Quyền lực công cộng, sự tha hóa quyền lực công cộng và tham nhũng

PGS,TSKH. PHAN XUÂN SƠN

Trước hết, chúng ta cần khẳng định rằng, tham nhũng là một loại bệnh của nhà nước. Do đó, nghiên cứu tham nhũng, chủ yếu phải từ nghiên cứu nhà nước, phương thức tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước. Hãy bắt đầu bằng khái niệm quyền lực công cộng.

Quyền lực công cộng (loại quyền lực chung của bất kỳ cộng đồng xã hội nào) là nhu cầu tất yếu, khách quan trong đời sống của con người khi đã tập hợp thành xã hội. Đó chính là nhu cầu phối hợp hoạt động chung, duy trì trật tự chung và bảo về cộng đồng xã hội khỏi sự xâm hại từ bên ngoài. Đối với một cộng đồng nhỏ, như gia đình, dòng họ, thậm chí là thị tộc, quyền lực công cộng được tổ chức rất đơn giản, thường được trao cho một người hoặc một nhóm ít người có uy tín hoặc có sức mạnh. Ví dụ, quyền lực công cộng của một cộng đồng nhỏ nhất là gia đình chẳng hạn (tế bào của xã hội) thường trao cho người đàn bà (trong chế độ mẫu hệ) hoặc cho người đàn ông (trong chế độ phụ hệ); trong dòng họ thường trao cho người vai trên, cao tuổi, người có uy tín; đối với thị tộc thường trao cho một Hội đồng thị tộc gồm những người có uy tín và các thủ lĩnh quân sự. Cơ quan quyền lực công cộng này còn gắn chặt với cộng đồng, vừa trực tiếp sản xuất vừa làm chức năng quản lý xã hội. Trong loại hình tổ chức xã hội này còn chưa có tham nhũng, vì quá trình thực thi quyền lực công cộng rất minh bạch: cùng bàn bạc, cùng quyết định, cùng thực hiện và cùng chịu trách nhiệm (hưởng hoặc không hưởng kết quả của những quyết định đó). Các chu trình thực thi quyền lực công cộng trong xã hội thị tộc là trực tiếp, khép kín, từ lúc ra quyết định đến lúc có kết quả của quyết định đó, không qua cấp trung gian nào, không qua một đội ngũ quan lại trung gian nào.

Đây là một mô hình thực thi quyền lực công cộng mang tính minh bạch lý tưởng. Tuy nhiên, mô hình như vậy chỉ có thể tồn tại ở quy mô mô thị tộc hay một cộng đồng nhỏ. Khi sản xuất phát triển hơn, quy mô dân cư tăng lên, các mối tương tác nhiều hơn cũng là khi xuất hiện nhiều hơn các hình thức liên kết cá nhân, liên kết các cộng đồng xã hội, các thị tộc. Từ đây xuất hiện các tập đoàn xã hội, các giai cấp ở phạm vi rộng lớn, đó là các quốc gia, các nhà nước.

Nói đến nhà nước là nói đến một loại hội đồng to lớn, trong đó có nhiều thành phần giai cấp, không thay đổi, sống trong một vùng chủ quyền lãnh thổ được khẳng định chắc chắn chủ quyền lãnh thổ, gọi là biên giới vương quốc. Quyền lực công cộng kiểu thị tộc đã không hề duy trì được nữa, khách quan nhu yếu quyền lực công cộng cho toàn xã hội trên chủ quyền lãnh thổ vương quốc. Bây giờ quyền lực này không những mang đặc thù công cộng, mà hơn thế nữa, nó mang đặc thù công cộng to lớn nhất bao trùm toàn xã hội và hàng loạt chủ quyền lãnh thổ vương quốc. Vì đặc thù đó, chủ thể quyền lực công cộng này – nhân dân – không hề tự thực thi một cách trực tiếp quyền lực công cộng như trong công xã hoặc thị tộc. Nó được trao cho một cơ quan, lúc đầu là từ xã hội nhưng giờ đây đã đứng lên trên xã hội, độc lập với xã hội. Cơ quan tối cao đó của xã hội gọi là nhà nước. ở đây, chúng tôi không bàn kỹ và vừa đủ về nhà nước, mà chỉ nhấn mạnh vấn đề nguồn gốc sinh ra của nó với tư cách là một cơ quan công cộng của toàn xã hội. Nhà nước – cơ quan công cộng tối cao của xã hội – khi vừa sinh ra đã bị chi phối bởi những kẻ mạnh, của giai cấp phong phú ( giai cấp thống trị ) và giai cấp này dùng cỗ máy nhà nước vừa thực thi tính năng công quyền vừa làm lợi riêng cho giai cấp mình. Trong nhiều trường hợp và từ từ công dụng công quyền chỉ còn lại tối thiểu, việc làm lợi riêng cho giai cấp cầm quyền là tiềm năng hầu hết của nhà nước. Nhà nước trở thành công cụ bóc lột nhân dân lao động, nuôi dưỡng cỗ máy quan lại, trang bị những phương tiện đi lại vật chất to lớn nhất cho cỗ máy quản lý và đàn áp, nhằm mục đích bảo vệ độc quyền của giai cấp thống trị .
Để hoàn toàn có thể có đủ sức mạnh bảo vệ độc quyền của giai cấp thống trị, cỗ máy nhà nước thường được tổ chức triển khai đồ sộ hơn mức thiết yếu, cỗ máy quan liêu nhiều tầng nấc và phức tạp, đội ngũ quan lại cũng ngày càng phần đông, ngân sách cho nhà nước ngày càng tăng .
Như vậy, quyền lực công cộng của toàn xã hội ( quyền lực công ) đã từ từ bị đổi khác, từ từ xa rời thực chất bắt đầu của nó. Nhân dân – khách quan là người đã chuyển nhượng ủy quyền để tạo nên quyền lực công – đã từ từ không còn trấn áp được nó nữa, thậm chí còn mất hẳn quyền lực và trở thành nạn nhân của những tệ chuyên quyền, lạm quyền. Những người đại diện thay mặt bắt đầu của nhân dân đã trở thành giai cấp thống trị, trở nên lạ lẫm với nhân dân, thành kẻ áp bức, bóc lột nhân dân. Quyền lực công khởi đầu đã dần bị tha hóa, biến thành quyền lực chính trị thuần túy của giai cấp thống trị. Trong quy trình tha hóa quyền lực nhà nước đó, giai cấp thống trị đã biến nhà nước – một cơ quan công quyền – thành một công cụ thống trị giai cấp .
Quá trình tăng trưởng của lịch sử vẻ vang chính trị đã cho thấy sự tha hóa quyền lực nhà nước thường diễn ra theo hướng bảo vệ quyền lợi ích kỷ của giai cấp thống trị. Vì thếQ, để hoàn toàn có thể có đủ sức mạnh bảo vệ độc quyền của mình, giai cấp thống trị thường tổ chức triển khai cỗ máy nhà nước theo hướng : đồ sộ hơn mức thiết yếu ( cồng kềnh ), cỗ máy quan liêu nhiều tầng nấc và phức tạp hơn nhu yếu quản trị ; đội ngũ quan lại ngày càng phần đông hơn nhu yếu thực tiễn ; ngân sách cho nhà nước ngày càng tăng cao hơn mức thiết yếu .
Bốn yếu tố này là điều kiện kèm theo sống còn của nhà nước bóc lột chuyên chế, quan liêu. Bởi vì chỉ nhờ vào những yếu tố này nhà nước mới tự nuôi sống nó bằng những phương pháp vơ vét, bóc lột nhân dân, và tham nhũng chỉ là một loại hành vi của quá trình tự nuôi sống của nhà nước quan liêu, chuyên chế hoặc gọi cách khác là dã man ( khác với nhà nước văn minh ) mà thôi .
Như vậyN, từ lúc tan rã của chính sách công xã thị tộc, cùng với sự Open của cải thặng dư và việc chiếm hữu của cải thặng dư, cùng với Open giai cấp và mở màn hình thành cỗ máy quản lý của những tầng lớp giàu sang, khi mà thị tộc đã không hề trợ giúp được con người, con người cần đến nhà nước và nhà nước đã sinh ra, nhưng lại nằm trong tay kẻ mạnh, thì chủ quyền lãnh thổ nhà nước – vốn từ nhân dân – tự nhiên đã thuộc về kẻ mạnh. “ Chúng được tôn kính như thần thánh, chúng xét xử và trừng phạt, xử lý những cuộc tranh chấp ” ( Ghêxioot ). Tầng lớp này tạo ra pháp luật để cho mọi người phải thừa nhận sự thống trị của họ. Lúc này pháp lý trọn vẹn thuộc vào kẻ mạnh .
Ăngghen cũng đã viết về thực trạng này : “ Lòng tôn kính không ép buộc mà trước kia người ta tự nguyện bộc lộ với những cơ quan của xã hội thị tộc, là không đủ so với bọn quan lại nữa, ngay cả trong trường hợp họ có cả sự tôn kính đó ; họ là những đại biểu cho một quyền lực đã trở nên lạ lẫm so với xã hội, nên phải bảo vệ quyền này của họ bằng những luật đạo đặc biệt quan trọng, những luật đạo khiến cho họ trở thành đặc biệt quan trọng thần thánh và đặc biệt quan trọng bất khả xâm phạm. Viên công an tồi nhất của một nhà nước văn minh vẫn có quyền uy hơn tổng thể những cơ quan của xã hội thị tộc cộng lại ; nhưng một vương công có thế lực nhất, một chính khách hoặc một chỉ huy quân sự chiến lược lớn nhất của thời đại văn minh vẫn hoàn toàn có thể ghen tị với một vị thủ lĩnh nhỏ nhất trong thị tộc về sự tôn kính tự nguyện và không hề tranh cãi được mà vị thủ lĩnh ấy được hưởng. Đó là vì vị thủ lĩnh thị tộc nằm ngay trong lòng xã hội, còn những người kia thì bắt buộc mong ước đại biểu cho một cái gì ở bên ngoài và đứng trên xã hội ” ( C. Mác, Ph. Ăngghen, Tuyển tập, T 6, Nxb Sự thật, H. 1984, tr 263 – 264 ) .
Như vậy sự sinh ra của nhà nước, việc hình thành cỗ máy quan liêu, đội ngũ quan lại đứng lên trên xã hội đã khởi đầu cho một quy trình tăng trưởng vĩnh viễn của xã hội có nhà nước và cũng mở màn cho một quy trình lâu bền hơn tha hóa quyền lực nhà nước. Trong quy trình tha hóa đó, nhân dân – với tư cách là người có chủ quyền lãnh thổ – nhưng khi muốn những cơ quan nhà nước xử lý những việc làm tương quan đến mình, đều phải cầu cạnh những cơ quan nhà nước, thậm chí còn phải trả cho quan chức một khoản dưới hình thức cống nộp, phụ thu, lót tay, hoa hồng, bôi trơn … Còn những quan chức nhà nước thì sống bám vào những khoản nộp này. Các hành vi này rất phổ cập trong mọi nhà nước quan liêu còn không ít mang đặc thù dã man và được gọi là tham nhũng .
ở những nhà nước chuyên chế phương Đông, quy trình sinh ra của nhà nước cũng không khác mấy so với ở phương Tây. Nhưng ở đây, việc vua quan thần thánh hóa mình còn phức tạp hơn. Hàng ngàn năm, vua quan được lý giải là những người thay trời trị dân, là cha mẹ dân, có nghĩa vụ và trách nhiệm chăn dắt, dạy dỗ dân. Vì thế, mỗi hành vi triển khai công dụng công quyền của quan lại đều được coi là ban ơn cho dân. Nhân dân bị bóc lột, bị tước quyền mà vẫn cảm thấy đội ơn bọn vua quan áp bức. Trong tình hình như vậy, vua quan tha hồ bóp nặn nhân dân, nạn tham nhũng trở thành thông dụng, là hành vi thường thì của kẻ quan quyền. Trong lịch sử dân tộc chính sách phong kiến Nước Ta, việc bổ một chức quan luôn đi kèm với sự giám sát chức quan ấy sẽ ăn được gì ở vị trí chỉ định. ¡ n ở đây không phải là lương mà là bổng lộc và những khoản khác gọi là lậu .
Như vậy, trong lịch sử dân tộc, hiện tượng kỳ lạ tham nhũng đã từng là một kiểu sống sót của mạng lưới hệ thống quan liêu của mọi nhà nước, một kiểu bảo kê chính thức được triển khai bởi cỗ máy và quan lại nhà nước. ở đây quan liêu và tham nhũng có quan hệ ruột thịt với nhau .
Quan liêu xuất phát từ bureau nghĩa gốc là cái bàn viết, cái bàn giấy. Bureaucracy – Giới quan liêu, là những người thực thi công dụng quản trị hành chính nhà nước. Từ cuối thế kỷ XVIII, từ này mở màn mang ý nghĩa xấu, muốn chỉ giới quan chức hành chính, thao tác ship hàng giới độc quyền, xa rời nhân dân, xa rời thực tiễn đời sống của nhân dân. Chế độ quan liêu và Bureaucratizm – chủ nghĩa quan liêu là phương pháp quản lý trải qua mạng lưới hệ thống quan lại tách rời nhân dân, đứng trên nhân dân, trong xử lý việc làm quản trị hành chính thường cố ý tạo ta sự phiền hà nhiều tầng nấc, gây nhũng nhiễu so với nhân dân. Khi chính sách này trở thành phương pháp hành vi và nhân sinh quan, thì được gọi là chủ nghĩa quan liêu. Biểu hiện của chủ nghĩa quan liêu là : khác biệt với đời sống của nhân dân ; tính đẳng cấp và sang trọng ( thường là một mạng lưới hệ thống ) ; tính áp đặt và mệnh lệnh ; tính hình thức trong hoạt động giải trí quản trị ; coi trọng chức vụ hành chính .
Chế độ quan liêu khi được coi trọng và sử dụng quá mức, bị lạm dụng, vượt quá số lượng giới hạn thiết yếu, không trấn áp được, sẽ trở thành lực cản so với sự tăng trưởng xã hội, gây thiệt hại, tổn thất cho nhân dân. Lúc đó, chính sách quan liêu trở thành bệnh quan liêu, tệ quan liêu, nạn quan liêu. Cũng cần nhấn mạnh vấn đề rằng, bệnh quan liêu đang còn sống sót trong nhà nước xã hội chủ nghĩa. Biểu hiện của bệnh quan liêu là : quan cách, quan dạng ( cố làm ra vẻ bề trên, oai vệ, quyền uy giả tạo ) ; háo danh, tham quyền, sính hình thức ; hách dịch, cửa quyền với cấp dưới, với dân, kiêu ngạo, hợm hĩnh ( nịnh trên nạt dưới ) ; xa dân, không hiểu dân, khinh dân, sợ dân ; bảo thủ, ngưng trệ, kinh nghiệm tay nghề chủ nghĩa ; thực chất của chủ nghĩa quan liêu là chủ nghĩa cá thể .

Có thể nói, chế độ quan liêu xuất hiện cùng với sự xuất hiện của nhà nước. Nó là một tất yếu trong xã hội có giai cấp, là bộ máy để giai cấp này thực hiện sự cai trị đối với giai cấp khác. Chế độ quan liêu còn là một phương thức quản lý nhà nước, vì thế nó mang tính tất yếu, nhưng nó đối lập với phương thức quản lý dân chủ (chế độ dân chủ). Quan liêu gắn với bộ máy và công chức nhà nước, chủ yếu ở những cấp trên và xa cơ sở. Ngày nay, chủ nghĩa quan liêu không chỉ xuất hiện ở bộ máy nhà nước mà còn có ở bất kỳ tổ chức bộ máy quản lý nào, dù đó là tổ chức kinh tế hay xã hội. Như vậy, hệ thống quan liêu đã là môi trường để công chức nhà nước có thể lợi dụng chức vụ quyền hạn của mình trong thực thi quyền lực nhà nước để tham nhũng. 

Tham nhũng ( corruption ) là một hiện tượng kỳ lạ xã hội trong đó tổ chức triển khai tập đoàn lớn, cá thể tận dụng những lợi thế về chức vụ, cương vị, uy tín, nghề nghiệp, thực trạng của mình hoặc người khác, tận dụng những sơ hở của pháp lý để làm lợi bất chính. Tham nhũng hoàn toàn có thể diễn ra trong toàn bộ những nghành nghề dịch vụ : kinh tế tài chính, chính trị, văn hoá, xã hội, đạo đức. Tham nhũng trong những nghành này quan hệ với nhau bằng một mạng lưới chằng chịt, che chắn, chế ước, thậm chí còn đe doạ lẫn nhau. Trong những nước mà ở đó tham nhũng trở thành tệ nạn, thì tham nhũng là một mạng lưới hệ thống tự bảo vệ vững chãi. Cũng cần thấy rằng, có những trường hợp có quan liêu mà không có tham nhũng, hoặc chỉ có tham nhũng mà không quan liêu. Tuy nhiên, trên thực tiễn, tệ quan liêu và tệ tham nhũng là đồng đội sinh đôi. Nạn quan liêu là tiền đề cho tham nhũng, tham nhũng làm trầm trọng thêm chính sách quan liêu. Quan liêu và tham nhũng quan hệ ngặt nghèo với nhau, tạo tiền đề và điều kiện kèm theo cho nhau, chúng trái chiều với dân chủ, công khai minh bạch và minh bạch. Vì vậy, về nguyên tắc, chống tham nhũng cũng đồng thời với chống quan liêu và ngược lại .
Cuộc đấu tranh chống tham nhũng, từ trước tới nay, thường không độc lập mà gắn liền với những cuộc đấu tranh chống chính sách quan liêu – chuyên chế khắc nghiệt nói chung, chống nhà cầm quyền nói riêng. Các hình thức đấu tranh cũng vô cùng phong phú và đa dạng, phong phú, đỉnh điểm là những cuộc khởi nghĩa của nhân dân. Các cuộc đấu tranh đó, nhìn tổng quát trong lịch sử vẻ vang là một bộ phận không tách rời của những cuộc đấu tranh giai cấp. Qua những cuộc đấu tranh đó, nhà nước ngày càng tiến hóa và ngày càng văn minh hơn, tính năng công quyền ngày càng được ý niệm và triển khai đúng hơn ; hoạt động giải trí của nhà nước ngày càng được minh bạch, được sự trấn áp ngặt nghèo của toàn xã hội. Sự sinh ra của nhà nước pháp quyền chính là thành quả của văn minh hóa tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của nhà nước, chống sự tha hóa quyền lực nhà nước, và là một phương pháp quan trọng chống tệ nạn quan liêu, tham nhũng. Tuy vậy, nhà nước pháp quyền cũng có những thất bại của nó, do đó không hề có ảo tưởng rằng, cứ thiết kế xây dựng nhà nước pháp quyền thì tự nhiên tham nhũng sẽ bị đẩy lùi .
Ngày nay trong bất kể mạng lưới hệ thống xã hội nào, ngoài nhà nước còn hàng loạt những tổ chức triển khai khác nhau như đảng chính trị ; những tổ chức triển khai chính trị – xã hội ; những tổ chức triển khai xã hội, xã hội nghề nghiệp ; những tổ chức triển khai kinh tế tài chính. Nhưng không có tổ chức triển khai nào có được đặc thù như nhà nước .
Một đặc thù của tổ chức triển khai quyền lực công ( quyền lực nhà nước ) là một cỗ máy có nhiều cấp, tổ chức triển khai bao trùm và rộng khắp toàn xã hội, những người được giao trách nhiệm thực thi quyền lực công là những người giữ một chức vụ, có quyền hạn nhất định và được giao những phương tiện đi lại công để triển khai quyền lực ; trong đó có nhiều phương tiện đi lại độc quyền, tức ngoài cỗ máy nhà nước, không ai hoàn toàn có thể có được. Công chức hành chính nhà nước có quyền ra quyết định hành động hành chính bắt buộc thi hành ngay, quyền cưỡng chế hành chính, quyền trưng dụng, trưng mua. Thẩm phán những toà án có quyền xét xử những vụ án hình sự, dân sự, lao động, kinh tế tài chính, hành chính. Kiểm sát viên có quyền công tố và kiểm sát chung. Thủ trưởng những cơ quan nhà nước có quyền quản trị, sử dụng kinh tế tài chính, công sản nhà nước. Người đứng đầu những tổ chức triển khai kinh tế tài chính, dịch vụ nhà nước có quyền quản trị, sử dụng vốn, gia tài nhà nước giao cho họ. Sự độc lạ giữa cơ quan tổ chức triển khai nhà nước với những tổ chức triển khai khác không phải là cơ quan công quyền là ở chỗ, hàng loạt quyền hạn của cơ quan, tổ chức triển khai, chức vụ nhà nước được pháp lý pháp luật, làm cho nó trở thành quyền lực hợp pháp và tối cao. Tuy nhiên, trong thực thi quyền lực nhà nước, sự xê dịch giữa đúng thẩm quyền và lạm quyền chỉ là gang tấc, ở đó dễ có khuynh hướng lạm quyền. Khi những quan chức trong cỗ máy nhà nước được trao thẩm quyền công, họ hoàn toàn có thể thu lợi tư từ sự lạm dụng thẩm quyền ấy. Đó là tham nhũng. Vì vậy, tham nhũng là loại sản phẩm của xã hội có nhà nước, là căn bệnh sát cánh với nhà nước. Tuy nhiên, trong mỗi chính sách nhà nước khác nhau, thì đặc thù và mức độ tham nhũng cũng khác nhau, nhờ vào vào thực chất giai cấp, phương pháp tổ chức triển khai và thực thi quyền lực nhà nước, vào năng lượng của đội ngũ công chức của nhà nước đó .
Tóm lạiT, tính ăn bám của nhà nước đã nói lên rằng, tham nhũng là một thuộc tính của nhà nước ăn bám. Tham nhũng là một hình thức tha hóa ( biến dạng ) của quyền lực nhà nước ( do nhân dân chuyển nhượng ủy quyền ), là một phương pháp sống sót của cỗ máy quan liêu, bóc lột, chuyên chế của nhà nước. Tham nhũng và đấu tranh chống tham nhũng gắn với quy trình sinh ra và hoạt động của nhà nước. Vì vậy, điều tra và nghiên cứu tham nhũng không hề không nghiên cứu và điều tra cách tổ chức triển khai và quản lý và vận hành nhà nước. Có như vậy, tất cả chúng ta mới hoàn toàn có thể ngăn ngừa, đẩy lùi quốc nạn tham nhũng .

NGUỒN: TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP SỐ THÁNG 3/2008

Đánh giá:

Share this:

• Twitter
• Facebook

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Có liên quan

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Cộng