Thiên thạch – Wikipedia tiếng Việt

Thiên thạch, theo nghĩa chữ Hán Việt là “đá trời”, hiện nay trong tiếng Việt được dùng không thống nhất, để chỉ nhiều loại thiên thể với các bản chất hoàn toàn khác nhau.

Thiên thạch (meteoroid) là một vật thể tự nhiên từ ngoài không gian và tác động đến bề mặt Trái Đất. Khi còn ở trong vũ trụ thì nó được gọi là vân thạch. Khi thiên thạch từ ngoài không gian rơi vào bầu khí quyển của Trái Đất thì áp suất nén làm thiên thạch nóng lên và phát ra ánh sáng, có thể có sự đốt cháy lớp ngoài. Nó tạo ra hiện tượng “sao băng” dạng điểm sáng và thường có cái đuôi hướng từ phía Trái Đất đi ra. Một số thiên thạch có kích thước đủ lớn và nhân khó bốc hơi, thì có thể rơi đến bề mặt Trái Đất, để lại viên hay khối rắn và khối này được gọi là “vẫn thạch” (meteorite).

Ngoài ra, thiên thạch dạng đá chưa bị thay đổi do sự tan chảy hoặc biến đổi của nguồn thiên thạch mẹ, được gọi là chondrit [1].

Thường thì khi thiên thạch chuyển dời với vấn tốc nhanh và khi va vào mặt phẳng của một hành tinh hay tiểu hành tinh thì nó để lại trên mặt phẳng của hành tinh đó những mảnh vỡ hay những dấu vết về sự va chạm. Chúng ta hoàn toàn có thể thấy rõ những ảnh chụp từ trong khoảng trống của NASA về những vết rỗ trên Mặt Trăng vì ở đây không có gió hay trên Hỏa tinh ( Sao Hỏa ) .

Trên thế giới đã tìm thấy rất nhiều những nơi mà dấu vế về vụ va chạm thiên thạch để lại. Tính đến giữa năm 2006, trên thế giới đã có khoảng 1050 mẫu thiên thạch từ những vụ va chạm và có khoảng 31000 tài liệu ghi chép về thiên thạch.

Một số từ điển tiếng Việt (từ điển giải nghĩa) đã định nghĩa khác nhau về thiên thạch là vẫn thạch[2] (tiếng Anh: meteorite). Nhiều tài liệu dùng từ “thiên thạch” để chỉ tiểu hành tinh (tiếng Anh:asteroid)

Một số từ điển Anh Việt dịch chung lẫn nhau giữa vẫn thạch, thiên thạch cho từ meteoroid, meteor, meteorite.[3]

Cách đặt tên[sửa|sửa mã nguồn]

Những thiên thạch được đặt cái tên theo nơi mà được tìm thấy chúng, thường là một thành phố hay thị xã hoặc gần một nơi nào đấy xét về mặt địa lý. Còn trong trường hợp tìm thấy nhiều thiên thạch ở cùng một nơi thì thêm vào những ký tự hoặc chữ số vào sau tên gọi ( ví dụ như, Allan Hills 77005 [ 4 ] hay Dimmitt ( b ) [ 5 ] ). Một số thiên thạch được đặt một biệt hiệu trọn vẹn khác : thiên thạch Sylacauga [ 6 ] ở trong thành phố Sylacauga, Q. Talladega, Alabama, Hoa Kỳ đôi khi còn được gọi thiên thạch Hodges sau Ann Hodges. Tuy nhiên, những cái tên biệt hiệu này thường được những nhà khoa học, thiên văn học điều tra và nghiên cứu và đặt tên .

Vành đai tiểu hành tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Đối với những định nghĩa khác, xem Vành đai tiểu hành tinhGiữa Hoả tinh và Mộc tinh là một dải được gọi là Vành đai tiểu hành tinh. Hầu hết toàn bộ những tiểu hành tinh ở đây được xem như thể thiên thạch với đủ kích cỡ, từ kích cỡ một hòn đá nhỏ tới một quả bóng và có khi tới hơn 1.000 km đường kính .Hơn 5 ngàn tiểu hành tinh lớn nhất được phát hiện. Và số lượng của chúng cũng hoàn toàn có thể lên tới hàng triệu. Một số người cho rằng những tiểu hành tinh đã bị tàn phá. Nhưng nếu vậy thì số còn lại biến đi đâu, bởi nếu có tập trung chuyên sâu hết lại thì chúng cũng chỉ có size bằng một vệ tinh cỡ nhỏ .Không phải tổng thể những tiểu hành tinh đều có cấu trúc trọn vẹn là đá, một số ít có chứa carbon hay sắt kẽm kim loại, và có nhiều loại khác nhau. Một số tàu thiên hà đã tới gần một vành đai tiểu hành tinh để tìm hiểu và khám phá về cấu trúc của nó. Tiểu hành tinh có tên là Ida thậm chí còn còn có cả một vệ tinh tí hon của mình .Trong những bộ phim, những tiểu hành tinh nằm san sát bên nhau, nhưng trong thực tiễn, chúng rải rác thưa thớt trong vành đai. Nếu bạn tới gần một tiểu hành tinh, bạn sẽ không hề nhìn thấy những tiểu hành tinh khác .

Số liệu và tên gọi[sửa|sửa mã nguồn]

Khi được phát hiện, tiểu hành tinh sẽ được đánh số. Chỉ khi nào những nhà thiên văn học biết được quỹ đạo của nó thì mới được đặt tên. Ceres [ 8 ], tiểu hành tinh tiên phong được phát hiện, được tìm ra năm 1801 .

Tập hợp các tiểu hành tinh tạo thành vành đai các tiểu hành tinh. Vành đai chính có hàng nghìn các tiểu hành tinh lớn hơn 1 km, và hàng triệu các vật thể bé như bụi. Dù có số lượng lớn như vậy, tổng khối lượng của cả vành đai chính cũng chỉ nhỏ hơn khối lượng Trái Đất 1000 lần. Các tiểu hành tinh với đường kính nhỏ hơn 500 m được gọi là thiên thạch. Các thiên thạch và bụi có thể va quệt vào khí quyển Trái Đất và tạo ra các “cơn mưa” sao băng.

Đối với những định nghĩa khác, xem Sao chổi

Thực tế các tiểu hành tinh rất khó quan sát. Chúng hiện ra trong kính thiên văn như những điểm sáng mờ mờ. Nếu bạn muốn cái gì đó để xem cho đã mắt thì bạn nên quan sát một sao chổi. Tiếng Anh gọi sao chổi là comet, xuất phát từ chữ kometes trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là “lông lá”.

Sao chổi là những khối băng và bụi đường kính khoảng chừng vài kilômét km. Chúng bay quanh Mặt trời theo những quỹ đạo hình ê-líp. Điều đó có nghĩa là hầu hết thời hạn chúng ở cách rất xa Mặt trời, nơi rất lạnh và khiến khối băng của nó không bị tan ra. Khi chúng bay tới gần Mặt trời, khối băng nóng lên và biến thành khí. Cái ” đuôi ” hùng vĩ của nó Open, do khí và bụi của sao chổi tạo nên. Đuôi của sao chổi hoàn toàn có thể dài hàng triệu kilômét km, nhưng ” cái chổi ” vĩ đại chói lòa đó chẳng qua chỉ là một dúm bụi mà thôi !

Ánh sáng và các hạt từ Mặt trời đập vào hướng ngược với đuôi sao chổi làm nó luôn có một cái đuôi nhỏ hướng về phía Mặt trời. Bạn cũng có thể nhìn thấy một sao chổi nhưng lại có nhiều cái đuôi – một số có cấu tạo là bụi, số khác mờ hơn là những đuôi bằng chất khí. Chúng ta có thể nhìn thấy những cái đuôi bởi bụi phản chiếu ánh sáng Mặt trời, giống như những hạt bụi trong phòng bạn lòe lên khi có một tia nắng chiếu vào.

Bụi ngoài hành tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Khi một sao chổi tiến lại gần Mặt trời, bụi từ cái đuôi của nó bị thổi bay ra lại nhập vào đám những mảnh vỡ có từ khi Thái dương hệ của tất cả chúng ta được hình thành. Mỗi ngày lại có những mảnh bụi thiên hà rơi xuống Trái Đất tất cả chúng ta – hơn 25 ngàn tấn mỗi năm !Hầu hết những mảnh bụi này biến mất trong bầu khí quyển của Trái Đất do sự ma sát. Khi rơi xuống với vận tốc rất lớn, những mảnh bụi này co sát với bầu khí quyển khiến nó nóng lên và ở đầu cuối cháy rụi. Sự ma sát cũng là nguyên do khiến tàu Con thoi và những tàu ngoài hành tinh khác bốc cháy khi chúng quay trở về Trái Đất nếu chúng không có những lớp bảo vệ .
Đối với những định nghĩa khác, xem Sao chổi Mưa sao băng Alpha-Monocerotid, 1995

Nếu những mảnh bụi này rơi xuống bầu khí quyển Trái Đất vào ban đêm, bạn có thể thấy chúng bùng cháy thành một vệt sáng. Người ta gọi chúng là sao băng. Trong một đêm đẹp trời, bạn có thể nhìn thấy nhiều sao băng trong một tiếng đồng hồ. Đẹp nhất vẫn là những trận mưa sao băng, xảy ra khi Trái Đất qua một cái đuôi hay một đám bụi của sao chổi. Khi đó chúng ta sẽ thấy hàng chục, hàng trăm, thậm chí hàng nghìn ngôi sao băng rơi xuống. Nó giống như một màn pháo hoa vậy!

Vụ va chạm[sửa|sửa mã nguồn]

Các nhà thiên văn học lo tìm những thiên thạch lớn bởi chúng hoàn toàn có thể là một tai ương nghiêm trọng. Một vật có đường kính nhỏ hơn 50 m sẽ cháy rụi trên đường đi, nhưng phần còn lại của một khối đá có đường kính 1 km khi rơi xuống mặt đất vẫn đủ sức xóa sạch một thành phố. Rất may là thiên hà rất to lớn, năng lực đó rất nhỏ, hoàn toàn có thể chỉ vài trăm năm một lần .Chúng ta hoàn toàn có thể nhìn thấy những vết thương trên Trái Đất do những thiên thạch gây ra. Nhiều nhà khoa học cho rằng nguyên do khiến cho loài khủng long thời tiền sử biến mất là do một thiên thạch lớn rơi xuống Trái Đất 64 triệu năm trước và đâm vào Trung Mỹ. Vụ va chạm này làm tung lên lớp bụi che lấp ánh sáng Mặt trời trong nhiều năm, giết chết những loài thực vật – thức ăn của loài khủng long thời tiền sử .

Rác thiên hà[sửa|sửa mã nguồn]

Không phải toàn bộ những vật thể bốc cháy trong khí quyển Trái Đất, hay đâm xuống mặt đất, đều là những thiên thạch. Trong suốt 40 năm qua, tất cả chúng ta đã đưa nhiều vệ tinh và tàu ngoài hành tinh lên khoảng trống để Giao hàng cho việc điều tra và nghiên cứu và tò mò. Những thứ đang trôi vật vờ trên đó chính là những bộ phận của những vệ tinh đã cũ, tên lửa và thậm chí còn cả một trạm ngoài hành tinh hay chất thải của những nhà du hành thiên hà. Đôi khi chúng rơi vào khí quyển Trái Đất và bốc cháy, làm nhiều người tưởng lầm là sao băng .Trong khoảng trống, những vật này va chạm với nhau và vỡ ra thành những mảnh bé hơn. Đừng tưởng thế là bảo đảm an toàn, bởi trong khoảng trống chúng bay với vận tốc còn nhanh hơn cả một viên đạn, nên dù chúng có kích cỡ nhỏ bé đến máy đi nữa, thì đó vẫn là những mối họa khôn lường .

Thư viện hình[sửa|sửa mã nguồn]

• Một số hình ảnh về sao băng-thiên thạch rơi vào bầu khí quyển Trái Đất

• Một số mẩu vẫn thạch:

• ALH81005 lunar meteorite
• ALH 84001 martian meteorite
• ALH84001 : fossil bacteria ?
• Bassikounou meteorite, 308 gm
• Strewn field / distribution ellipse of the Bassikounou meteorite fall
• 

  EETA79001 martian meteorite

  Xem thêm: Chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời – Wikipedia tiếng Việt

• Allende meteorite
• Camel Donga eucrite meteorite
• 8 kg shield shaped Campo del Cielo iron meteorite
• Carbonaceous chondrites
• Chinga meteorite
• Gao-Guenie meteorite
• Gibeon meteorite
• Hraschina meteorite
• Stone meteorite in find situation in the Hammdah al Hamra, Libya 2004
• Henbury iron meteorite
• LL6 type stone meteorite
• Hraschina meteorite, Drawings of the fall
• Iron meteorite, slice
• MET00506 meteorite
• 77 g oriented Millbillillie eucrite meteorite
• Millbillillie meteorite
• 南丹铁陨石 ( Nantan meteorite )
• Neuschwanstein meteorite
• NWA 869
• Oriented Meteorite
• 5.1 kg Sikhote Alin iron meteorite
• Sikhote Alin
• Sikhote Alin
• 72 gm Tatahouine diogenite meteorite
• Toluca meteorite
• Widmanstätten-Pattern
• Widmanstätten patterns
• Widmanstätten patterns
• Willamette Meteorite in AMNH
• Willamette Meteorite
• Meteorite Recovery in Antarctica
• Meteoritenablagerungen in Blaueisfeldern

Theo một cách hiểu, thiên thạch là các mảnh vật chất (trong đó thường có các chất rắn) đến từ vùng không gian bên ngoài vào khí quyển, rơi xuống bề mặt Trái Đất hay bề mặt các thiên thể khác (như Mặt Trăng, Sao Hỏa,…).

Khi đã bay qua khí quyển và rơi xuống mặt phẳng thiên thể, phần còn lại của thiên thạch là vẫn thạch .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất