Sao Mộc – Wikipedia tiếng Việt

Sao Mộc (Jupiter) hay Mộc tinh (chữ Hán: 木星) là hành tinh thứ năm tính từ Mặt Trời và là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời.[12] Nó là hành tinh khí khổng lồ với khối lượng bằng một phần nghìn của Mặt Trời nhưng bằng hai lần rưỡi tổng khối lượng của tất cả các hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời cộng lại. Sao Mộc được xếp vào nhóm hành tinh khí khổng lồ cùng với Sao Thổ (Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương được xếp vào hành tinh băng khổng lồ). Hai hành tinh này đôi khi được gọi là hành tinh kiểu Sao Mộc hoặc hành tinh vòng ngoài. Các nhà thiên văn học cổ đại đã biết đến hành tinh này,[13] và gắn với thần thoại và niềm tin tôn giáo trong nhiều nền văn hóa. Người La Mã đặt tên hành tinh theo tên của vị thần Jupiter, vị thần quan trọng nhất trong số các vị thần.[14] Tên gọi trong tiếng Trung Quốc, tiếng Triều Tiên, tiếng Nhật và tiếng Việt của hành tinh này được đặt dựa vào hành “mộc” trong ngũ hành. Khi nhìn từ Trái Đất, Sao Mộc có cấp sao biểu kiến −2,94, đủ sáng để tạo bóng; và là thiên thể sáng thứ ba trên bầu trời đêm sau Mặt Trăng và Sao Kim. (Sao Hỏa hầu như sáng bằng Sao Mộc khi Sao Hỏa ở những vị trí xung đối trên quỹ đạo của nó với Trái Đất.)

Sao Mộc chứa đa phần hydro và heli – chiếm một phần tư khối lượng của nó, mặc dầu heli chỉ chiếm một phần mười số lượng phân tử. Có thể có một lõi đá trong hành tinh chứa những nguyên tố nặng hơn, [ 15 ] nhưng không giống như những hành tinh khí khổng lồ khác, Sao Mộc không có một mặt phẳng rắn định hình. Bởi vì có vận tốc tự quay nhanh, hình dạng của hành tinh có hình phỏng cầu dẹt ( nó hơi phình ra tại xích đạo ). Lớp khí quyển ngoài cùng hiện lên với nhiều dải mây ở những độ cao khác nhau, do tác dụng của hiện tượng kỳ lạ nhiễu loạn khí động và tương tác với những cơn bão tại biên. Một đặc thù điển hình nổi bật trên ảnh chụp của nó đó là Vết Đỏ Lớn, một cơn bão khổng lồ được biết đến sống sót tối thiểu từ thế kỷ 17 khi những nhà thiên văn lần tiên phong quan sát nó bằng kính thiên văn. Bao quanh Mộc Tinh là một mạng lưới hệ thống vành đai mờ nhạt cũng như từ quyển mạnh. Có tối thiểu 80 vệ tinh tự nhiên quay quanh nó, [ 16 ] gồm có bốn vệ tinh lớn nhất gọi là những vệ tinh Galileo do nhà bác học Galileo Galilei lần tiên phong quan sát năm 1610. Ganymede, vệ tinh lớn nhất, có đường kính lớn hơn Sao Thủy .

Đã có một vài tàu không gian thám hiểm đến Sao Mộc, bao gồm tàu Pioneer và Voyager trong các phi vụ bay ngang qua và sau đó tàu Galileo bay quay hành tinh này. Con tàu gần đây nhất bay qua Sao Mộc trên hành trình đến Sao Diêm Vương – tàu New Horizons bay qua vào cuối 2007. Con tàu sử dụng sự hỗ trợ của hấp dẫn từ Sao Mộc nhằm tăng tốc độ của nó. Hiện nay tàu Juno của NASA đã đến vào ngày 5 tháng 7 năm 2016.[17] Trong tương lai có phi vụ của ESA đến thám hiểm các vệ tinh Galileo nói chung và Europa nói riêng.

Sao Mộc đa phần chứa vật chất ở trạng thái khí và lỏng. Nó là hành tinh khí khổng lồ lớn nhất trong hệ Mặt Trời với đường kính 142.984 km tại xích đạo. Khối lượng riêng trung bình của hành tinh bằng 1,326 g / cm³, và có khối lượng riêng lớn nhất trong số bốn hành tinh khí khổng lồ. Tuy thế tỷ lệ này nhỏ hơn bất kể khối lượng riêng của những hành tinh đất đá .
Trong tầng thượng quyển của Sao Mộc chứa khoảng chừng 88 – 92 % hydro và 8 – 12 % heli theo Tỷ Lệ thể tích hoặc tỷ suất phân tử khí. Do nguyên tử heli có khối lượng gấp bốn lần khối lượng của nguyên tử hydro, thành phần này đổi khác khi miêu tả theo tỷ số khối lượng phân bổ theo những nguyên tố khác nhau. Do vậy, khí quyển hành tinh chứa xê dịch 75 % hydro và 24 % heli theo khối lượng, với khoảng chừng 1 % còn lại là của những nguyên tố khác. Càng đi sâu vào bên trong hành tinh thì nó chứa những vật tư nặng hơn cũng như tỷ lệ lớn hơn như gồm có gần 71 % hydro, 24 % heli và 5 % những nguyên tố khác theo khối lượng. Khí quyển cũng chứa dấu vết của những hợp chất mêtan, hơi nước, amonia, và hợp chất của silic. Cũng có sự Open của cacbon, êtan, hydro sulfide, neon, oxy, phosphine, và lưu huỳnh. Lớp ngoài cùng của khí quyển còn chứa tinh thể băng amonia. [ 18 ] [ 19 ] Thông qua ảnh chụp của những thiết bị hồng ngoại và tia tử ngoại, những nhà khoa học cũng tìm thấy tín hiệu những phân tử benzen và những hydrocarbon khác. [ 20 ]Tỉ lệ Open của hydro và heli là rất gần với đo lường và thống kê triết lý về thành phần của tinh vân Mặt Trời nguyên thủy. Tỷ lệ neon trong tầng thượng quyển chỉ chiếm khoảng chừng 20 phần triệu theo khối lượng, hay bằng một phần mười tỷ suất của nó trong lòng Mặt Trời. [ 21 ] Heli trong khí quyển cũng bị suy giảm dần, và tỷ suất nguyên tử này trong Mộc Tinh chỉ bằng khoảng chừng 80 % so với của Mặt Trời. Nguyên nhân của sự suy giảm hoàn toàn có thể là từ hiện tượng kỳ lạ giáng thủy của nguyên tố này rơi vào trong lòng hành tinh. [ 22 ] Tỷ lệ của những khí hiếm nặng hơn heli trong khí quyển Sao Mộc gấp hai đến ba lần của Mặt Trời .Dựa trên điều tra và nghiên cứu quang phổ, những nhà khoa học cho rằng Sao Thổ có thành phần tương tự như như của Sao Mộc, nhưng hai hành tinh khí khổng lồ còn lại là Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương có tỷ suất hydro và heli thấp hơn khá nhiều. [ 23 ] Bởi vì chưa có một thiết bị thám thính nào thả rơi vào tầng khí quyển của ba hành tinh khí khổng lồ ngoại trừ Mộc Tinh, những nhà khoa học vẫn chưa biết tỷ suất xuất hiện đúng mực của những nguyên tố nặng trong bầu khí quyển của chúng .
So sánh kích cỡ những hành tinh trong Hệ Mặt Trời
Đường kính của Sao Mộc bằng khoảng chừng một phần mười ( × 0,10045 ) của Mặt Trời, và lớn gấp xê dịch mười một lần ( × 10,9733 ) hơn đường kính của Trái Đất. Vết Đỏ Lớn có đường kính lớn hơn giao động so với Trái Đất .Khối lượng của Sao Mộc bằng khoảng chừng 2,5 lần tổng khối lượng của toàn bộ những hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời [ 24 ] — khối lượng của nó lớn đến nỗi khối tâm của nó và Mặt Trời nằm bên ngoài mặt phẳng Mặt Trời ở vị trí khoảng chừng 1,068 bán kính tính từ tâm Mặt Trời. Mặc dù Trái Đất khá nhỏ so với hành tinh khí này với 11 lần lớn hơn, Sao Mộc có khối lượng riêng trung bình nhỏ hơn. Thể tích của Sao Mộc bắng 1.321 lần thể tích Trái Đất, nhưng hành tinh có khối lượng chỉ gấp 318 lần. [ 2 ] [ 25 ] Bán kính Sao Mộc chỉ bằng khoảng chừng 1/10 nửa đường kính Mặt Trời, [ 26 ] và khối lượng bằng 0,001 lần khối lượng Mặt Trời, do vậy khối lượng riêng trung bình của nó so với Sao Thổ là giao động như nhau. [ 27 ] Các nhà vật lý thiên văn thường sử dụng đơn vị chức năng ” khối lượng Sao Mộc ” ( MJ hay MJup ) để tính giá trị của những thiên thể khác, đặc biệt quan trọng là khối lượng của Hành tinh ngoài hệ Mặt Trời và những sao lùn nâu. Ví dụ, hành tinh HD 209458 b có khối lượng xê dịch 0,69 MJ, trong khi hành tinh Kappa Andromedae b có khối lượng tới 12,8 MJ. [ 28 ]

Mô hình lý thuyết cho kết quả nếu Sao Mộc có khối lượng lớn hơn nhiều so với hiện tại, hành tinh này sẽ co thể tích lại.[29] Đối với sự biến đổi khối lượng nhỏ, bán kính của nó sẽ không thay đổi nhiều, nhưng với khối lượng 500 M⊕ (hay 1,6 khối lượng Mộc Tinh)[29] cấu trúc bên trong của nó sẽ bị nén nhiều hơn dưới tác dụng của lực hấp dẫn khiến thể tích của nó giảm mặc dù khối lượng của nó tăng lên. Kết quả là, Sao Mộc có đường kính cỡ một hành tinh băng đá với thành phần của nó và trải qua lịch sử tiến hóa như các hành tinh khí khác.[30] Nếu khối lượng của nó lớn nhiều hơn thì thể tích tiếp tục giảm cho đến khi mật độ và nhiệt độ tại tâm của hành tinh này có thể đủ điều kiện cho phản ứng nhiệt hạch xảy ra như trong sao lùn nâu với khối lượng vào khoảng 50 lần khối lượng Sao Mộc.[31]

Mặc dù Sao Mộc cần khoảng chừng 75 lần khối lượng của nó để phản ứng nhiệt hạch tổng hợp xảy ra, sao lùn đỏ chỉ có nửa đường kính bằng khoảng chừng 30 Xác Suất nửa đường kính của Sao Mộc. [ 32 ] [ 33 ] Tuy thế, lúc bấy giờ Mộc tinh vẫn phát ra nhiều nguồn năng lượng nhiệt hơn so với nhiệt lượng nó nhận được từ Mặt Trời ; nguồn năng lượng này tạo ra bên trong hành tinh gần bằng lượng bức xạ Mặt Trời mà nó nhận được. [ 34 ] Lượng nhiệt bức xạ dư ra có nguyên do từ chính sách Kelvin – Helmholtz trải qua quy trình co đoạn nhiệt. Quá trình này làm cho hành tinh co lại khoảng chừng 2 cm mỗi năm. [ 35 ] Khi hành tinh mới hình thành, Sao Mộc nóng hơn và có đường kính lớn gấp 2 lần đường kính lúc bấy giờ. [ 36 ]
Sao mộc có nửa đường kính 69911 km, đường kính 139832 km. Hiện nay sao mộc đang nhỏ dần vì lực mê hoặc lớn của nó .

Cấu trúc bên trong[sửa|sửa mã nguồn]

Minh họa quy mô cấu trúc bên trong của Sao Mộc, với một lõi đá phủ bởi những lớp vật chất lỏng dày của hydro sắt kẽm kim loạiCác nhà khoa học nghĩ rằng Sao Mộc chứa một lõi gồm hỗn hợp những nguyên tố nặng, bao trùm bởi lớp chất lỏng hydro sắt kẽm kim loại cùng heli, và bên ngoài là lớp khí quyển chứa hầu hết phân tử hydro. [ 35 ] Ngoài những miêu tả sơ lược về cấu trúc của nó, vẫn còn những yếu tố bất định trong quy mô này. Các nhà vật lý thường miêu tả lõi hành tinh là lõi đá, nhưng chi tiết cụ thể thành phần lõi chứa gì thì họ vẫn chưa thể chứng minh và khẳng định được, hay như đặc thù vật tư phân bổ theo độ sâu, áp suất và nhiệt độ chưa đơn cử ( xem bên dưới ). Năm 1997, trải qua phép đo quỹ đạo của tàu Galileo, những nhà khoa học từng suy luận về sự sống sót của lõi cứng do ảnh hưởng tác động mê hoặc của hành tinh lên con tàu, [ 35 ] và họ thu được khối lượng khởi đầu của lõi vào khoảng chừng từ 12 đến 45 lần khối lượng Trái Đất hay gần bằng 3 % – 15 % tổng khối lượng Sao Mộc. [ 34 ] [ 37 ] Sự xuất hiện của lõi trong lịch sử vẻ vang hình thành Sao Mộc gợi ra quy mô tiến hóa hành tinh gồm có sự hình thành tiên phong của một lõi đá hay băng mà có khối lượng đủ lớn để lôi cuốn lượng khổng lồ hydro và heli từ tinh vân Mặt Trời. Giả sử rằng lõi sống sót, nó đã phải co lại trải qua những dòng đối lưu của hydro sắt kẽm kim loại lỏng trộn lẫn vào lõi tan chảy và mang theo những nguyên tố nặng hơn vào bên trong hành tinh. Cũng hoàn toàn có thể lõi cứng này giờ đây đã biến mất trọn vẹn, do những đo đạc mê hoặc từ tàu vũ trụ chưa đủ độ đáng tin cậy để loại trừ năng lực này. [ 35 ] [ 38 ]Độ bất định trong quy mô hành tinh gắn chặt với biên độ sai số của những phép đo tham số hành tinh lúc bấy giờ : đó là thông số vận tốc quay của hành tinh ( J6 ) nhằm mục đích để miêu tả mô men mê hoặc của Sao Mộc, nửa đường kính xích đạo Sao Mộc, và nhiệt độ tại mức áp suất 1 bar. Khi thiên chức Juno đến thăm Sao Mộc vào tháng 7 năm năm nay, [ 39 ] nó phát hiện ra rằng hành tinh có một lõi rất khuếch tán trộn lẫn vào lớp phủ của nó. [ 40 ] [ 41 ] Nguyên nhân hoàn toàn có thể là do một hành tinh có khối lượng bằng khoảng chừng 10 khối lượng Trái Đất đã va chạm với Sao Mộc trong vài triệu năm sau khi hành tinh này hình thành, điều đó có năng lực phá vỡ Tóm lại lõi rắn Sao Mộc như tàu Galileo phát hiện, [ 42 ] [ 43 ] và ước tính lúc bấy giờ rằng nửa đường kính lõi bằng 30 – 50 % nửa đường kính của Sao Mộc, nặng gấp 7 – 25 lần khối lượng Trái Đất. [ 44 ]Bao quanh lõi hành tinh là lớp phủ hydro sắt kẽm kim loại, lan rộng ra ra khoảng chừng 78 % nửa đường kính Sao Mộc. [ 34 ] Những giọt heli và neon giáng thủy-trong hiện tượng kỳ lạ giống như mưa – rơi xuống lớp này, làm tỷ lệ của những nguyên tố này sụt giảm trong khí quyển bên trên. [ 22 ] [ 45 ]Bên trên lớp hydro sắt kẽm kim loại là một lớp khí quyển hydro trong suốt. Ở độ sâu này, nhiệt độ cao hơn nhiệt độ số lượng giới hạn, mà so với hydro chỉ bằng 33 K [ 46 ] ( xem hydro ). Trong trạng thái này, không có sự rạch ròi giữa pha khí và lỏng của hydro — hydro ở trạng thái chảy siêu số lượng giới hạn. Các nhà khoa học thường coi hydro ở trạng thái khí trong khí quyển từ những đám mây lan rộng ra sâu xuống cho đến độ sâu khoảng chừng 1.000 km, [ 34 ] và có trạng thái lỏng ở những lớp sâu hơn. Về mặt vật lý, không có biên giới rõ cho chất khí khi nó trở lên nóng hơn và đậm đặc hơn khi đi sâu vào bên trong hành tinh. [ 47 ] [ 48 ] Những giọt heli và neon ngưng tụ rơi xuống như mưa vào tầng thấp khí quyển, gây ra thiếu vắng sự phong phú của những nguyên tố này trên tầng thượng quyển. [ 22 ] [ 49 ] Các thống kê giám sát đã đoán rằng những giọt heli tách khỏi hydro sắt kẽm kim loại ở nửa đường kính 60.000 km và hợp lại ở nửa đường kính 50.000 km .. [ 50 ] Những cơn mưa kim cương được cho là đã xảy ra trên Sao Mộc, [ 51 ] cũng như Sao Thổ và hai hành tinh băng khổng lồ Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương. [ 52 ]Nhiệt độ và áp suất tăng đều đặn bên trong Sao Mộc khi đi về lõi của nó, điều này đã được quan sát thấy trong bức xạ vi sóng vì lượng nhiệt hình thành của Sao Mộc chỉ hoàn toàn có thể thoát ra ngoài bằng cách đối lưu. Nhiệt độ tại áp suất 1 MPa vào khoảng chừng 340 K. Tại vùng chuyển pha nơi hydro có nhiệt lượng vượt điểm số lượng giới hạn của nó để trở thành sắt kẽm kim loại, người ta cho rằng nhiệt độ vùng này hoàn toàn có thể lên tới 5.000 K và áp suất bằng 200 GPa. Nhiệt độ tại biên giới với lõi ước đạt khoảng chừng 20.000 K và áp suất ở sâu bên trong bằng 3.000 – 4.500 GPa. [ 53 ]
Minh họa quy mô cấu trúc bên trong của Sao Mộc, với một lõi đá phủ bởi những lớp vật chất lỏng dày của hydro sắt kẽm kim loại ..
Sao Mộc cũng có bầu khí quyển lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, lan rộng ra hơn u5000 km theo độ cao. [ 54 ] [ 55 ] Do Sao Mộc không có mặt phẳng rắn, đáy của bầu khí quyển được coi là nơi có áp suất khí quyển bằng 10 bar, bằng 10 lần áp suất khí quyển tại mặt phẳng Trái Đất. [ 54 ]

Các tầng mây[sửa|sửa mã nguồn]

Ảnh động minh họa hoạt động của những dải mây đi ngược chiều nhau trên khí quyển Mộc Tinh. Trong ảnh này, mặt phẳng hành tinh được chiếu theo giải pháp chiếu hình tròn trụ .Ảnh chụp vùng cực bán cầu nam của Sao MộcẢnh màu tăng cường chụp những cơn bão ở bán cầu nam Sao Mộc

Sao Mộc bị bao phủ vĩnh cửu các tầng mây chứa tinh thể amonia và có thể amonium hydro sunfit. Các tầng mây nằm ở vị trí biên giới với tầng đối lưu và sắp xếp thành những dải mây khác nhau theo vĩ độ, mà các nhà thiên văn gọi là những “vùng nhiệt đới”. Những vùng này được chia nhỏ thành những đới (zone) có màu sắc nhẹ và vành đai có màu tối hơn. Sự tương tác giữa những phần hoàn lưu là nguyên nhân hình thành các cơn bão và luồng xoáy. Tốc độ gió cỡ 100 m/s (360 km/h) là thường gặp trong các luồng đới lưu (zonal jets).[56] Các nhà khoa học cũng quan sát thấy các biến đổi theo độ rộng, màu sắc và mật độ ở những đới này theo năm, nhưng chúng vẫn có đủ độ ổn định cho phép họ đặt tên phân biệt từng đới.[25]

(Các đám mây Sao Mộc Juno ; chụp tháng 11 năm 2017 )Tầng mây sâu khoảng chừng 50 km, và chứa tối thiểu hai lớp mây : lớp dày và thấp phía dưới cong lớp mỏng dính ở phía trên. Cũng có những lớp mỏng mảnh chứa đám mây nước bên dưới lớp mây amonia, chúng được phát hiện trải qua ánh chớp tia sét trong khí quyển Sao Mộc. Do nước trong những đám mây có tính phân cực tạo ra hiệu điện thế giữa những đám mây và gây nên sét. [ 34 ] Những hiện tượng kỳ lạ phóng điện này hoàn toàn có thể mạnh gấp hàng nghìn lần tia sét trong khí quyển Trái Đất. [ 57 ] Các đám mây nước hoàn toàn có thể hình thành theo những cơn bão do luồng nhiệt dâng lên từ phía trong hành tinh. [ 58 ] Năm 2013, kính thiên văn khoảng trống Herschel phát hiện ra sự phân bổ của nước trong tầng bình lưu tập trung chuyên sâu hầu hết ở bán cầu nam Sao Mộc, và chứng tỏ thuyết phục rằng nước trên hành tinh này có nguồn gốc từ những sao chổi rơi xuống. [ 59 ]Những đám mây có màu vàng và nâu trong khí quyển Sao Mộc là do những hợp chất bay lên cao khi chúng chịu bức xạ tia tử ngoại đến từ Mặt Trời. Các nhà khoa học vẫn chưa biết chính sách đúng mực, nhưng chất cơ bản trong những đám mây này là photpho, lưu huỳnh hoặc hoàn toàn có thể là những hydrocacbon. [ 34 ] [ 60 ] Những hợp chất sắc tố này, hay nhóm mang màu ( chromophore ), trộn lẫn vào trong những lớp mây thấp hơn và ấm hơn. Các đới hình thành do những vùng khí đối lưu dâng lên tạo ra hiện tượng kỳ lạ tinh thể hóa của amonia và cản trở những nhà khoa học hoàn toàn có thể quan sát những lớp mây ở dưới thấp hơn. [ 61 ]Độ nghiêng trục quay của Sao Mộc khá nhỏ có nghĩa là hai cực của nó không mấy khi nhận được nhiều bức xạ Mặt Trời hơn vùng xích đạo. Nhờ hiện tượng kỳ lạ đối lưu xảy ra bên trong hành tinh mà lượng nhiệt nội lực được luân chuyển lên hai vùng cực, giúp cân đối nhiệt độ giữa những tầng mây. [ 25 ]

Vết Đỏ Lớn và những xoáy khí quyển khác[sửa|sửa mã nguồn]

Ảnh chụp Vết Đỏ Lớn và những vùng xung quanh chụp bởi tàu Voyager 1 ngày 25 tháng 2 năm 1979, khi con tàu cách hành tinh khoảng chừng 9,2 triệu km. Chi tiết nhỏ nhất trong những đám mây có độ phân giải nhỏ nhất cỡ 160 km. Những phần mây cuộn sóng bên trái của Vết Đỏ Lớn là vùng sóng hoạt động dịch chuyển và rất phức tạp. Cơn bão màu trắng ngay bên dưới Vết Đỏ Lớn có đường kính xê dịch đường kính Trái Đất . [62]Vết Đỏ Lớn của Sao Mộc đang dần thu nhỏ lại ( chụp bởi kính Hubble ngày 15 tháng 5 năm năm trước )Đặc trưng nổi tiếng nhất của Sao Mộc có lẽ rằng là Vết Đỏ Lớn, một cơn bão có chiều quay ngược với chiều tự quay của Sao Mộc và đường kính thường lớn hơn Trái Đất, [ 63 ] nằm ở vĩ độ Nam 22 ° dưới đường xích đạo. Nó đã sống sót từ tối thiểu năm 1831, [ 64 ] và hoàn toàn có thể là từ 1665. [ 65 ] [ 66 ] Một số quy mô toán học gợi ra rằng cơn bão là đặc trưng không thay đổi trong khí quyển hành tinh. [ 67 ] Kích thước cơn bão đủ lớn để nhận qua kính thiên văn nghiệp dư nhìn từ mặt đất với độ mở 12 cm hoặc lớn hơn. [ 68 ]Vết Đỏ Lớn có hình oval quay ngược chiều kim đồng hồ đeo tay, với chu kỳ luân hồi khoảng chừng sáu ngày. [ 69 ] Kích thước của nó vào thời gian 24 – 40.000 km × 12 – 14.000 km. Nó đủ lớn để chứa từ hai đến ba hành tinh có đường kính bằng của Trái Đất. [ 70 ] Độ cao lớn nhất của cơn bão khoảng chừng 8 km bên trên so với những đỉnh những đám mây xung quanh. [ 71 ]Những cơn bão như vậy là những đặc thù thường gặp trong khí quyển hỗn loạn của những hành tinh khí khổng lồ. Sao Mộc cũng còn chứa một số ít cơn bão hình oval màu trắng và màu nâu nhỏ khác nhưng không được đặt tên chính thức. Những cơn bão oval màu trắng chứa những đám mây tương đối lạnh bên trên thượng quyển. Cơn bão màu nâu thì ấm hơn và nằm ở những ” đám mây thường thì ” thấp hơn. Những cơn bão này hoàn toàn có thể sống sót từ vài giờ cho đến hàng thế kỷ .
Chuỗi khung hình ( lê dài trên 1 tháng ) khi tàu Voyager 1 tiếp cận Sao Mộc, cho thấy những dải mây hoạt động trong khí quyển, và hoàn lưu của Vết Đỏ Lớn .Ngay cả khi tàu Voyager gửi về những đặc thù của cơn bão này, đã có những manh mối thuyết phục về cơn bão không tương quan đến đặc thù bất kể nào sâu ở bên dưới mặt phẳng hành tinh, như xoáy bão quay vi sai so với phần khí quyển còn lại xung quanh, đôi lúc nhanh hơn đôi lúc chậm hơn. Trong suốt thời hạn những nhà thiên văn theo dõi hoạt động giải trí của vết đỏ trong lịch sử dân tộc, nó đã đi vòng quanh hành tinh được vài lần so với bất kể một điểm cố định và thắt chặt nào dưới nó .Năm 2000, những nhà khoa học phát hiện một đặc thù khí quyển hình thành phía nam bán cầu nhưng nhỏ hơn và giống với Vết Đỏ Lớn. Cơn bão nhỏ này hình thành khi một vài cơn bão oval trắng nhỏ hơn tích hợp lại thành một cơn bão duy nhất — ba cơn bão nhỏ hơn này đã được quan sát tiên phong từ năm 1938. Các nhà khoa học đặt tên cho đặc trưng sáp nhập này là Oval BA, hay họ gọi là Vết Đỏ Nhỏ. Nó đã tăng tỷ lệ và đổi khác sắc tố từ trắng sang đỏ. [ 72 ] [ 73 ] [ 74 ]

Vành đai hành tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Vành đai Sao MộcSao Mộc có mạng lưới hệ thống vành đai hành tinh mờ gồm có ba vành chính : vành hạt trong cùng hay còn gọi là quầng, vành đai chính tương đối sáng, vành đai mỏng dính ngoài cùng. [ 75 ] Thành phần vật chất của những vành này hầu hết là bụi, chứ không là băng đá như vành đai Sao Thổ. [ 34 ] Vành đai chính có lẽ rằng hình thành do vật chất bắn ra từ vệ tinh Adrastea và Metis. Thông thường vật tư rơi trở lại vệ tinh nhưng do trường mê hoặc mạnh hơn của Sao Mộc khiến chúng bị hút về phía hành tinh. Quỹ đạo của những vật tư rơi xoáy ốc về phía Sao Mộc và những vật tư mới cộng thêm từ những vụ va chạm. [ 76 ] Theo cách tương tự như, những nhà khoa học cho rằng hai vệ tinh Thebe và Amalthea hoàn toàn có thể là nguồn sinh ra hai dải vành đai mờ hơn. [ 76 ] Cũng có chứng cứ thuyết phục cho sự sống sót một vành đai đá dọc theo quỹ đạo của Amalthea mà hoàn toàn có thể là những mảnh vở bật ra từ vệ tinh này. [ 77 ]
Cực quang trên Sao Mộc. Ba điểm sáng chính hình thành bởi luồng từ thông kết nối với những vệ tinh của Sao Mộc; Io (bên trái), Ganymede (phía dưới) và Europa (cũng ở phía dưới). Thêm vào đó, có một miền tròn rất sáng, oval chính, và cực quang mờ hơn cũng hiện ra trong ảnh.Từ trường của Sao Mộc mạnh gấp 14 lần từ trường của Trái Đất, với cường độ từ 4,2 gauss ( 0,42 mT ) tại xích đạo đến 10 – 14 gauss ( 1,0 – 1,4 mT ) tại những cực, và nó cũng là từ trường lớn nhất trong Hệ Mặt Trời ( ngoại trừ những vết đen ). [ 61 ] Nguồn gốc của trường là từ những dòng điện xoáy – hoạt động cuộn xoáy của những vật tư mang dòng điện – bên trong lõi hydro sắt kẽm kim loại lỏng. Các núi lửa trên Io phun ra một lượng lớn SO2 tạo thành hình xuyến khí dọc theo quỹ đạo của vệ tinh này. Luồng khí này theo thời hạn bị ion hóa trong từ quyển sinh ra những ion lưu huỳnh và oxy. Chúng cùng với những ion hydro nguồn gốc từ khí quyển Sao Mộc, tạo ra dải plasma trong mặt phẳng xích đạo của Mộc Tinh. Dải plasma quay cùng chiều với chiều tự quay của hành tinh gây ra sự biến dạng trong từ trường lưỡng cực của đĩa từ. Các electron bên trong dải plasma sinh ra nguồn sóng radio mạnh với những chớp nổ tần số 0,6 – 30 MHz. [ 78 ]Ở vị trí cách hành tinh 75 lần nửa đường kính Sao Mộc, sự tương tác giữa từ quyển với gió Mặt Trời sinh ra vùng sốc hình cung ( bow sock ). Vùng nằm giữa từ quyển Sao Mộc và plasma gió Mặt Trời gọi là magnetopause, nó nằm bên trong của magnetosheath — vùng nằm giữa magnetopause và vùng sốc hình cung. Tương tác gió Mặt Trời với những vùng này, làm lê dài từ quyển của Sao Mộc ra sau hướng nối Mặt Trời và Sao Mộc và lê dài đến tận sát quỹ đạo của Sao Thổ. Bốn vệ tinh lớn nhất nằm trong từ quyển Sao Mộc, và bảo vệ chúng khỏi gió Mặt Trời. [ 34 ]Từ quyển Sao Mộc cũng là nguyên do gây ra những đợt bức xạ sóng vô tuyến từ hai vùng cực của hành tinh. Những hoạt động giải trí núi lửa của vệ tinh Io ( xem bên dưới ) phóng thích khí núi lửa vào trong từ quyển Sao Mộc, tạo ra vòng xuyến hạt ion bao quanh hành tinh. Khi Io hoạt động qua vòng xuyến này nó tương tác với đám hạt và sinh ra sóng Alfvén mang theo vật chất bị ion hóa rơi vào hai vùng cực Mộc Tinh. Kết quả là, sóng vô tuyến được sinh ra trải qua chính sách phát xạ maser xyclotron, và nguồn năng lượng được truyền dọc theo mặt phẳng hình nón. Khi Trái Đất cắt vào hình nón này, bức xạ vô tuyến phát ra từ Sao Mộc hoàn toàn có thể vượt qua cường độ sóng vô tuyến phát ra từ Mặt Trời. [ 79 ]

Quỹ đạo và sự tự quay[sửa|sửa mã nguồn]

Vệ tinh Io đi qua Sao Mộc . Quỹ đạo Sao Mộc .Sao Mộc là hành tinh duy nhất có khối tâm với Mặt Trời nằm bên ngoài thể tích của Mặt Trời, tuy chỉ chưa tới 7 % nửa đường kính Mặt Trời. [ 80 ] Khoảng cách trung bình giữa Sao Mộc và Mặt Trời là 778 triệu km ( bằng 5,2 lần khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời, hoặc 5,2 AU ) và nó hoàn thành xong một vòng quỹ đạo bằng 11,86 năm Trái Đất. Giá trị này bằng 2/5 chu kỳ luân hồi quỹ đạo của Sao Thổ, và tạo thành giá trị cộng hưởng quỹ đạo 5 : 2 giữa hai hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời. [ 81 ] Mặt phẳng quỹ đạo elip của Sao Mộc nghiêng 1,31 ° so với mặt phẳng hoàng đạo. Bởi vì độ lệch tâm quỹ đạo bằng 0,048, khoảng cách từ Sao Mộc đến Mặt Trời biến hóa khoảng chừng 75 triệu km giữa điểm cận nhật và điểm viễn nhật, hay là điểm gần nhất và xa nhất của hành tinh trên quỹ đạo .Độ nghiêng trục quay của Sao Mộc tương đối nhỏ ; chỉ 3,13 °. Kết quả là hành tinh không có sự biến hóa lớn của những mùa, ngược lại so với Trái Đất và Sao Hỏa. [ 82 ]Tốc độ tự quay của Mộc Tinh là lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, hoàn thành xong một vòng xoay quanh trục của nó chỉ hết ít hơn 10 giờ ; mômen động lượng lớn cũng tạo ra chỗ phình xích đạo mà hoàn toàn có thể dễ nhìn từ Trái Đất qua những kính thiên văn nghiệp dư. Hành tinh có dạng hình phỏng cầu, đường kính tại xích đạo của nó lớn hơn đường kính giữa hai cực. Đối với Sao Mộc, đường kính xích đạo lớn hơn đường kính giữa hai cực khoảng chừng 9275 km. [ 48 ]Bởi vì Sao Mộc không phải là vật thể rắn, tầng thượng quyển của nó chịu sự quay vi sai ( differential rotation ). Tốc độ tự quay của khí quyển tại hai cực Sao Mộc lâu hơn khoảng chừng 5 phút so với của khí quyển tại vùng xích đạo. Các nhà khoa học sử dụng ba mạng lưới hệ thống quy chiếu nhằm mục đích vẽ những đặc thù hoạt động trong khí quyển Sao Mộc. Hệ I vận dụng cho những vùng có vĩ độ từ 10 ° Bắc đến 10 ° Nam ; đây là vùng có chu kỳ luân hồi quay ngắn nhất, khoảng chừng 9 h 50 m 30,0 s. Hệ II vận dụng cho mọi vĩ độ bắc và nam ngoài vùng I ; chu kỳ luân hồi của nó bằng 9 h 55 m 40,6 s. Hệ III được xác lập tiên phong bởi những nhà thiên văn vô tuyến, tương ứng với sự tự quay quanh trục của từ quyển hành tinh ; những nhà thiên văn học coi nó là chu kỳ luân hồi tự quay chính thức của Sao Mộc. [ 83 ]
Giao hội giữa Sao Mộc và Mặt Trăng . Chuyển động giật lùi biểu kiến so với những hành tinh phía ngoài do vị trí tương đối của chúng với Trái Đất .Sao Mộc là thiên thể sáng thứ tư trên khung trời ( sau Mặt Trời, Mặt Trăng và Sao Kim ) ; [ 61 ] có lúc Sao Hỏa sáng hơn Sao Mộc. Phụ thuộc vào vị trí của Sao Mộc với Trái Đất, cấp sao biểu kiến của nó đổi khác từ − 2,9 tại vị trí xung đối giảm xuống − 1.6 trong thời hạn giao hội với Mặt Trời. Đường kính góc của Sao Mộc do vậy cũng đổi khác từ 50,1 xuống 29,8 giây cung. [ 2 ] Những lần xung đối lý thú Open khi Sao Mộc tiến tới cận điểm quỹ đạo, sự kiện xảy ra chỉ một lần so với một chu kỳ luân hồi quỹ đạo. Lần gần đây nhất Sao Mộc ở cận điểm quỹ đạo vào tháng 3 năm 2011, và vị trí xung đối là vào tháng 9 năm 2010. [ 84 ]Trái Đất vượt trước Sao Mộc cứ mỗi 398,9 ngày khi nó quay quanh Mặt Trời, hay chính là chu kỳ luân hồi giao hội của hai hành tinh. Và như vậy, Sao Mộc hiện lên trên nền trời với hoạt động giật lùi so với những ngôi sao 5 cánh ở xa. Hay trong một thời hạn, Sao Mộc đi giật lùi trong khung trời đêm, thực thi một hoạt động vòng tròn biểu kiến .Chu kỳ quỹ đạo xê dịch 12 năm của Sao Mộc tương ứng với 12 cung Hoàng Đạo, và về nguồn gốc lịch sử dân tộc hoàn toàn có thể là nguyên do cho số lượng cung hoàng đạo là 12. [ 25 ] Hay mỗi lần Sao Mộc đến vị trí xung đối nó tiến về phía đông khoảng chừng 30 °, bằng bề rộng một cung hoàng đạo .Bởi quỹ đạo Sao Mộc nằm bên ngoài quỹ đạo Trái Đất, góc pha của Sao Mộc khi nhìn từ Trái Đất không khi nào vượt quá 11,5 °. Do vậy, hành tinh luôn luôn hiện ra gần như một đĩa tròn khi nhìn qua kính thiên văn trên mặt đất. Chỉ có những phi vụ tàu khoảng trống bay đến Sao Mộc mới quan sát hình ảnh lưỡi liềm của Sao Mộc. [ 85 ]

Vệ tinh tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Sao Mộc và những vệ tinh Galilei

Tính đến tháng 6/2021, Sao Mộc có 80 vệ tinh tự nhiên.[16][86] Trong số này có 60 vệ tinh có đường kính nhỏ hơn 10 kilômét và chỉ được phát hiện từ 1975.[87] Bốn vệ tinh lớn nhất, gọi là các vệ tinh “Galilei” là Io, Europa, Ganymede và Callisto. Có 5 vệ tinh hiện không quan sát thấy là S/2003 J 2, S/2003 J 4, S/2003 J 10, S/2003 J 12 và S/2011 J 1. Tổng số vệ tinh này được nâng lên con số 79 vào năm 2018, với ít nhất 1 vệ tinh mới có tên Valetudo, theo tên một vị thần trong thần thoại La Mã chuyên về mảng sức khỏe, y học,[88][89][90] và vào ngày 30 tháng 6 năm 2021 một nữ sinh viên tên Kai Ly đã phát hiện một mặt trăng nhỏ nữa mang tên EJc0061 (S/2003 J 24), làm nâng tổng số vệ tinh của Sao Mộc lên 80.[16][91]

Các vệ tinh Galilei[sửa|sửa mã nguồn]

Europa, Ganymede, Callisto.Các vệ tinh Galilei. Từ trái qua phải, theo thứ tự tăng dần khoảng cách từ Sao Mộc : IoQuỹ đạo của Io, Europa, và Ganymede, trong những vệ tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, tạo thành dạng cộng hưởng quỹ đạo ; bốn vòng quỹ đạo Io thì Europa quay được đúng mực hai vòng và Ganymede quay được đúng chuẩn một vòng. Sự cộng hưởng này là nguyên do của hiệu ứng mê hoặc làm quỹ đạo của ba vệ tinh có dạng hình ellip, do mỗi vệ tinh nhận thêm lực kéo từ những vệ tinh lân cận khi chúng đạt đến điểm cộng hưởng. Lực thủy triều từ Sao Mộc, mặt khác lại làm cho quỹ đạo của chúng trở lên tròn hơn. [ 92 ]Độ lệch tâm quỹ đạo của cũng gây ra sự biến dạng hình thể của những vệ tinh, với lực mê hoặc của Sao Mộc kéo giãn chúng ra khi chúng đến gần cận điểm quỹ đạo và khi những vệ tinh ở viễn điểm quỹ đạo lực mê hoặc trở lên yếu đi và những vệ tinh thu lại hình dạng. Sự co và giãn trong cấu trúc này gây ra một nội ma sát bên trong vệ tinh và làm nóng vật chất bên trong chúng. Đây chính là nguyên do vệ tinh trong cùng Io có sự hoạt động giải trí núi lửa mạnh ( vệ tinh chịu lực thủy triều mạnh nhất ), và Open những đặc thù địa chất trẻ trên mặt phẳng Europa ( ám chỉ những hoạt động giải trí địa chất tái tạo mặt phẳng trong thời hạn gần đây ) .

Phân loại vệ tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Vệ tinh Europa .

Trước khi phi vụ Voyager phát hiện ra nhiều vệ tinh, các vệ tinh của Sao Mộc được sắp xếp thành bốn nhóm, dựa trên đặc điểm chung của các tham số quỹ đạo của chúng. Sau đó, rất nhiều vệ tinh nhỏ được phát hiện nằm bên ngoài những vệ tinh này và tạo nên một bức tranh khá phức tạp. Ngày nay các nhà khoa học phân loại ra làm sáu nhóm vệ tinh, mặc dù có thể có những đặc điểm khác nhau nữa.

Nhóm con chính cơ bản là tám vệ tinh trong dạng cầu hoặc gần cầu cùng có quỹ đạo gần tròn và gần nằm trong mặt phẳng xích đạo của Sao Mộc và những nhà khoa học cho rằng chúng hình thành cùng với lịch sử dân tộc của Sao Mộc. Những vệ tinh còn lại đa số là những vệ tinh dị hình với quỹ đạo ellip và mặt phẳng quỹ đạo nghiêng nhiều, và có năng lực là chúng bị Sao Mộc bắt giữ từ những tiểu hành tinh hoặc mảnh vỡ của những tiểu hành tinh. Các vệ tinh dị hình được chia vào nhóm những vệ tinh có chung tham số quỹ đạo và do đó hoàn toàn có thể có cùng nguồn gốc, có lẽ rằng là vệ tinh lớn hơn hoặc vật thể bị bắt sau đó bị vỡ nát. [ 93 ] [ 94 ]

Tương tác với Hệ Mặt Trời[sửa|sửa mã nguồn]

Minh họa những tiểu hành tinh Troia trong quỹ đạo với Sao Mộc, cũng như so với vành đai tiểu hành tinh .Cùng với Mặt Trời, ảnh hưởng tác động mê hoặc của Sao Mộc tạo nên cấu trúc Hệ Mặt Trời. Quỹ đạo của hầu hết những hành tinh trong Thái Dương hệ nằm gần với mặt phẳng quỹ đạo của Sao Mộc hơn mặt phẳng xích đạo của Mặt Trời ( Sao Thủy là hành tinh duy nhất nằm gần nhất với mặt phẳng xích đạo Mặt Trời với quỹ đạo của nó hơi nghiêng ), khoảng chừng trống Kirkwood trong vành đai tiểu hành tinh hầu hết do tác động ảnh hưởng mê hoặc của Sao Mộc, và hành tinh này cũng hút phần nhiều những tiểu hành tinh nhỏ trong quá trình những hành tinh vòng trong chịu những trận mưa thiên thạch ở đầu cuối trong lịch sử dân tộc hệ Mặt Trời. [ 96 ]

Cùng với các vệ tinh của nó, trường hấp dẫn của Sao Mộc điều khiển rất nhiều tiểu hành tinh thuộc vào các điểm Lagrange tiến trước và sau theo Sao Mộc trên quỹ đạo của nó quanh Mặt Trời. Chúng là những tiểu hành tinh Troia, và các nhà thiên văn chia ra làm hai nhóm mang tên “Hy Lạp” và “Troia” theo trong sử thi Iliad. Tiểu hành tinh đầu tiên trong số này, 588 Achilles, do nhà thiên văn học Max Wolf phát hiện năm 1906; và từ đó đến nay có khoảng hai nghìn tiểu hành tinh trong các nhóm được phát hiện.[97] Tiểu hành tinh lớn nhất là 624 Hektor.

Hầu hết những sao chổi chu kỳ luân hồi ngắn thuộc về họ Mộc Tinh — định nghĩa như thể những sao chổi có bán trục lớn nhỏ hơn nửa đường kính quỹ đạo của Sao Mộc. Các nhà khoa học cho rằng sao chổi họ Mộc Tinh hình thành từ vành đai Kuiper bên ngoài quỹ đạo Sao Hải Vương. Trong những lần tiếp cận gần Sao Mộc quỹ đạo của chúng bị nhiễu loạn và từ từ có chu kỳ luân hồi quỹ đạo nhỏ hơn và đi vào vùng giữa Mặt Trời và Sao Mộc. [ 98 ]
[99]Hubble chụp bức ảnh ngày 23 tháng 7 cho thấy đám bụi dài 8.000 km trong sự kiện một thiên thạch rơi xuống Sao Mộc năm 2009. Ảnh của Hubble chụp sau sự kiện va chạm năm 2010 .Các nhà thiên văn gọi Sao Mộc là cỗ máy hút bụi của Hệ Mặt Trời, [ 100 ] bởi vì lực mê hoặc mạnh và vị trí của nó gần nhóm bốn hành tinh phía trong. Gần đây hành tinh đã nhận 1 số ít vụ va chạm với những sao chổi. [ 101 ] Hành tinh khổng lồ này là một lá chắn bảo vệ những hành tinh phía trong khỏi những trận bắn phá của thiên thạch. Những mô phỏng máy tính gần đây lại cho thấy Sao Mộc không làm giảm số lượng sao chổi đi vào phía những hành tinh bên trong, do mê hoặc của nó gây nhiễu loạn quỹ đạo những sao chổi đi vào trong giao động bằng số sao chổi hút về phía nó. [ 102 ] Vấn đề này vẫn còn gây ra nhiều tranh luận giữa những nhà thiên văn học, khi một số ít tin rằng Sao Mộc đã hút những sao chổi từ vành đai Kuiper về phía quỹ đạo Trái Đất trong khi 1 số ít khác nghĩ rằng hành tinh này có vai trò bảo vệ Trái Đất khỏi những thiên thạch từ đám mây Oort. [ 103 ]Năm 1997, khi xem xét lại những bản vẽ trong lịch sử vẻ vang, người ta nghĩ rằng nhà thiên văn Cassini hoàn toàn có thể đã vẽ lại dấu vết của một vụ va chạm năm 1690. Trong cuộc khảo sát cũng có khoảng chừng 8 vết va chạm trong những bản vẽ của người khác mà năng lực thấp là họ đã quan sát được sự kiện va chạm. [ 104 ] Một quả cầu lửa cũng đã được ghi lại khi tàu Voyager 1 tiếp cận Sao Mộc tháng 3 năm 1979. [ 105 ] Trong thời hạn 16 tháng 7 năm 1994, đến 22 tháng 7 năm 1994, trên 20 mảnh vỡ của sao chổi Shoemaker – Levy 9 ( SL9, định danh D / 1993 F2 ) va chạm vào bầu khí quyển bán cầu nam của Sao Mộc, và đây là lần tiên phong những nhà thiên văn có thời cơ quan sát trực tiếp sự kiện va chạm giữa hai vật thể trong Hệ Mặt Trời. Va chạm cũng mang lại thông tin có ích về thành phần khí quyển Sao Mộc. [ 106 ] [ 107 ]Ngày 17 tháng 9 năm 2009, một nhà thiên văn nghiệp dư đã phát hiện ra vị trí va chạm ở kinh độ xê dịch 216 độ trong Hệ II. [ 108 ] [ 109 ] Va chạm để lại một điểm đen trong khí quyển Sao Mộc, size tương tự như như bão Oval BA. Quan sát qua thiết bị hồng ngoại cho thấy một điểm sáng nơi va chạm xảy ra, hay vụ va chạm làm nóng lớp khí quyển bên dưới trong gần vùng cực nam Sao Mộc. [ 110 ] Các nhà khoa học ước đạt đường kính của thiên thạch trong vụ va chạm năm 2009 khoảng chừng 200 m đến 500 m. [ 111 ]Một quả cầu lửa khác, nhỏ hơn cũng đã được ghi nhận vào ngày 3 tháng 6 năm 2010, bởi nhà thiên văn nghiệp dư Anthony Wesley người nước Australia, và sau đó sự kiện này cũng đã được ghi lại trên video của một nhà thiên văn nghiệp dư khác tại Philippines. [ 112 ] Quả cầu lửa khác cũng được ghi nhận vào 20 tháng 8 năm 2010, [ 113 ] và 10 tháng 9 năm 2012 [ 105 ]

Nghiên cứu và thám hiểm[sửa|sửa mã nguồn]

Nghiên cứu trước khi có kính thiên văn[sửa|sửa mã nguồn]

Almagest về chuyển động dọc của Sao Mộc (☉) so với Trái Đất (⊕).Mô hình trongvề hoạt động dọc của Sao Mộc ( ☉ ) so với Trái Đất ( ⊕ ) .

Các nhà thiên văn Babylon cổ đại đã quan sát và ghi chép về Sao Mộc từ thế kỷ 7 hoặc 8 trước Công nguyên.[114]
Trong thế kỷ thứ hai mô hình Almagest được nhà thiên văn Hy Lạp cổ đại Claudius Ptolemaeus xây dựng lên mô hình địa tâm hành tinh dựa trên những quan sát về chuyển động tương đối của Sao Mộc so với Trái Đất, khi ông quan sát thấy chu kỳ của nó “quanh” Trái Đất là 4332,38 ngày, hay 11,86 năm.[115]
Năm 499, Aryabhata, nhà thiên văn và toán học cổ đại Ấn Độ, cũng sử dụng mô hình địa tâm và ước lượng chu kỳ của Mộc Tinh là 4332,2722 ngày, hay 11,86 năm.[116]

Quan sát bằng kính thiên văn[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1610, Galileo Galilei sử dụng kính thiên văn do ông tự sản xuất quan sát thấy bốn vệ tinh quay quanh Sao Mộc — Io, Europa, Ganymede và Callisto ( mà ngày này gọi là những vệ tinh Galilei ) ; và được đa phần những nhà lịch sử vẻ vang khoa học công nhận là người tiên phong sử dụng kính thiên văn nhằm mục đích quan sát những thiên thể ngoài Trái Đất. Galileo cũng là người tiên phong phát hiện ra hoạt động thiên thể không phải do cách nhìn Trái Đất là TT của ngoài hành tinh. Đây là một vật chứng thuyết phục ủng hộ thuyết nhật tâm của Nicolaus Copernicus về hoạt động của những hành tinh ; vì những ủng hộ công khai minh bạch của Galileo cho quy mô Copernicus mà ông bị đưa ra tòa án nhân dân dị giáo. [ 117 ]Trong thập niên 1660, Cassini sử dụng một loại kính thiên văn mới và ông phát hiện ra những vết và dải nhiều sắc tố trên Sao Mộc và nhận ra hành tinh này phình ra tại xích đạo. Ông cũng thử ước đạt vận tốc tự quay của Sao Mộc. [ 118 ] Năm 1690 Cassini nhận ra khí quyển Mộc Tinh biểu lộ sự quay vi sai. [ 34 ]
Voyager 1, với Vết Đỏ Lớn và cơn bão oval màu trắng ở dưới.Ảnh màu giả về khí quyển Sao Mộc, chụp từ, với Vết Đỏ Lớn và cơn bão oval màu trắng ở dưới .Vết Đỏ Lớn, cơn bão hình oval đặc trưng trong khí quyển ở bán cầu nam Sao Mộc, hoàn toàn có thể đã được quan sát từ năm 1664 bởi Robert Hooke và năm 1665 bởi Giovanni Cassini, mặc dầu chưa có văn bản lịch sử vẻ vang đơn cử rõ ràng ghi nhận điều này. Dược sĩ Samuel Heinrich Schwabe đã vẽ chi tiết cụ thể về Vết Đỏ Lớn vào năm 1831. [ 119 ]Một số người đã công bố không thấy Open Vết Đỏ Lớn khi quan sát Sao Mộc trong tiến trình 1665 và 1708 trước khi nó lại hiện ra vào 1878. Năm 1883 người ta nhận thấy nó đang mờ đi cũng như ở đầu thế kỷ 20. [ 120 ]Cả Giovanni Borelli và Cassini đã ghi chép cẩn trọng về hoạt động và chu kỳ luân hồi của những vệ tinh Sao Mộc, được cho phép tiên đoán được thời hạn mà những vệ tinh sẽ ở trước hay sau hành tinh. Cho đến thập niên 1670, khi Sao Mộc ở vị trí xung so với Trái Đất ở hai bên Mặt Trời, chu kỳ luân hồi quay của vệ tinh Io đã dài thêm khoảng chừng 17 phút so với ghi chép từ trước. Ole Rømer đã quan sát thấy điều này và suy luận ra ánh sáng không có tốc độ tức thời ( Kết luận bị chính Cassini khởi đầu phản đối [ 19 ] ), và ông cũng ước đạt được vận tốc ánh sáng trải qua độ lệch thời hạn này. [ 121 ]Năm 1892, Edward Barnard phát hiện ra vệ tinh thứ năm của Sao Mộc bằng kính thiên văn phản xạ 36 inch ( 910 mm ) ở đài quan sát Lick tại California. Vệ tinh này khá nhỏ, và rất khó nhận ra vào thời gian đó, điều này khiến ông nhanh gọn trở lên nổi tiếng. Vệ tinh sau đó được đặt tên Amalthea. [ 122 ] Nó là vệ tinh tự nhiên ở đầu cuối được phát hiện bằng quan sát trực tiếp qua bước sóng khả kiến. [ 123 ] Và khi tàu Voyager 1 bay ngang qua Sao Mộc năm 1979 nó đã phát hiện ra 8 vệ tinh mới .
Năm 1932, Rupert Wildt nhận ra những vạch hấp thụ của amonia và mêtan trong khí quyển Mộc Tinh. [ 124 ]Ba cơn bão sống sót lâu quay ngược chiều kim đồng hồ đeo tay màu trắng đã được quan sát từ 1938. Trong nhiều thập kỷ chúng vẫn là những đặc thù rời rạc trên khí quyển Sao Mộc, nhiều lúc đến gần nhau nhưng chưa hề sáp nhập trước đó. Cuối cùng, hai cơn bão sáp nhập vào năm 1998, và hút cơn bão thứ ba vào năm 2000, và những nhà khoa học lúc bấy giờ gọi nó là Oval BA. [ 125 ]

Nghiên cứu bằng kính thiên văn vô tuyến[sửa|sửa mã nguồn]

Vành đai bức xạ vô tuyến, ghi nhận bởi tàu Cassini .Bernard Burke và Kenneth Franklin năm 1955 phát hiện ra những chớp nổ của tín hiệu vô tuyến đến từ Sao Mộc ở tần số 22,2 MHz. [ 34 ] Chu kỳ của những chớp này trùng với chu kỳ luân hồi tự quay của hành tinh, và họ nghĩ chúng hoàn toàn có thể làm định nghĩa tương thích cho vận tốc tự quay của Sao Mộc. Những chớp vô tuyến từ hành tinh này phát ra hai loại : chớp lê dài ( hay chớp L ) trong khoảng chừng vài giây, và chớp ngắn ( hay chớp S ) diễn ra chỉ trong thời hạn một Phần Trăm của giây. [ 126 ]Các nhà thiên văn cũng phát hiện ra có ba dạng tín hiệu vô tuyến phát ra từ Sao Mộc .

• Chớp vô tuyến đềcamét (với bước sóng khoảng chục mét) thay đổi theo sự quay của Mộc Tinh, và bị ảnh hưởng bởi tương tác của vệ tinh Io với từ trường Sao Mộc.[127]
• Bức xạ vô tuyến đềximét (bước sóng cỡ vài xentimét) do nhà khoa học Frank Drake và Hein Hvatum quan sát đầu tiên năm 1959.[34] Nguồn gốc của tín hiệu này từ vành đai hình vòng xuyến bao quanh xích đạo Sao Mộc. Tín hiệu này do bức xạ xyclotron phát ra từ electron bị gia tốc trong từ trường hành tinh này.[128]
• Bức xạ nhiệt phát ra từ khí quyển Sao Mộc.[34]

Thám hiểm bằng tàu thăm dò[sửa|sửa mã nguồn]

Từ 1973 1 số ít tàu thiên hà tự động hóa đã đến gần Sao Mộc, điển hình nổi bật là tàu thăm dò Pioneer 10, con tàu tiên phong đến đủ gần hành tinh này và gửi về những bức ảnh cũng như thông tin về hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời. [ 129 ] [ 130 ] Các chuyến bay đến những hành tinh thường dựa trên ngân sách giảm thiểu nguồn năng lượng thiết yếu để con tàu bay hiệu suất cao, hay nguyên vật liệu mang theo tối ưu để nó đạt được tốc độ tối đa cũng như Giao hàng trong quy trình thăm dò, hay delta-v. Khi đi vào quỹ đạo chuyển Hohmann từ Trái Đất đến Sao Mộc khởi đầu từ quỹ đạo thấp yên cầu giá trị delta-v bằng 6,3 km / s [ 131 ] so với giá trị 9,7 km / s của delta-v thiết yếu để đưa vệ tinh vào quỹ đạo thấp quanh Trái Đất. [ 132 ] Thật may là nhờ kỹ thuật tương hỗ mê hoặc trải qua quy trình bay qua hành tinh hoàn toàn có thể làm giảm nguồn năng lượng thiết yếu để đưa tàu đến Sao Mộc, giảm thiểu ngân sách cho những chuyến bay dài năm trong khoảng trống. [ 133 ]

Phi vụ bay qua[sửa|sửa mã nguồn]

Voyager 1 chụp bức ảnh Sao Mộc ngày 24 tháng 1 năm 1979, khi ở khoảng cách 40 triệu km. Vệ tinh Ganymede ở dưới.chụp bức ảnh Sao Mộc ngày 24 tháng 1 năm 1979, khi ở khoảng cách 40 triệu km. Vệ tinh Ganymede ở dưới .

Từ năm 1973, một vài tàu không gian đã thực hiện bay qua hành tinh và thực hiện một số quan sát Sao Mộc. Phi vụ Pioneer lần đầu tiên chụp được ảnh gần khí quyển Sao Mộc và một số vệ tinh của nó. Các tàu cũng phát hiện ra vành đai bức xạ gần hành tinh với cường độ mạnh hơn so với từng nghĩ, và cả hai đã vượt qua được ảnh hưởng của từ trường Sao Mộc. Dựa vào quỹ đạo của các tàu vũ trụ các nhà khoa học có thể suy ra được khối lượng của hệ Sao Mộc. Nhờ hiện tượng che khuất tín hiệu vô tuyến từ tàu không gian của hành tinh mà người ta có thể tính ra được đường kính cũng như độ dẹt của Sao Mộc.[25][135]

Sáu năm sau, phi vụ Voyager đã nâng cao khả năng hiểu biết của các nhà khoa học về các vệ tinh Galilei và khám phá ra các vành đai Sao Mộc. Chúng cũng gửi về các bức ảnh cho phép khẳng định Vết Đỏ Lớn quay ngược với (ngược chiều kim đồng hồ) chiều quay của hành tinh. So sánh các bức ảnh người ta cũng thấy Vết Đỏ Lớn cũng thay đổi màu sắc kể từ phi vụ Pioneer, từ màu vàng cam sang màu nâu tối. Một khu vực hình vòng xuyến chứa các ion dọc theo quỹ đạo của vệ tinh Io cũng được phát hiện, các nhà thiên văn cũng quan sát thấy núi lửa đang hoạt động trên bề mặt vệ tinh này. Khi tàu không gian đi ra phía sau hành tinh, nó đã chụp được các ánh chớp tia sét trong khí quyển ở phần bán cầu tối của Sao Mộc.[25][136]

Phi vụ tiếp theo đến gần Sao Mộc, tàu quan sát Mặt Trời Ulysses, đã bay qua hành tinh (1992) nhằm dựa vào hỗ trợ hấp dẫn để bay theo quỹ đạo cực quanh Mặt Trời với mục đích nghiên cứu vùng cực Mặt Trời. Trong quá trình bay qua con tàu đã thực hiện nghiên cứu từ quyển Sao Mộc. Do Ulysses không mang theo camera, các nhà khoa học đã không thu được ảnh quang học nào. Lần bay qua thứ hai diễn ra năm 2004 ở một khoảng cách rất lớn.[134]

Năm 2000, tàu Cassini, trên hành trình đến Sao Thổ, bay qua Sao Mộc và gửi về một số bức ảnh có độ phân giải tốt nhất đối với hành tinh này từ trước đến nay. Ngày 19 tháng 12 năm 2000, tàu đã chụp ảnh vệ tinh Himalia, nhưng độ phân giải quá thấp để các nhà khoa học nhận ra được chi tiết bề mặt vệ tinh này.[137]

Tàu không gian New Horizons, trên hành trình đến Pluto, đã nhờ sự hỗ trợ hấp dẫn của Sao Mộc. Nó bay đến gần hành tinh nhất vào ngày 28 tháng 2 năm 2007.[138] Camera đã quan sát được plasma phun ra từ các núi lửa trên Io và nghiên cứu chi tiết các vệ tinh Galilei, cũng như thực hiện quan sát từ xa các vệ tinh vòng ngoài Himalia và Elara.[139] Quá trình chụp ảnh hệ Mộc Tinh bắt đầu từ 4 tháng 9 năm 2006.[140][141]

Phi vụ Galileo

[sửa|sửa mã nguồn]

Sao Mộc chụp bởi tàu Cassini

Tàu Galileo là tàu đầu tiên quay quanh Sao Mộc, khi nó đi vào quỹ đạo quanh hành tinh ngày 7 tháng 12 năm 1995. Nó thăm dò được hơn 7 năm, thực hiện nhiều lần bay quan các vệ tinh Galilei và vệ tinh Amalthea. Con tàu cũng đã chứng kiến và gửi về các bức ảnh chụp sao chổi Shoemaker-Levy 9 khi nó đến gần Sao Mộc năm 1994, và đã cho phép các nhà khoa học có cơ hội thuận lợi để theo dõi sao chổi này. Trong phi vụ mở rộng nhằm thu thập thông tin về hệ Mộc Tinh, khả năng thiết kế của nó đã bị giới hạn bởi lỗi bung mở một ăng ten thu phát tín hiệu vô tuyến.[142]

Một thiết bị thăm dò khí quyển cũng tách ra khỏi tàu Galileo tháng 7 năm 1995, và rơi vào khí quyển hành tinh ngày 7 tháng 12. Nó rơi sâu được 150 km qua bầu khí quyển, với thời gian thu thập dữ liệu là 57,6 phút, và đã bị phá nát bởi áp suất khí quyển (lúc bị phá nát áp suất khí quyển bằng 22 lần áp suất khí quyển Trái Đất, với nhiệt độ khí quyển lúc cuối thiết bị đo được 153 °C).[143] Có thể sau đó thiết bị này bị tan chảy và bốc hơi. Tàu Galileo khi kết thúc nhiệm vụ thì các nhà khoa học đã quyết định cho nó rơi vào Sao Mộc vào ngày 21 tháng 9 năm 2003, với vận tốc trên 50 km/s, nhằm tránh bất kỳ một khả năng nào con tàu có thể rơi vào vệ tinh Europa—vệ tinh với giả thuyết có khả năng có sự sống của vi khuẩn trong lòng đại dương giả thuyết của nó.[142]

Phi vụ Juno

[sửa|sửa mã nguồn]

Cận cảnh Sao Mộc do tàu Juno chụp
(12 tháng 2 năm 2019)

Tàu Juno phóng lên từ tháng 8 năm 2011, đã đến Sao Mộc vào tháng 4 năm 2016 và dự kiến ​​sẽ hoàn tất 37 vòng quỹ đạo quanh hành tinh trong 20 tháng tới.[39] Kế hoạch của phi vụ Juno nghiên cứu chi tiết về hành tinh này từ quỹ đạo địa cực.[144] Ngày 27 tháng 8 năm 2016, tàu vũ trụ đã hoàn thành chuyến bay đầu tiên đến Sao Mộc và gửi lại những hình ảnh đầu tiên chưa từng có về cực bắc Sao Mộc.[145] Juno sẽ hoàn tất 12 vòng quỹ đạo trước khi kết thúc kế hoạch nhiệm vụ được lập trong ngân sách, kết thúc vào tháng 7 năm 2018.[146] Vào tháng 6 năm đó, NASA đã gia hạn kế hoạch hoạt động của nhiệm vụ đến tháng 7 năm 2021, và vào tháng 1 năm đó phi vụ được kéo dài đến tháng 9 năm 2025 với bốn lần bay ngang qua các vệ tinh: bay qua Ganymede một lần, Europa một lần và Io hai lần.[147][148] Khi Juno kết thúc nhiệm vụ, nó sẽ thực hiện hạ cánh đi vào khí quyển Sao Mộc và bắt đầu tan rã. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, tàu vũ trụ sẽ tiếp xúc với mức bức xạ cao của từ quyển Sao Mộc, có thể gây hỏng hóc một số thiết bị và có nguy cơ va chạm với các vệ tinh của Sao Mộc trong tương lai.[149][150]

Phi vụ bị hủy bỏ và phi vụ trong tương lai[sửa|sửa mã nguồn]

Bởi vì khả năng có một đại dương chất lỏng dưới bề mặt các vệ tinh Europa, Ganymede và Callisto, các nhà khoa học mong muốn có một dự án nghiên cứu chi tiết hơn những vệ tinh băng đá này. Do khó khăn về tài chính và còn nhiều dự án nghiên cứu thám hiểm không gian vũ trụ khác, vài đề xuất nghiên cứu các vệ tinh này của NASA đã phải hủy bỏ. Dự án Jupiter Icy Moons Orbiter (JIMO) của NASA đã hủy bỏ vào năm 2005.[151] Một đề xuất hợp tác giữa NASA/ESA, gọi là EJSM/Laplace, nếu được phát triển sẽ phóng lên vào năm 2020. EJSM/Laplace gồm một tàu quỹ đạo do NASA đứng đầu Jupiter Europa Orbiter, và một tàu quỹ đạo Jupiter Ganymede Orbiter do ESA đứng đầu.[152] Tuy nhiên vào tháng 4 năm 2011, ESA đã phải chính thức kết thúc dự án do NASA bị cắt giảm ngân sách nghiên cứu phát triển do vậy buộc họ phải dừng tham gia dự án. Thay vào đó ESA đã phê chuẩn một phi vụ cấp quan trọng L1 trong chương trình Cosmic Vision, dự án JUICE và khả năng phóng lên vào năm 2022.[153]

Trong tương lai, phi vụ kế hoạch đã được phê chuẩn nhằm mục đích điều tra và nghiên cứu hệ Sao Mộc do cơ quan ESA đứng đầu, phi vụ Dòng Yamaha Jupiter Icy Moon Explorer ( JUICE ), với thời hạn dự tính phóng lên năm 2022 và tới Sao Mộc khoảng chừng năm 2030, điều tra và nghiên cứu bốn vệ tinh Galileo và đặc biệt quan trọng là Europa. [ 154 ]

Khả năng sống sót sự sống[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1953, trong thí nghiệm Urey-Miller hai nhà khoa học chứng tỏ rằng khi phối hợp nguồn năng lượng tia sét và những hợp chất hóa học sống sót trong khí quyển nguyên thủy của Trái Đất hoàn toàn có thể sinh ra những hợp chất hữu cơ ( gồm có amino acid ) mà những nhà khoa học cho rằng chúng là những khối cơ bản của sự sống. Hai ông mô phỏng khí quyển với những phân tử nước, mêtan, amonia và hydro ; mọi phân tử này đều xuất hiện trong khí quyển Sao Mộc. Khí quyển hành tinh này có những luồng đối lưu không khí mạnh thẳng đứng, được cho phép mang những hợp chất này xuống dưới sâu hơn. Bên trong hành tinh nhiệt độ khí quyển cao hơn làm bẻ gãy những phân tử hóa học và cản trở sự hình thành những dạng sống nguyên thủy giống như trên Trái Đất. [ 155 ]Đa số những nhà khoa học đồng ý chấp thuận rằng hầu hết không hề sống sót một sự sống kiểu như Trái Đất trên Sao Mộc, do có quá ít lượng nước trong khí quyển, hầu hết không có một mặt phẳng rắn nào dưới sâu hành tinh và càng xuống dưới sâu áp suất càng lớn. Năm 1976, trước phi vụ Voyager, người ta giả thuyết rằng những phân tử cơ sở cho sự sống như amonia hoặc nước hoàn toàn có thể sống sót trong thượng quyển của Mộc Tinh. Giả thuyết này dựa trên hệ sinh thái biển của Trái Đất mà có những sinh vật phù du đơn thuần hoàn toàn có thể quang hợp sống gần mặt biển, những loài cá ở tầng nước sâu hơn tiêu thụ những sinh vật này, và những loài săn mồi đại dương bắt cá ăn thịt. [ 156 ] [ 157 ]Nếu năng lực sống sót những đại dương bên dưới mặt phẳng băng của ba vệ tinh ( Europa, Ganymede và Callisto ) thì một số ít nhà khoa học giả thuyết hoàn toàn có thể có những vi trùng hiếm khí và hiếm sáng sống dưới đó. [ 158 ] [ 159 ]

Trong truyền thuyết thần thoại[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng thần Đời xe Jupiter ở St Petersburg .Người cổ đại đã biết đến Sao Mộc do hành tinh này hoàn toàn có thể nhìn bằng mắt thường trong đêm hôm và thậm chí còn vào lúc bình minh hay hoàng hôn. [ 160 ] Người Babylon gọi hành tinh này đại diện thay mặt cho vị thần ” Marduk ” của họ. Họ cũng đã sử dụng chu kỳ luân hồi quỹ đạo gần bằng 12 năm của hành tinh này dọc theo đường Hoàng Đạo để xác lập những chòm sao thuộc Hoàng Đạo. [ 25 ] [ 161 ]

Người La Mã đặt tên hành tinh là Jupiter (tiếng Latinh: Iuppiter, Iūpiter) (cũng gọi là Jove), vị thần nam đứng đầu trong thần thoại La Mã, với cách xưng hô trong ngôn ngữ Proto-Indo-European của từ ghép *Dyēu-pəter (danh cách: *Dyēus-pətēr, có nghĩa “cha của các vị thần bầu trời”, hoặc “cha của vị thần ngày”).[162] Vị thần này được người Hy Lạp gọi trong thần thoại Hy Lạp là Zeus (Ζεύς), hoặc Dias (Δίας), là tên của hành tinh mà người Hy Lạp vẫn gọi ngày nay.[163]

Ký hiệu thiên văn học cho hành tinh này là , thể hiện cho cây tầm sét hoặc con đại bàng của thần. Hoặc là viết cách điệu của chữ zeta, chữ đầu trong từ Zeus trong tiếng Hy Lạp.[164]

Jovian là tính từ trong tiếng Anh của từ Jupiter. Dạng cổ của từ này là jovial, dựa theo các nhà chiêm tinh cổ đại thời Trung Cổ có nghĩa là “hạnh phúc” hoặc “vui vẻ,” do trong chiêm tinh dấu hiệu sự xuất hiện của thần Jupiter liên quan đến niềm vui.[165]

Trong tiếng Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam coi hành tinh này là Mộc Tinh, (木星, mùxīng), chính là nguyên tố Mộc (cây cỏ, mùa xuân…) trong Ngũ Hành.[166] Đạo Lão coi nó là sao Phúc trong Phúc Lộc Thọ. Người Hy Lạp còn gọi nó là Φαέθων, Phaethon, “sáng chói.” Trong chiêm tinh của người Hindu, các nhà chiêm tinh Hindu đặt tên hành tinh theo vị thần Brihaspati, một trong những “Guru”, những vị thần cầu nguyện và tín ngưỡng.[167] Trong tiếng Anh, Thursday có nguồn gốc từ “ngày của thần sét Thor
“, Sao Mộc liên hệ với thần Thor trong thần thoại người German.[168]

Trong truyền thuyết thần thoại Trung Á và Thổ Nhĩ Kỳ, Sao Mộc được gọi là ” Erendiz / Erentüz “, có nghĩa là ” sao eren ( ? ) + yultuz “. Có rất nhiều nghi vấn trong từ ” eren “. Người Trung Á cũng đã tính được chu kỳ luân hồi quỹ đạo của hành tinh này bằng 11 năm và 300 ngày. Họ tin rằng một số ít sự kiện vạn vật thiên nhiên và tôn giáo có liên hệ với sự hoạt động của Erentüz trên khung trời. [ 169 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

(tiếng Anh)

(tiếng Việt)

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất