Thành Cát Tư Hãn – Wikipedia tiếng Việt

Thành Cát Tư Hãn (tiếng Mông Cổ: ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ
ᠬᠠᠭᠠᠨ, Chuyển tự Latinh: Činggis qaγan, Âm dịch chữ Hán: 成吉思汗, chữ Mông Cổ: Чингис хаан, Çingis hán; tiếng Mông Cổ: [tʃiŋɡɪs xaːŋ] (nghe); (1162[1] – 1227) là một Khả Hãn Mông Cổ và là người sáng lập ra đế quốc Mông Cổ sau khi hợp nhất các bộ lạc độc lập ở vùng Đông Bắc Á năm 1206.

Ông là một trong những nhà quân sự lỗi lạc và có ảnh hưởng nhất lịch sử thế giới, được người Mông Cổ kính trọng, như là vị lãnh đạo mang lại sự thống nhất cho Mông Cổ. Cháu nội của ông và là người kế tục sau này, Hốt Tất Liệt lập ra nhà Nguyên của Trung Hoa. Tháng 10 năm Chí Nguyên thứ 3 (1266), Hốt Tất Liệt truy tôn Thành Cát Tư Hãn miếu hiệu là Thái Tổ, nên ông còn được gọi là Nguyên Thái Tổ. Thụy hiệu khi đó truy tôn là Thánh Vũ Hoàng đế. Tới năm Chí Đại thứ 2 (1309), Nguyên Vũ Tông gia thụy thành Pháp Thiên Khải Vận. Từ đó thụy hiệu của ông là Pháp Thiên Khải Vận Thánh Vũ Hoàng đế.

Các cuộc chinh phạt của Thành Cát Tư Hãn trên khắp khu vực Á – Âu để bành trướng lãnh thổ đã đem lại sự thống nhất và phát triển giao lưu buôn bán, đồng thời ông cũng thi hành chính sách tự do tôn giáo. Tuy nhiên, Thành Cát Tư Hãn cũng nổi tiếng bởi sự tàn bạo với những người chống đối. Thành Cát Tư Hãn bị nhiều dân tộc coi là hiện thân của sự tàn bạo, nhất là từ Trung Á, Đông Âu và Trung Đông (là những nơi đã từng bị quân đội Mông Cổ thảm sát hàng loạt). Theo ước tính, đội quân của Thành Cát Tư Hãn đã giết hơn 40 triệu người tại các lãnh thổ mà họ xâm chiếm[2].

Bạn đang đọc: Thành Cát Tư Hãn – Wikipedia tiếng Việt

Có rất nhiều nhân vật nổi tiếng được cho là hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn, như Thiếp Mộc Nhi, người lập ra đế quốc Timurid ; Babur, người sáng lập ra đế quốc Mông Cổ trong lịch sử dân tộc Ấn Độ. Những hậu duệ khác của Thành Cát Tư Hãn còn liên tục quản lý Mông Cổ đến thế kỷ XVII cho đến khi bị đế quốc Đại Thanh của người Mãn Châu thống trị lại .

Thời kỳ đầu[sửa|sửa mã nguồn]

Tên thật của ông là Thiết Mộc Chân (tiếng Mông Cổ: ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ, Chuyển tự Latinh: Temüǰin, Mông Cổ bí sử ký âm: 帖木真, chữ Mông Cổ: Тэмүжин), sinh năm 1162 (dù có nguồn cho rằng ông sinh năm 1155),[3] thuộc gia tộc Bột Nhi Chỉ Cân[4] (tiếng Mông Cổ: ᠪᠣᠷᠵᠢᠭᠢᠨ, Chuyển tự Latinh: Borǰigin, Mông Cổ bí sử ký âm: 孛儿只斤, chữ Mông Cổ: Боржигин/Борджигин). Ông là con trai cả của Dã Tốc Cai, thủ lĩnh của bộ lạc Khất Nhan[5] với bà Hạ Ngạch Luân từ bộ lạc Oát Lặc Hốt Nột. Vào thời điểm bà Hạ Ngạch Luân mang thai ông, một thủ lĩnh người Thát Đát là Thiết Mộc Chân Ngột Cách đã bị cha ông đánh bại. Theo truyền thống trên thảo nguyên, người cha sẽ lấy tên vị tướng quân mà mình đã đánh bại để đặt tên cho con. Đó có thể là lý do khả dĩ nhất cho nguồn gốc cái tên Thiết Mộc Chân của ông.[6] Trong tiếng Mông Cổ, Thiết Mộc Chân có nghĩa là “sắt”.

Thiết Mộc Chân có 3 em trai là Cáp Tát Nhi, Hợp Xích Ôn, Thiết Mộc Cách và em gái Thiết Mộc Luân, cùng hai em cùng cha khác mẹ là Biệt Khắc Thiếp Nhi và Biệt Lặc Cổ Đài do vợ thứ của Dã Tốc Cai sinh ra. Khi Thiết Mộc Chân lên 9 tuổi, Dã Tốc Cai đưa cậu về bộ lạc bên ngoại Oát Lặc Hốt Nột để hỏi con gái của một người họ hàng làm vợ tương lai cho cậu. Khi gặp được Hoằng Cát Lạt, ông ngay lập tức đã quý mến Thiết Mộc Chân. Ông liền gả con gái mình là Bột Nhi Thiếp cho cậu và nhu yếu cậu ở rể đến khi đủ 12 tuổi. [ 7 ] Dã Tốc Cai chấp thuận đồng ý và quay về một mình .
Trên đường quay trở lại, Dã Tốc Cai bị một nhóm người Thát Đát đầu độc và qua đời ngay sau đó. Thiết Mộc Chân phải tạm biệt mái ấm gia đình người vợ tương lai để về chịu tang, đồng thời tiếp quản vị trí tộc trưởng. Nhưng những bô lão trong bộ lạc cho rằng không hề trao vị trí đứng đầu cho một đứa trẻ 9 tuổi, nên họ đã trao vị trí này cho Tháp Nhĩ Hốt Đài – một viên tướng dưới quyền Dã Tốc Cai và đang là thủ lĩnh bộ lạc Thái Xích Ô. Sau khi nắm quyền, Tháp Nhĩ Hốt Đài lập tức trở mặt, đuổi mái ấm gia đình Thiết Mộc Chân ra khỏi bộ lạc và ra lệnh cho toàn bộ người dân chuyển dời xuống hạ lưu sông Oát Nan, bỏ lại mái ấm gia đình cậu đơn độc kiếm sống .Trong những năm sau đó, mái ấm gia đình Thiết Mộc Chân sống cuộc sống du cư nghèo khó, sống đa phần nhờ câu cá, hái lượm và săn bắn [ 8 ]. Trong một lần đi câu cá, Thiết Mộc Chân cùng Cáp Tát Nhi đã giết chết Biệt Khắc Thiếp Nhi [ 9 ], khi bị hắn trộm mất mẻ cá mà họ khó khăn vất vả thu được, khiến bà Hạ Ngạch Luân tức giận quở mắng bạn bè ông nhưng cũng khởi đầu dạy ông nhiều bài học kinh nghiệm từ sống sót trong điều kiện kèm theo khắc nghiệt của Mông Cổ tới sự thiết yếu của liên minh, hình thành nên sự hiểu biết của ông trong những năm sau này về sự thiết yếu của thống nhất. Nhưng cái chết của Biệt Khắc Thiếp Nhi đã ám ảnh Thiết Mộc Chân suốt những năm sau đó, đặc biệt quan trọng là khi ông phải tận mắt chứng kiến hai cậu con trai là Truật Xích và Sát Hợp Đài luôn bất hòa và không hề tìm được tiếng nói chung .Năm 15 tuổi, Thiết Mộc Chân giờ đã khôn lớn, chững chạc, là trụ cột chính của mái ấm gia đình. Còn Tháp Nhĩ Hốt Đài sau một thời hạn thì khởi đầu lo ngại, rằng Thiết Mộc Chân khi trưởng thành hoàn toàn có thể sẽ quay về lấy lại vị trí tộc trưởng. Vì vậy hắn đã cho binh lính lùng sục khắp thảo nguyên, tìm mái ấm gia đình Thiết Mộc Chân để trừ khử. Cuối cùng họ bị phát hiện khi đang đi săn trong một khu rừng. Để bảo vệ mái ấm gia đình, Thiết Mộc Chân phải để mẹ và những em chạy theo một hướng, còn mình chạy theo hướng khác, lôi cuốn sự quan tâm của binh lính Thái Xích Ô, giúp mái ấm gia đình chạy trốn bảo đảm an toàn. Ông sau đó cũng bị bắt và bị đối xử như một tên tội phạm. Nhưng trong lúc này, sự gan góc, mưu trí của Thiết Mộc Chân mới lộ rõ. Ông biết trong bộ lạc vẫn còn những người trung thành với chủ với cha ông là Dã Tốc Cai, nên đã tận dụng đêm hôm, đánh bất tỉnh nhân sự lính canh rồi chạy vào nhà một người bạn khi xưa của Dã Tốc Cai, được ông ta giấu kín trong nhà, cho ẩm thực ăn uống và mượn quần áo cùng ngựa để chạy trốn. Thiết Mộc Chân gặp lại mái ấm gia đình ở chân núi Bất Nhi Hãn. Cả nhà quyết định hành động sẽ di cư sang phía bên kia dãy núi để tránh tai mắt của Tháp Nhĩ Hốt Đài. Về phần ân nhân của Thiết Mộc Chân, con gái của ông ta sau này trở thành vương phi của Thiết Mộc Chân, còn con trai Xích Lão Ôn trở thành một trong Tứ Kiệt, tức 4 vị quân sư đắc lực của Thành Cát Tư Hãn .Một lần, đàn ngựa của mái ấm gia đình Thiết Mộc Chân bị mất trộm. Thiết Mộc Chân vừa đi săn về, nghe tin dữ thì lập tức đuổi theo bọn cướp. Đến sẩm tối, người ngựa đều mỏi mệt, may sao Thiết Mộc Chân được một người trẻ tuổi sống gần đó là Bác Nhĩ Thuật cho tá túc. Ông nói rõ tình hình và đề xuất Bác Nhĩ Thuật đi cùng. Tài trí của Thiết Mộc Chân lại có dịp được thể hiện khi cùng Bác Nhĩ Thuật trừ khử bọn cướp và lấy lại đàn ngựa. Sau lần đó, ông cùng Bác Nhĩ Thuật kết nghĩa huynh đệ. Bác Nhĩ Thuật sau này cũng là một trong Tứ Kiệt, là một trong những đại khai quốc công thần của đế quốc Mông Cổ và là cận thần đáng an toàn và đáng tin cậy của Thành Cát Tư Hãn .Năm 16 tuổi, Thiết Mộc Chân tìm về bộ lạc Hoằng Cát Lạt để lấy Bột Nhi Thiếp làm vợ. Nhưng ít lâu sau, bộ lạc Miệt Nhĩ đã tiến công làng của Thiết Mộc Chân để trả thù cho việc thủ lĩnh của họ năm xưa bị Dã Tốc Cai cướp vợ ( bà Hạ Ngạch Luân ) và cướp Bột Nhi Thiếp làm chiến lợi phẩm. Ông đã đến cầu viện người bạn bè kết nghĩa Trác Mộc Hợp – người sau này trở thành quân địch, và người cha đỡ đầu Thoát Lý của bộ lạc Khắc Liệt để giải thoát cho vợ mình. Nhưng trong thời hạn bị bắt giữ, Bột Nhi Thiếp đã mang thai đứa con đầu lòng Truật Xích. Điều này đã dẫn đến sự hoài nghi trong dòng tộc, rằng Truật Xích không phải con của Thiết Mộc Chân, và hậu duệ của Truật Xích không khi nào được coi là những người kế vị. Thông thường, theo truyền thống cuội nguồn Mông Cổ, người đàn ông sẽ giết chết đứa con đầu lòng của mình vì cho rằng đó hoàn toàn có thể là con của vợ với người khác trước khi đến với mình, hoặc đó là con của vợ với kẻ bắt cóc, do thực trạng cướp hôn diễn ra liên tục tại Mông Cổ. Nhưng Thiết Mộc Chân đã giữ Truật Xích lại và nghiêm cấm mọi người xung quanh buôn chuyện về thân thế cậu con cả. Nhưng chính vì bị hoài nghi huyết thống mà Truật Xích luôn gặp rắc rối với mọi người trong dòng tộc, đặc biệt quan trọng là cậu em thứ Sát Hợp Đài, khi Sát Hợp Đài một mực tin rằng những tin đồn thổi đó là thực sự. Cả hai luôn xô xát, cự cãi, thậm chí còn dùng đến nắm đấm để xử lý xích míc, khiến chính người cha vĩ đại của mình cũng phải bất lực. Bên cạnh Truật Xích và Sát Hợp Đài, Bột Nhi Thiếp còn sinh 2 người con trai khác Oa Khoát Đài và Đà Lôi cùng 5 con gái .

Thống nhất Mông Cổ[sửa|sửa mã nguồn]

Châu Á vào khoảng năm 1200.Thảo nguyên Mông Cổ vào thời gian cuối thế kỷ XII và đầu thế kỷ XIII được phân loại giữa những bộ lạc hay liên minh bộ lạc, điển hình nổi bật như Nãi Man, Miệt Nhĩ, Duy Ngô Nhĩ, Thát Đát, Khất Nhan, Khắc Liệt, … thường xung đột với những cuộc đột kích, cướp bóc, trả thù lẫn nhau .Thiết Mộc Chân mở màn sự nghiệp bằng cách liên minh với một người bạn của cha ông là Thoát Lý, thủ lĩnh của bộ lạc Khắc Liệt, được nhà Kim phong tước Vương Hãn năm 1197. Thiết Mộc Chân lấy danh nghĩa là con của Dã Tốc Cai, đến diện kiến Thoát Lý và nhận ông ta làm cha đỡ đầu. Đến khi Bột Nhi Thiếp bị người Miệt Nhĩ bắt, Thoát Lý cho Thiết Mộc Chân mượn 20.000 quân và đề xuất mời cả Trác Mộc Hợp, khi đó đang là thủ lĩnh bộ lạc Trát Đạt Lan cùng tiếp ứng, vì Trác Mộc Hợp cũng có tư thù với người Miệt Nhĩ khi bị họ bắt cóc lúc nhỏ. Người bạn bè kết nghĩa này đã cho ông mượn thêm 10.000 quân, đồng thời hẹn tập trung ở thượng nguồn sông Oát Nan 3 ngày sau đó. Mặc dù giải cứu Bột Nhi Thiếp thành công xuất sắc và vượt mặt trọn vẹn người Miệt Nhĩ, nhưng Thiết Mộc Chân và Trác Mộc Hợp khởi đầu phát sinh xích míc về phân loại quyền hạn, đất đai và cả cách quản trị bộ lạc. Hơn nữa, Trác Mộc Hợp khi thấy thế lực của Thiết Mộc Chân ngày càng vững mạnh thì phát sinh nghi ngại. Năm 1190, người của Thiết Mộc Chân trong một cuộc tranh chấp đồng cỏ đã giết chết người của Trác Mộc Hợp. Điều này đã trở thành cái cớ để Trác Mộc Hợp đem 30.000 quân tiến công Thiết Mộc Chân. Thế lực của Thiết Mộc Chân dù đang dần vững mạnh nhưng cũng chỉ có hơn 10.000 quân, và đã phải chịu thất bại trước Trác Mộc Hợp. Dù thắng trận, nhưng việc Trác Mộc Hợp đối xử hung tàn với những tù binh và hành quyết họ một cách dã man đã khiến rất nhiều tướng sĩ của ông ta bất mãn và chạy sang đầu quân cho Thiết Mộc Chân. Trong số đó có Mộc Hoa Lê – một trong những vị đại tướng lịch sử một thời của Mông Cổ, có công rất lớn trong đại chiến với nhà Kim sau này .Các quân địch chính của liên minh Mông Cổ vào khoảng chừng năm 1190 – 1200 là Nãi Man ở phía tây, Miệt Nhĩ ở phía bắc, nước Tây Hạ của người Đảng Hạng ở phía nam và nhà Kim cùng Thát Đát ở phía đông. Năm 1190, Thiết Mộc Chân thống nhất một bộ phận người Mông Cổ, đa phần là bè bạn và tướng lĩnh dưới quyền cha ông khi xưa. Trong những bộ lạc chiếm được, ông triển khai việc quản lý theo cung cách khác với truyền thống lịch sử của người Mông Cổ bằng cách chuyển nhượng ủy quyền cho những người xứng danh và trung thành với chủ chứ không dựa trên quan hệ mái ấm gia đình. Thiết Mộc Chân sau đó phát hành bộ luật bằng văn bản cho người Mông Cổ, gọi là Yassa, ra lệnh phải tuân thủ khắt khe để thiết kế xây dựng tổ chức triển khai và quyền lực tối cao trong khoanh vùng phạm vi vương quốc của mình. [ 10 ] Để bảo vệ sự phục tùng tuyệt đối và tuân thủ lao lý, Thiết Mộc Chân cam kết dành cho thần dân và binh lính sự phong phú từ chiến lợi phẩm trong tương lai. Khi vượt mặt những bộ lạc thù địch, ông không ruồng bỏ binh lính của họ mà đặt những bộ lạc đó dưới sự bảo lãnh của mình và hợp nhất những thành viên bộ lạc đó vào bộ lạc của mình. Mẹ ông còn nhận những đứa trẻ mồ côi từ những bộ lạc đó để nuôi. Những điểm mới trong chủ trương đã thiết kế xây dựng được niềm tin và lòng trung thành với chủ từ những người bị tương khắc và chế ngự, giúp Thiết Mộc Chân mạnh hơn sau mỗi thắng lợi. [ 11 ]Năm 1201, một hội nghị Khố Lý Đài ( Kurultai, hội nghị những thủ lĩnh Mông Cổ ) do thủ lĩnh từ 11 bộ lạc tổ chức triển khai đã bầu Trác Mộc Hợp làm Cổ Nhi Hãn, để liên minh tiến công Thiết Mộc Chân. Liên minh này bị liên minh giữa Thiết Mộc Chân với Thoát Lý vượt mặt, Trác Mộc Hợp phải đầu hàng Thoát Lý .Con trai của Thoát Lý là Tang Côn ghen tức với sức mạnh đang lên của Thiết Mộc Chân và không hài lòng sự thân thương giữa Thiết Mộc Chân với cha mình, đã lập kế hoạch ám sát Thiết Mộc Chân. Thoát Lý dù là nghĩa phụ của Thiết Mộc Chân, được Thiết Mộc Chân cứu mạng nhiều lần, lại ủng hộ con mình [ 12 ]. Thiết Mộc Chân biết được ý đồ và vượt mặt Tang Côn. Một trong những sự kiện sau cuối làm đoạn tuyệt quan hệ giữa Thiết Mộc Chân và Thoát Lý là Thoát Lý khước từ đề xuất cưới con gái ông ta cho Truật Xích, một tín hiệu không tôn trọng trong văn hóa truyền thống Mông Cổ. Hành động này dẫn tới sự chia cắt hai bên và là điềm báo một cuộc cuộc chiến tranh sẽ nổ ra. Thoát Lý liên minh với Trác Mộc Hợp, nhưng sau đó hai người phát sinh xích míc, cộng với sự chuyển hướng của một loạt cựu liên minh sang phía Thiết Mộc Chân đã dẫn tới thất bại của Thoát Lý. Thoát Lý chạy tới bộ lạc Nãi Man, nhưng bị binh lính Nãi Man giết chết năm 1203. Thất bại này đã làm cho bộ lạc Khắc Liệt bị phân rã trọn vẹn .
Thành Cát Tư Hãn
Mối rình rập đe dọa sau đó so với Thiết Mộc Chân là người Nãi Man, với Trác Mộc Hợp và những tàn dư bộ lạc bị Thiết Mộc Chân vượt mặt đã chạy tới lệ thuộc. Nhưng trước khi Thiết Mộc Chân tiến công Nãi Man, một số ít tướng lĩnh đã chạy sang phía quân Mông Cổ. Thiết Mộc Chân đã vượt mặt Thái Dương Hãn vào cuối năm 1204. Thất bại của người Nãi Man đã làm cho Thiết Mộc Chân trở thành thủ lĩnh duy nhất của thảo nguyên Mông Cổ, nghĩa là toàn bộ những liên minh hùng mạnh khác hoặc là thất bại hoặc là bị hợp nhất dưới trướng của ông .

Theo Bí sử Mông Cổ, Trác Mộc Hợp sau thất bại của người Nãi Man phải tiếp tục bỏ chạy để tránh bị truy sát. Nhưng cuối cùng hắn lại bị thuộc hạ của mình phản bội, bắt trói và giải đến chỗ của Thiết Mộc Chân. Tuy nhiên, Thiết Mộc Chân không nỡ xuống tay với người bạn thời thơ ấu nên đã tha chết và đề nghị Trác Mộc Hợp quên đi hận thù mà cùng nhau xây dựng Mông Cổ. Ông cũng hạ lệnh hành hình những kẻ bán đứng Trác Mộc Hợp vì tội tạo phản. Tuy nhiên, Trác Mộc Hợp từ chối, nói rằng bầu trời chỉ có một mặt trời thôi và đề nghị được chết một cách cao quý theo tập quán là chết không rơi máu. Thiết Mộc Chân dù rất đau lòng nhưng vẫn phải đáp ứng.

Năm 1206, sau khi thống nhất toàn bộ các bộ lạc trên thảo nguyên Mông Cổ, các tướng lĩnh Mông Cổ đã mở hội nghị Khố Lý Đài, tôn Thiết Mộc Chân làm Đại Hãn, tuyên bố lập ra Đại Mông Cổ Quốc, lấy hiệu là Thành Cát Tư Hãn (trong tiếng Mông Cổ thì Чингис Хаан có nghĩa là vua của cả thế giới).

Thành lập đế chế[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ thể hiện những cuộc hành quân lớn trong đời Thành Cát Tư Hãn.
Sau khi lên ngôi, Thành Cát Tư Hãn đã có nhiều chủ trương nhằm mục đích giúp Mông Cổ đi lên. Tuy vậy, tình hình bùng nổ dân số dẫn đến nguồn phân phối lương thực và tài nguyên trong nước ngày càng hết sạch. Điều này khiến Thành Cát Tư Hãn mở màn nhắm đến những vùng đất bên ngoài thảo nguyên, đơn cử là vùng đất Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên to lớn mà gần nhất là nước Kim. Nhưng vì thời cơ chưa chín muồi nên Thành Cát Tư Hãn chuyển hướng sang Tây Hạ, vừa để phá vỡ quan hệ liên minh giữa Kim và Tây Hạ, vừa để làm bàn đạp tiến công Kim. Vì vậy, sau khi bình định thành công xuất sắc những bộ lạc thiểu số phía Bắc, Thành Cát Tư Hãn dẫn quân tiến đánh Tây Hạ vào năm 1209. Ông đã chiếm được một số ít thành trì vững chãi của Tây Hạ. Vua Tây Hạ là Lý An Toàn sai sứ sang cầu cứu nước Kim nhưng không được trả lời. Cuối cùng, Tây Hạ phải ký hiệp ước tự do, thừa nhận Thành Cát Tư Hãn là chúa tể, biến vương quốc này trở thành chư hầu của Mông Cổ và cung ứng binh lính cũng như phục vụ hầu cần cho những chiến dịch trong tương lai của Thành Cát Tư Hãn. Sau đó Tây Hạ cũng bị ông lật đổ ( 1227 ). [ 13 ]Sau khi thu phục Tây Hạ và chỉnh đốn quân đội, Thành Cát Tư Hãn nhận thấy thời cơ tiến đánh nước Kim đã đến. Trước tiên, ông sỉ nhục tân nhà vua của nước Kim là Hoàn Nhan Vĩnh Tế, khi sứ giả nước Kim sang Mông Cổ nhu yếu ông phải sang chầu và tiến cống. Thành Cát Tư Hãn gọi tân nhà vua là kẻ đần độn, hèn nhát, thậm chí còn còn nói với sứ giả nước Kim rằng ” Hoàng đế Cafe Trung Nguyên phải là người nhà trời như ta mới xứng danh “. Sau đó, ông gả con gái cho con trai tộc trưởng bộ lạc Uông Cổ ở biên giới Mông-Kim, để họ làm tai mắt trinh thám tình hình nước Kim. Năm 1211, Thành Cát Tư Hãn điểm 10 vạn kỵ binh tiến đánh nước Kim, với nguyên do để trả thù cho ông nội là Khả Hãn Yểm Ba Hải đã bị nhà Kim sát hại cũng như những dân cư Mông Cổ bị nhà Kim bắt bớ làm nô lệ và sát hại trong nhiều năm qua. Ông còn lấy nguyên do giải phóng tộc người Khiết Đan bị người Nữ Chân chèn ép để lôi kéo người Khiết Đan đi theo mình .Kết quả của giải pháp siêu đẳng và sự tuyệt đối của kế hoạch là Thành Cát Tư Hãn đã xâm lăng và hợp nhất chủ quyền lãnh thổ nhà Kim đến tận Vạn Lý Trường Thành năm 1213. Tiêu biểu nhất là trận Dã Hồ Lĩnh, khi 10 vạn quân Mông Cổ đánh tan tác 45 vạn quân Kim, khiến quốc lực tích góp suốt gần 100 năm của nhà Kim bỗng chốc tiêu tan. Cùng năm đó, tướng nhà Kim là Hồ Sa Hổ giết chết Hoàn Nhan Vĩnh Tế rồi lập anh trai cùng cha khác mẹ của Kim Chương Tông là Hoàn Nhan Tuần lên ngôi, tức Kim Tuyên Tông. Sau đó Thành Cát Tư Hãn chỉ huy ba cánh quân tiến vào TT chủ quyền lãnh thổ nước Kim, nằm giữa Vạn Lý Trường Thành và sông Hoàng Hà. Kim Tuyên Tông phải cầu hòa, cắt đất, dâng vàng bạc châu báu và gả công chúa cho Thành Cát Tư Hãn để ông lui binh. Tuy tỏ ra hòa hảo nhưng Kim Tuyên Tông vẫn lúng túng, lập tức dời đô về Khai Phong. Thành Cát Tư Hãn vô cùng tức giận, cho rằng nhà Kim bội ước, lại xua quân tiến đánh. Năm 1215, Thành Cát Tư Hãn lại xâm lăng miền bắc Trung Quốc, chiếm giữ hàng loạt thành phố và năm 1215 đã vây hãm, chiếm giữ và cướp bóc kinh thành Trung Đô ( sau này là Bắc Kinh ). Nhưng trong lúc đó, tàn dư bộ lạc Miệt Nhĩ quay lại quấy nhiễu thảo nguyên Mông Cổ. Thành Cát Tư Hãn buộc phải rút quân, chỉ để Mộc Hoa Lê cùng binh sĩ dưới quyền ông ta ở lại. Mộc Hoa Lê sau đó vì quá lao lực, cộng thêm sự uất ức vì bị Tây Hạ trở mặt mà qua đời khi quân Mông Cổ chuẩn bị sẵn sàng tiến vào Khai Phong. Trong suốt thời hạn tiến đánh nhà Kim, quân Mông Cổ đã thu được rất nhiều vàng bạc châu báu, sản vật quý cùng hàng ngàn tù binh. Nhưng thu hoạch lớn nhất của Thành Cát Tư Hãn có lẽ rằng là việc thu phục thành công xuất sắc Gia Luật Sở Tài – hậu duệ của hoàng tộc Khiết Đan và là một kỳ tài hiếm có thời gian đó. Ông đồng ý chấp thuận thao tác cho đế quốc Mông Cổ và làm đến chức Tể tướng dưới thời Oa Khoát Đài .
Đế quốc Mông Cổ từ năm 1206 đến năm 1294
Cùng thời hạn đó Khuất Xuất Luật, con trai của Thái Dương Hãn của bộ lạc Nãi Man đã chạy về phía tây và cướp Tây Liêu, liên minh phía tây của Thành Cát Tư Hãn. Trong thời hạn này, quân đội Mông Cổ đã căng thẳng mệt mỏi do hơn 10 năm cuộc chiến tranh chống lại Tây Hạ và Kim. Vì vậy Thành Cát Tư Hãn chỉ gửi khoảng chừng 20.000 quân dưới sự chỉ huy của Triết Biệt để chống lại Khuất Xuất Luật. Dân chúng Tây Liêu vốn phẫn uất trước sự quản lý hung tàn của Khuất Xuất Luật đã Open biên giới cho quân Mông Cổ tiến vào. Khuất Xuất Luật đã bị vượt mặt ở phía tây Kashgar ; ông ta bị bắt sống và hành hình sau đó. Tây Liêu sáp nhập vào Mông Cổ. Năm 1218 đế quốc Mông Cổ lan rộng ra về phía tây tới hồ Balkhash và tiếp giáp với đế quốc Khwarezm, một vương quốc Hồi giáo trải dài từ biển Caspi ở phía tây và vịnh Ba Tư, biển Ả Rập ở phía nam .Năm 1218 Thành Cát Tư Hãn gửi một đoàn sứ giả sang tỉnh phía đông của đế quốc Khwarezm với mục tiêu đàm đạo năng lực kinh doanh với vương quốc này. Thống đốc của tỉnh này đã giết chết họ và làm Thành Cát Tư Hãn tức giận. Ông đã cho 200.000 quân tràn sang để trả thù. Quân đội Mông Cổ với kế hoạch và giải pháp hơn hẳn đã nhanh gọn hạ thành phố này và hành hình viên thống đốc bằng cách đổ bạc nóng chảy vào tai và mắt ông ta để trả đũa hành vi xúc phạm Thành Cát Tư Hãn và những dự tính tốt đẹp bắt đầu của người Mông Cổ .Cùng thời gian này ( 1219 ), ông quyết định hành động lan rộng ra ảnh hưởng tác động của Mông Cổ với quốc tế Hồi giáo. Quân Mông Cổ lần lượt hạ những thành phố chính của Khwarezm như Bukhara, Samarkand và Balkh, và nhà vua Khwarezm là Ala ad-Din Muhammad II phải liên tục rút lui. Cuối cùng, ông ta chết ở một hòn hòn đảo trên biển Caspi, gần cảng Abaskun năm 1220, và đế quốc Khwarezm sụp đổ .Sau đó quân Mông Cổ chia làm 2 đạo quân, Thành Cát Tư Hãn chỉ huy một nhánh tràn vào Afghanistan và bắc Ấn Độ, nhánh kia do Tốc Bất Đài chỉ huy tiến vào Kavkaz và Nga. Không cánh quân nào bổ trợ thêm chủ quyền lãnh thổ cho đế chế nhưng họ đã cướp bóc và vượt mặt mọi đội quân mà họ gặp. Năm 1225 cả hai cánh quân đều quay trở lại Mông Cổ .Những cuộc xâm lăng này đã bổ trợ thêm Transoxiana và Ba Tư vào đế chế vốn đã ghê gớm và xác lập hình ảnh của Thành Cát Tư Hãn như một chiến binh khát máu trong những người không biết hoặc không muốn biết rằng ông là ông chủ thực sự của quốc tế cho đến năm 1227, khi ông qua đời .
Sau khi tàn phá Đế quốc Khwarezm vào năm 1220, Thành Cát Tư Hãn tập hợp lực lượng ở Ba Tư và Armenia để trở về thảo nguyên Mông Cổ. Theo ý kiến đề nghị của Tốc Bất Đài, quân Mông Cổ được chia thành 2 cánh. Thành Cát Tư Hãn dẫn phần nhiều quân nòng cốt về Mông Cổ bằng cách tiến công xuyên qua Afghanistan và bắc Ấn Độ. Cánh còn lại gồm 2 vạn quân do Triết Biệt và Tốc Bất Đài chỉ huy, hành quân qua vùng Kavkaz và vào Nga, tiến công sâu vào Armenia và Azerbaijan. Người Mông Cổ tàn phá Gruzia, chiếm được TT thương mại và quân sự chiến lược Caffa ở Krym của Cộng hòa Genova, và tiến sát Biển Đen. Ảnh hưởng của vó ngựa Mông Cổ được lan rộng ra hơn khi nào hết .Trên đường trở về Mông Cổ, cánh quân Tốc Bất Đài bị liên quân Cuman – Kipchak và lực lượng lớn quân Nga Kiev lên tới 8 vạn, tập hợp từ quân đội của những vương công Nga, do Mstislav Mstilavich của Halych và Mstislav III của Kiev chỉ huy, chặn lại. Tốc Bất Đài gửi sứ giả đến đề xuất độc lập nhưng những sứ giả bị hành quyết. Nổi giận vì bị phủ nhận, Tốc Bất Đài ra lệnh tiến công vào đội quân Nga Kiev, tuy đông nhưng kém phối hợp bởi sự thiếu đoàn kết của những vương công Nga, Tốc Bất Đài đã đánh tan đội quân này tại sông Kalka năm 1223. Quân Mông Cổ liên tục càn quét chủ quyền lãnh thổ Nga và chỉ chịu dừng lại sau trận eo sông Samara, khi bị quân Volga Bulgar, do Ghabdulla Chelbir chỉ huy, phục kích gây thiệt hại nặng nề. [ 14 ]Các vương công Nga không còn cách nào khác ngoài đề xuất cầu hòa, thực ra là lời đầu hàng nhục nhã. Tuy họ không bị tước đi quyền lực tối cao, nhưng họ phải chịu thần phục và triều cống cho Thành Cát Tư Hãn. Tương truyền, để dương uy quân Mông Cổ, Tốc Bất Đài cho đặt ván trên đầu những vương công Nga để mở tiệc ăn mừng. 6 vương công Nga, trong đó có Mstislav III của Kiev, đã bị đè đến chết .Thành Cát Tư Hãn không phải người gật đầu thất bại. Trước khi 2 cánh quân về Mông Cổ năm 1225, họ đã thám thính và khám phá kỹ đối phương để sẵn sàng chuẩn bị trả thù. Dù Thành Cát Tư Hãn chết 2 năm sau đó, quân Mông Cổ cũng một lần nữa trở lại vào năm 1237 dưới sự chỉ huy của Bạt Đô – con trai của Truật Xích, chinh phục trọn vẹn Nga Kiev và Volga Bulgar vào năm 1240, trả lại mối thù bại trận lần trước .

Chiến dịch sau cuối[sửa|sửa mã nguồn]

Tây Hạ phủ nhận không tham chiến chống lại đế chế Khwarezm, cũng khước từ góp quân để đánh nhà Kim, thậm chí còn còn giúp nước Kim đánh Mông Cổ khiến Mộc Hoa Lê uất ức mà qua đời. Thành Cát Tư Hãn đã thề sẽ dành cho họ sự trừng phạt. Sau một thời hạn nghỉ ngơi để chỉnh đốn quân đội, Thành Cát Tư Hãn chuẩn bị sẵn sàng binh mã với tiềm năng san phẳng Tây Hạ .Cùng thời hạn này, ông cũng đã chọn người con trai thứ 3 là Oa Khoát Đài làm người kế vị cũng như thiết lập chính sách chọn người kế vị trải qua hội nghị Khố Lý Đài và phải là hậu duệ trực hệ của ông .
Xâm lăng Nhật Bản-Cung thủ Mông Cổ tấn công các Samurai trên lưng ngựa
Năm 1226, Thành Cát Tư Hãn điểm 180.000 quân tiến công Tây Hạ. Tháng 2, ông chiếm những thành phố Hắc Thủy, Cam Châu và Túc Châu và trong mùa thu năm đó ông chiếm phủ Tây Lương. Các tướng Tây Hạ đã đánh một trận lớn với quân Mông Cổ gần dãy núi Hạ Lan Sơn. Quân Tây Hạ đại bại. Tháng 11, ông vây hãm thành Linh Châu và vượt qua sông Hoàng Hà đánh bại quân cứu viện của Tây Hạ .Năm 1227, ông tiến công kinh đô Tây Hạ, trong tháng 2 chiếm phủ Lâm Thao, tháng 3 chiếm Q. Tây Ninh ( tỉnh Thanh Hải thời nay ) và phủ Tín Đô. Trong tháng 4 chiếm Q. Đức Thuận. Tại Đức Thuận, tướng Tây Hạ Mã Kiên Long chống lại quân Mông Cổ trong nhiều ngày cả trong và ngoài thành. Mã Kiên Long sau đó chết do bị tên bắn. Thành Cát Tư Hãn sau khi chiếm Đức Thuận, tiến quân tới Lục Bàn Sơn ( thuộc huyện Thanh Thủy, thành phố Thiên Thủy, tỉnh Cam Túc ) để tránh mùa hè khắc nghiệt .Vua Tây Hạ chính thức đầu hàng Mông Cổ năm 1227 và hẹn xin nộp thành. Tây Hạ bị diệt sau 190 năm ( 1038 – 1227 ). Trước thời hạn vua Tây Hạ nộp thành đúng 1 ngày thì Thành Cát Tư Hãn băng hà. Cả hoàng tộc Tây Hạ sau đó cũng bị hành hình .

Trong giờ phút cuối cùng, Thành Cát Tư Hãn vẫn không quên nói ra chiến lược tác chiến sinh tử giữa Mông Cổ, Kim và Nam Tống. Sách lược của Thành Cát Tư Hãn là trước mượn đường Tống để diệt Kim, sau đó quay lại diệt Tống. Không những thế, Thành Cát Tư Hãn còn chỉ cụ thể con đường xuất quân và việc thực hiện phương án tác chiến. Ông nói: “Quân tinh nhuệ của Kim ở Đồng Quan, phía nam chiếm cứ Liên Sơn, phía bắc bị hạn chế bởi sông lớn, như thế khó đánh thắng nhanh. Nhưng Tống và Kim có mối thù truyền kiếp, giả liên Tống thì đánh Kim sẽ dễ. Bởi lúc này Kim nóng vội, trưng binh hàng vạn, tiếp tế khó khăn, người ngựa mệt mỏi, ta sẽ đánh thắng”.[15] Nói xong, Thành Cát Tư Hãn băng hà vào ngày 18 tháng 8 năm 1227 tại huyện Thanh Thủy, gần Lục Bàn Sơn, Trung Quốc, thọ 66 tuổi. Nguyên nhân cái chết của ông vẫn chưa được sáng tỏ, nhiều người cho rằng do ông ngã ngựa, cộng với tuổi già và suy giảm thể lực hay bị hạ độc từ phía kẻ thù. Biên niên sử Galicia-Volhynia cho rằng ông bị những người Đảng Hạng giết chết, tuy nhiên đến ngày nay vẫn chưa ai biết rõ.

Trước khi mất, Thành Cát Tư Hãn đã chia đế quốc to lớn của mình cho 4 đích tử : Truật Xích nhận vùng cực Tây ( Nga và Kazakhstan ngày này ) gọi là Kim Trướng Hãn quốc ; Sát Hợp Đài nhận Transoxania nằm giữa những sông Amu Darya và Syr Darya tại Uzbekistan thời nay, và khu vực quanh Kashgar, gọi là Sát Hợp Đài Hãn quốc ; Oa Khoát Đài nhận Trung Quốc và được chỉ định làm Đại Hãn kế vị ; còn Đà Lôi nhận vùng TT Mông Cổ theo truyền thống lịch sử con út thừa kế gia tài .Tuy nhiên, sau khi Thành Cát Tư Hãn mất, thay vì Oa Khoát Đài lên kế vị như di chiếu, Đà Lôi đã nắm quyền Giám quốc trong 2 năm. Đến năm 1229, Oa Khoát Đài mới chính thức lên ngôi Đại Hãn. Ông mở cuộc tiến công chưa từng thấy vào nước Kim, ở đầu cuối nhà Kim bị tàn phá ngày 9 tháng 2 năm 1234 .Sau khi lên ngôi Đại Hãn được 13 năm, Oa Khoát Đài băng hà. Hoàng hậu Thoát Liệt Ca Na làm Giám quốc trong 5 năm rồi tôn con trai trưởng Quý Do làm Đại Hãn kế vị ( 1246 ). Nhưng Quý Do chỉ ở ngôi được 2 năm thì qua đời mà chưa kịp chỉ định người nối ngôi. Cuộc chiến vương quyền trong hoàng tộc Mông Cổ ngày càng trở nên căng thẳng mệt mỏi giữa cánh nhà Oa Khoát Đài ( gồm những đồng đội của Quý Do và Thất Liệt Môn – cháu nội của Oa Khoát Đài, vốn được Oa Khoát Đài chọn làm tân Đại Hãn ) và cánh nhà Đà Lôi ( gồm Mông Kha và Hốt Tất Liệt ). Cuối cùng, với sự trợ giúp của Bạt Đô, người con trưởng của Đà Lôi là Mông Kha đã vượt mặt toàn bộ đối thủ cạnh tranh để lên ngôi Đại Hãn ( 1251 ). Ông cho mở những chiến dịch để lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ như đánh chiếm Đại Lý ( 1254 ) và Đại Việt ( 1257 ) để thuận tiện cho việc đánh chiếm Nam Tống. Sau khi thôn tính Đại Lý và thất bại trong cuộc xâm lăng Đại Việt, năm 1258 ông cùng Hốt Tất Liệt dẫn quân tiến đánh Nam Tống. Nhưng ông đã tử trận khi quân Mông Cổ đang vây hãm Điếu Ngư ( Trùng Khánh ngày này ) ( 1259 ) .Sau khi Mông Kha mất, trong khi người em thứ 5 của ông là Húc Liệt Ngột tách ra xây dựng Y Nhi Hãn quốc ( tức Ba Tư cũ ), hai em trai cùng mẹ còn lại của ông là Hốt Tất Liệt và A Lý Bất Ca cùng xưng Đại Hãn ( 1260 ). Thế là cuộc nội chiến nổ ra. Cuối cùng Hốt Tất Liệt dành thắng lợi và trở thành Đại Hãn chính thức ( 1264 ). Năm 1271, Hốt Tất Liệt đặt quốc hiệu là Đại Nguyên, sửa chữa thay thế kinh đô cũ Hòa Lâm bằng 2 kinh đô mới là Đại Đô ( kinh đô mùa đông, tức Bắc Kinh ngày này ) và Thượng Đô ( kinh đô mùa hè, tức Chính Lam, Nội Mông thời nay ). Năm 1279, Hốt Tất Liệt chinh phục thành công xuất sắc Nam Tống, thôn tính hàng loạt Cafe Trung Nguyên. Hốt Tất Liệt cũng tích cực lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ bằng những đại chiến với Nhật Bản, Đại Việt, Myanmar và Java, nhưng không hề giành thắng lợi trong mọi đại chiến, mà nặng nề nhất là thất bại 2 lần trước Nhật Bản và 2 lần trước Đại Việt. Nhà Nguyên cũng là triều đại khai thác triệt để ” Con đường tơ lụa ” – tuyến đường giao thương mua bán Á – Âu thời gian đó. Nhà Nguyên thống trị Nước Trung Hoa đến năm 1368, trải qua 11 đời vua, trước khi bị Hoàng Đế khai quốc của nhà Minh là Chu Nguyên Chương đánh đuổi, giành lại Trung Quốc cho người Hán. Nhà Nguyên phải rút về thảo nguyên Mông Cổ, tức nhà Bắc Nguyên, quản lý đến năm 1402 thì bỏ quốc hiệu, Mông Cổ lại bị tách ra thành nhiều bộ lạc nhỏ. Năm 1635, Hoàng Thái Cực – Đại Hãn thứ 2 của nước Hậu Kim, sau là Hoàng đế khai quốc của nhà Thanh thu phục hàng loạt Mông Cổ khi Lâm Đan Hãn – Khả Hãn của bộ lạc Sát Cáp Nhĩ ( Chahar ) và là hậu duệ của những nhà vua nhà Nguyên – chết trên đường trốn chạy, và con trai ông ta là Ngạch Triết đầu hàng và dâng ngọc tỷ truyền quốc của nhà Nguyên cho Hoàng Thái Cực. Ngạch Triết sau đó được nhà Thanh phong làm Sát Cáp Nhĩ thân vương. Sau khi Ngạch Triết mất, chức vụ Sát Cáp Nhĩ thân vương được giao lại cho em trai là A Bố Nại. Nhưng A Bố Nại lại bất mãn với triều đình nhà Thanh, cộng thêm việc 2 con trai của ông ta tạo phản, khiến cả mái ấm gia đình ông ta bị tru di vào năm Khang Hy thứ 6 ( 1675 ) .

Bí ẩn lăng mộ[sửa|sửa mã nguồn]

Lăng tẩm tượng trưng của Thành Cát Tư Hãn
Nhiều năm trước khi qua đời, Thành Cát Tư Hãn đã tiên liệu việc kiến thiết xây dựng lăng mộ cho mình. Ông hạ lệnh xây một ngôi mộ không có bia theo đúng phong tục Mông Cổ, và tuyệt đối giữ bí hiểm về vị trí huyệt mộ. Sử chép rằng, sau khi qua đời, thi thể của Thành Cát Tư Hãn được đưa về cố hương ở Khentii Aimag, nơi nhiều người cho rằng ông được chôn cất ở đâu đó gần sông Oát Nan và núi Bất Nhi HãnTheo thần thoại cổ xưa, để bảo vệ vị trí lăng mộ trọn vẹn bí hiểm, toàn bộ những quân lính tin tưởng của ông khi tham gia diễu hành linh cữu đều giết sạch toàn bộ những gì bất chợt thấy trên đường đi ( kể cả người, động vật hoang dã ). Sau khi khâm liệm, hàng ngàn con ngựa được đưa tới để giày xéo, biến khu đất đó trở nên phẳng phiu, không có vẻ như gì là nơi chôn người chết. Sau tang lễ, toàn bộ những người tham gia diễu hành linh cữu đều bị giết hoặc tự sát trong bí hiểm. Chỉ vài người sống sót, rồi sau khi chết, họ cũng chôn bí hiểm lớn nhất của vị thủ lĩnh tối cao xuống suối vàng .Nhiều năm sau khi Thành Cát Tư Hãn qua đời, lăng mộ của ông được người Mông Cổ thiết kế xây dựng lên nhằm mục đích tôn vinh những góp sức của vị thống lĩnh tiên phong. Tuy nhiên, lăng mộ này chỉ mang tính biểu trưng, bên trong không có thi thể của ông .Vào ngày 6/10/2004, một dự án Bất Động Sản khảo cổ đã mày mò ra khu vực được cho là hoàng cung của Thành Cát Tư Hãn ở vùng nông thôn Mông Cổ, làm tăng năng lực xác lập vị trí chôn cất của ông. Điều này làm dấy lên những năng lực về vị trí của khu mộ Thành Cát Tư Hãn. Có người cho rằng, khu mộ được đặt ở Kherem, cách hoàng cung của ông khoảng chừng 322 km. Một số khác lại cho rằng, nơi chôn cất Thành Cát Tư Hãn ở khu vực gần hai con sông Oát Nan và Kerulen và núi Bất Nhi HãnTuy nhiên, cho đến nay, sau gần 800 năm kể từ ngày ông mất, chưa ai xác lập đúng chuẩn vị trí ngôi mộ. Bí mật này trở thành một trong những ” bài toán khảo cổ ” lớn nhất chưa có giải thuật của thế kỷ 21. Thậm chí, chính người dân Mông Cổ cũng không khi nào có dự tính khai thác lăng mộ. Họ cho rằng hãy để vị Đại Hãn tối cao của họ được ngủ yên và việc khai thác lăng mộ bị họ xem là không tôn trọng người đã khuất và là sự báng bổ thần linh .

Chính trị, văn hóa truyền thống, và kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn là một nhà chỉ huy thực thụ. Ông tạo ra bộ luật bằng chữ viết của người Mông Cổ mà mọi người trong đế chế phải tuân thủ. Vì sự phong phú về dân tộc bản địa, tôn giáo và sắc tộc của những công dân và binh lính, ông đã truyền lại sự trung thành với chủ chỉ với Đại Hãn. Để giữ vững và bổ trợ ngân sách cho quân đội cũng như những hoạt động giải trí khác, ông đã được cho phép những thủ lĩnh duy trì quyền lực tối cao khi họ còn phân phối được sức mạnh quân sự chiến lược, nộp cống phẩm và cung ứng nhân lực trong những cơ sở cố định và thắt chặt. Chiếm đóng được một khu vực đất đai to lớn, ông khuyến khích thương nghiệp, trao đổi sản phẩm & hàng hóa và người Mông Cổ nhận được sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ từ những người khác. Các thương nhân, giáo sĩ, đặc sứ có được bảo vệ sự bảo đảm an toàn và hướng dẫn thiết yếu dưới đế chế Mông Cổ, ví dụ một số ít người trong số họ đã đến Nước Trung Hoa như nhà du hành Giovanni da Pian del Carpini dưới thời Oa Khoát Đài hay nhà du hành người Ý Marco Polo tới Bắc Kinh dưới thời Hốt Tất Liệt, là những người đã viết sách về chuyến du hành của họ với độ đáng đáng tin cậy cao. Dưới thời Thành Cát Tư Hãn, “ mọi cá thể và tôn giáo là bình đẳng trước pháp lý Mông Cổ ” .Vì sự lan rộng ra đế chế, Thành Cát Tư Hãn có ảnh hưởng tác động sâu rộng trong văn hóa truyền thống của nhiều vương quốc châu Á, hầu hết là Nước Trung Hoa và Nga. Ông hủy hoại những tầng lớp quý tộc hiện thời trong những vùng chủ quyền lãnh thổ của mình, tạo ra những tầng lớp tri thức thô sơ. Ông cũng tạo ra mạng lưới hệ thống bưu chính to lớn và lan rộng ra sự thông dụng của việc sử dụng mạng lưới hệ thống chữ cái quốc tế, mặc dầu trong nhiều năm người ta vẫn tin rằng ông là người thất học vì sự Open gần đây của chữ viết cũng như tuổi tác của ông tại thời gian thi hành điều đó. Tuy nhiên, gần đây theo những phát kiến của những nhà sử học Mông Cổ và Trung Quốc thì ông là người có tri thức cao. Các văn bản viết tay được cho là của ông cũng như nội dung của chúng cho thấy ông hoàn toàn có thể đọc những bài thuyết pháp của Lão giáo. [ 16 ] Thương mại và du lịch trong chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc, Trung Cận Đông và châu Âu được tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ bởi sự không thay đổi chính trị nhất mà đế chế Mông Cổ đã đem lại khi thiết lập lại Con đường tơ lụa. Ông giảm những hình phạt trong những khu vực của mình, miễn giảm thuế cho những lang y và thầy đồ, thiết lập sự tự do tôn giáo. Các ngôn từ khác như tiếng Thổ Nhĩ Kỳ được tăng trưởng và những mô hình tôn giáo đã nảy nở. Quân đội Mông Cổ về sau gồm có rất nhiều người của những nền di sản khác nhau. Người Mông Cổ giúp cho phần nhiều châu Á biết đến bàn tính và la bàn cũng như cho châu Âu biết đến thuốc súng và thuốc nổ ( ý tưởng bởi người Trung Quốc ) và những công cụ Giao hàng cuộc chiến tranh vây hãm mà người Trung Quốc đã tăng trưởng để đối phó với người châu Âu. Người ta cũng cho rằng ông là người tiên phong ngăn ngừa sự phân loại bắc và nam Trung Quốc khởi đầu từ thời nhà Tống. Với thành tựu thống nhất những bộ lạc Mông Cổ, Thành Cát Tư Hãn giành được sự tôn trọng và hậu thuẫn sâu rộng của họ .
Ông tổ chức triển khai quân đội Mông Cổ thành những nhóm theo cơ số 10.10 lính được quản trị bới một thập hộ tướng, 10 thập hộ tướng được quản trị bởi bách hộ tướng, 10 bách hộ tướng được quản trị bởi thiên hộ tướng, 10 thiên hộ tướng được quản trị bới vạn hộ tướng. Cơ cấu mệnh lệnh này tạo ra một sự mềm dẻo cao và được cho phép quân Mông Cổ có năng lực tiến công ồ ạt, chia thành những nhóm nhỏ để vây hãm và dẫn quân địch vào trong mai phục hay ép chế những nhóm tàn quân đã tan vỡ và đang trốn chạy. Mỗi người lính Mông Cổ hoàn toàn có thể có từ 2 đến 4 con ngựa được cho phép họ phi nước đại trong vài ngày mà không cần nghỉ ngơi hay căng thẳng mệt mỏi. Binh sĩ Mông Cổ cũng hoàn toàn có thể sống vài ngày chỉ cần uống máu ngựa và ăn thịt bò Tây Tạng khô khi thời tiết khắc nghiệt .Khi bổ trợ binh lính mới, Thành Cát Tư Hãn chia họ ra thành nhiều nhóm dưới quyền của những thủ lĩnh khác nhau để tránh thực trạng có quan hệ về sắc tộc hay xã hội, vì vậy ở đây không có sự phân loại theo những liên minh sắc tộc. Trong mọi chiến dịch, binh sĩ được phép đem theo mái ấm gia đình của họ. Chỉ những chiến binh gan góc nhất mới được thăng chức. Mỗi một thủ lĩnh của một nhóm nào đó phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về sự sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu của binh lính dưới quyền tại bất kể thời gian nào và hoàn toàn có thể bị thay thế sửa chữa nếu như phát hiện được sự tắc trách .Binh lính Mông Cổ là những khinh kỵ binh ( kỵ binh nhẹ ), điều này được cho phép họ thực thi những giải pháp và rút lui nhanh gọn. Đây là một thông lệ so với những lực lượng linh động. Người Mông Cổ dưới thời Thành Cát Tư Hãn và những hậu duệ của ông là sự hoàn hảo nhất của khinh kỵ bắn cung. Một trong những kỹ thuật mà người Mông Cổ sử dụng trong cuộc chiến tranh là vờ vịt rút lui giữa trận, làm đối phương tin rằng người Mông Cổ đã thua trận. Chỉ sau đó trong một khoảng cách nhất định thì họ mới hiểu là đã bị quân Mông Cổ vây hãm và ở đầu cuối là hàng mưa tên bắn về phía họ. Người Mông Cổ không thích hợp với cận chiến, họ thích tiến công từ một khoảng cách nhất định bằng cung tên, tận dụng năng lực bắn cung khi đang cưỡi ngựa điêu luyện của mình .Trong những đại chiến, thủ lĩnh quân đội Mông Cổ hoàn toàn có thể sử dụng cờ hay kèn hiệu để thực thi kế hoạch, giải pháp của mình. Đối với người Mông Cổ, thắng lợi là yếu tố quan trọng nhất và họ không hề đồng ý thua trận cũng như mất người chính bới họ bị thua sút về tiếp viện cũng như phải vận động và di chuyển xa chủ quyền lãnh thổ của mình. Vũ khí đa phần của người Mông Cổ là cung tên và kiếm lưỡi cong, nhẹ và hiệu suất cao để mang vác và đánh nhau hơn là kiếm dài và nặng của người châu Âu. Một quy tắc đơn thuần trong giao tranh được làm rõ trong thời đại của Thành Cát Tư Hãn là nếu có từ 2 binh sĩ trở lên tách khỏi nhóm của họ mà không có sự chấp thuận đồng ý của thủ lĩnh thì họ phải chết. Kiểu giao tranh của người Mông Cổ là phương pháp tự nhiên nhất của đời sống du cư của họ, có nghĩa là trong những cuộc viễn du thì phải có tư trang gọn nhẹ nhất cũng như vận tốc và sự linh động cao. Do đó Thành Cát Tư Hãn đã bổ trợ thêm một yếu tố quan trọng là kỷ luật nghiêm minh .
Trận thủy chiến giữa Hạm đội Mông Cổ và Nhật Bản. Người Nhật đang tấn công năm 1293
Triết lý quân sự chiến lược của Thành Cát Tư Hãn là vượt mặt quân địch với ít tổn thất và rủi ro đáng tiếc nhất, dựa trên lòng trung thành với chủ và kĩ năng trong việc lựa chọn tướng lĩnh và binh sĩ. Do đó, cuộc chiến tranh tâm ý rất được ông ưu thích, đặc biệt quan trọng trong việc lan rộng ra sự rình rập đe dọa, khủng bố với những thành phố, thị xã khác. Nếu ông nhận thấy sự chống cự, ông hoàn toàn có thể đưa ra thời cơ để họ đầu hàng và cống nộp. Nếu lời đề xuất bị khước từ, ông sẽ tàn phá cả thành phố hay thị xã đó nhưng để cho 1 số ít người chạy trốn nhằm mục đích loan truyền tin về tổn thất của họ cho dân cư của những thành phố khác. Khi những tin đồn thổi về sức mạnh của đội quân Mông Cổ đã lan rộng thì sẽ rất khó cho những thủ lĩnh của những thành phố đó trong việc thuyết phục người dân của họ chống lại Thành Cát Tư Hãn. Quan điểm của ông với quân địch là : đầu hàng hoặc chết. Khi họ đã đầu hàng, Thành Cát Tư Hãn thường thì giữ cho thành phố đó được nguyên vẹn và bảo vệ cho họ sự bảo vệ để họ trở thành nguồn nhân lực và quân nhu cho những chiến dịch trong tương lai. Nếu họ chống lại, ông triển khai quyền sinh sát của người quản lý một cách tàn ác. Người ta cho rằng ông đã tiết kiệm ngân sách và chi phí nhiều tổn thất sinh mạng cho quân đội Mông Cổ nhờ kiểu cuộc chiến tranh tâm ý này .Công nghệ là một mặt quan trọng trong giải pháp của ông. Những thiết bị vây hãm là một phần quan trọng trong những đại chiến, đặc biệt quan trọng trong việc tiến công những thành phố đã tăng cường phòng thủ. Ông sử dụng những nhà kỹ thuật Trung Quốc am hiểu về những thiết bị vây hãm trong quân đội của mình. Các thiết bị này được tháo rời và luân chuyển bằng ngựa và được lắp ráp lại ở nơi mà chúng cần sử dụng .Trong toàn cảnh của một cuộc cuộc chiến tranh nổi bật và những hình thái của nó, trước khi lấn chiếm, Thành Cát Tư Hãn và những tướng lĩnh thực thi việc sẵn sàng chuẩn bị ở hội nghị Khố Lý Nhĩ Đài để quyết định hành động sách lược và tướng lĩnh tham gia. Ở phía khác, những tướng Mông Cổ là những chiến binh với mức độ độc lập cao trong những quyết định hành động khi họ tỏ rõ lòng trung thành với chủ với Thành Cát Tư Hãn trong một thời hạn dài, điều này làm giảm thiểu sự kiểm tra, giám sát của ông so với họ trong thời hạn diễn ra chiến dịch. Vì thực chất linh động của quân đội Mông Cổ, Thành Cát Tư Hãn đã kiến thiết xây dựng một mạng lưới tình báo phức tạp trong quân đội Mông Cổ cũng như trong những mạng lưới thương mại hay những nước chư hầu, trong đó tình báo hoàn toàn có thể nhanh gọn đến được mọi ngõ ngách của đế chế Mông Cổ. Người ta cho rằng, để chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc chiến tranh, những thủ lĩnh hoàn toàn có thể cử 200 kỵ binh đi theo 4 hướng khác nhau để thám thính những hoạt động giải trí của quân địch và nhiều lúc binh sĩ hoàn toàn có thể đi tới 300 km trong 1 hay 2 ngày, điều này là thường thì trong thời đại của đội quân Mông Cổ .Mặc dù kế hoạch của người Mông Cổ sẽ có sự biến hóa tùy theo phản ứng của quân địch, nhưng kỹ thuật của họ chỉ có một. Người Mông Cổ giao chiến theo hàng dọc, thường thì có ba cánh quân, hai cánh bên hông hoàn toàn có thể tách ra từ cánh quân TT khi họ thống kê giám sát xem nơi nào họ hoàn toàn có thể thọc vào. Các cánh quân bên hông có quân số tương tự hoàn toàn có thể đi sâu vào chủ quyền lãnh thổ quân địch và khởi đầu chôn vùi quân địch bằng những toán quân Mông Cổ được chia thành những nhóm binh sĩ với những thủ lĩnh của họ, tạo ra một lực lượng chiến đấu tinh xảo và có tổ chức triển khai cao, gần như là không hề ngăn ngừa. Khi họ hiện hữu ở một nơi nào đó và trinh thám những thành phố và cánh đồng xung quanh, họ hoàn toàn có thể nhập lại với cánh quân TT và đưa ra đòn đánh quyết định hành động với đội quân chính của quân địch. Tư tưởng và lợi thế của việc sử dụng những lực lượng bên hông là Viral rình rập đe dọa, khủng bố, tích lũy tin tức tình báo từ những quân địch và vô hiệu những đơn vị chức năng nhỏ hơn của quân địch để họ không hề tương hỗ lẫn nhau. Nói cách khác, nó là một dạng của khái niệm phân loại và tương khắc và chế ngự. Các cánh quân bên hông này gửi những thông điệp trải qua tình báo cho những cánh quân khác về những gì xảy ra trên hướng của họ và họ có cần sự tương hỗ từ những cánh quân đó hoặc tương hỗ những cánh quân đó hay không. Quân đội Mông Cổ có những cuộc giao chiến với những đội quân nhỏ lẻ trên những cánh đồng trước khi hủy hoại lực lượng đối địch chính, làm tăng lợi thế trong việc loại trừ năng lực thông tin từ nơi này sang nơi khác của đối phương. Người Mông Cổ giỏi cuộc chiến tranh vây hãm, làm lệch dòng chảy của những dòng sông cũng như cắt đứt lương thực, thực phẩm cho những thành phố và gửi những người tỵ nạn tới những thành phố khác để tạo sức ép kinh tế tài chính – xã hội cho những thành phố này .Khi trận đánh chính hay sự vây hãm đã kết thúc, người ta cho rằng những lực lượng Mông Cổ sẽ vẫn truy đuổi những thủ lĩnh đối phương cho đến khi họ chắc như đinh rằng những kẻ này đã chết .

Những cuộc tàn sát[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 10 tuổi, Thành Cát Tư Hãn đã giết chết người em trai cùng cha khác mẹ trong một vụ tranh giành thức ăn .

Theo các sử gia, Thành Cát Tư Hãn đã trực tiếp tham gia 32 trận đánh lớn, 65 trận đánh nhỏ. Trong quá trình chinh chiến, Thành Cát Tư Hãn đã thực hiện nhiều cuộc tàn sát đẫm máu. Không chỉ tận diệt quân đội của đối thủ, ông cũng sẵn sàng tàn sát toàn bộ người dân trong một thành phố, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em, nếu thành phố đó kháng cự lại quân đội của ông. Tiếng hung bạo đã được loan truyền khắp châu Âu, kỵ binh Mông Cổ khét tiếng đến độ người ta than rằng: “Cỏ không mọc được dưới vó ngựa Hung Nô”

Theo nhiều số liệu, những cuộc tiến công của người Mông Cổ hoàn toàn có thể đã làm sụt giảm dân số toàn quốc tế thời đó đi khoảng chừng 11 % [ 17 ], tương tự với khoảng chừng 45 triệu người .
Năm 20 tuổi, Thành Cát Tư Hãn vượt mặt bộ lạc Thát Đát đã gây ra cái chết của cha mình. Ông có cách trả thù vô cùng quyết liệt, đó là phái mạnh bị trói vào trục bánh xe, người nào cao hơn trục bánh xe đều bị chém đầu. Hàng vạn người Thát Đát đã bị chém đầu theo cách này .
Năm 1219, sau khi vua của đế chế Khwarezm giết sứ giả Mông Cổ, ông đã xua hàng loạt quân đội lấn chiếm đế chế này. Cuộc chiến sau đó đã khiến khoảng chừng 4 triệu thường dân Khwarezm bỏ mạng, và đế chế Khwarezm đã bị tàn phá trọn vẹn :

• Mùa xuân năm 1220, thành Bukhara, một trung tâm nổi tiếng ở Trung Á bị phá trụi. Nhà sử học Ipanaxia đã viết về sự kiện này như sau: “Đó là một ngày vô cùng bất hạnh, chỉ nghe tiếng khóc bi ai vĩnh việt của già trẻ trai gái. Bọn man rợ (quân Mông Cổ) đã làm nhục phụ nữ trước mặt những người bất hạnh… Có những người thà chết không muốn chứng kiến thảm cảnh ấy.”[18]
• Từ Bukhara, Thành Cát Tư Hãn tiến đánh Samarkand, một kinh thành cổ kính và giàu có và chỉ trong 5 ngày thành này bị hạ. 3/4 dân cư thành phố bị giết.
• Năm 1220, đạo quân Mông Cổ tới thị trấn Urgenc trên bờ sông Amou-Daria, phía nam biển Aral. Ở đấy diễn ra một trận tàn sát dã man, người ta nói rằng có tới 100 ngàn người trong thành bị giết. Quân Mông Cổ đào kênh, phá đê dẫn nước vào dìm chết toàn bộ người trong thành.
• Tại thành phố Nishapur, Ba Tư vào tháng 4/1221, con rể của Thành Cát Tư Hãn đã bị trúng tên và tử trận. Để trả thù, Thành Cát Tư Hãn ra lệnh tàn sát toàn bộ người trong thành phố. Theo các nhà sử học Iran như Rashid-ad-Din Fadl Allah thì quân Mông Cổ đã giết khoảng trên 1 triệu dân ở Nishapur. Trong cuộc trả thù đó, cả phụ nữ, trẻ em, trẻ sơ sinh, thậm chí là cả súc vật cũng bị sát hại. Sau đó, để chiều lòng cô con gái rượu vừa góa chồng, Thành Cát Tư Hãn hạ lệnh chặt đầu người dân và xếp chồng chất thành những kim tự tháp sọ người.
• Đầu năm 1221, ở Merv, (thành phố Mary tại Turkmenistan ngày nay), quân Mông Cổ đã giết trên 700.000 dân, chỉ tha cho 400 thợ thủ công và một số trẻ nhỏ bị bắt làm nô lệ. Người ta phải mất 13 ngày liền mới đếm hết các xác chết.
• Thành Balk ở Afghanistan cũng chung số phận: già trẻ lớn bé đều bị bắt xếp hàng 10, hàng 100 như quân đội, rồi lính Mông Cổ cầm dao, cầm giáo giết từng loạt.

Nhiều khu công trình nghệ thuật và thẩm mỹ, những thư viện nhiều mẫu mã, hoàng cung và giáo đường ở Trung Á cũng bị tàn phá nặng nề trong cuộc chinh phạt của Thành Cát Tư Hãn .
Trung Quốc cũng chịu sự tàn sát kinh hoàng của quân Mông Cổ. Trong thời hạn đế quốc Mông Cổ chinh phục Tây Hạ, Kim và Nam Tống ( từ 1211 tới 1279 ), quân Mông Cổ thường hay triển khai tàn sát và cướp bóc trên quy mô lớn [ 19 ] :

• Năm 1214, sau 3 năm tàn phá nước Kim, Thành Cát Tư Hãn cho rút quân về Mông Cổ, bắt đi hàng vạn tù binh và chiến lợi phẩm, nhưng số tù binh này đã không còn đủ sức vượt qua sa mạc Gobi. Trước thực tế ấy, Thành Cát Tư Hãn cho chọn lại những nho sĩ, nghệ sĩ và thợ giỏi, số còn lại đều bị giết.
• Tháng 4 năm 1215, quân Mông Cổ sau khi đánh hạ Yên Kinh của nước Kim đã tàn sát dân chúng, đốt phá khắp nơi. Ngoài 5 vạn quân Kim, đã có khoảng 50 vạn dân chúng bị giết. 10 vạn phụ nữ lên thành nhảy xuống tự tử vì sợ bị hãm hiếp. Trong 3 tháng, thành Yên Kinh vẫn còn bốc cháy.
• Năm 1227, sau khi đánh bại các lực lượng Tây Hạ và tàn sát kinh đô của họ, Thành Cát Tư Hãn để lại di chiếu hạ lệnh hành quyết toàn bộ hoàng tộc Tây Hạ để trừng phạt việc họ dám thách thức ông.
• Sau khi nhà Kim diệt vong năm 1234, khu vực Hoa Bắc ước tính có 1,1 triệu hộ với 6 triệu người, chỉ bằng 13% so với mức 53,5 triệu người vào năm 1208.[20]
• Trước khi người Mông Cổ xâm lược, Trung Quốc có khoảng 100 triệu dân; sau khi hoàn thành việc xâm lấn năm 1279, điều tra dân số năm 1290 cho thấy chỉ còn khoảng 58,8 triệu dân.

Từ những số liệu dân số trên, nhiều học giả cho rằng chính quân Mông Cổ đã gây ra nguyên do cái chết của tối thiểu 40 triệu người Trung Quốc, khoảng chừng 1/3 trong số đó là dưới tay của Thành Cát Tư Hãn ( quy trình tiến độ 1211 – 1227 ) .

Thành Cát Tư Hãn có khoảng 40 thê thiếp, sống trong 4 “Oát nhi đóa”:

Xem thêm: Sách – Giáo Trình Y Tế Công Cộng | Thư Viện Ebook Y Học

Đệ nhất Oát Nhi Đóa[sửa|sửa mã nguồn]

• Đại Hoàng hậu Bật Tê (孛兒帖; tiếng Mông Cổ:

  ᠪᠥᠷᠲᠡ

  , Chuyển tự Latinh:

  Börte

  , chữ Mông Cổ:

  Бөртэ

  ; 1161 – 1236), Hoằng Cát Lạt thị (弘吉剌氏; Хонгирад; Onggirat). Năm 1206 lập làm Hoàng hậu. Năm 1266 được truy thụy Quang Hiến Hoàng hậu (光献皇后). Năm 1310 được thêm thụy, trở thành Quang Hiến Dực Thánh Hoàng hậu (光献翼圣皇后).

• Hoàng hậu Hốt Lỗ Hồn (忽鲁浑皇后; Хулухун хатан)
• Hoàng hậu Khoát Lý Kiệt (闊里桀皇后; Хөлигэ хатан)
• Hoàng hậu Thoát Hốt Tư (脱忽思皇后; Төгс хатан)
• Hoàng hậu Thiếp Mộc Luân (帖木倫皇后; Тэмүлүн хатан)
• Hoàng hậu Diệc Liên Chân Bát Lạt (亦憐真八剌皇后; Ринчинбал хатан)
• Hoàng hậu Bất Nhan Hỗn Thốc (不顏渾禿皇后; Буян хутуг[21])
• Cung phi Hỗn Thắng Hải (忽勝海妃子; Хушэнхай татвар)

Đệ nhị Oát Nhi Đóa[sửa|sửa mã nguồn]

• Nhị hoàng hậu Hốt Lan (忽蘭; tiếng Mông Cổ:

  ᠬᠤᠯᠠᠨ

  , Chuyển tự Latinh:

  qulan

  , chữ Mông Cổ: Хулан), Miệt Nhĩ thị (蔑兒乞氏; Мэргид; Merkit).

• Hoàng hậu Cáp Nhi Bát Chân (哈儿八真皇后; Харбажин хатан) hay Hoàng hậu Cổ Nhi Biệt Tốc (古儿别速)
• Hoàng hậu Diệc Khất Lặc Chân (亦乞剌真皇后; Ихиржин хатан)
• Hoàng hậu Thoát Hốt Tư (脱忽思皇后; Төгс хатан)
• Cung phi Dã Chân (也真妃子; Ижин татвар эм)
• Cung phi Dã Lý Hốt Thốc (也里忽秃妃子; Илихутуг татвар эм)
• Cung phi Sát Chân (察真妃子; Чажин татвар эм)
• Cung phi Cát Lạp Chân (哈剌真妃子; Харжин татвар эм)

Đệ tam Oát Nhi Đóa[sửa|sửa mã nguồn]

• Tam hoàng hậu Dã Toại (也遂皇后; Есүй хатан), Thát Đát thị (塔塔儿氏; Татарын).
• Hoàng hậu Dã Tốc Can (也速干皇后; Есүгэн хатан). Chị gái Hoàng hậu Dã Toại.
• Hoàng hậu Hốt Lỗ Cáp Lạt (忽鲁哈剌皇后; Хурхар хатан)
• Hoàng hậu A Thất Luân (阿失伦皇后; Ашилун хатан)
• Hoàng hậu Thốc Nhi Cáp Lạt (秃儿哈剌皇后; Турхал хатан)
• Hoàng hậu Sát Hợp (察儿皇后; Чар хатан). Công chúa Tây Hạ, con gái của Tây Hạ Tương Tông Lý An Toàn.
• Hoàng hậu A Tích Mê Thất (阿昔迷失皇后; Ашимиши хатан)
• Hoàng hậu Hoàn Giả Hốt Đô (完者忽都皇后; Өлзийхуту хатан)
• Cung phi Lạt Bá (剌伯妃子; Лавай татвар эм)
• Cung phi Khố Nhĩ Hồ Đại (Хурхудай татвар эм)
• Cung phi Hốt Lỗ Khôi (忽鲁灰妃子; Хулуху татвар эм)

Đệ tứ Oát Nhi Đóa[sửa|sửa mã nguồn]

• Công chúa Hoàng hậu (公主皇后; Гүнж хатан); Hoàn Nhan thị (完顏氏). Kỳ Quốc Công chúa của Nhà Kim, con gái của Vệ Thiệu vương Hoàn Nhan Vĩnh Tế. Địa vị đứng thứ 4. Vì thân phận cao quý mà được xưng “Công chúa Hoàng hậu”. Có tài liệu cho rằng bà được Thành Cát Tư Hãn ban cho riêng một Oát Nhi Đóa, còn người đứng đầu Đệ tứ Oát Nhi Đóa là Hoàng hậu Dã Tốc Can.
• Hoàng hậu Hợp Đáp An (合答安皇后; Хадаан хатан); Tốc Lặc Tốn Đô thị (速勒逊都氏; Сүлдүсний)
• Hoàng hậu Oát Giả Hốt Tư (斡者忽思皇后; Үзэхүс хатан)
• Hoàng hậu Yến Lý (燕里皇后; Яньли хатан)
• Cung phi Thốc Cai (秃干妃子; Туган татвар)
• Cung phi Hoàn Giả (完者妃子; Өлзий татвар)
• Cung phi Kim Liên (金莲妃子; Жинлян татвар)
• Cung phi Hoàn Giả Đài (完者台妃子; Өлзийтэй татвар)
• Cung phi Nô Luân (奴伦妃子; Нурун татвар)
• Cung phi Mão Chân (卯真妃子; Мажин татвар)
• Cung phi Tỏa Lang Cáp (锁郎哈妃子; Суранхай татвар эм)

Các Hoàng hậu khác[sửa|sửa mã nguồn]

• Diệc Ba Hợp Biệt Khất (亦巴合別乞; Ибага бэхи); Khắc Liệt thị (克烈氏; Хэрээдийн). Con gái của Trát Hợp Cảm Bất (札合敢不; Жаха Хамбу), chị gái của Toa Lỗ Hòa Thiếp Ni – Hoàng hậu của Đà Lôi, mẹ của Hốt Tất Liệt. Năm 1206, bà được Thành Cát Tư Hãn tặng cho Vữu Nhĩ Cơ Đức (尤尔基德; Жүрчидэй баатарт) của bộ lạc Ô Lỗ Đức (乌鲁德; Уруд).
• Hoàng hậu Mạc Cách (Мөгэ хатан), sau trở thành Hoàng hậu của Oa Khoát Đài.

Sau mỗi đại chiến, Thành Cát Tư Hãn đều bắt và cưỡng bức những cô gái đẹp nhất tại vùng đất vừa chiếm đóng. Vì vậy ông có thế có hàng trăm người con rải rác trên khắp những vùng đất ông đi qua. Dưới đây chỉ là những người con được ghi nhận chính thức của ông .
( 8 người, 4 người tiên phong là đích tử do Đại hoàng hậu Bật Tê sinh ra )
( 5 người, đều do Đại hoàng hậu Bật Tê sinh ra )

1. Hỏa Thần Biệt Các (火臣别吉, tiếng Mông Cổ:

   ᠬᠣᠵᠢᠨ
   ᠪᠡᠬᠢ

   , Chuyển tự Latinh:

   Qoǰin Beqi

   , chữ Mông Cổ:

   Хожин бэхи

   ) còn được dịch là Khoát Chân Biệt Khấc (豁真别乞). Ban đầu được hứa gả cho Ngốc Tát Hợp – cháu nội của Thoát Lý. Tuy nhiên hoán thân không thành. Cuối cùng, bà được gả làm Kế thất cho Bột Ngốc (孛秃) – con trai của Diệc Khấc Liệt Tư bộ Niết Quần. Năm 1321 được truy phong Xương Quốc Đại Trưởng Công chúa.

2. Đồ Đồ Can (阇阇干, tiếng Mông Cổ:

   ᠴᠡᠴᠡᠢᠢᠬᠡᠨ

   , chữ Mông Cổ:

   Цэцэйхэн

   ) còn được dịch là Xả Xả Can (扯扯干) hay Xả Xả Diệc Can (扯扯亦坚), Khoát Khoát Can (阔阔干), gả cho Thoát Liệt Lặc Xích (脱劣勒赤), con trai của Hốt Đô Hợp Biệt Khấc – thủ lĩnh của Oát Diệc Lạc bộ, một bộ lạc kết minh với Thành Cát Tư Hãn. Sau khi kết hôn, Thành Cát Tư Hãn giao cho bà quản lý Oát Diệc Lạc. Bà cùng các chị em của mình đã cùng nhau khống chế một phần quan trọng của Con đường tơ lụa. Bà được phong làm Duyên An Công chúa.

   • Con trai:
     1. Bất Hoa Thiếp Mộc Nhi (不花帖木儿)
     2. Bát Lập Thác (八立托)
     3. Ba Nhi Tư Bất Hoa (巴儿思不花)
   • Con gái:
     1. Ngột Lỗ Hốt Nãi (兀鲁忽乃)
3. A Lạt Hải Biệt Các (阿剌海别吉, tiếng Mông Cổ:

   ᠠᠯᠠᠭ᠎ᠠ
   ᠪᠡᠬᠢ

   , Chuyển tự Latinh:

   Alaγa Beqi

   , chữ Mông Cổ:

   Алага бэхи

   ) hay A Lạt Hợp Biệt Khấc (阿剌合·别乞), được gả cho Uông Cổ bộ. Vì bà chưởng quản Uông Cổ bộ mà được xưng là “Giám quốc Công chúa” (国公主的, Төр захирагч гүнж). Bà thống lĩnh Uông Cổ bộ 20 năm. Năm 1305 được truy phong làm Tề Quốc Đại Trưởng Công chúa. Năm 1311 được gia phong Triệu Quốc Đại Trưởng Công chúa.

4. Ngốc Mãn Luân (秃满伦, tiếng Mông Cổ:

   ᠲᠦᠮᠡᠯᠦᠨ

   , Chuyển tự Latinh:

   Tümelün

   , chữ Mông Cổ:

   Түмэлүн

   ) hay Ngốc Mã Luân (秃马伦), gả cho Xích Cổ của Hoàng Cát Lạt bộ. Năm 1236 được truy phong làm Vận Quốc Công chúa (郓国公主, Юань улсын гүнж).

5. A Lặc Tháp Luân (阿勒塔伦, Алталун) hay A Lặc Tháp Lỗ Hãn (阿勒塔鲁罕), A Nhi Đáp Lỗ Hắc (阿儿答鲁黑), Án Tháp Luân (按塔伦), gả cho Tháp Suất (塔出) của Oát Lặc Hốt Nột Ngột Dịch bộ – nhà ngoại của Thành Cát Tư Hãn.
   • Con trai: Thuật Chân Bá (术真伯) hay Trát Ngột Nhi Tiết Thiện (扎兀儿薛禅), lần lượt cưới 2 con gái của Nguyên Hiến Tông Mông Kha là Thất Lân Công chúa và Tất Xích Hợp Công chúa.

Sau khi nghiên cứu và điều tra mẫu gene của 16 dân tộc bản địa ở châu Á, chương trình điều tra và nghiên cứu gene của ĐH Leicester ( Anh ) tin rằng, có tới 16 triệu hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn còn sống tới thời nay. Điều này đồng nghĩa tương quan ông đã phải ” gây giống ” cho hàng ngàn phụ nữ .Theo một số ít tư liệu, Thành Cát Tư Hãn có một chủ trương rất đặc biệt quan trọng : thu phục và bắt giữ tổng thể những cô gái xinh đẹp nhất ở mỗi vùng đất mà ông chiếm đóng. Với mỗi lần hành quân trở lại, Thành Cát Tư Hãn cùng những tướng tá khác ngồi trong lều, ăn một mâm đầu thịt ngựa và xem mặt những cô gái tù binh .Thành Cát Tư Hãn được lựa chọn mỹ nữ thứ nhất và tiêu chuẩn số 1 của ông là mũi nhỏ, hông trái lê, tóc dài như suối, môi đỏ như hoa hồng và giọng nói trong trẻo như tiếng chim ca. Cô nào không đạt nhu yếu sẽ bị đẩy xuống cho binh sĩ cấp dưới .

Một lần nọ, một tướng của Thành Cát Tư Hãn tranh cãi với minh chủ của mình ở đời điều gì là thú vị nhất. Đại đa số người có mặt trong lều cho rằng thú nuôi chim ưng là tuyệt vời nhất. Cần biết rằng Thành Cát Tư Hãn sở hữu tới 800 con chim ưng các loại. Nhưng Thành Cát Tư Hãn đứng lên và dõng dạc tuyên bố: “Thú vui lớn nhất đời ta là chinh phục quân thù, đuổi chúng chạy bán sống bán chết, cướp hết tài sản, xem chúng khóc lóc xin tha mạng, cưỡi ngựa của chúng và véo mông những bà vợ, cô gái xinh đẹp” – theo tác giả Christopher Hudson từ báo Daily Mail.

Dù vậy nhiều nhà di truyền cho rằng số lượng 16 triệu người sống trải dài từ Trung Quốc tới Trung Đông có chung gene với Thành Cát Tư Hãn là điều không hề. Dù ông hoàn toàn có thể ” hiệu suất ” nhưng số lượng này là quá lớn với một người thông thường .Nhiều sử gia thì cho rằng số lượng 16 triệu là đúng chuẩn với phạm vi ảnh hưởng của Thành Cát Tư Hãn trong thế kỷ 13. Cần nhớ rằng ông đã chỉ huy đội quân Mông Cổ thiện chiến tới những vùng xa xôi nhất của châu Âu, giết hại quân địch và bắt cóc rất nhiều phụ nữ đẹp .

Thành Cát Tư Hãn trong quốc tế văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Nhận thức về ông[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn là nhân vật bị phân cực nhiều nhất trong cách nhìn nhận của người phương Đông và phương Tây. Ở phương Tây và Trung Đông, hình ảnh của ông không được tích cực lắm vì ông đã giết quá nhiều người cũng như là mối rình rập đe dọa so với đời sống và gia tài của họ. Tuy nhiên, ở phương Đông thì ông là một trong những lãnh tụ có tác động ảnh hưởng to lớn so với lịch sử vẻ vang. Ngày nay, những người Mông Cổ tìm thấy ở ông như là người sáng lập ra và thống nhất Mông Cổ, là điều mà họ không hề có được trước khi có ông. Ngược lại, ở Trung Đông, người ta có cách nhìn nhận hơi trộn lẫn về ông và những hậu duệ của ông vì quân đội của họ đã lấn chiếm và tiêu hủy thành Baghdad, nhưng sau cuối thì 1 số ít trong quân đội Mông Cổ đã chuyển sang theo đạo Hồi và có đời sống trộn lẫn với dân bản xứ. Một số phe phái và những nhà khoa học, phụ thuộc vào vào gốc gác của họ, cho rằng những người Mông Cổ là những người kiến thiết xây dựng hay những kẻ tiêu diệt vĩ đại nhất .Thành Cát Tư Hãn và những người Mông Cổ là một trong những chủ đề trái ngược nhau theo những cách hiểu khác nhau tùy theo vị trí mà ta xem xét, trong đó xấu đi nhất là từ châu Âu và Trung Đông là những nơi đã từng bị rình rập đe dọa và hủy hoại như Ba Lan, Hungary, một phần của Nga .Sự nhìn nhận xích míc về Thành Cát Tư Hãn ở Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa ngày này chính bới những nhà sử học Trung Quốc vừa nhìn thấy ở ông mặt tích cực lẫn mặt xấu đi. Trong khi người ta nhận thức được những tổn thất nặng nề mà ông gây ra, thì hình ảnh của ông trong một phương diện nào đó lại được nhìn nhận tốt hơn do ông đã kết thúc sự chia rẽ bắc-nam Nước Trung Hoa có từ thời Nhà Tống đi vào dĩ vãng. Bên cạnh đó, sự phỉ báng Thành Cát Tư Hãn là một sự xúc phạm ghê gớm so với những công dân Trung Quốc có nguồn gốc Mông Cổ, là những người coi Thành Cát Tư Hãn như một người anh hùng dân tộc bản địa trong khi xu thế lịch sử vẻ vang Trung Quốc văn minh tránh nói tới điều đó .
Các hậu duệ của ông đã lan rộng ra vương quốc của ông rộng hơn về phía nam Trung Quốc, Nga, Iraq, Triều Tiên và Tây Tạng. Người Mông Cổ ở đầu cuối đã lấn chiếm Ba Lan và Hungary dưới triều đại của Bạt Đô nhưng trọn vẹn thất bại trong những cuộc xâm lược Syria, Nhật Bản và Nước Ta vì thời tiết như so với những cuộc xâm lược Nhật Bản ; vì khí hậu nực nội, nhất là ở Trung Đông như Ả Rập Xê Út ; vì khó khăn vất vả do địa hình rừng núi và mạng lưới sông ngòi sum sê cùng với giải pháp ” vườn không nhà trống ” của Nước Ta trong suốt ba cuộc xâm lược. Việc lan rộng ra về phía châu Âu bị ngừng lại do nhiều nguyên do như những thành viên hạng sang của người Mông Cổ phải quay về Mông Cổ để bầu đại hãn mới hay do sự kháng cự của người châu Âu quá mạnh. Nếu không gặp những trở ngại này, người Mông Cổ đã hoàn toàn có thể xâm lăng hàng loạt châu Âu như họ đã xâm lăng Ba Lan và Hungary chỉ trong thời hạn khoảng chừng một vài tháng. Đế chế Mông Cổ đạt tới cực lớn của nó vào thời của cháu nội ông, đại hãn Hốt Tất Liệt, vua triều Nguyên, nhưng sau đó đã bị san sẻ thành nhiều hãn quốc nhỏ và ít sức mạnh hơn .Vào thời cực thịnh, Đế chế Mông Cổ đạt tới diện tích quy hoạnh lớn nhất trong lịch sử vẻ vang loài người, trải dài từ Khu vực Đông Nam Á tới châu Âu trên một diện tích quy hoạnh 35 triệu km vuông ( 13,8 triệu dặm vuông ). Theo 1 số ít nguồn, đế chế này chiếm tới gần 50 % dân số quốc tế và gồm có những dân tộc bản địa đông dân và văn minh nhất thời kỳ đó như Trung Quốc và hầu hết những vương quốc của quốc tế Hồi giáo ở Iraq, Ba Tư và Tiểu Á .Không thể phủ nhận là những cuộc cuộc chiến tranh của Thành Cát Tư Hãn được đặc trưng bởi sự tàn phá hàng loạt với một mức độ chưa hề có cũng như sự biến hóa lớn trong phân bổ dân cư châu Á. [ 22 ] [ 23 ] Theo như những số liệu của những nhà sử học Iran như Rashid-ad-Din Fadl Allah, thì người Mông Cổ đã giết khoảng chừng trên 70.000 dân ở Merv và trên một triệu dân ở Nishapur. Trung Quốc cũng chịu sự suy giảm bi thảm về dân số. Trước khi người Mông Cổ xâm lược Trung Quốc có khoảng chừng 100 triệu dân ; sau khi triển khai xong việc xâm lấn năm 1279, tìm hiểu dân số năm 1300 cho thấy chỉ còn khoảng chừng 60 triệu dân. Điều này không có nghĩa là quân đội của Thành Cát Tư Hãn phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm trực tiếp so với cái chết của 40 triệu người nhưng nó cho thấy mức độ của sự tàn tệ trong những cuộc giao tranh .Trong thời hạn gần đây, Thành Cát Tư Hãn đã trở thành hình tượng của những cố gắng nỗ lực vươn tới của người Mông Cổ để quốc tế thấy được hình ảnh của họ sau những năm dài ngủ quên. Hình ảnh Thành Cát Tư Hãn Open trên những đồng xu tiền Mông Cổ và nhãn mác của những loại rượu mạnh. Trong quốc tế phương Tây ông thường được gắn với sự khát máu và tàn ác. Các hãn Mông Cổ sau này cổ vũ dân chúng tưởng niệm tới ông như một vị thánh thần tôn giáo trong toàn đế chế. Không có Thành Cát Tư Hãn có lẽ rằng đã không có Mông Cổ, do tại đế chế Mông Cổ đã co lại từ vương quốc mà Thành Cát Tư Hãn đã dựng lên từ năm 1206. Sự miêu tả có ý nghĩa về Thành Cát Tư Hãn và những người Mông Cổ ( dẫu cho không phải trong thực tiễn lắm ) được viết trong cuốn sách ” Những bí hiểm của lịch sử vẻ vang Mông Cổ ” .Cuộc thẩm tra di truyền gần đây [ 24 ] tìm thấy những đoạn nhiễm sắc thể Y với những đặc trưng không thông thường trong 8 % đàn ông trong khu vực thuộc đế chế Mông Cổ và 0,5 % đàn ông trên quốc tế. Tuổi của những đoạn này, tương ứng với tỷ suất của sự biến hóa, đã đưa nguồn gốc của chúng về thời đại của Thành Cát Tư Hãn, và nó đặc biệt quan trọng là chung trong những người Hazara, là những người tự nhận là hậu duệ của ông .Ông được nhớ đến vì sự diệt trừ hàng loạt, sức mạnh ý chí mãnh liệt, năng lực thuyết phục và đặc trưng Mông Cổ của mình so với mọi người .

Thành Cát Tư Hãn trong đời sống văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Tiểu thuyết hóa[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn được tiểu thuyết hoá trở thành một nhân vật trong truyện kiếm hiệp Anh hùng xạ điêu của Kim Dung. Theo truyện này, ông rất yêu quý nhân vật chính Quách Tĩnh, từng hứa gả con gái Hoa Tranh cho chàng, phong cho chàng tước Kim Đao phò mã. Thành Cát Tư Hãn cũng là người bức tử Lý Bình, mẹ của Quách Tĩnh. Trong truyện, Thành Cát Tư Hãn mất sau khi nói chuyện với Quách Tĩnh trên thảo nguyên.

Năm	Tên phim	Diễn viên vai Thành Cát Tư Hãn	Đạo diễn	Ghi chú
1950	Thành Cát Tư Hãn	Manuel Conde	Manuel Conde, Lou Salvador
2007	Mongol: The Rise of Genghis Khan	Tadanobu Asano	Sergei Bodrov	Phim được đề cử Giải Oscar cho Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất năm 2007

Phim truyền hình[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn 2004 do diễn viên người Nội Mông là Ba Sâm (tên Mông Cổ là Batdorj-in Baasanjab, hậu duệ của Sát Hợp Đài, con thứ hai của Thành Cát Tư Hãn) trong vai Thành Cát Tư Hãn.

Xem thêm: Ông Cao Tiến Đoan nhận danh hiệu “Doanh nhân Việt Nam tiêu biểu”

Năm 1979, nhóm nhạc Nhật Bản Berryz Koubou cho ra mắt đĩa đơn Dschinghis Khan. Bài hát nói về sự dũng mãnh đến đáng sợ của quân đội Mông Cổ lãnh đạo bởi Thành Cát Tư Hãn và được đánh giá rất cao bởi âm điệu bắt tai người nghe. Năm 2016, Miike Snow cũng cho ra mắt MV Genghis Khan và gây được tiếng vang cho sự nghiệp của anh. Đó còn chưa kể đến những bản dân ca vốn đã được truyền tụng của người Mông Cổ.

Cuộc đời và những thành quả của ông và các thế hệ sau khi ông qua đời từ lúc khởi đầu cho tới lúc xâm chiếm được Hungary đã được mô phỏng lại trong game dàn trận chiến thuật Age of Empires II, chế độ chơi Chiến dịch (Campaign).

Nguồn thứ cấp[sửa|sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Cộng