Tại sao châu Phi “giàu” mà vẫn “nghèo”? – VIETNAM DEVELOPMENT LIBRARY

giảmNguồn tài nguyên khai thác đã không được sử dụng hiệu suất cao để tập trung chuyên sâu vào những chương trình tăng trưởng, trong khi đó, nguồn doanh thu khổng lồ từ việc khai thác tài nguyên này bị tóm gọn bởi những nhóm quyền lợi ( political elites ) địa phương liên kết với những doanh nghiệp quốc tế lớn ( international coorporations ). Một Nhà nước bị lũng đoạn với nạn tham nhũng, cấu kết phe phái, lạm dụng quyền lực tối cao ( bad governance ) càng làm tình hình trở nên nghiêm trọng hơn khi nguồn tài nguyên không được quản trị hiệu suất cao, và trở thành món mồi ngon để câu xé. Việc phong phú chủng tộc ở châu Phi, nổi bật mỗi nước có 40-80 bộ tộc, bộ lạc khác nhau, mỗi bộ tộc, bộ lạc có nền văn hoá, tiếng nói riêng, không thực sự tạo nên sự thống nhất vương quốc ( national unity ) và liên tục xảy ra những cuộc tranh chấp, nội chiến, tranh giành quyền trấn áp nguồn tài nguyên, hoặc vì xung đột quyền lợi
Ngược dòng lịch sử vẻ vang một chút ít, sau quy trình tiến độ thuộc địa những năm 1970 s, những nước ở châu Phi có mức GDP phần nhiều những nước châu Á : tàn phá cuộc chiến tranh, bóc lột thực dân, Nhà nước non trẻ. Chỉ sau 30-40 năm, châu Á đã tăng trưởng một cách vượt bậc, cách xa châu Phi, trong khi những nước châu Phi, đặc biệt quan trọng sub-Sahara châu Phi vẫn “ đội sổ ”. Lý giải nguyên nhân, có mấy nguyên do chính sau :
Châu Phi “ giàu ”, “ rất giàu ”, thường được xem là lục địa giàu về nguồn tài nguyên ( resource-rich continent ), chiếm hơn 30 % trữ lượng tài nguyên quốc tế, trong đó phải kể đến vàng, kim cương, dầu mỏ, đá quý. Tanzania nổi tiếng với vàng, Congo với đồng, Nambia với Uranium, Botswana với kim cương ( xem map tài nguyên châu Phi ). Vậy mà gần 50 % dân số châu Phi, đặc biệt quan trọng tập trung chuyên sâu ở vùng tiểu vùng Sahara châu Phi, sống dưới chuẩn nghèo quốc tế ( thu nhập ít hơn $ 1.25 / ngày ). Central African Republic liên tục đội sổ là vương quốc nghèo nhất quốc tế, có chỉ số Phát triển con người ( HDI ) thấp nhất quốc tế, và là vương quốc không mạnh khoẻ nhất quốc tế trong nhiều năm liền .

Một, châu Phi, theo một nghĩa nào đó, đã không bắt kịp cuộc Cách mạng xanh. Các nước châu Á, với việc đầu tư phát triển nông nghiệp, giúp đảm bảo nguồn lương thực (food security), và khi nông nghiệp đảm bảo, sử dụng nguồn lao động thặng dư và vốn tập trung đầu tư công nghiệp và dịch vụ, nói cách khác, xây dựng trụ cột của nền kinh tế đất nước. Trong khi đó, điều kiện đất đai, khí hậu, thời tiết không cho phép các nước châu Phi, đặc biệt các nước ở vùng sub-Sahara châu Phi – ngay cận xích đạo, cùng với hạn hán, lũ lụt, thiếu kinh nghiệm trong việc làm nông (vốn quen với việc hái lượm, săn bắn), việc trồng trọt trở nên khó khăn hơn. Tư duy canh tác tiểu nông, hộ gia đình nhỏ lẹ, làm giảm khả năng canh tác, năng suất thấp mặc dù thiên nhiên khá ưu đãi, đất trù phú, thời tiết êm dịu (sub-Sahara châu Phi không nóng như mọi người vẫn nghĩ!). Lý thuyết khác cho rằng các nhà lãnh đạo châu Phi không mặn mà phát triển nông nghiệp như các kỹ thuật gia (technocrat, politician) chính trị gia châu Á. Mối quan tâm của họ là khai thác nguồn tài nguyên sẵn có hơn là phát triển nông nghiệp (rất nhiều sản phẩm nông nghiệp ở Uganda được nhập khẩu từ các nước khác, đơn cử là Trung Quốc. Việc nhập khẩu thậm chí còn rẻ hơn so với tự sản xuất làm cho các sản phẩm nội địa trở nên kém cạnh tranh).

Thứ hai, nạn tham nhũng, lạm dụng quyền lực tối cao, thiếu năng lượng của cơ quan chức năng dẫn đến quản trị nguồn lực không hiệu suất cao. Hầu hết những nguồn thu từ việc khai thác tài nguyên ( mỏ dầu, than, vàng, v .. v. ) đều rơi vào tay giới tay trên ( political elites ). Nguồn thu vương quốc không được phân phối đến những những tầng lớp thấp hơn. Quá trình phân phối ( trickle down process ) diễn ra chậm, thậm chí còn không diễn ra. Trái ngược lại, so với những nước châu Á, nhờ có chủ trương phân phối nguồn thu nhập ( trải qua việc đánh thuế, những chương trình phúc lợi xã hội ) ( redistribution policies ), phần nào thành quả tăng trưởng kinh tế tài chính đã tương hỗ quy trình tăng trưởng xã hội. Bộ phim Blood diamond phần nào lý giải quy trình này, khi những ông thầu kinh tế tài chính lớn, cấu kết với quan chức địa phương, không riêng gì bóc lột sức lao động người dân, mà còn khai thác đến tận cùng nguồn tài nguyên đa dạng và phong phú của nước này. Nhìn sang những nước Bắc Âu, nhờ năng lực quản trị nguồn tài nguyên hiệu suất cao, tính minh bạch và báo cáo giải trình cao của nhà nước mà nguồn thu được sử dụng hiệu suất cao. Lý giải một chút ít, những nước Bắc Âu, trước Chiến tranh quốc tế thứ 2, cũng là những nước phụ thuộc vào vào nông nghiệp, nghèo nàn, sau đó, nhờ việc bán tài nguyên ship hàng cho quy trình tái kiến thiết ở những nước châu Âu, thêm với việc không bị tàn phá nặng nề bởi cuộc chiến tranh, và được chỉ huy bởi những Đảng dân chủ cánh tả ( tập trung chuyên sâu vào tăng trưởng xã hội ) mà những nước Bắc Âu tăng trưởng được như thời nay. Trong giới Phát triển có một thuật ngữ mà những nhà chuyên môn hay dùng là Lời nguyền tài nguyên ( the resource curse ) nhằm mục đích miêu tả những nước nào giàu nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên thì sẽ chịu lời nguyền phải chịu cảnh tang tóc, cuộc chiến tranh, đau thương. Điển hình những cuộc nội chiến Boko Haram ở Nigeria là một ví dụ. Tất nhiên, nó chỉ mang tính tương đối .
Thứ ba, phải kể đến tác động ảnh hưởng của những yếu tố bên ngoài. Sau quá trình thực địa, World Bank và IMF tiếp cận nhà nước những nước châu Phi với đề xuất kiến nghị những gói viện trợ tái cấu trúc ( structural adjustment ), góp vốn đầu tư vào những chương trình tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội, tuy nhiên, đi kèm những điều kiện kèm theo về Open kinh tế thị trường, hướng tới chính sách dân chủ. Nhìn lại tính hiệu suất cao những chương trình này, hoàn toàn có thể nói chương trình bị thất bại, nếu không nói là thất bại một cách thảm hại. Việc tư nhân hoá ( privatization ) những công ty Quốc gia với nguồn vốn lũ lượt từ những nước phương Tây, sau này, bị chỉ trích thực ra là quy trình tiến độ thuộc địa mới ( neo-colonialism ), dẫn đến sự phá sản của đơn vị chức năng kinh tế tài chính địa phương, thất nghiệp tràn ngập, và thiếu vắng đầu ra loại sản phẩm. Thêm nữa, cách tiếp cận của những chương trình này là từ trên đưa lệnh xuống ( top-down approach ) mà không từ nhu yếu thực tiễn của dân cư ( bottom-up approach ) nên những chương trình này nhanh gọn thất bại. Cộng thêm yêu cầu thiết lập quy mô dân chủ càng làm những nước châu Phi, vốn với đặc thù đa bộ tộc, bộ lạc, vốn đã không kết nối với nhau, càng trở nên ngăn cách. Mình ở đây một thời hạn, khi một người trình làng, họ thường sẽ nói mình đến từ bộ tộc, bộ lạc nào, hơn là có quốc tịch Uganda. Ví dụ khác, ở Nigeria, có hơn 50 Đảng phái, đại diện thay mặt cho những bộ tộc, bộ lạc khác nhau. Mặc dù chỉ có 4-5 Đảng chính đứng ra tranh cử và hoạt động năng nổ, nhưng việc chia rẻ nội bộ càng khiến cho nhà nước tập trung chuyên sâu tranh gìanh quyên lực hơn là góp vốn đầu tư cho những chương trình tăng trưởng dài hạn. Mặc dù không có vật chứng rõ ràng nào cho thấy dạng Nhà nước ( độc tài hay dân chủ ) có mối liên hệ với tăng trưởng quốc gia, nhưng việc chia rẽ nội bộ và Chính trị không ổn định tác động ảnh hưởng đến việc góp vốn đầu tư và tiến hành những chủ trương như nhau .
Thuật ngữ trong giới tăng trưởng gọi đây là “ lời nguyền tài nguyên ” ( resource curse ). Nghiên cứu của Jeffrey Sachs và Andrew Warner chỉ ra mối liên hệ giữa tài nguyên và vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính phụ thuộc vào vào nguồn thu nhập được sử dụng như thế nào, thể chế Nhà nước, năng lượng nhà nước, quy trình tiến độ tăng trưởng vương quốc ( early vs.late industrialisation ). Nguồn tài nguyên, do đó, hoàn toàn có thể xem là “ lời nguyền ” hoặc “ phước ban ”. Lấy ví dụ những nước Bắc Âu, nhờ việc sử dụng hiệu suất cao nguồn dầu mỏ và than đá, cộng với một Nhà nước minh bạch và chủ trương phân phối thu nhập ( do Đảng Dân chủ xã hội tiên phong ), đã vực dậy những nước này từ kinh tế tài chính dựa vào nông nghiệp thành nước công nghiệp tăng trưởng, đặc biệt quan trọng từ sau thế chiến thứ 2. Nhìn vào Nigeria, một nước giàu nguồn dầu mỏ, một trong những nguyên do phát sinh nội chiến Boko Haram là tranh chấp về nguồn tài nguyên. nhà nước và những tập đoàn lớn đa vương quốc yên cầu quyền sở hữu tài nguyên ( dầu mỏ ) trên chính mảnh đất của người địa phương ( bộ tộc, bộ lạc khác ), và trong thực tiễn, người địa phương không được hưởng lợi từ việc khai thác trên. Đói nghèo, góp vốn đầu tư thấp cho dịch vụ giáo dục và chăm nom sức khoẻ, tham nhũng, độc lạ tôn giáo ( đạo Hồi và Thiên chúa giáo ) làm ngòi lửa cho cuộc tranh chấp. Hơn một thập kỷ, nội chiến liên tục sống sót và lê dài cho đến ngày này .
Việc có nhiều bộ tộc, bộ lạc khiến cho việc tiến hành những chủ trương khó khăn vất vả hơn. Có một kim chỉ nan tại sao những chương trình tăng trưởng works ở những nước khác khi có thành phần dân tộc bản địa homogenious hơn. Việc phong phú chủng tộc khiến cho việc phong cách thiết kế những chương trình đòi – more centrialised .
Đó những nguyên do khiến châu Phi, đặc biệt quan trọng những nước ở sub-Sahara vẫn nghèo khó như ngày này .
tin tức thêm mời những bạn đọc thêm cuốn : The looting machine ( Tom Burgis ), Taxing Africa ( Mick Moore ), và Asia-Africa Development Divergence : A question of intent ( David Henley ) .
– Ngọc Thảo –

 

 

Source: https://vh2.com.vn
Category : Startup