Triết học khoa học – Wikipedia tiếng Việt

Triết học khoa học là một nhánh của triết học quan tâm đến nền tảng, phương pháp và các hậu quả của khoa học. Các câu hỏi trung tâm của môn học này bao gồm cái gì được xem như khoa học, tính đáng tin cậy của các lý thuyết khoa học, và mục đích tối hậu của khoa học. Môn học này chồng lấn với siêu hình học, bản thể học và nhận thức luận, lấy ví dụ, khi chúng ta khảo sát mối quan hệ giữa khoa học và chân lý.

Không có sự đồng thuận giữa những nhà triết học về nhiều yếu tố TT trong triết học về khoa học, gồm có việc liệu khoa học hoàn toàn có thể tò mò chân lý về những thứ không quan sát được ( xem Chủ nghĩa hiện thực khoa học ) liệu lý tính khoa học hoàn toàn có thể được biện minh hay không ( xem yếu tố quy nạp ). Bên cạnh những câu hỏi tổng quát về khoa học như một toàn thể này, những nhà triết học khoa học cũng xem xét những yếu tố được vận dụng vào những khoa học cụ thể ( ví dụ điển hình vật lý và sinh học. ) Một số nhà triết học khoa học cũng sử dụng những hiệu quả đương đại của khoa học nhằm mục đích đưa ra Kết luận về chính triết học .

Trong khi các tư tưởng triết học về khoa học có thể truy về tận thời Aristotle, triết học khoa học nổi lên như là một môn độc lập chỉ từ giữa thế kỷ 20 theo gót của phong trào thực chứng logic, phong trào này có mục đích hình thành các tiêu chuẩn nhằm đảm bảo sự có ý nghĩa của tất cả các lời phát biểu triết học và đánh giá chúng một cách khách quan. Năm 1962, Thomas Kuhn cho ra đời một quyển sách bước ngoặt mang tên Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học, thách thức quan điểm về tiến bộ khoa học như là một quá trình tích lũy ổn định của tri thức dựa trên một phương pháp cố định của việc quan sát có hệ thống mà thay vào đó, quyển sách lập luận, rằng bất kỳ sự phát triển nào là có liên quan tới một “hệ hình”, một tập hợp các câu hỏi, khái niệm và thực hành mà định nghĩa một bộ môn khoa học trong một thời kỳ lịch sử nhất định.[1]

Hệ quả là, một cách tiếp cận theo chủ nghĩa nhất quán tới khoa học, mà theo đó một lý thuyết được chấp nhận nếu những quan sát nó đưa ra có ý nghĩa như là một phần của toàn thể mạch lạc, trở thành phổ biến bởi W. V. Quine và những người khác. Một số nhà tư tưởng như Stephen Jey Gould tìm kiếm nền của khoa học trong các giả định tiên đề, như là tính đồng nhất của tự nhiên.Đặc biệt, một số ít các nhà triết học như Paul Feyerabend (1924–1994) lập luận rằng không có gì như là “phương pháp khoa học”, và do vậy tất cả các cách tiếp cận tới khoa học đều nên được chấp nhận, bao gồm cả những giải thích hoàn toàn siêu nhiên. Một hướng tư duy khác về khoa học bao gồm việc tìm hiểu làm thế nào mà kiến thức được tạo ra từ giác độ xã hội, tiêu biểu là David Bloor và Barry Barnes. Cuối cùng, một truyền thống triết học đại lục tiếp cận tới khoa học theo quan niệm về một sự phân tích cặn kẽ kinh nghiệm con người.

Triết học về những khoa học cụ thể trải dài từ những câu hỏi về thực chất của thời hạn được sinh ra từ thuyết tương đối rộng của Einstein, đến những hàm ý của kinh tế tài chính học hay chủ trương công. Một chủ đề TT là liệu một môn khoa học hoàn toàn có thể bị quy giản về một môn khác hay không. Chẳng hạn, liệu hóa học hoàn toàn có thể bị quy giản về vật lý, hay liệu xã hội học hoàn toàn có thể bị quy giản về tâm lý học cá thể ? Những câu hỏi chung về triết học khoa học cũng được sinh ra với đặc trưng lớn hơn trong những khoa học cụ thể. Chẳng hạn, tính đúng đắn của lập luận khoa học được tìm thấy trong nhiều lớp vỏ khác nhau của nền tảng thống kê học. Câu hỏi về những gì được xem như thể hay không phải là khoa học nổi lên như thể một yếu tố sinh tử trong triết học về y học. Thêm nữa, những nhà triết học về sinh học, tâm lý học và những khoa học xã hội cũng khám phá liệu những nghiên cứu và điều tra khoa học về thực chất con người hoàn toàn có thể đạt được tính khách quan hay bị định hình một cách không tránh khỏi bởi những giá trị và quan hệ xã hội .

Giới thiệu tổng quan[sửa|sửa mã nguồn]

Karl Popper, 1980

Định nghĩa khoa học[sửa|sửa mã nguồn]

Việc phân biệt giữa khoa học và phi khoa học tương quan tới yếu tố ranh giới. Ví dụ, có nên coi phân tâm học như một khoa học ? Và còn những môn như khoa học tạo hóa, giả thuyết đa thiên hà lạm phát kinh tế hay kinh tế tài chính học vĩ mô ? Karl Popper gọi đây là câu hỏi TT trong triết học về khoa học. Tuy nhiên, không có một giải pháp thống nhất nào được đồng thuận bởi những nhà triết học, 1 số ít nhà triết học cho rằng yếu tố này không hề xử lý được hoặc là không mê hoặc. Martin Garner ủng hộ việc sử dụng tiêu chuẩn Potter Stewart ( ” Tôi biết nó khi tôi thấy nó ” ) để phân biệt giả khoa học .Những nỗ lực khởi đầu của những nhà thực chứng logic đặt nền tảng của khoa học trong sự quan sát trong khi coi những gì không quan sát được là phi khoa học và do đó không có ý nghĩa. Popper lập luận rằng đặc tính TT của khoa học là tính hoàn toàn có thể sai. Theo đó, một công bố mang tính khoa học đích thực đều phải có năng lực bị chứng tỏ là sai, tối thiểu là trên nguyên tắc .Một nghành điều tra và nghiên cứu hay tư tưởng mà trá hình như khoa học nhằm mục đích nỗ lực để đạt được tính chính đáng nó không có thì hoàn toàn có thể được xem là ngụy khoa học, khoa học bên lề hay khoa học rác. Nhà vật lý học Richard Feyman đặt ra thuật ngữ ” khoa học giáo phái – sản phẩm & hàng hóa ” cho trường hợp mà nhà nghiên cứu tin rằng họ đang làm khoa học bởi hoạt động giải trí của họ có vẻ ngoài giống khoa học nhưng thực sự thiếu ” một kiểu trung thực trọn vẹn ” để cho phép nhìn nhận ngặt nghèo đúng mực những hiệu quả của họ .

Giải thích khoa học[sửa|sửa mã nguồn]

Một câu hỏi tương quan mật thiết là việc nhìn nhận thế nào là một lý giải tốt về mặt khoa học. Nhằm trách nhiệm cung ứng những Dự kiến về những sự kiện tương lai, xã hội thường dùng những kim chỉ nan khoa học để cung ứng lời lý giải cho những sự kiện thường xảy ra hoặc đã xảy ra. Các nhà triết học cũng khảo sát tiêu chuẩn mà với nó, một kim chỉ nan khoa học hoàn toàn có thể được coi là đã lý giải thành công xuất sắc một hiện tượng kỳ lạ, cũng như việc làm rõ ý nghĩa khi nói rằng một triết lý khoa học có ” năng lượng lý giải ” .

Biện minh cho khoa học[sửa|sửa mã nguồn]

Mặc dù liên tục được dùng, nó là không rõ ràng việc làm thế nào tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đưa ra sự hài hòa và hợp lý của một mệnh đề tổng quát từ một số ít riêng không liên quan gì đến nhau những trường hợp hay là việc suy ra chân lý của một triết lý từ một chuỗi những thử nghiệm thành công xuất sắc. Lấy ví dụ, một con gà quan sát rằng mỗi sáng người nông dân đến và đưa cho nó thức ăn, trong 100 ngày liên tục. Con gà hoàn toàn có thể sử dụng lập luận quy nạp để suy ra rằng người nông dân sẽ đem thức ăn tới mọi buổi sáng. Tuy nhiên, một buổi sáng, người nông dân đến và giết con gà. Làm thế nào mà tư duy khoa học lại đáng đáng tin cậy hơn tư duy của một con gà ?Một cách tiếp cận khả dĩ là thừa nhận rằng quy nạp không hề đạt tới sự chắc như đinh, nhưng việc quan sát càng nhiều những trường hợp của một mệnh đề tổng quát tối thiểu sẽ khiến nó đáng tin hơn. Cho nên con gà đã đúng khi Tóm lại từ tổng thể những buổi sáng đó rằng rất hoàn toàn có thể người nông dân sẽ đến với thức ăn lần nữa vào sáng mai, ngay cả khi điều đó là không chắc như đinh. Tuy nhiên, vẫn còn câu hỏi khó về việc đâu là Tỷ Lệ đúng chuẩn mà tại đó dẫn chứng đưa ra biện minh được cho một mệnh đề tổng quát. Một cách thoát khỏi những khó khăn vất vả này là công bố rằng mọi niềm tin về những kim chỉ nan khoa học là chủ quan, mang tính cá thể và tư duy, và sửa đổi tư duy chỉ thuần túy là việc vật chứng đã biến hóa niềm tin chủ quan của một người theo thời hạn .Một số lập luận cho rằng những gì những nhà khoa học làm trọn vẹn không phải là tư duy quy nạp nhưng là tư duy hồi quy ( abductive reasoning – tư duy ” thám tử ” ), hay là suy luận tới lời lý giải tốt nhất. Theo cách này, khoa học không phải là việc khái quát hóa những trường hợp riêng không liên quan gì đến nhau nhưng là việc giả thiết hóa những lý giải cho những gì được quan sát. Không phải luôn luôn rõ ràng về việc thế nào là ” lời lý giải tốt nhất. ” Lưỡi dao Ockham, đưa ra tiêu chuẩn về sự đơn thuần để lựa chọn những lý giải, đóng một vai trò quan trọng trong vài phiên bản của cách tiếp cận này .

Quan sát không hề tách rời khỏi kim chỉ nan[sửa|sửa mã nguồn]

Mục đích của khoa học[sửa|sửa mã nguồn]

Các giá trị và khoa học[sửa|sửa mã nguồn]

Thời cận đại[sửa|sửa mã nguồn]

Thời văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Chủ nghĩa thực chứng logic[sửa|sửa mã nguồn]

Những hướng tiếp cận lúc bấy giờ[sửa|sửa mã nguồn]

Các giả định tiên đề[sửa|sửa mã nguồn]

Thuyết đồng điệu[sửa|sửa mã nguồn]

Những chủ đề khác[sửa|sửa mã nguồn]

Chủ nghĩa rút gọn[sửa|sửa mã nguồn]

Trách nhiệm xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về một số ít ngành khoa học cụ thể[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về thống kê[sửa|sửa mã nguồn]

Vấn đề quy nạp được thảo luận trên đây được coi như là một hình thức khác trong cuộc tranh luận về các cơ sở của môn thống kê. Các chủ đề có liên quan trong triết học về thống kê bao gồm sự diễn giải tính xác suất, sự khác biệt giữa tương quan (correlation) và nhân quả (causation)

Triết học về toán học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về toán học chăm sóc tới nền tảng triết học và những ý niệm hàm ẩn của toán học. Các câu hỏi TT là liệu những số lượng, hình hình học và những thực thể toán học khác có sống sót độc lập với tâm lý con người hay không ; thực chất của những mệnh đề toán học là gì ? Liệu việc hỏi ” 1 + 1 = 2 hay không ? ” có độc lạ về cơ bản với việc hỏi một quả bóng ” có phải màu đỏ không ” ? Liệu đại số được phát minh sáng tạo ra hay phát hiện ra ? Một câu hỏi có tương quan là liệu việc học toán có yên cầu kinh nghiệm tay nghề không hay chỉ thuần lý ? Chứng minh một mệnh đề toán học có nghĩa là gì và làm thế nào một người biết được một chứng tỏ toán học là đúng ? Các nhà triết học về toán học cũng muốn làm rõ mối quan hệ giữa logic và toán học, những năng lượng con người như trực giác, và quốc tế vật chất .

Triết học về vật lý[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về vật lý là môn nghiên cứu về những câu hỏi mang tính triết học và căn bản của vật lý học hiện đại, nghiên cứu về vật chất, năng lượng và cách chúng tương tác. Những câu hỏi chính bao gồm bản chất của không gian và thời gian, các nguyên tử (nguyên tử hiểu theo nghĩa triết học) và thuyết nguyên tử triết học. Nó cũng bao gồm cả việc dự đoán vũ trụ học, việc diễn giải cơ học lượng tử, nền tảng của cơ học thống kê, tính nhân quả, thuyết tất định và bản chất của các định luật vật lý. Một cách kinh điển, nhiều câu hỏi này đã được nghiên cứu như là một phần của siêu hình học (lấy ví dụ, tính nhân quả, thuyết tất định, không gian và thời gian).

Triết học về hóa học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về hóa học là điều tra và nghiên cứu triết học về phương pháp luận và những nội dung của khoa hóa học. Nó được thực thi bởi những nhà triết học, hóa học và những đội hóa học – triết học liên ngành. Nó gồm có nghiên cứu và điều tra chung về những yếu tố của triết học khoa học được ứng dụng tới hóa học, ví dụ điển hình, liệu tổng thể những hiện tượng kỳ lạ hóa học hoàn toàn có thể được lý giải bằng cơ học lượng tử hay là chúng không hề quy giản về vật lý học ? Một ví dụ khác, những nhà hóa học đã tranh luận góc nhìn triết học của việc làm thế nào mà những kim chỉ nan được khẳng định chắc chắn như thể những chính sách phản ứng. Việc xác lập chính sách phản ứng hóa học là khó khăn vất vả bởi chúng không hề quan sát được trực tiếp. Các nhà hóa học hoàn toàn có thể sử dụng một số ít những thống kê giám sát gián tiếp như thể vật chứng để đưa ra những chính sách nhất định, nhưng chúng thường là không chắc như đinh do tại có nhiều chính sách khả dĩ khác chưa được thử nghiệm hay thậm chí còn, chưa được nghĩ đến. Các nhà triết học cũng tìm cách làm rõ ý nghĩa của những khái niệm hóa học mà không đề cập tới một thực thể vật chất nào, như thể những link hóa học .

Triết học về sinh học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về sinh học chăm sóc tới những yếu tố đạo đức, siêu hình học và nhận thức luận trong những khoa sinh học và y sinh .Mặc dù những nhà triết học về khoa học nói riêng và những nhà triết học nói chung từ lâu đã chăm sóc tới sinh học ( ví dụ Aristotle, Descartes, Leibniz và cả Kant ), triết học về sinh học chỉ nổi lên như một nghành nghề dịch vụ độc lập của triết học vào thập niên 60 và 70 thế kỷ trước .Các nhà triết học về khoa học khởi đầu chú ý quan tâm hơn đến sự tăng trưởng của sinh học, kể từ khi thuyết tiến hóa văn minh tổng hợp sinh ra vào những thập niên 30, 40 mày mò ra cấu trúc của DNA vào năm 1953 cho đến những tân tiến gần đây về kỹ thuật di truyền .Một trong những ý tưởng sáng tạo TT khác là sự quy giảm mọi quy trình của sự sống về những phản ứng hóa – sinh, cũng như yêu cầu sáp nhận tâm lý học vào nghành nghề dịch vụ rộng hơn của khoa học thần kinh .Các điều tra và nghiên cứu triết học gần đây về sinh học gồm có nền tảng của triết lý tiến hóa, vai trò của vi rút như thể vật cộng sinh trong bộ gen vật chủ. Hệ quả là những tiến hóa về trật tự nội dung của gen được xem như thể tác dụng của những kiểu gen cạnh tranh đối đầu nhau hơn là ý niệm cũ về sự lợi thế của đột biến .Các quan điểm triết học tầm cỡ về sinh học là thuyết quy giản ( reductionism ), thuyết toàn thể ( holism ) và thuyết sức sống ( vitalism ) .

Triết học về y khoa[sửa|sửa mã nguồn]

Không giới hạn trong vấn đề y đức hay đạo đức sinh học, triết học về y khoa là một nhánh của triết học mà bao gồm các nghiên cứu nhận thức luận, bản thể học/siêu hình học về y khoa. Trong nhận thức luận về y khoa, y học dựa trên bằng chứng (EBM – evidence-based medicine) hoặc thực hành dựa trên bằng chứng (evidence-based practice (EBP)) thu hút được nhiều chú ý, đặc biệt là vai trò của sự ngẫu nhiên hóa, các kiểm soát hiệu ứng placebo và hiệu ứng mù. Có một sự quan tâm tăng dần về siêu hình học của y học, đặc biệt là ý niệm về nhân quả sử dụng trong y học. Các nhà triết học về y khoa có thể không quan tâm tới việc làm thế nào để phổ biến các tri thức y khoa, nhưng lại quan tâm về bản chất của hiện tượng đó. Nhân quả được quan tâm bởi vì mục đích của các nghiên cứu y học là thiết lập mối quan hệ nhân quả, ví dụ cái gì gây nên bệnh tật hay cái gì khiến người ta khỏe mạnh.

Triết học về tâm lý học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về tâm lý học đề cập đến những nền tảng triết lý của tâm lý học tân tiến. Một vài trong những yếu tố này là những chăm sóc nhận thức luận tương quan đến phương pháp luận của nghiên cứu và điều tra tâm lý học. Lấy ví dụ, liệu chiêu thức tốt nhất để nghiên cứu và điều tra tâm lý học có phải là chỉ tập trung chuyên sâu vào hành vi, phản ứng đáp trả tới kích thích của thiên nhiên và môi trường bên ngoài hay là những nhà tâm lý học nên tập trung chuyên sâu vào những tri giác niềm tin và những quy trình tư duy ? Nếu là cái sau, thì một thắc mắc quan trọng là làm thế nào những kinh nghiệm tay nghề bên trong của người khác hoàn toàn có thể thống kê giám sát. Sự tự thuật về cảm xúc và niềm tin ( của thân chủ ) hoàn toàn có thể không đáng an toàn và đáng tin cậy, bởi ngay cả trong trường hợp không có động cơ nào để thân chủ cố ý nói dối trong những câu vấn đáp của họ, việc tự lừa dối hay trí nhớ có tinh lọc hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến quyền lợi của họ. Ngay cả trong trường hợp của những tự thuật đúng mực, thì làm thế nào những phản ứng khác nhau hoàn toàn có thể được so sánh giữa những cá thể khác nhau ? Ngay cả khi hai cá thể vấn đáp giống nhau tới một thắc mắc như là thang nhìn nhận Likert thì họ vẫn hoàn toàn có thể đang thưởng thức những thứ rất khác nhau .Một yếu tố khác của triết học về tâm lý học là những câu hỏi triết học về thực chất của tâm lý, não bộ và nhận thức, như thể một phần của khoa học nhận thức hoặc triết học về tâm lý. Lấy ví dụ, liệu có người có phải là những sinh vật lý trí ? Trong nghĩa nào thì con người có tự do ý chí, và nó tương quan như thế nào đến thưởng thức về sự lựa chọn ? Triết học về tâm lý học cũng theo dõi ngặt nghèo những nghiên cứu và điều tra đương đại được thực thi trong những nghành khoa học thần kinh nhận thức, tâm lý học tiến hóa và trí mưu trí tự tạo, đặt câu hỏi về việc liệu chúng hoàn toàn có thể được lý giải bằng tâm lý học hay không .

Triết học về tâm thần học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về kinh tế tài chính học[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học về khoa học xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Nguồn được dẫn[sửa|sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category: Khoa Học