Chương 5 « Tâm lý học đại cương – Nguyễn Quang Uẩn

1. Đại cương – Sinh học

   subdirectory_arrow_left

2. Tâm lý học đại cương

1. Tư duy

1.1. Khái niệm chung về tư duy

1.1.1. Định nghĩa tư duy

Hiện thực xung quanh có rất nhiều cái mà con người chưa biết. Nhiệm vụ của đời sống và hoạt động giải trí thực tiễn luôn yên cầu con người phải hiểu thấu những cái chưa biết đó ngày một thâm thúy, đúng đắn và đúng chuẩn hơn, phải vạch ra được cái thực chất và những quy luật tác động ảnh hưởng của chúng. Quá trình nhận thức đó gọi là tư duy .

Tư duy là một quy trình tâm lí thuộc nhận thức lí tính, là một mức độ nhận thức mới về chất so với cảm xúc và tri giác. Tư duy phản ánh những thuộc tính bên trong, thực chất, những mối liên hệ có tính quy luật của sự vật, hiện tượng kỳ lạ mà trước đó ta chưa biết. Quá trình phản ánh này là quy trình gián tiếp, độc lập và mang tính khái quát, được phát sinh trên cơ sở hoạt động giải trí, thực tiễn, từ sự nhận thức cảm tính nhưng vượt xa những số lượng giới hạn của nhận thức cảm tính .

Vậy tư duy là gì ? Tư duy là một quy trình tâm lí phản ánh những thuộc tính thực chất, những mối liên hệ và quan hệ bên trong có tính quy luật của sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa biết .

1.1.2. Bản chất xã hội của tư duy

Mặc dù tư duy được thực thi trong bộ óc từng người đơn cử, được hình thành và tăng trưởng trong quy trình hoạt động giải trí nhận thức tích cực của bản thân mỗi người, nhưng tư duy khi nào cũng có thực chất xã hội, thực chất này được bộc lộ ở những mặt sau đây :

– Hành động tư duy phải dựa vào kinh nghiệm tay nghề của những thế hệ trước đã tích góp được, tức là dựa vào hiệu quả hoạt động giải trí nhận thức mà xã hội loài người đã đạt được ở trình độ tăng trưởng lịch sử dân tộc lúc đó ;

– Tư duy phải sử dụng ngôn từ do những thế hệ trước đã phát minh sáng tạo ra, tức là dựa vào phương tiện đi lại khái quát ( nhận thức ) hiện thực và giữ gìn những hiệu quả nhận thức của loài người trước đó ;

– Bản chất quy trình tư duy được thôi thúc do nhu yếu của xã hội, tức ý nghĩ con người được hướng vào xử lý những nhiệm vụnóng hổi nhất của quá trình lịch sử vẻ vang lúc đó ;

– Tư duy mang đặc thù tập thể, tức là tư duy phải sử dụng những tài liệu thu được trong những nghành nghề dịch vụ tri thức tương quan, nếu không sẽ không xử lý được những trách nhiệm đã đặt ra .

– Tư duy là để xử lý trách nhiệm vì thế nó có đặc thù chung của loài người .

1.1.3. Đặc điểm của tư duy

Là một mức độ mới của nhận thức lí tính, khác xa về chất so với nhận thức cảm tính, tư duy do con người triển khai với tư cách là chủ thể có những đặc thù cơ bản sau đây :

– Tính “ có yếu tố ” của tư duy

Không phải thực trạng nào cũng gây được tư duy của con người. Muốn kích thích được tư duy phải đồng thời có hai điều kiện kèm theo sau đây :

Trước hết phải gặp thực trạng ( trường hợp ) có yếu tố, tức thực trạng ( trường hợp ) có tiềm ẩn một mục tiêu mới, một yếu tố mới, một phương pháp xử lý mới mà những phương tiện đi lại, chiêu thức hoạt động giải trí cũ, mặc dầu vẫn còn thiết yếu, nhưng không còn đủ sức để xử lý yếu tố mới đó, để đạt được mục tiêu mới đó. Muốn xử lý yếu tố mới đó, đạt được mục tiêu mới đó phải tìm ra phương pháp xử lý mới, tức là phải tư duy .

Thứ hai, thực trạng có yếu tố đó phải được cá thể nhận thức vừa đủ được chuyển thành trách nhiệm của cá thể, tức là cá thể phải xác lập được cái gì ( dữ kiện ) đã biết, đã cho và cái gì còn chưa biết, phải tìm, đồng thời phải có nhu yếu ( động cơ ) tìm kiếm nó. Những dữ kiện quen thuộc hoặc nằm ngoài tầm hiểu biết của cá thể thì tư duy cũng không Open. Thí dụ câu hỏi : ” Thiên cầu là gì ? ” sẽ không làm cho học viên lớp Một phải tâm lý .

– Tính gián tiếp của tư duy

Tư duy phát hiện ra thực chất của sự vật, hiện tượng kỳ lạ và quy luật giữa chúng nhờ sử dụng công cụ, phương tiện đi lại ( như đồng hồ đeo tay, nhiệt kế, máy móc … ) và những tác dụng nhận thức ( như quy tắc, công thức, quy luật, những ý tưởng … ) của loài người và kinh nghiệm tay nghề của mỗi cá thể. Tính gián tiếp của tư duy còn bộc lộ ở chỗ nó được biểu lộ trong ngôn từ. Con người luôn dùng ngôn từ để tư duy. Nhờ đặc thù gián tiếp này mà tư duy đã lan rộng ra không số lượng giới hạn những năng lực nhận thức của con người .

– Tính trừu tượng và khái niệm của tư duy

Tư duy phản ánh cái thực chất nhất, chung cho nhiều sự vật hợp thành một nhóm, một loại, một phạm trù ( khái quát ), đồng thời trừu xuất khỏi những sự vật đó những cái đơn cử, riêng biệt. Nói cách khác, tư duy đồng thời mang đặc thù trừu tượng và khái quát. Thí dụ, khi tư duy phân biệt “ cái bảng ” với những cái khác là muốn nói tới cái bảng nói chung, gồm có mọi cái bảng chứ không chỉ một cái bảng riêng không liên quan gì đến nhau, đơn cử nào .

Nhờ có tính trừu tượng và khái quát, tư duy không chỉ xử lý những trách nhiệm hiện tại, mà còn cả những trách nhiệm tương lai của con người. Nhờ có tính khái quát, tư duy trong khi xử lý một trách nhiệm đơn cử vẫn được xếp vào một phạm trù, một nhóm, vẫn nêu thành quy tắc, giải pháp cần sử dụng trong những trường hợp tương tự như .

– Tư duy liên hệ ngặt nghèo với ngôn từ

Tư duy trừu tượng, gián tiếp, khái quát không hề sống sót bên ngoài ngôn từ, nó phải dùng ngôn từ làm phương tiện đi lại cho mình. Nếu không có ngôn từ thì bản thân quy trình tư duy không diễn ra được, đồng thời những loại sản phẩm của tư duy cũng không được chủ thể và người khác tiếp đón. Ngôn ngữ cố định và thắt chặt lại những hiệu quả của tư duy và nhờ đó làm khách quan hóa chúng cho người khác và cho cả bản thân chủ thể tư duy. Tuy vậy ngôn từ không phải là tư duy, ngôn từ chỉ là phương tiện đi lại của tư duy .

– Tư duy có quan hệ mật thiết với nhận thức cảm tính

Tư duy phải dựa trên những tài liệu cảm tính, trên kinh nghiệm tay nghề, trên cơ sở trực quan sinh động. Nhận thức cảm tính là một khâu của một liên hệ trực tiếp giữa tư duy với hiện thực, là cơ sở của những khái quát kinh nghiệm tay nghề dưới dạng những khái niệm quy luật. Ngược lại, tư duy và loại sản phẩm của nó cũng tác động ảnh hưởng đến những quy trình nhận thức cảm tính, ví dụ : đến tính lựa chọn, tính ý nghĩa, tính không thay đổi của tri giác. Ph. Ăngghen đã nói : “ Nhập vào với con mắt của tất cả chúng ta chẳng những có cảm xúc khác, mà còn có cả hoạt động giải trí tư duy của ta nữa. ”

Những đặc thù tư duy trên đây có ý nghĩa rất to lớn so với công tác làm việc dạy học và giáo dục. Cụ thể như sau :

– Phải coi trọng việc tăng trưởng tư duy cho học viên. Nếu không có năng lực tư duy thì học viên không hề hiểu biết, không hề tái tạo tự nhiên, xã hội và bản thân được .

– Muốn thôi thúc học viên tư duy thì phải đưa học viên vào những trường hợp có yếu tố. Tính có yếu tố trong dạy học được triển khai tốt nhất bằng kiểu dạy học nêu yếu tố vì giải pháp này thôi thúc học viên tâm lý, kích thích tính tích cực nhận thức của học viên .

– Phát triển tư duy phải thực thi song song và trải qua truyền thụ tri thức ( dạy học ). Mọi tri thức đều mang tính khái quát ; không tư duy thì không hề tiếp thu và vận dụng được tri thức .

– Phát triển tư duy phải gắn với trau dồi ngôn từ cho học viên. Không nắm được ngôn từ thì học viên không có phương tiện đi lại để tư duy tốt. Đây là trách nhiệm của giáo viên toàn bộ những môn học. Phát triển tư duy phải gắn liền với rèn luyện cảm xúc, tri giác, tính nhạy cảm, năng lượng quan sát và trí nhớ của học viên. Thiếu những tài liệu cảm tính thì không có gì để tư duy .

1.1.4. Vai trò của tư duy

Tư duy có vai trò rất to lớn so với đời sống và so với hoạt động giải trí nhận thức của con người. Cụ thể :

– Tư duy lan rộng ra số lượng giới hạn của nhận thức, tạo ra năng lực để vượt ra ngoài những số lượng giới hạn của kinh nghiệm tay nghề trực tiếp do cảm xúc và tri giác mang lại, để đi sâu vào thực chất của sự vật, hiện tượng kỳ lạ và tìm ra những mối quan hệ có tính quy luật giữa chúng với nhau .

– Tư duy không chỉ xử lý những trách nhiệm trước mắt, trong hiện tại, mà còn có năng lực xử lý trước cả những trách nhiệm trong tương lai do chớp lấy được thực chất và quy luật hoạt động của tự nhiên xã hội và con người .

– Tư duy tái tạo lại thông tin của nhận thức cảm tính làm cho chúng có ý nghĩa hơn cho hoạt động giải trí của con người. Tư duy vận dụng những cái đã biết để đề ra giải pháp xử lý những cái tương tự như, nhưng chưa biết, do đó tiết kiệm ngân sách và chi phí công sức của con người của con người. Nhờ tư duy mà con người hiểu biết thâm thúy và vững chãi hơn về thực tiễn và nhờ đó hành vi của con người có tác dụng cao hơn .

1.2. Các quá trình của tư duy

Tư duy là một hành vi. Mỗi hành vi tư duy là một quy trình xử lý một trách nhiệm nào đó phát sinh trong quy trình nhận thức hay trong hoạt động giải trí thực tiễn. Quá trình tư duy gồm có nhiều quy trình tiến độ ( khâu ) từ khi gặp phải trường hợp có yếu tố và nhận thức được yếu tố cho đến khi yếu tố được xử lý ; cách xử lý yếu tố này lại hoàn toàn có thể phát sinh yếu tố mới, khởi đầu cho một hành vi tư duy mới, hoàn toàn có thể phức tạp, lâu dài hơn .

1.2.1. Xác định yếu tố và miêu tả yếu tố

Hoàn cảnh có yếu tố là một điều kiện kèm theo quan trọng của tư duy. Tư duy chỉ phát sinh khi con người nhận thức được thực trạng có yếu tố ( tức là xác lập được trách nhiệm tư duy ) và diễn đạt được nó .

Hoàn cảnh có yếu tố tiềm ẩn những xích míc khác nhau ( giữa cái đã biết với cái chưa biết, giữa cái đã có với cái chưa có … ). Con người càng có nhiều kinh nghiệm tay nghề trong nghành nghề dịch vụ nào đó, càng thuận tiện nhìn ra và nhìn khá đầy đủ những xích míc đó, tức là càng xác lập những yếu tố yên cầu họ xử lý. Chính yếu tố được xác lập này quyết định hành động hàng loạt việc cải biến sau đó những dữ kiện bắt đầu thành trách nhiệm và việc miêu tả yếu tố dưới dạng trách nhiệm sẽ quyết định hành động hàng loạt những khâu sau đó của quy trình tư duy, quyết định hành động kế hoạch tư duy. Đây là quy trình tiến độ tiên phong và quan trọng nhất của quy trình tư duy .

1.2.2. Huy động những tri thức, kinh nghiệm tay nghề

Khâu này làm Open ở trong đầu những tri thức, kinh nghiệm tay nghề, những liên tưởng nhất định có tương quan đến yếu tố đã được xác lập và miêu tả. Việc làm Open những tri thức, kinh nghiệm tay nghề, những liên tưởng này trọn vẹn tùy thuộc vào trách nhiệm đã xác lập ( đúng hướng hay lạc hướng là do trách nhiệm đặt ra đúng chuẩn hay không ) .

1.2.3. Sàng lọc những liên tưởng và hình thành giả thuyết

Các tri thức, kinh nghiệm tay nghề và liên tưởng Open tiên phong còn mang đặc thù thoáng đãng, bao trùm, chưa khu biệt nên cần được sàng lọc cho tương thích với trách nhiệm đề ra. Trên cơ sở sàng lọc này sẽ hình thành giả thuyết, tức là cách xử lý hoàn toàn có thể có so với trách nhiệm tư duy. Chính sự phong phú và độ dịch chuyển rộng của những giả thuyết được cho phép xem xét cùng một sự vật, hiện tượng kỳ lạ từ nhiều hướng khác nhau trong những mạng lưới hệ thống liên hệ, quan hệ khác nhau để tìm ra cách xử lý đúng đắn nhất và tiết kiệm chi phí nhất .

1.2.4. Kiểm tra giả thuyết

Sự phong phú của những giả thuyết không phải là mục tiêu tự thân nên phải kiểm tra xem giả thuyết nào tương ứng với những điều kiện kèm theo và yếu tố đặt ra. Việc kiểm tra hoàn toàn có thể diễn ra trong đầu hay trong hoạt động giải trí thực tiễn. Kết quả kiểm tra sẽ dẫn đến sự khẳng định chắc chắn, phủ định hay đúng mực hóa giả thuyết đã nêu. Trong quy trình kiểm tra này hoàn toàn có thể lại phát hiện ra những trách nhiệm mới, do đó lại khởi đầu một quy trình tư duy mới .

1.2.5. Giải quyết trách nhiệm

Khi giả thuyết đã được kiểm tra và chứng minh và khẳng định thì nó sẽ được thực thi, tức đi đến câu vấn đáp cho yếu tố được đặt ra .

Quá trình tư duy xử lý những trách nhiệm thường có nhiều khó khăn vất vả, do ba nguyên do thường gặp là :

– Chủ thể không nhận thấy một số ít dữ kiện của bài toán ( trách nhiệm ) ;

– Chủ thể đưa vào bài toán một điều kiện kèm theo thừa ;

– Tính chất khuôn sáo, cứng ngắc của tư duy .

K. K. Platônôv đã tóm tắt những quy trình tiến độ của một hành vi ( quy trình ) tư duy bằng sơ đồ dưới đây :

1.3. Các thao tác tư duy

Tính quá trình của tư duy mới phản ánh được cấu trúc mặt phẳng của tư duy, còn nội dung bên trong của mỗi tiến trình trong hành vi tư duy lại là một quy trình phức tạp, diễn ra trên cơ sở những thao tác tư duy đặc biệt quan trọng ( thao tác trí tuệ hay thao tác trí óc ) .

Xét về thực chất thì tư duy là một quy trình cá thể triển khai những thao tác trí tuệ nhất định để xử lý yếu tố hay trách nhiệm được đặt ra. Cá nhân có tư duy hay không chính là ở chỗ họ có triển khai những thao tác này ở trong đầu mình hay không, do đó những thao tác này còn được gọi là những quy luật bên trong của tư duy ( quy luật nội tại của tư duy ) .

1.3.1. Phân tích – tổng hợp

Phân tích là quy trình dùng trí óc để phân loại đối tượng người dùng nhận thức thành những “ bộ phận ”, những thành phần khác nhau. Tổng hợp là quy trình dùng trí óc để hợp nhất những thành phần đã được tách rời nhờ sự nghiên cứu và phân tích thành một chỉnh thể. Phân tích và tổng hợp có quan hệ qua lại mật thiết với nhau, tạo thành sự thống nhất không tách rời được : sự nghiên cứu và phân tích được thực thi theo hướng tổng hợp, còn sự tổng hợp được thực thi theo tác dụng của nghiên cứu và phân tích .

[ h = 1.3.2 [ So sánh [ / h ]

So sánh là quy trình dùng trí óc để xác lập sự giống nhau hay khác nhau, sự giống hệt hay không như nhau, sự bằng nhau hay không bằng nhau giữa những đối tượng người tiêu dùng nhận thức ( sự vật, hiện tượng kỳ lạ ). Thao tác này tương quan ngặt nghèo với thao tác nghiên cứu và phân tích – tổng hợp và rất quan trọng ở tiến trình đầu nhận thức quốc tế xung quanh của trẻ nhỏ .

1.3.3. Trừu tượng hóa và khái quát hóa

Trừu tượng hóa là quy trình dùng trí óc để gạt bỏ những mặt, những thuộc tính, những liên hệ, quan hệ thứ yếu, không thiết yếu và chỉ giữ lại những yếu tố thiết yếu cho tư duy. Khái quát hóa là quy trình dùng trí óc để hợp nhất nhiều đối tượng người tiêu dùng khác nhau thành một nhóm, một loại theo những thuộc tính, những liên hệ, quan hệ chung nhất định. Những thuộc tính chung này gồm có hai loại : những thuộc tính chung giống nhau và những thuộc tính chung thực chất. Muốn vạch ra được những tín hiệu thực chất thì phải có sự nghiên cứu và phân tích – tổng hợp thâm thúy sự vật, hiện tượng kỳ lạ định khái quát. Trừu tượng hóa và khái quát hóa có quan hệ qua lại với nhau như quan hệ giữa nghiên cứu và phân tích và tổng hợp, nhưng ở mức độ cao hơn .

Khi xem xét tổng thể những thao tác tư duy đã trình diễn trên đây trong một hành vi tư duy đơn cử, cần chú ý quan tâm mấy điểm sau :

– Các thao tác tư duy đều có quan hệ mật thiết với nhau, thống nhất theo một hướng nhất định, do trách nhiệm tư duy pháp luật .

– Trong thực tiễn tư duy, những thao tác đó đan chéo nhau chứ không theo trình tự máy móc nêu trên .

– Tùy theo trách nhiệm, điều kiện kèm theo tư duy, không nhất thiết trong hành vi tư duy nào cũng phải thực thi toàn bộ những thao tác trên .

1.4. Các loại tư duy và vai trò của chúng

1.4.1. Theo lịch sử dân tộc hình thành ( chủng loại và thành viên ) và mức độ tăng trưởng của tư duy thì tư duy được chia làm 3 loại như sau

– Tư duy trực quan hành vi : Đây là loại tư duy mà việc xử lý trách nhiệm được triển khai nhờ sự cải tổ thực tiễn những trường hợp và nhờ những hành vi hoạt động hoàn toàn có thể quan sát được ( loại tư duy này có cả ở những động vật hoang dã cấp thấp ). Thí dụ, trẻ nhỏ làm toán bằng cách dùng tay vận động và di chuyển những vật thật ( cái bánh ví dụ điển hình ) hay những vật sửa chữa thay thế ( que tính ) tương ứng với những dữ kiện của bài toán .

– Tư duy trực quan hình ảnh : Đây là loại tư duy mà việc xử lý trách nhiệm được triển khai bằng sự cải tổ trường hợp chỉ trên bình diện hình ảnh. Loại tư duy này chỉ có ở người, đặc biệt quan trọng ở trẻ nhỏ. Thí dụ, trẻ làm toán bằng cách dùng mắt quan sát những vật thật hay vật sửa chữa thay thế tương ứng với những dữ kiện của bài toán .

– Tư duy trừu tượng ( hay tư duy từ ngữ – lôgic ) : Đây là loại tư duy mà việc xử lý trách nhiệm được dựa trên sự sử dụng những khái niệm, những cấu trúc lôgic, được sống sót và quản lý và vận hành nhờ ngôn từ. Thí dụ, học viên làm toán bằng cách chỉ dùng ngôn từ làm phương tiện đi lại .

Các loại tư duy trên tạo thành những quy trình tiến độ tăng trưởng của tư duy trong quy trình phát sinh chủng loại và thành viên .

1.4.2. Theo hình thức biểu lộ và phương pháp xử lý trách nhiệm ( yếu tố ) tư duy ở người trưởng thành được chia làm ba loại sau đây

– Tư duy thực hành : Đây là loại tư duy mà trách nhiệm được đề ra một cách trực quan, dưới hình cụ thể, phương pháp xử lý là những hành vi thực hành thực tế. Thí dụ người ta dùng sa bàn, map hoặc xuống hẳn trong thực tiễn đồng ruộng và có những hành vi đơn cử để tìm ra giải pháp làm mương tưới tiêu nước tốt nhất cho một địa phương nào đó ( đây là kiểu cứ làm rồi sẽ rõ ) .

– Tư duy hình ảnh đơn cử : Đây là loại tư duy mà trách nhiệm được đề ra dưới hình thức hình ảnh đơn cử và việc xử lý trách nhiệm cũng được dựa trên những hình ảnh trực quan đã có. Thí dụ, sau khi đã đi thực tiễn quan sát đồng ruộng, người ta họp nhau lại và vạch ra giải pháp làm mương tưới tiêu nước tốt nhất cho khu đồng ruộng đó .

– Tư duy lí luận : Đây là loại tư duy mà trách nhiệm được đề ra và việc xử lý trách nhiệm đó yên cầu phải sử dụng những khái niệm trừu tượng, những tri thức lí luận. Thí dụ, sự tư duy của học viên khi nghe giảng trên lớp, sự tư duy của thầy giáo khi soạn bài …

Trong trong thực tiễn, để xử lý một trách nhiệm, người trưởng thành rất ít khi chỉ sử dụng thuần tuý một loại tư duy mà thường sử dụng phối hợp nhiều loại tư duy với nhau, trong đó có một loại nào đó giữ vai trò đa phần. Thí dụ, người công nhân sử dụng tư duy thực hành là chính, nhưng ở họ cũng có cả tư duy hình ảnh và tư duy lí luận ; người nghệ sĩ thiên về tư duy hình ảnh, nhưng để thiết kế xây dựng những hình ảnh mới họ cũng sử dụng có tư duy lí luận ; nhà bác học thường tư duy lí luận, nhưng nhiều khi vẫn sử dụng tư duy trực quan hình ảnh … Nói chung ở con người đều có tổng thể những loại tư duy và đặc thù của những hoạt động giải trí nghề nghiệp đã làm cho họ thiên về một loại tư duy nào đó nhiều hơn là những loại tư duy khác .

2. Tưởng tượng

2.1. Khái niệm chung về tưởng tượng

2.1.1. Định nghĩa

Không phải bất kỳ thực trạng có yếu tố nào, bất kể trách nhiệm nào do thực tiễn đặt ra cũng xử lý bằng tư duy, tức là có vừa đủ dữ kiện để tìm ra đáp số ( giải pháp ) một cách hợp lý, ngặt nghèo ( chứng tỏ được một cách tường minh ). Trong những trường hợp này con người không chịu nhắm mắt, bó tay chờ đón, mà thường tích cực kêu gọi một quy trình nhận thức hạng sang ( lí tính ) khác để xử lý. Đó là tưởng tượng .

Như vậy, trước hết, cũng giống như tư duy, tưởng tượng chỉ phát sinh trước một thực trạng có yếu tố, trước những yên cầu mới của thực tiễn chưa từng gặp. Nói cách khác, về nội dung phản ánh, tưởng tượng là một quy trình tâm lí thuộc nhận thức lí tính, chỉ phản ánh cái mới chưa từng có trong kinh nghiệm tay nghề của cá thể hoặc của xã hội .

Thứ hai, điểm này khác với tư duy, tưởng tượng không xử lý yếu tố hay trách nhiệm một cách tường minh. Tư duy dùng khái niệm để xử lý yếu tố một cách phải chăng, lôgic. Tưởng tượng dùng cách thiết kế xây dựng những hình ảnh mới từ những hình tượng cá thể đã tích giữ được. Nói cách khác, về phương diện phản ánh, tưởng tượng được khởi đầu từ hình tượng và được thực thi đa phần dưới hình thức hình ảnh đơn cử ở trong trí nhớ .

Vậy tưởng tượng là gì ? Tưởng tượng là một quy trình tâm lí phản ánh những cái chưa từng có trong kinh nghiệm tay nghề của cá thể bằng cách thiết kế xây dựng những hình ảnh mới trên cơ sở những hình tượng đã có .

2.1.2. Đặc điểm của tưởng tượng

– Tưởng tượng chỉ phát sinh trước thực trạng có yếu tố, tức là trước những yên cầu mới, thực tiễn chưa từng gặp, trước những nhu yếu mày mò, phát hiện, làm sáng rõ cái mới, nhưng chỉ khi tính bất định ( không xác lập rõ ràng ) của thực trạng quá lớn ( nếu rõ ràng, rành mạch thì diễn ra quy trình tư duy ). Giá trị của tưởng tượng chính là ở chỗ tìm được lối thoát trong thực trạng có yếu tố ngay cả khi không đủ điều kiện kèm theo để tư duy ; nó được cho phép “ nhảy cóc ” qua một vài tiến trình nào đó của tư duy mà vẫn tưởng tượng ra tác dụng ở đầu cuối ; tuy nhiên đây cũng chính là chỗ yếu trong xử lý yếu tố của tưởng tượng ( không có sự chuẩn xác, ngặt nghèo ) .

– Tưởng tượng là một quy trình nhận thức được khởi đầu và triển khai hầu hết bằng hình ảnh, nhưng vẫn mang tính gián tiếp và khái quát cao so với trí nhớ. Biểu tượng của tưởng tượng là một hình ảnh mới được kiến thiết xây dựng từ những hình tượng của trí nhớ nó là hình tượng của hình tượng .

– Tưởng tượng liên hệ ngặt nghèo với nhận thức cảm tính ; nó sử dụng những hình tượng của trí nhớ, do nhận thức cảm tính thu lượm, cung ứng .

2.1.3. Vai trò của tưởng tượng

Tưởng tượng có vai trò rất lớn trong hoạt động giải trí lao động và trong đời sống con người. Cụ thể là :

– Tưởng tượng thiết yếu cho bất kể hoạt động giải trí nào của con người. Sự khác nhau cơ bản giữa lao động của con người và hoạt động giải trí bản năng của con vật chính là ở hình tượng và hiệu quả mong đợi do tưởng tượng tạo nên. Ý nghĩa quan trọng nhất của tưởng tượng là được cho phép con người tưởng tượng được hiệu quả trung gian và ở đầu cuối của lao động .

– Tưởng tượng tạo nên những hình mẫu tươi đẹp, bùng cháy rực rỡ, chói lọi, hoàn hảo nhất mà con người mong đợi và vươn tới ( lí tưởng ) ; nó nâng con người lên trên hiện thực, làm nhẹ bớt những nặng nề, khó khăn vất vả của đời sống, hướng con người về phía tương lai ; kích thích con người hành vi để đạt được những hiệu quả lớn lao .

– Tưởng tượng có ảnh hưởng tác động rõ ràng đến việc học tập của học viên, đến việc tiếp thu và bộc lộ những tri thức mới, đặc biệt quan trọng là đến việc giáo dục đạo đức cũng như đến việc tăng trưởng nhân cách nói chung cho họ .

2.2. Các loại tưởng tượng

Căn cứ vào tính tích cực và tính hiệu lực thực thi hiện hành của tưởng tượng mà tưởng tượng được chia thành những loại tưởng tượng tích cực và tưởng tượng xấu đi, tham vọng và lí tưởng .

2.2.1. Tưởng tượng tích cực và xấu đi

– Loại tưởng tượng tạo ra những hình ảnh không được biểu lộ trong đời sống, vạch ra những chương trình hành vi không được thực thi, tưởng tượng chỉ để mà tưởng tượng để sửa chữa thay thế cho hoạt động giải trí … gọi là tưởng tượng xấu đi .

Tưởng tượng xấu đi hoàn toàn có thể xảy ra có chủ định, nhưng không gắn liền với ý chí biểu lộ hình ảnh tưởng tượng trong đời sống, gọi là mơ mộng ( về cái gì đó vui sướng, thoải mái và dễ chịu mê hoặc ). Đây là một hiện tượng kỳ lạ vốn có ở con người. Nếu nó trở thành hầu hết thì lại là một thiếu sót của sự tăng trưởng nhân cách .

Tưởng tượng xấu đi cũng hoàn toàn có thể phát sinh không chủ định. Điều này hầu hết xảy ra khi ý thức, mạng lưới hệ thống tín hiệu thứ hai bị suy yếu không hoạt động giải trí ( ngủ chiêm bao ), hay nửa hoạt động giải trí, ở trạng thái xúc động hay rối loạn bệnh lí của ý thức ( ảo giác, hoang tưởng ) .

– Loại tưởng tượng tạo ra những hình ảnh nhằm mục đích phân phối những nhu yếu, kích thích tích cực thực tiễn của con người được gọi là tưởng tượng tích cực. Tưởng tượng này gồm hai loại : tái tạo và phát minh sáng tạo .

Khi tưởng tượng tạo ra những hình ảnh chỉ là mới so với cá thể người tưởng tượng và dựa trên sự miêu tả của người khác thì được gọi là tưởng tượng tái tạo. Ví dụ : tưởng tượng của học viên về những điều được diễn đạt trong sách giáo khoa địa lí, sử học, văn học …

Tưởng tượng phát minh sáng tạo là quy trình kiến thiết xây dựng hình ảnh mới, độc lập với cả cá thể lẫn xã hội, được hiện thực hóa trong những sản phẩm vật chất độc lạ và có giá trị. Đây là một mặt không hề thiếu được của mọi hoạt động giải trí phát minh sáng tạo ( phát minh sáng tạo kĩ thuật, phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật … ) .

2.2.2. Uớc mơ và lí tưởng

Đây là những loại tưởng tượng hướng về tương lai, bộc lộ những mong thuốn, ước ao của con người .

Ước mơ giống tưởng tượng phát minh sáng tạo ở chỗ nó cũng là quy trình độc lập nhưng khác ở là chỗ không hướng vào hoạt động giải trí hiện tại. Có hai loại tham vọng : tham vọng có lợi ( thôi thúc cá thể vươn lên, biến tham vọng thành hiện thực ) và tham vọng có hại ( không dựa vào những năng lực thực tê ), còn gọi là mộng tưởng ( hoàn toàn có thể làm cá thể tuyệt vọng, chán nản ) .

Lí tưởng có tính tích cực và hiện thực cao hơn tham vọng. Lí tưởng là một hình ảnh chói lọi, rực sáng, đơn cử, mê hoặc của tương lai mong ước. Nó là một động cơ can đảm và mạnh mẽ thôi thúc con người vươn tới tương lai .

Rõ ràng tưởng tượng là một thành phần của nhân cách. Giáo dục đào tạo, tu dưỡng trí tưởng tượng cho học viên đại trà phổ thông không chỉ làm trách nhiệm của trí dục mà còn của đức dục nữa .

2.3. Các cách phát minh sáng tạo mới trong tưởng tượng

Hình ảnh của tưởng tượng được tạo ra bằng nhiều cách ( thủ pháp ) khác nhau. Dưới đây là những cách cơ bản nhất :

2.3.1. Thay đổi kích cỡ, số lượng ( của sự vật hay của những thành phần của sự vật )

Ví dụ : hình tượng Phật trăm mắt, trăm tay, người khổng lồ, người tí hon …

2.3.2. Nhấn mạnh ( những chi tiết cụ thể, thành phần, thuộc tính của sự vật )

Đây là cách tạo hình ảnh mới bằng việc nhấn mạnh vấn đề đặc biệt quan trọng hoặc đưa lên số 1 một phẩm chất hay một quan hệ nào đó của sự vật hiện tượng kỳ lạ này với những sự vật, hiện tượng kỳ lạ khác. Một biến dạng của giải pháp này là cường điệu, ví dụ như hình ảnh của tranh biếm họa .

2.3.3. Chắp ghép ( kết dính )

Đây là giải pháp ghép những bộ phận của nhiều sự vật, hiện tượng kỳ lạ khác nhau lại để tạo ra hình ảnh mới. Thí dụ : hình ảnh con rồng, hình ảnh nữ thần đầu người, mình cá … Ở đây, những bộ phận hợp thành hình ảnh mới không bị chế biến, mà cả ghép nối, kết dính giản đơn .

2.3.4. Liên hợp

Đây là cách tạo hình ảnh mới bằng việc phối hợp những bộ phận của nhiều sự vật với nhau. Cách này có vẻ như hơi giống chắp ghép, nhưng thực ra lại rất khác : những bộ phận tạo nên hình ảnh mới đều bị cải, biến và sắp xếp trong những đối sánh tương quan mới. Cách phối hợp này là một sự tổng hợp phát minh sáng tạo thật sự. Thủ thuật này thường được dùng trong phát minh sáng tạo văn học thẩm mỹ và nghệ thuật và trong sáng tạo kĩ thuật Thí dụ xe điện bánh hơi ( phối hợp ôtô với tàu điện ), thủy phi cơ ( phối hợp tàu bay với tàu thủy ) …

2.3.5. Điển hình hóa

Đây là thủ pháp tạo hình ảnh mới phức tạp, trong đó kiến thiết xây dựng những thuộc tính, đặc thù nổi bật của nhân cách đại diện thay mặt cho một lớp người hay một giai cấp xã hội … Thủ thuật này được dùng nhiều trong phát minh sáng tạo văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ, điêu khắc … Yếu tố mấu chốt của thủ pháp điển hình hóa là sự tổng hợp phát minh sáng tạo mang đặc thù khái quát những thuộc tính và đặc thù riêng biệt, nổi bật của nhân cách .

2.4. Loại suy ( tương tự như )

Loại suy là một giải pháp đặc biệt quan trọng con người vận dụng để chế ra những công cụ lao động theo sự tương tự như của những thao tác lao động của đôi bàn tay như sản xuất ra cái kẹp, cái cào, cái bát .

Hiện tượng loại suy có từ buổi bình minh của lịch sử vẻ vang loài người. Hiện nay ngành phỏng sinh học ( bionique ) sinh ra là một bước tăng trưởng cao của loại suy trong sáng chế ý tưởng của khoa học, kĩ thuật .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Khoa Học