Tổ chức không gian KTCQ vùng du lịch sinh thái Khu bảo tồn thiên nhiên Bán đảo Sơn Trà

MỘT SỐ CƠ SỞ KHOA HỌC CHO VIỆC TỔ CHỨC KHÔNG GIAN KIẾN TRÚC CẢNH QUAN VÙNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN BÁN ĐẢO SƠN TRÀ

Some sciential bases of creating landscape architectural space in an ecotourism region at Sơn TrA Peninsula Reserve
PHAN TIẾN VINH

Trường Cao đẳng Công nghệ, Đại học Đà Nẵng

TÓM TẮT

Trong bài báo này chúng tôi đề xuất kiến nghị những cơ sở khoa học cho việc tổ chức không gian kiến trúc cảnh sắc, một yếu tố có ý nghĩa quan trọng và rất thiết yếu so với quy trình Quy hoạch tăng trưởng không gian đô thị, tổ chức không gian kiến trúc cảnh sắc cho tăng trưởng du lịch sinh thái xanh tại Khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Bán đảo Sơn Trà. Các cơ sở khoa học này được hình thành qua quy trình nghiên cứu và điều tra tổng hợp những yếu tố tương quan, những yếu tố vật thể và phi vật thể, … nhằm mục đích tạo ra một không gian hài hòa và hợp lý về cấu trúc và hình thái, một đồ án quy hoạch có tính khả thi cao .

ABSTRACT

In this paper, we propose some scientific bases in order to create landscape architectural space, it is an important and necessary in spacial planning to develop ecotourism at Sơn Trà Peninsula Reserve. Thes e scientific bases were created from synthetical research on such related problems as physical, unphysical elements, etc. in order to create a reasonable space in terms of architectural structure and form as well as to achieve a high feasibility planning project .

Hình 1 : Vị trí bán đảo Sơn Trà trong Sơ đồ tăng trưởng không gian đô thị TP. Đà Nẵng đến năm 2020

             1. GIỚI THIỆU

Khu Bảo tồn vạn vật thiên nhiên ( BTTN ) Sơn Trà – nằm trên Bán đảo Sơn Trà – thuộc phường Thọ Quang, Q. Sơn Trà, thành phố TP. Đà Nẵng – thuộc mạng lưới hệ thống rừng đặc dụng Quốc gia, với diện tích quy hoạnh trên đất liền là 4.439 ha và phần biển : từ chân núi ra biển 500 m ( xem hình 1 ). Với hệ sinh thái nổi bật rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới gió mùa có tính đa dạng sinh học cao : 985 loài thực vật bậc cao ( thuộc 483 chi, 143 họ, trong đó có 22 loài quý và hiếm ) và 287 loài động vật hoang dã ( thuộc 94 họ, 38 bộ, trong đó có 15 loài thuộc loại động vật hoang dã quý và hiếm ) ( 1 ), khu BTTN Sơn Trà có nhiều tiềm năng để tăng trưởng Du lịch sinh thái xanh ( DLST ) với những mẫu sản phẩm DLST đặc trưng, có tính cạnh tranh đối đầu cao .
Thời gian qua, yếu tố góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng hạ tầng đô thị cho sự tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội nói chung và du lịch nói riêng tại bán đảo Sơn Trà đã đạt được những hiệu quả khả quan. Do đặc thù nhạy cảm về bảo mật an ninh quốc phòng nên những tác dụng đạt được chưa thật tương ứng với tiềm năng tăng trưởng của vùng .
Từ khi có nghị quyết 33 của Bộ Chính trị ( tháng 10/2003, về việc phối hợp tăng trưởng kinh tế tài chính và bảo mật an ninh quốc phòng trên bán đảo Sơn Trà ) tăng trưởng du lịch ở Sơn Trà đã có nhiều chuyển biến can đảm và mạnh mẽ. Hàng chục dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư du lịch tại Sơn Trà đã được ĐK. Trong vòng 2 tháng cuối năm 2003 đã có 7 dự án Bất Động Sản triển khai xong thủ tục góp vốn đầu tư và được giao đất để cho những chủ góp vốn đầu tư thực thi việc thiết kế xây dựng trong năm 2004 .
Tuy nhiên, những dự án Bất Động Sản này hầu hết tăng trưởng đơn lẻ manh mún, đất được chia thành từng lô riêng không liên quan gì đến nhau cho những chủ góp vốn đầu tư tùy ý quy hoạch kiến thiết xây dựng mà trọn vẹn chưa có một quy hoạch tổng thể và toàn diện về tăng trưởng không gian thống nhất cho hàng loạt bán đảo Sơn Trà. Sự tăng trưởng ở Sơn Trà lúc bấy giờ đã và đang gây ra những tác động ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái của một khu BTTN vương quốc .
Vì thế, yếu tố bức xúc lúc bấy giờ về quy hoạch đô thị ở bán đảo Sơn Trà là : cần phải có những khuynh hướng chung về tăng trưởng không gian đô thị, tổ chức không gian Kiến trúc cảnh sắc ( KTCQ ) vùng DLST cho hàng loạt bán đảo nhằm mục đích bảo vệ sự tăng trưởng bền vững và kiên cố cho bán đảo Sơn Trà nói riêng và thành phố TP. Đà Nẵng nói chung .
Trong khuôn khổ bài viết nay, tác giả chỉ nêu lên những cơ sở khoa học cho việc tổ chức không gian KTCQ vùng DLST tại khu BTTN bán đảo Sơn Trà – thành phố Thành Phố Đà Nẵng .

           2. TỔNG QUAN VỀ TỔ CHỨC KHÔNG GIAN KTCQ VÙNG DLST

           2.1. Kiến trúc cảnh quan

Theo PTS. KTS Hàn Tất Ngạn, ” KTCQ là một môn khoa học tổng hợp, tương quan đến nhiều nghành nghề dịch vụ, nhiều chuyên ngành khác nhau như quy hoạch không gian, quy hoạch hạ tầng kỹ thuật, kiến trúc khu công trình, điêu khắc, hội họa, … nhằm mục đích xử lý những yếu tố tổ chức thiên nhiên và môi trường nghỉ ngơi vui chơi, thiết lập và cải tổ môi sinh, bảo vệ môi trường tự nhiên, tổ chức nghệ thuật và thẩm mỹ kiến trúc “. ( 6 )
KTCQ gồm có thành phần tự nhiên ( địa hình, mặt nước, cây xanh, con nước và động vật hoang dã, không trung ) và thành phần tự tạo ( kiến trúc khu công trình, giao thông vận tải, trang thiết bị hoàn thành xong kỹ thuật, tranh tượng hoành tráng trang trí ). Mối đối sánh tương quan tỷ suất về thành phần cùng quan hệ tương hỗ giữa hai thành phần này luôn đổi khác theo thời hạn, điều này làm cho cảnh sắc kiến trúc luôn hoạt động và tăng trưởng .

           2.2. Tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan

a. Tổ chức không gian KTCQ là một hoạt động giải trí khuynh hướng của con người nhằm mục đích mục tiêu tạo dựng, tổng hợp và link những không gian công dụng trên cơ sở tạo ra sự cân đối và mối quan hệ tổng hòa của hai nhóm thành phần tự nhiên và tự tạo của KTCQ .
b. Những tác nhân chính tác động ảnh hưởng đến Tổ chức không gian KTCQ gồm có :
– Các thành phần của KTCQ : với thành phần tự nhiên và thành phần tự tạo .
– Các nhu yếu của không gian KTCQ : nhu yếu sử dụng, nhu yếu nghệ thuật và thẩm mỹ, nhu yếu bền vững và kiên cố, nhu yếu kinh tế tài chính .
– Quy luật tổ chức không gian :
+ Cơ sở bố cục tổng quan cảnh sắc : Giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ của không gian KTCQ được con người cảm thụ trải qua những giác quan, trong đó cảm thụ bằng thị giác là hầu hết. Về mặt thị giác, ba yếu tố có tác động ảnh hưởng lớn đến hiệu suất cao cảm nhận và là cơ sở cho bố cục tổng quan cảnh sắc gồm có : điểm nhìn, tầm nhìn và góc nhìn. ( 7 )
+ Tạo hình không gian : Tất cả những không gian tự nhiên và không gian tự tạo đều được tạo thành từ ba yếu tố cơ bản là : mặt nền, mặt trần và mặt đứng ngăn không gian. Tuỳ theo thành phần về ba yếu tố trên, không gian nói chung hoàn toàn có thể chia thành ba loại chính sau : không gian đóng, không gian mở và không gian nửa đóng nửa mở. Tạo cho không gian một hình dáng tương thích, quy mô, đặc thù hài hòa và hợp lý với công dụng sử dụng và nhu yếu thẩm mỹ và nghệ thuật của con người là yếu tố quan trọng trong việc tổ chức không gian KTCQ .
+ Các quy luật bố cục tổng quan cơ bản như : quy luật về đường trục bố cục tổng quan, quy luật bố cục tổng quan đối xứng, quy luật bố cục tổng quan không đối xứng, quy luật tỷ suất không gian, quy luật về sự như nhau và sự tương tự như, quy luật về sự tương phản, quy luật sáng tối và quy luật về sắc tố. ( 7 )

           2.3. Tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan vùng DLST

Trong du lịch, tổ chức không gian KTCQ có trách nhiệm tổ chức, sắp xếp, link và đề xuất kiến nghị những hình thái không gian KTCQ tương thích với hoạt động giải trí du lịch. Việc tổ chức dựa trên cơ sở khai thác có hiệu suất cao những nguồn lực của địa phương, hướng đến sự tăng trưởng đồng nhất giữa du lịch và những ngành kinh tế tài chính khác, bảo vệ những tiềm năng về kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống – xã hội và thiên nhiên và môi trường. Tổ chức không gian KTCQ vùng du lịch nhờ vào vào những yếu tố như : khách du lịch, tài nguyên du lịch, điều kiện kèm theo tự nhiên – kinh tế tài chính – xã hội, hạ tầng kỹ thuật, nhân lực và trình độ quản trị của ngành du lịch, mối quan hệ vùng ( quy hoạch toàn diện và tổng thể tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội, không gian đô thị và ngành du lịch ), chính sách – chủ trương, cơ sở và quy luật bố cục tổng quan không gian kiến trúc .
DLST thường được hình thành và tăng trưởng tại những khu vực có hệ sinh thái nổi bật. Vì thế, tổ chức không gian KTCQ là việc làm rất phức tạp bởi tính nhạy cảm về môi trường sinh thái, yếu tố bảo tồn và tăng trưởng vững chắc, … của khu vực. Tổ chức không gian KTCQ vùng DLST bị chi phối bởi những tác nhân như ( xem hình 2 ) :
– Tài nguyên du lịch. – Khách du lịch .
– Ngành du lịch. – Điều kiện kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống – xã hội .
– Đặc điển dân cư. – Hạ tầng kỹ thuật .
– Cơ chế chủ trương. – Mối liên hệ vùng .
– Các quy luật tổ chức không gian KTCQ. – Các nguyên tắc và nhu yếu cơ bản của
hoạt động giải trí DLST .
– Nguyên tắc phân vùng hoạt động giải trí DLST. – Sức chứa của điểm du lịch .

Hình 2 : Các yếu tố tác động ảnh hưởng đến tổ chức không gian KTCQ vùng DLST

           3. MỘT SỐ CƠ SỞ KHOA HỌC CHO TỔ CHỨC KHÔNG GIAN KTCQ VÙNG DLST TẠI KHU BTTN SƠN TRÀ

Tổ chức không gian KTCQ vùng DLST có trách nhiệm là xác lập những chỉ số về cấu trúc và hình thể của không gian ( những yếu tố mang tính vật thể ) làm cơ sở cho việc thực thi những dự án Bất Động Sản tăng trưởng. Đồng thời, công tác làm việc quy hoạch không gian cần phải nghiên cứu và điều tra tổ chức không gian trong mối quan hệ tổng hợp, những nội dung kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống, những xu thế tăng trưởng bên ngoài và chính sách hoạt động bên trong ( những yếu tố mang tính phi vật thể ) của vùng DLST ( 5 ). Chính những yếu tố mang tính phi vật thể là tác nhân tạo nên đặc trưng, nét truyền thống về không gian cho vùng DLST mà không gian KTCQ chỉ là hình thái bộc lộ bên ngoài .
Như vậy, cần lồng ghép sự tăng trưởng của nhiều ngành, sự ảnh hưởng tác động của nhiều yếu tố và mối tương quan giữa nhiều nghành vào công tác làm việc quy hoạch và tổ chức không gian KTCQ nhằm mục đích bảo vệ tính hài hòa và hợp lý về cấu trúc và hình thái không gian cũng như tính khả thi cho đồ án quy hoạch .
Qua quy trình điều tra và nghiên cứu, tìm hiểu – khảo sát thực trạng, nghiên cứu và phân tích – tổng hợp yếu tố, tác giả đề xuất kiến nghị một số ít cơ sở khoa học cho việc tổ chức không gian KTCQ vùng DLST tại Khu BTTN Sơn Trà như sau :
( 1 ). Lịch sử hình thành và tăng trưởng của thành phố TP. Đà Nẵng nói chung, bán đảo Sơn Trà và Khu BTTN bán đảo Sơn Trà nói riêng .
( 2 ). Thực trạng và xu thế tăng trưởng du lịch nói chung và DLST nói riêng trên quốc tế, tại Nước Ta, vùng du lịch Bắc Trung Bộ, thành phố Thành Phố Đà Nẵng và khu BTTN bán đảo Sơn Trà .
( 3 ). Các đặc thù thuận tiện của điều kiện kèm theo tự nhiên – kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống – xã hội – thiên nhiên và môi trường, tài nguyên du lịch, vị trí địa lý và hạ tầng ở khu BTTN Sơn Trà .
( 4 ). Mục tiêu tăng trưởng trên những mặt kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống – xã hội, thiên nhiên và môi trường – sinh thái xanh và bảo vệ bảo mật an ninh quốc phòng của Khu BTTN Sơn Trà .
( 5 ). Tổ chức không gian KTCQ vùng DLST ở khu BTTN Sơn Trà được nghiên cứu và điều tra trên hệ quan điểm sau :

           – Quan điểm hệ thống.

– Quan điểm tăng trưởng vững chắc .
– Quan điểm dân tộc bản địa và văn minh .
– Quan điểm tăng trưởng đồng điệu .
( 6 ). Tổ chức không gian KTCQ vùng DLST ở khu BTTN Sơn Trà phải hướng đến sự tương thích và thống nhất với những khuynh hướng QH tăng trưởng du lịch, QH tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội và khuynh hướng tăng trưởng không gian đô thị của Q. Sơn Trà, thành phố Thành Phố Đà Nẵng, vùng du lịch Bắc Trung Bộ và Nước Ta .
( 7 ). Các nguyên tắc cơ bản của hoạt động giải trí DLST tương thích trong toàn cảnh đơn cử của địa phương, gồm có :
a. Các nguyên tắc cơ bản của hoạt động giải trí DLST :
– Có hoạt động giải trí giáo dục về môi trường tự nhiên và ý thức tham gia công tác làm việc bảo tồn .
– Bảo vệ thiên nhiên và môi trường, duy trì hệ sinh thái .
– Bảo vệ, phát huy truyền thống văn hóa truyền thống hội đồng .
– Thu hút sự tham gia, qua đó mang lại quyền lợi cho hội đồng .
b. Những nhu yếu cơ bản để tăng trưởng DLST :
– Tồn tại những hệ sinh thái nổi bật với tính đa dạng sinh học cao .
– Nguồn nhân lực đủ trình độ để quản lý và điều hành và quản trị hoạt động giải trí DLST .
– Quy hoạch tăng trưởng DLST phải tuân thủ những lao lý về ” sức chứa ” .
– Đáp ứng được nhu yếu nâng cao hiểu biết của khách DLST. ( 4 )
c. Nguyên tắc phân vùng hoạt động giải trí DLST : Phân vùng hoạt động giải trí DLST trong khu BTTN là một giải pháp quan trọng để quản trị và bảo vệ những nguồn tài nguyên và thiên nhiên và môi trường, tính đa dạng sinh học, đồng thời có ảnh hưởng tác động lớn đến tổ chức không gian KTCQ tại đây. Phân vùng hoạt động giải trí DLST trong khu BTTN phải tương thích với phân khu công dụng của khu BTTN, theo đó những khu BTTN được chia thành : vùng bảo vệ khắt khe, vùng bảo tồn tăng trưởng, vùng đệm và vùng tăng trưởng. ( 4 ) ( xem hình 3 )

Hình 3 : Nguyên tắc phân vùng hoạt động giải trí DLST ở Vườn quốc gia và khu BTTN

d. Yêu cầu về sức chứa của một điểm du lịch : Khái niệm sức chứa trong du lịch cần được xem xét không thiếu trên những góc nhìn sau : hạ tầng, sinh thái xanh, tâm ý, kinh tế tài chính, xã hội và quản trị .
( 8 ). Nghiên cứu những dạng quy mô tổ chức không gian tính năng vùng DLST cơ bản, như : quy mô tập trung chuyên sâu, quy mô hợp thể hình tia, quy mô hợp thể phân tán dạng tuyến và quy mô hợp thể phân tán dạng vòng. Từ đó đề xuất kiến nghị một quy mô tương thích. ( xem hình 4 )

Hình 4 : Các quy mô tổ chức không gian tính năng vùng DLST

( 9 ). Một số nguyên tắc chính của tổ chức không gian KTCQ ở khu BTTN :
– Phải dựa trên hệ quan điểm và đạt được những tiềm năng đã đề ra .
– Dựa vào phân khu tính năng và phân vùng hoạt động giải trí DLST để đưa ra những giải pháp không gian tương thích nhằm mục đích tạo ra mối quan hệ hài hòa giữa thành phần tự nhiên và tự tạo, nét đặc trưng cho cảnh sắc của điểm du lịch .
– Dựa vào những tuyến, điểm du lịch chính và những điều kiện kèm theo về tự nhiên, hạ tầng, kinh tế tài chính – xã hội để lựa chọn quy mô tổ chức không gian tính năng tương thích cho toàn khu và từng tuyến, điểm du lịch .
– Nét đặc trưng cơ bản của không gian KTCQ vùng DLST là tính tiêu biểu vượt trội của thành phần tự nhiên so với thành phần tự tạo. Vì thế nguyên tắc giải quyết và xử lý những yếu tố tự nhiên là hạn chế tối đa sự can thiệp vào môi trường tự nhiên tự nhiên .
– Khi phong cách thiết kế những khu công trình kiến trúc trong khu DLST, cần phải lấy cảm hứng từ vạn vật thiên nhiên, và ” cái hồn của khu công trình phải được sinh trưởng một cách tự nhiên từ đất và đậu nhẹ nhành lên cảnh sắc ” ( 2 ). Hơn nữa, kiến trúc trong khu DLST cần phải đi xa hơn việc phân phối những nhu yếu về công suất đơn thuần để trở một thành phần độc lạ của tự nhiên tại một khu vực nhất định và được xem như thể một công cụ giáo dục để nâng cao ý thức bảo vệ thiên nhiên và môi trường cho khách du lịch, nhà nghiên cứu khoa học và dân cư địa phương .
Quan điểm này cũng chính là quan điểm của KTS bậc thầy, Frank Lloyd Wright, về kiến trúc hữu cơ. Theo ông, ” kiến trúc phải mô phỏng vạn vật thiên nhiên, tôn vinh tính tự nhiên, tính nguyên thủy, tính trữ tình, tính địa phương và sự đa dạng hóa không ngừng ” và ” kiến trúc hữu cơ là phát minh sáng tạo kiến trúc dựa trên quan điểm hữu cơ của giới tự nhiên, là sự xét đến sự nhờ vào của thành phần vào tổng thể và toàn diện và ngược lại ” ( 3 )
Một số nguyên tắc phong cách thiết kế những khu công trình ở khu DLST :
. Giải pháp kiến trúc phải tương thích với đặc thù địa hình, khí hậu, tạo ra sự hòa giải giữa khu công trình kiến trúc và cảnh sắc vạn vật thiên nhiên .
. Phải góp thêm phần tạo ra một phong thái kiến trúc địa phương – đặc trưng cho bán đảo Sơn Trà – văn minh và đậm đà truyền thống văn hóa truyền thống của địa phương .
. Tùy theo điều kiện kèm theo đơn cử để lựa chọn quy mô và bố cục tổng quan khu công trình tương thích, tạo ra tỷ suất hài hòa giữa kiến trúc – con người – vạn vật thiên nhiên .
. Vật liệu kiến thiết xây dựng : nên sử dụng những loại vật tư địa phương hay tương thích với đặc thù tự nhiên của địa phương như : gỗ, sỏi đá, mái ngói, mái lá, tre, …
. Màu sắc : Ở khu DLST nên sử dụng những màu của tự nhiên như : màu xanh của lá cây, màu nâu của đất và thân cây, màu xám của đá núi, …
– Tổ chức mạng lưới hệ thống giao thông vận tải trong khu DLST phải dựa vào điều kiện kèm theo đơn cử của địa phương, hạn chế những tác động ảnh hưởng đến môi trường sinh thái. Chú ý tạo ra những điểm nhìn, tầm nhìn và góc nhìn hài hòa và hợp lý cho việc thụ cảm không gian cảnh sắc .
( 10 ). Tìm hiểu và vận dụng những bài học kinh nghiệm kinh nghiệm tay nghề về tổ chức không gian KTCQ vùng DLST, tăng trưởng DLST ở trong và ngoài nước .

           4. KẾT LUẬN

Như vậy, tổ chức không gian KTCQ vùng DLST ở khu BTTN Sơn Trà là một quy trình phức tạp, yên cầu phải nghiên cứu và điều tra nhiều yếu tố tương quan mà đơn cử là 10 yếu tố như đã nêu ở trên. Đây là những cơ sở khoa học mang tính thực tiễn cho việc khuynh hướng, tổ chức không gian KTCQ vùng DLST tại khu BTTN Sơn Trà .
Trong quy trình tiến hành quy hoạch không gian và tiến hành những dự án Bất Động Sản, cần tuỳ theo điều kiện kèm theo thực tiễn, kêu gọi sự tham gia và sự phối hợp hành vi của những nhà chuyên môn trên những nghành, những cấp chính quyền sở tại, dân cư địa phương và khách du lịch để đưa ra những giải pháp quy hoạch và tổ chức không gian hài hòa và hợp lý và có tính khả thi cao, nhằm mục đích bảo vệ sự tăng trưởng vững chắc cho bán đảo Sơn Trà nói riêng và thành phố Thành Phố Đà Nẵng nói chung .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đinh Thị Phương Anh, Điều tra khu hệ động – thực vật và tác nhân tác động ảnh hưởng. Đề xuất giải pháp bảo tồn sử dụng hài hòa và hợp lý khu BTTN bán đảo Sơn Trà, Báo cáo tổng kết đề tài, Sở khoa học công nghệ tiên tiến và môi trường tự nhiên TP. Đà Nẵng, 1997 .
2. Thương Hội DLST – North Benning ton – Vermont, Du lịch sinh thái xanh – Hướng dẫn cho những nhà lập kế hoạch và quản trị, Cục môi trường tự nhiên, Nước Ta, 1999 .
3. Đặng Thái Hoàng, Kiến trúc thế kỷ XX, Nxb Khoa học và Kỹ thuật, TP.HN, 1998 .

4. Phạm Trung Lương, Hoàng Hoa Quân, Nguyễn Ngọc Khánh, Nguyễn Văn Lanh, Đỗ Quốc Thông, Du lịch sinh thái – những vấn đề về lý luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2002.

   Xem thêm: Bản đồ Thế Giới 3D Khổ Lớn Full HD mới nhất năm 2022

5. Phạm Trí Minh, ” Một số quan điểm về thay đổi công tác làm việc quy hoạch đô thị “, Tạp chí Quy hoạch Xây dựng, ( Số 1 ), 2003 .
6. Hàn Tất Ngạn, Kiến trúc cảnh sắc, Nxb Xây dựng, TP.HN, 1999 .
7. John Ormsbee Simonds, Landscape architecture, Mac Graw – Hill Inc, United State of America, 1983 .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất