảng tiên phong cho luật riêng tư ở Mỹ là không đúng chuẩn. Trước Westin, GS. William Prosser, cho rằng không có một khái niệm chung nhất về quyền riêng tư, đã đưa ra bốn phương diện của quyền riêng tư trong khoa học pháp lý, tổng hợp từ những vụ án về quyền riêng tư được đưa ra trước TANDTC, lần lượt là : sự chiếm hữu thông tin ; sự công khai thông tin ; việc bóp méo thực sự ; sự xâm nhập vào những mẫu sản phẩm chứa thông tin đời tư. ( 1 ) Cách phân loại này đã để lại những tác động ảnh hưởng thâm thúy đến diện mạo triết lý về quyền riêng tư về sau. Năm 1977, GS. Richard A. Posner đã công bố bài viết có tựa đề là “ Quyền riêng tư ” ( The Right of Privacy ) ( 2 ). Bài viết này được chỉnh sửa và biên tập lại và đưa vào quyển Kinh tế học công lý sau này. Bắt đầu từ chứng minh và khẳng định khái niệm “ riêng tư ” rất mông lung và đã không được định nghĩa một cách đàng hoàng, Posner vận dụng phép nghiên cứu và phân tích ngân sách – quyền lợi của kinh tế tài chính học vào bốn phương diện của pháp lý về quyền riêng tư mà Prosser đã đưa ra, và đi đến hai Tóm lại : thứ nhất, mặc cho những tranh cãi thừa thãi về triết lý, trên thực tiễn, khi xử lý những vụ án tương quan đến quyền riêng tư, tòa án nhân dân luôn được dẫn lối bởi những xem xét về hiệu suất cao và ngân sách – hai phạm trù thường trực của kinh tế tài chính học ; thứ hai, lập pháp về quyền riêng tư ở Mỹ luôn có khuynh hướng lan rộng ra tối đa việc bảo vệ quyền lợi riêng tư của cá thể, và ngó lơ những quyền lợi khác trong xã hội, đi ngược với những xem xét về mặt kinh tế tài chính trong công cuộc lập pháp.

Rất ít ai muốn được để yên một mình. Họ muốn thao túng thế giới xung quanh họ bằng việc tiết lộ có chọn lọc những sự thật về chính họ. Richard A. Posner

Bạn đang đọc: Quyền riêng tư: Một phả hệ tư tưởng. Kỳ 2: Những trào lưu phê phán

Để đi đến Kết luận điển hình nổi bật trên, Richard A. Posner đã phải tra vấn những tiền đề ngốn giấy mực của nhiều triết lý gia đi trước. Trước hết ông chứng minh và khẳng định : “ Rất ít ai muốn được để yên một mình. Họ muốn thao túng thế giới xung quanh họ bằng việc bật mý có tinh lọc những thực sự về chính họ ”. Ông cho rằng không phải người ta muốn được ở riêng, mà là người ta muốn giữ kín những thông tin cá thể có năng lực gây thất tín cho họ. Những thông tin nào mà khi bật mý hoàn toàn có thể đem lại quyền lợi thì họ sẽ không ngần ngại gì đem bật mý chúng. Hãy tưởng tượng những cuộc “ tâm sự cùng người lạ ” – khi dốc bầu tâm sự với một người trọn vẹn lạ lẫm, người ta không sợ bị đánh mất uy tín vì người nghe có quen biết gì với họ hàng, bè bạn, đồng nghiệp của mình đâu ! Cũng một logic như trên, ông khẳng định chắc chắn việc giữ kín những cuộc hội thoại, trao đổi lại là thiết yếu, vì việc bật mý chúng sẽ tạo nên ngân sách xã hội lớn hơn cho cả hai phía tham gia vào đối thoại, đặc biệt quan trọng khi cuộc đối thoại ấy có quan hệ trực tiếp đến chuyện làm ăn kinh doanh thương mại, tạo ra quyền lợi kinh tế tài chính. Như vậy, được cho phép bật mý nội dung trao đổi riêng hay không sẽ nhờ vào vào người trao đổi, nội dung trao đổi, và thực trạng trao đổi.

Ví dụ, trao đổi tương quan đến thông tin người mua giữa trưởng phòng và nhân viên cấp dưới rất cần được giữ kín, vì việc bật mý nó có năng lực làm thông tin rơi vào tay đối thủ cạnh tranh cạnh tranh đối đầu, gây tổn thất đến lệch giá của doanh nghiệp. Song đoạn trao đổi về tỉ số trận bóng tối qua giữa trưởng phòng và nhân viên cấp dưới thì không cần được bảo vệ vì xã hội sẽ tiêu tốn một khoản ngân sách không thiết yếu để giữ kín một đoạn đối thoại vô thưởng vô phạt. Phân tích kinh tế tài chính của Posner đã rọi sáng nhiều yếu tố quan trọng để vấn đáp câu hỏi luật nên bảo vệ quyền riêng tư như thế nào. Mặc dù quan điểm của Posner sau này đã được phản biện là còn phiến diện, quy giản khái niệm quyền riêng tư quá mức nhưng tư tưởng về nghiên cứu và phân tích ngân sách – quyền lợi so với luật bảo vệ quyền riêng tư của ông đã xác lập một chỗ đứng chói lọi trong phả hệ tư tưởng về quyền riêng tư. Nhưng nghiên cứu và phân tích quyền riêng tư dưới góc nhìn pháp lý thì vẫn chưa đủ …

Giới hạn của luật pháp

Ba năm sau khu công trình của Posner, Ruth Gavison, phó giáo sư Luật ở Yale, học trò của H.L.A. Hart, đã công bố bài viết “ Riêng tư và những số lượng giới hạn của pháp luật ” ( Privacy and the Limits of Law ) trên The Yale Law Journal để phê phán cách tiếp cận mà ông gọi là “ chủ nghĩa quy giản. ” ( 3 ) Theo Gavison, quyền riêng tư không phải là một loại sản phẩm quy giản, xơ cứng ; nó là một tập hợp những giá trị có năng lực bị tổn thất, và nó là một giá trị không hề bị quy giản hay phân rã thành những giá trị kề cận như nổi tiếng, tự do hay tự quyết trong quốc tế pháp lý. Thay vì vậy, bản thân khái niệm “ sự riêng tư ” phải có nội dung, và nội dung này phải là đồng nhất khi được xem xét trong ba thực trạng khác nhau : thứ nhất, khái niệm riêng tư phải thật sự trung lập để khi xảy ra tổn thất, mọi người hoàn toàn có thể cùng tư duy về nó để hoàn toàn có thể đàm đạo về nó ; thứ hai, sự riêng tư phải có tính đồng nhất về giá trị, những mất mát về giá trị gây ra từ hành vi xâm phạm phải được đưa ra trên cùng một bộ lý lẽ như nhau trong mọi trường hợp. Thứ ba, sự riêng tư phải là một khái niệm có giá trị trong quốc tế pháp lý, vì ta sẽ phải dựa vào khái niệm này để mường tượng ra những trường hợp mà luật sẽ phát huy công dụng bảo vệ nó. Những “ số lượng giới hạn của lao lý ”, đơn cử hơn là cách mà quốc tế pháp lý định nghĩa quyền riêng tư qua mỗi lần xét xử, lý giải, đã tạo ra một thứ chủ nghĩa quy giản tùy tiện, không chăm sóc đến thực chất của quyền riêng tư mà chỉ tìm cách định nghĩa nó qua thực tiễn xét xử. Tư tưởng về nghiên cứu và phân tích ngân sách – quyền lợi so với luật bảo vệ quyền riêng tư của Posner đã xác lập một chỗ đứng chói lọi trong phả hệ tư tưởng về quyền riêng tư. Từ những nghiên cứu và phân tích thâm thúy trên, Gavison đã đi đến Tóm lại rằng : “ Điều làm ta chăm sóc về sự riêng tư, theo tôi, có tương quan đến mối bận tâm của ta về năng lực tiếp cận giữa ta và người khác : mức độ mà ta bị người khác biết, mức độ mà người khác tiếp cận được ta về mặt sức khỏe thể chất, và mức độ mà ta trở thành đối tượng người tiêu dùng của sự chú ý quan tâm từ người khác ”. Theo ông, sự riêng tư là một phạm trù xã hội rộng hơn khái niệm pháp lý, và không hề cho rằng những công cụ pháp lý bảo vệ quyền riêng tư đã đủ phản ánh khái niệm quyền riêng tư là gì. Thực chất, quyền riêng tư đã luôn và sẽ luôn được pháp lý bảo vệ, nhưng ta không nên rút ra định nghĩa về quyền riêng tư từ những hiệu quả lý giải pháp lý. Định nghĩa pháp lý về quyền riêng tư đã có từ lâu, và nó sẽ luôn đứng trước rủi ro tiềm ẩn bất toàn, không phải do điều kiện kèm theo thực tiễn đổi khác làm sự riêng tư trở nên mong manh hơn, mà bởi những kì vọng của con người về sự riêng tư đã đổi khác khi công nghệ tiên tiến xâm lấn trở nên phổ cập hơn. Mặc dù không đưa ra bất kể khái niệm nào về quyền riêng tư tuy nhiên góp phần lớn nhất của Gavison là đã xác lập phương pháp luận nghiên cứu và phân tích phê phán so với khái niệm quyền riêng tư, và đưa ra tiền đề về “ những số lượng giới hạn của pháp lý ” khi luận giải một yếu tố xã hội học. Sau ông, người ta không còn hoàn toàn có thể nhìn quyền riêng tư như một khái niệm “ tĩnh ” trong luật nữa, mà luôn phải nghiên cứu và phân tích quyền riêng tư như một phạm trù văn hóa – xã hội học. Phương pháp luận phê phán theo kiểu triết học ngôn từ đã mang lại những thể nghiệm mới về triết lý quyền riêng tư. Nó là công cụ đắc lực trong tay những nhà tư tưởng Mỹ : họ đập tan những ảo mộng về quyền riêng tư như một phạm trù luật học vững chãi, như một quyền tự do phổ quát cho mọi người ; họ hé mở cánh cửa để nhìn vào cách mà một khái niệm pháp lý “ chạy ” trong xã hội thực, và đồng ý thái độ không tin so với tính nhất thể của khái niệm quyền riêng tư. Trong toàn cảnh trào lưu giải-định nghĩa đang được đảm nhiệm can đảm và mạnh mẽ trong quốc tế học thuật, chính những suy tư trong bước đầu của Gavison sẽ mở đường cho làn sóng kim chỉ nan thứ tư về quyền riêng tư : quyền riêng tư trong quốc tế điện toán.

Nỗi bất an của người số

Những năm cuối thế kỉ XX lưu lại sự phổ cập rộng khắp của mạng internet. Những công ty phân phối dịch vụ mạng ( ISP ) tiên phong trên quốc tế được xây dựng vào đầu thập niên 1990, kinh doanh thương mại hóa tiện ích truy vấn internet đến từng hộ mái ấm gia đình. Nhà nhà lên số : mái ấm gia đình nào cũng hoàn toàn có thể mua một chiếc máy tính cá thể, cắm dây hòa vào mạng internet, và san sẻ thông tin ở mức độ ngày một nhiều. Các hãng dần đổi sang dùng thư điện tử trong việc làm thường ngày. Amazon và eBay sinh ra. Blog và website dần quen thuộc với mọi những tầng lớp dân chúng. Từ những năm 2005, thế hệ Internet 2.0 đã kéo quốc tế mạng xích lại gần hơn với quốc tế thực. Các website được lấp đầy bởi nội dung tạo nên bởi người dùng, vận tốc đường truyền nhanh hơn, năng lực giải quyết và xử lý của phần cứng tốt hơn, năng lực duyệt web và đồng nhất hóa được nâng cấp cải tiến, cuộc cách mạng của điện thoại thông minh cầm tay, sự sinh ra của những thiết bị gia dụng sử dụng mạng viễn thông – từng nghành nghề dịch vụ một, công nghệ tiên tiến đổ xô và chiếm cứ đời sống riêng của người dùng.

Định nghĩa pháp lý về quyền riêng tư đã có từ lâu, và nó sẽ luôn đứng trước nguy cơ bất toàn, không phải do điều kiện thực tế thay đổi làm sự riêng tư trở nên mong manh hơn, mà bởi những kì vọng của con người về sự riêng tư đã thay đổi khi công nghệ xâm lấn trở nên thịnh hành hơn.

Xem thêm: Cách bảo mật tốt nhất để bảo vệ tài khoản Facebook an toàn hơn

Tự ngã về đâu ? Daniel J. Solove, giáo sư luật học ở Trường Luật George Washington, người được ca tụng là kim chỉ nan gia số 1 về quyền riêng tư trên quốc tế lúc bấy giờ, là người nhạy cảm với những sự biến hóa mà công nghệ tiên tiến mang lại cho đời sống riêng tư. Trong cuốn Người số : Công nghệ và Riêng tư trong Thời đại tin tức ( 2004 ). ( 4 ) Solove tò mò thực chất của tự ngã trong quốc tế điện toán. Theo ông, diện mạo “ cái tôi ” cá thể trong quốc tế số được hình thành từ những “ tệp điện toán ”, tức những thông tin mà những kẻ ẩn đằng sau màn hình hiển thị máy tính đã tích lũy và tàng trữ về ta. Con người văn minh người ta không biết những “ phiên bản số ” của mình đang ở đâu, bị ai chớp lấy, bị chớp lấy thế nào, và mình sẽ phải đối lập với những gì. Sự đánh mất tự ngã như thế chính là cách mà quyền riêng tư bị tha hóa đi trong cõi số. Nếu tôi là thầy giáo, nhưng tôi có sở trường thích nghi đọc truyện tranh, thì tôi có nhu yếu “ giấu ” thói quen đọc truyện tranh đi vì nó sẽ ảnh hưởng tác động đến hình tượng ông giáo của tôi. Nhưng khi tôi đọc truyện tranh trên một nền tảng trực tuyến, thì việc tôi đọc gì, tôi đọc bao lâu, tôi ngừng lại ở khung ảnh ngớ ngẩn bao lâu, tôi gửi trang đọc truyện cho ai …, có vẻ như sẽ có ai đó khác ngoài tôi nắm được những thông tin này. Sẽ có bao nhiêu người thấy được bộ mặt thích đọc truyện tranh của ông giáo là tôi ? Như vậy, cách duy nhất để cứu vãn cái tôi riêng tư chính là trả lại cho người số quyền tự quyết – trấn áp cách mà thông tin của mình được tích lũy, tàng trữ, và sử dụng. Hay nói cách khác, người số phải được quyết định hành động những “ vai diễn ” mà mình muốn trở thành, chứ không phải thấp thỏm chờ những “ vai diễn ” mà mình không hề muốn. Con người tân tiến người ta không biết những “ phiên bản số ” của mình đang ở đâu, bị ai chớp lấy, bị chớp lấy thế nào, và mình sẽ phải đối lập với những gì. Sự đánh mất tự ngã như thế chính là cách mà quyền riêng tư bị tha hóa đi trong cõi số. Trong bài viết “ Khái niệm hóa riêng tư ” công bố năm 2002 trên California Law Review, ông nhắc lại sự bất nhất và hỗn loạn của khái niệm quyền riêng tư, và đưa ra hai yêu cầu mới : một là, chỉ hoàn toàn có thể hiểu quyền riêng tư nếu không tập trung chuyên sâu vào nghiên cứu và phân tích vừa đủ những đặc tính “ mấu chốt ” hay “ cốt lõi ” của nó, mà xem xét nó như sự phối hợp giữa rất nhiều những yếu tố khác nhau. Đề xuất thứ hai của ông là hãy định nghĩa sự riêng tư theo một cách thực dụng, tức là hãy xem xét khái niệm riêng tư từ dưới lên, từ trong những toàn cảnh đơn cử của đời sống, thay vì định nghĩa nó như một khái niệm trừu tượng từ trên xuống ’. Mặc dù phương pháp luận của Solove hứa hẹn sẽ mang lại những ánh sáng mới cho khái niệm quyền riêng tư trong quốc tế pháp lý, lập luận của ông lại mắc phải một sai lầm đáng tiếc rất tầm cỡ. Ông vẫn đặt cả hai chân trong phe phái Mỹ để nói về quyền riêng tư, và ông đã không so sánh hai phân loại của ông là “ phẩm giá ” và “ nhân cách ” với những nguyên tắc tương quan đến “ phẩm giá ” và “ nhân cách ” của phe phái châu Âu lục địa. Điều mà ông mắc phải chính là “ gót chân Achilles ” mà hàng thế hệ triết lý gia từ Westin, Fried cho đến Gavison đều thận trọng chú thích rõ : quyền riêng tư là một khái niệm gắn liền với thiên nhiên và môi trường văn hóa truyền thống. Rất may, công cuộc này đã được thực thi nhanh gọn bởi Schwartz và Peifer trong một tiểu luận xuất bản năm 2010. Những độc lạ này đa phần xoay quanh hiệu lực hiện hành của sự chấp thuận đồng ý chủ thể và ranh giới giữa quyền riêng tư với quyền được thông tin của tiếp thị quảng cáo và công chúng mà ta sẽ xem xét ngay sau đây. ( 5 )

Tài liệu tham khảo:

( 1 ) William L Prosser, ‘ Privacy ’ ( 1960 ) 48 California Law Review ( 2 ) Richard A Posner, ‘ The Right of Privacy ’ ( 1977 ) 12 Georgia Law Review 393 ( 3 ) Ruth Gavison, ‘ Privacy and the Limits of Law ’ ( 1980 ) 89 The Yale Law Journal 421

(4) Daniel J Solove, The Digital Person: Technology and Privacy in the Information Age (NYU Press 2006).

Xem thêm: Bảo mật Facebook – Top 9 cách chống hack hiệu quả nhất .

( 5 ) Paul M Schwartz and Karl-Nikolaus Peifer, ‘ Prosser’s “ Privacy ” and the German Right of Personality : Are Four Privacy Torts Better than One Unitary Concept ? ’ ( 2010 ) 98 California Law Review 1925

Theo Tạp chí Tia sáng

Nguồn : https://tiasang.com.vn/dien-dan/quyen-rieng-tu-mot-pha-he-tu-tuong-ky-2-nhung-trao-luu-phe-phan/

Source: https://vh2.com.vn
Category : Bảo Mật