Đặc điểm của các công ty cổ phần than ảnh hưởng đến kiểm toán báo cáo tài chính do kiểm toán độc lập thực hiện – VAA

(Đăng trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán, số T3/2018)

Nhận: 15/02/2018
Biên tập: 22/03/2018
Duyệt đăng:30/03/2018

Trong kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC), việc tìm hiểu về đặc điểm của đơn vị được kiểm toán là việc làm cực kỳ quan trọng và cần thiết, giúp Kiểm toán viên (KTV) có những hiểu biết nhất định về đơn vị được kiểm toán, để xác định được những đặc điểm này ảnh hưởng đến những thông tin nào trên BCTC và rủi ro tiềm tàng là gì. Từ đó, hỗ trợ KTV trong việc xác định các nội dung kiểm toán, phương pháp kỹ thuật kiểm toán và các thủ tục kiểm toán cần thực hiện. Bài viết tập trung vào trình bày các đặc điểm của Công ty cổ phần (CTCP) than, đặc biệt là các CTCP khai thác than. Từ đó, phân tích ảnh hưởng của những đặc điểm này tới kiểm toán BCTC do kiểm toán độc lập (KTĐL) thực hiện.
Từ khóa: đặc điểm, CTCP, khai thác than, BCTC, kiểm toán
Abstract:
In financial statements audit, it is extremely important and necessary to understand the characteristics of the audited entity in order that the auditor has certain knowledge about the entity to determine these characteristicseffect on information on financial statements and identify inherent risk, thereby, assisting auditors in determining the audit scope, the audit technique, and the auditing procedures to be performed. This article focuses on presenting the characteristics of coal joint-stock companies especially coal mining joint-stock companies and analyzing the impact of these characteristics on the financial statement audit which is carried out by independent audit.
Keywords: Characteristics, joint-stock companies, coal mining, financial statements, auditing.

Trong những năm qua, ngành than luôn được coi là ngành kinh tế tài chính mũi nhọn của quốc gia và đã có những góp phần to lớn cho sự tăng trưởng kinh tế tài chính, xã hội của quốc gia. Các công ty than có trách nhiệm cung ứng nguồn than, bảo vệ bảo mật an ninh nguồn năng lượng vương quốc. Bên cạnh đó, những công ty than còn có những góp phần to lớn vào ngân sách Nhà nước và đã tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn người lao động. Các CTCP than gồm có : những CTCP than trực tiếp khai thác than và những CTCP than nhưng không trực tiếp khai thác than, chỉ thực thi quy trình chế biến và tiêu thụ than. Hiện nay, 100 % những CTCP khai thác than ở Nước Ta đều niêm yết trên kinh doanh thị trường chứng khoán ( trừ Tổng Công ty Công nghiệp Mỏ Việt Bắc là công ty CP đại chúng, chưa niêm yết trên kinh doanh thị trường chứng khoán ) nên thông tin kinh tế tài chính của những công ty than ( đặc biệt quan trọng là những CTCP khai thác than ) đã trở thành đối tượng người tiêu dùng chăm sóc của rất nhiều bên như : Nhà nước, nhà đầu tư, ngân hàng nhà nước, người mua, nhà sản xuất, người lao động, … Mỗi bên chăm sóc ở những góc nhìn khác nhau nhưng đều mong ước nhận được thông tin kinh tế tài chính an toàn và đáng tin cậy để ra quyết định hành động tương thích. Do đó, để nâng cao uy tín, khét tiếng và tạo niềm tin cho những người chăm sóc, những công ty truy thuế kiểm toán độc lập ( KTĐL ) cần nâng cao chất lượng truy thuế kiểm toán BCTC doanh nghiệp nói chung và chất lượng truy thuế kiểm toán BCTC những CTCP khai thác than nói riêng. Tuy nhiên, để cuộc truy thuế kiểm toán BCTC những CTCP khai thác than đạt chất lượng thì trước hết KTV cần có hiểu biết thâm thúy về đặc điểm của những CTCP khai thác than, để xác lập được rủi ro đáng tiếc tiềm tàng làm cơ sở để nhìn nhận rủi ro đáng tiếc toàn doanh nghiệp. Từ đó phong cách thiết kế và thực thi những thủ tục truy thuế kiểm toán thiết yếu nhằm mục đích phát hiện hết những rủi ro đáng tiếc có sai sót trọng điểm, tích lũy vừa đủ vật chứng truy thuế kiểm toán thích hợp làm địa thế căn cứ đưa ra quan điểm nhận xét của KTV .
Các CTCP khai thác than là những doanh nghiệp sản xuất đặc biệt quan trọng, tiến trình sản xuất phức tạp trải qua nhiều quy trình : Bắt đầu từ hoạt động giải trí thăm dò, góp vốn đầu tư thiết kế xây dựng, rồi đến khai thác, chế biến, sàng tuyển, sau đó mới được than sạch đem đi tiêu thụ. Ngoài ra, những CTCP khai thác than khi thực thi hoạt động giải trí sản xuất kinh doanh thương mại chịu sự chi phối của nhiều pháp luật pháp lý của những cơ quan quản trị Nhà nước và của cơ quan cấp trên. Trong khoanh vùng phạm vi bài viết, tác giả tóm tắt 1 số ít đặc điểm đặc trưng của những CTCP khai thác than như : Đặc điểm tiến trình khai thác than, đặc điểm của loại sản phẩm, đặc điểm của phương pháp quản trị khai thác than, đặc điểm của những lao lý pháp lý tác động ảnh hưởng đến rủi ro đáng tiếc tiềm tàng trên BCTC từ đó tác động ảnh hưởng đến cuộc truy thuế kiểm toán BCTC do KTĐL thực thi, đơn cử như sau :

Thứ nhất, đặc điểm quy trình khai thác, chế biến và kinh doanh than
Than là nguồn tài nguyên quốc gia do Nhà nước quản lý. Chính vì vậy, khi phát hiện ra 1 mỏ than, để đi vào khai thác thì các CTCP khai thác than cần tính toán ra trữ lượng khai thác và thời gian khai thác là bao nhiêu năm. Từ đó, làm hồ sơ gửi Bộ Tài nguyên và Môi trường xin được cấp Giấy phép cấp quyền khai thác.

Hoạt động khai thác than gồm có : Khai thác than lộ thiên và khai thác than hầm lò. Mỗi mô hình khai thác có quy trình tiến độ công nghệ tiên tiến và tổ chức triển khai sản xuất riêng .
Đối với khai thác than lộ thiên : Quy trình sản xuất liên tục theo dây chuyền sản xuất qua nhiều quy trình chế biến, gồm có : Khoan -> nổ mìn -> xúc -> vận tải đường bộ -> sàng tuyển -> tiêu thụ hoặc nhập kho. Công nghệ khai thác những mỏ than lộ thiên là mạng lưới hệ thống khai thác, cơ giới hóa hàng loạt ( thiết bị là những máy khoan xoay cầu và khoan đập, những máy xúc gầu, máy xúc thủy lực gầu ngược, … ) sử dụng bãi thải trong và ngoài, vận tải đường bộ đất đá bằng xe xe hơi tự đổ, vận tải đường bộ than từ mỏ đến xí nghiệp sản xuất sàng tuyển bằng xe hơi, đường tàu hoặc phối hợp xe hơi – băng tải. Tổ chức sản xuất tại mỏ lộ thiên có tổ chức triển khai thành những công trường thi công khai thác, cạnh bên đó là những bộ phận phụ trợ gồm : Phân xưởng thay thế sửa chữa, công trường thi công bơm, công trường thi công kiến thiết xây dựng, bộ phận tưới nước, chống bụi, … Chính thế cho nên, những CTCP khai thác than tập hợp ngân sách theo nơi phát sinh ngân sách như : Các công trường thi công, những phân xưởng, bộ phận, đội sản xuất, …

Đối với khai thác than hầm lò: Quy trình sản xuất phức tạp hơn nhiều so với khai thác than lộ thiên, gồm các giai đoạn: Giai đoạn đào lò, xây dựng cơ bản, chuẩn bị sản xuất -> khoan, nổ mìn để tách than -> than nguyên khai -> vận chuyển ra bằng hệ thống máy cào, pagong, tời -> sàng tuyển, chế biến -> tiêu thụ hoặc nhập kho. Công nghệ khai thác than là công nghệ thủ công, bán cơ giới. Hầu hết, các mỏ hầm lò được khai thông, mở vỉa được áp dụng là phương pháp lò bằng; ngoài ra một số mỏ áp dụng phương pháp giếng nghiêng – lò bằng và mở vỉa giếng đứng, lò chợ chạy dài theo dọc lò; các vỉa dày, vỉa dốc được áp dụng công nghệ riêng phù hợp với từng mỏ. Và đối tượng tập hợp chi phí là theo từng phân xưởng: khai thác; khoan; vận tải; đường sắt;… Ngoài ra, khai thác than hầm lò còn chịu ảnh hưởng của độc hại và độ rủi ro cao hơn khai thác than lộ thiên như: sập lò, cháy lò,… Từ đó, đặt cho các công ty khai thác than phải đặc biệt tuân thủ các quy định về an toàn lao động và phòng tránh cháy nổ khi tổ chức khai thác than. Ngoài ra, mỗi một mỏ than có vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên khác nhau, điều kiện cơ sở hạ tầng, giao thông khác nhau,… nên dự toán chi phí cũng như giá thành thực tế sản xuất sản phẩm cũng khác nhau. Đặc điểm của quy trình khai thác, chế biến than nêu trên chứa đựng nhiều rủi ro trong việc xác định, tập hợp chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm.
Vì vậy, khi kiểm toán BCTC, KTV cần nắm rõ quy trình khai thác, chế biến than của các CTCP khai thác than, các loại vật tư, máy móc thiết bị sử dụng trong quá trình khai thác, điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý, giao thông của từng mỏ,… để có căn cứ đánh giá việc tập hợp chi phí, tính giá thành sản phẩm của đơn vị là có căn cứ hợp lý. Với đặc thù của các CTCP khai thác than, KTV cần đặc biệt chú ý đến các chỉ tiêu chi phí, giá thành sản phẩm và khoản mục hàng tồn kho, doanh thu BH & CCDV cũng như đánh giá hiệu lực của KSNB khi kiểm toán BCTC các CTCP khai thác than.

Thứ hai, đặc điểm phương thức quản lý khai thác than
Ở Việt Nam, việc khai thác, xuất khẩu than là độc quyền, chỉ có Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) và Tổng Công ty Đông Bắc – Bộ Quốc phòng mới được Nhà nước cấp phép cho khai thác và xuất khẩu Than. Tuy nhiên, hiện nay các công ty trực tiếp khai thác than hoạt động dưới hình thức CTCP thì chỉ có các CTCP khai thác than thuộc TKV như: CTCP khai thác Than Vàng Danh, Núi Béo, Đèo Nai, Cọc Sáu, Tây Nam Đá Mài, Cao Sơn, Hà Tu, Hà Lầm,… Còn các công ty trực tiếp khai thác than trực thuộc Tổng Công ty Đông Bắc đều hoạt động dưới hình thức Công ty TNHH nên không nằm trong phạm vi nghiên cứu của bài viết.
Do việc khai thác, chế biến than rất phức tạp, trải qua nhiều công đoạn với nhiều loại chi phí và khó kiểm soát nên để hoạt động có hiệu quả thì phương thức quản lý khai thác than là “cơ chế phối hợp kinh doanh” (bản chất chính là phương pháp giao khoán). Cụ thể: Nhà nước giao cho TKV khai thác tài nguyên từ đó TKV lại giao cho các CTCP khai thác than, các công ty này lại giao khoán cho các công trường, phân xưởng chính và mở rộng ra cả khối phục vụ, phụ trợ. Chỉ tiêu giao khoán bao gồm: Chỉ tiêu hiện vật: tấn than, mét lò đào, khối lượng công tác khoan, công tác xúc, công tác vận tải, sàng tuyển, tiêu thụ…; Chỉ tiêu giá trị: Chi phí tiền lương, chi phí vật liệu phụ định mức và chi phí khác; chi phí nhiên liệu mua ngoài, chi phí động lực mua ngoài, chi phí vật tư phụ tùng thay thế và sửa chữa thường xuyên. Ngoài việc quyết định sản lượng than cần khai thác cũng như sản lượng than dự trữ, TKV là đơn vị quyết định giá than bán ra cho các công ty trực tiếp khai thác. Từ đó, các công ty trực tiếp khai thác sẽ giao sản lượng cần khai thác cho các phân xưởng trực thuộc công ty. Than sau khi khai thác chỉ được bán cho 1 trong các công ty kho vận (các công ty kho vận này là chi nhánh của Tập đoàn). Mỗi một CTCP khai thác than khác nhau thì có giá bán than khác nhau. Do đó, đặc điểm của phương thức quản lý khai thác than nêu trên chứa đựng rủi ro về giá thành, giá vốn, giá bán, sản lượng hàng tồn kho trên BCTC của CTCP than.

Vì vậy, khi truy thuế kiểm toán BCTC những CTCP khai thác than, KTV cần phải tìm hiểu và khám phá đặc điểm phương pháp quản trị khai thác than tại những CTCP khai thác than, địa thế căn cứ xác lập giá bán và giá tiền của TKV để nhìn nhận tính hài hòa và hợp lý, đúng đắn của những bộ phận, chỉ tiêu, khoản mục tương quan ( như : Hàng tồn dư, giá tiền, giá vốn, lệch giá ) từ đó xác lập khoanh vùng phạm vi, khối lượng cho những thử nghiệm cơ bản tiếp theo KTV cần thực thi .

Thứ ba, đặc điểm của sản phẩm than
Than thành phẩm rất đa dạng về chủng loại, kích cỡ,… nên được phân thành nhiều loại khác nhau. Trước tiên, dựa vào kích cỡ thì than được chia làm 3 loại: Than cục, than cám và than bùn. Sau đó, CTCP khai thác than lại tiếp tục dựa trên một số tiêu thức chính sau: cỡ hạt, độ tro khô; độ ẩm toàn phần; chất bốc khô, lưu huỳnh chung khô, trị số tỏa nhiệt toàn phần khô để phân thành các mã sản phẩm khác nhau (khoảng vài chục mã sản phẩm). Tiêu thức phân loại than phải căn cứ vào các tiêu chuẩn ISO của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Ngoài ra, than sau khi được khai thác để ở nhiều bãi nên có một số khó khăn trong việc kiểm kê. Sau khi kiểm kê xong từng bãi than, phải tổng hợp kết quả kiểm kê của nhiều bãi than, đối chiếu với sổ sách và tìm nguyên nhân chênh lệch (nếu có).

Vì vậy, trong quy trình truy thuế kiểm toán KTV cần nắm rõ đặc điểm của từng loại than, cách phân biệt những loại than, giá tiền, giá cả từng loại than, … để từ đó có địa thế căn cứ truy thuế kiểm toán than thành phẩm ( đặc biệt quan trọng là tiềm năng thống kê giám sát, nhìn nhận ) vì trên thực tiễn có 1 số ít loại than nhìn gần giống nhau nhưng giá bán lại khác nhau .

Thứ tư, đặc điểm của hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động của CTCP khai thác than
Các CTCP khai thác than khi tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh chịu sự điều chỉnh của rất nhiều văn bản pháp lý như: Luật (Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán, Luật Khoáng sản, Luật Bảo vệ môi trường,…), Chuẩn mực kế toán, Chế độ kế toán (đối với việc lập và trình bày BCTC) và các quy định pháp lý khác có liên quan (như các quy định của TKV, Bộ Tài nguyên và Môi trường, UBCK Nhà nước (đối với các CTCP khai thác than niêm yết hoặc công ty đại chúng), Ủy ban nhân dân tỉnh, Bộ Công thương, Cục Hải quan, cơ quan quản lý thuế,…). Ngoài việc tuân thủ các quy định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền khi tiến hành các hoạt động sản xuất kinh doanh, các CTCP khai thác than còn phải đóng các loại thuế, phí sau: Phí môi trường, thuế môi trường, thuế tài nguyên, Tiền cấp quyền khai thác tài nguyên, Phí hoàn nguyên môi trường, Phí đọc tài liệu (địa chất, bản đồ,…).

Vì vậy, khi truy thuế kiểm toán BCTC những CTCP khai thác than, KTV cần khám phá và nắm rõ mạng lưới hệ thống văn bản pháp lý chi phối hoạt động giải trí của những CTCP khai thác than, những loại thuế, phí mà CTCP khai thác than phải nộp cho Nhà nước cũng như cách đo lường và thống kê ra những loại thuế, phí này để kiểm tra, nhìn nhận tính tuân thủ những pháp luật pháp lý của CTCP khai thác than cũng như nhìn nhận việc thực thi nghĩa vụ và trách nhiệm với ngân sách Nhà nước của những CTCP khai thác than đã rất đầy đủ, đúng đắn chưa ?

Nói tóm lại, những đặc điểm đặc thù của các CTCP khai thác than nêu trên chứa đựng những rủi ro tiềm tàng có thể làm ảnh hưởng đến các thông tin được trình bày trên BCTC. Vì vậy, khi kiểm toán các CTCP khai thác than, KTV cần tìm hiểu và nắm rõ tất cả các đặc điểm đặc thù của các CTCP khai thác than để xác định đúng nội dung, quy trình, phương pháp, kỹ thuật và các bước công việc kiểm toán cần thực hiện nhằm đảm bảo chất lượng cũng như hiệu quả của cuộc kiểm toán./.

Tài liệu tham khảo
1. Alvin A.Arens và James K.Loebecker (1995), “Kiểm toán” (tài liệu dịch), NXB Thống kê, Hà Nội.
2. Bộ môn Kiểm toán – Khoa Kế toán – Trường Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh (2011), “Giáo trình Kiểm toán”, Nhà xuất bản Lao động xã hội.
3. Bộ Tài chính (2012), “Thông tư 214/2012/TT-BTC, ban hành hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam”.
4. Chính phủ (2016), “Nghị định 158/2016/NĐ-CP, quy định chi tiết một số điều thi hành Luật Khoáng sản”.
5. Nguyễn Văn Bưởi (2011), “Nghiên cứu cơ chế quản lý kinh tế phù hợp trong công ty cổ phần khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam”, Luận án tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học Mỏ – Địa chất, Hà Nội.
6. Quốc hội nước Việt Nam (2010), Luật Khoáng sản, Luật số: 60/2010/QH12
7. Trần Văn Hợi (2007), “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than”, Luận án tiến sĩ kinh tế, Học viện Tài chính, Hà Nội.
8. Một số trang tin điện tử: http://www.vacpa.org.vn; http://www.mof.gov.vn; http://www.mof.vaa.vn; www.vinacomin.vn; …

Source: https://vh2.com.vn
Category : Startup