giáo trình kinh tế công cộng trường đại học thương mại – TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI THUONGMAI – StuDocu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI

THUONGMAI UNIVERSITY

Chủ biên: PGS. TS. Phạm Thị Tuệ

GIÁO TRÌNH

KINH TẾ CÔNG CỘNG

NHÀ XUẤT BẢN HÀ NỘI – 2019

Chương 3 : Thất bại của thị trường và giải pháp của chính phủ nước nhà ( do ThS. Ngô Hải Thanh biên soạn )Chương 4 : Phân phối lại thu nhập và bảo vệ công minh xã hội ( do PGS. TS. Phạm Thị Tuệ và ThS. Ngô Hải Thanh biên soạn ) Chương 5 : Công cụ can thiệp hầu hết của chính phủ nước nhà vào nền kinh tế ( do PGS. TS. Phạm Thị Tuệ biên soạn ) .

Chương 6: Lựa chọn công cộng (do PGS. TS. Phạm Thị Tuệ và TS.
Nguyễn Duy Đạt biên soạn)

Trong quy trình biên soạn, tập thể tác giả đã bám sát nội dung chương trình khung của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đồng thời tìm hiểu thêm một số ít giáo trình Kinh tế công cộng trong và ngoài nước đang được sử dụng thoáng đãng .Mặc dù tập thể tác giả đã rất cố gắng nỗ lực, nhưng do biên soạn lần đầu nên khó tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Tập thể tác giả rất mong nhận được quan điểm góp phần của những nhà khoa học, của bạn đọc để giáo trình ngày càng triển khai xong hơnThay mặt nhóm biên soạn PGS. TS. PHẠM THỊ TUỆ

CHƯƠNG 1

NHẬP MÔN KINH TẾ CÔNG CỘNG

Chương nhập môn kinh tế công cộng sẽ giúp người học vấn đáp thắc mắc : khi nào nhà nước can thiệp vào nền kinh tế, nhà nước can thiệp vào nền kinh tế bằng cách nào và tại sao nhà nước lại can thiệp vào nền kinh tế bằng cách đó. Vì vậy những nội dung chính của chương sẽ là : ( 1 ) mối quan hệ giữa nhà nước và thị trường trong nền kinh tế ; ( 2 ) những quan điểm của những phe phái kinh tế về vai trò của nhà nước ; ( 3 ) tính năng của nhà nước để tương hỗ thị trường ; ( 4 ) những nguyên tắc và hạn chế của nhà nước khi can thiệp vào nền kinh tế .

1. Vai trò, chức năng của nhà nước trong nền kinh tế
1.1. Nhà nước và thị trường
Trong nền kinh tế, phần lớn các quyết định của các tác nhân thường
được thực hiện trên thị trường. Thị trường là tổ chức hoặc thể chế có
chức năng điều phối sản xuất và tiêu dùng các hàng hoá và dịch vụ thông
qua các giao dịch kinh tế tự nguyện. Khi tham gia vào thị trường, theo A.
Smith, mỗi tác nhân đều bị chi phối bởi “bàn tay vô hình”, bàn tay vô
hình của thị trường sẽ điều khiển các tác nhân theo đuổi lợi ích của bản
thân, qua đó mà nền kinh tế đạt kết quả phân bổ nguồn lực tối ưu. Ví dụ
trong nền kinh tế giản đơn gồm hai tác nhân là hộ gia đình và doanh
nghiệp; hộ gia đình với tư cách là người tiêu dùng luôn theo đuổi mục
tiêu tối đa hoá lợi ích; doanh nghiệp với tư cách là người sản xuất luôn
theo đuổi mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận; nhờ sự dẫn dắt của động cơ lợi
ích nên khi các tác nhân hành động để đạt tới lợi ích cá nhân thì cũng làm
cho nền kinh tế sản xuất ra mức sản lượng hiệu quả, nhờ thế mà xã hội
đạt lợi ích tối đa. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo và động cơ lợi ích của
các cá nhân sẽ tự nó hướng thị trường tới sự phân bổ hiệu quả các nguồn
lực trong nền kinh tế. Nhưng trên thực tế, không có nền kinh tế nào thực
sự hoàn toàn là thế giới lý tưởng của bàn tay vô hình, mỗi nền kinh tế đều

qua phương tiện đi lại thi hành của một chính phủ nước nhà có tổ chức triển khai ” 1. Như vậy nói tới Nhà nước là nói tới mạng lưới hệ thống chính trị gồm có những cơ quan quyền lực lớn, thường là cơ quan lập pháp ( Quốc hội ), cơ quan hành pháp ( nhà nước ) và cơ quan tư pháp ( Toà án ). Trong khi đó chính phủ nước nhà chỉ là cơ quan hành pháp, cơ quan có công dụng điều hành quản lý quốc gia theo hiến pháp .Nhà nước là một tổ chức triển khai đặc biệt quan trọng của quyền lực tối cao chính trị, một cỗ máy chuyên làm trách nhiệm cưỡng chế và thực thi những công dụng quản trị đặc biệt quan trọng nhằm mục đích duy trì trật tự xã hội. Đồng thời, nhà nước còn là một tổ chức triển khai quyền lực tối cao công, là phương pháp tổ chức triển khai bảo vệ quyền lợi chung của xã hội. Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước, nhà nước là cơ quan hành pháp của Quốc hội, cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nhà nước. nhà nước nắm quyền quản lý mọi mặt đời sống, kinh tế, xã hội của quốc gia, từ cung ứng ngân sách, thực thi tiềm năng tăng trưởng, không thay đổi kinh tế vĩ mô, đưa ra những chủ trương tác động ảnh hưởng đến phân chia nguồn lực trong nền kinh tế. nhà nước là TT của cỗ máy nhà nước, có tính năng cơ bản là thực thi Hiến pháp và pháp lý, hoạch định và quản lý chủ trương vương quốc, quản trị hiệu suất cao nền kinh tế .Mặc dù hai thuật ngữ “ nhà nước ” và “ cơ quan chính phủ ” thường được dùng với những mục tiêu khác nhau, trong những toàn cảnh khác nhau nhưng trong Kinh tế học công cộng, nhà nước và chính phủ nước nhà hoàn toàn có thể dùng sửa chữa thay thế nhau, theo nghĩa là chủ thể thực thi quyền lực tối cao, can thiệp vào nền kinh tế .Trong nền kinh tế, nhà nước hay cơ quan chính phủ cần thực thi những vai trò như :

• Cung cấp khung khổ pháp lý rõ ràng, có hiệu lực thực thi hiện hành và tương thích với yên cầu của cơ chế thị trường ;
• Kiến tạo và bảo vệ môi trường tự nhiên vĩ mô không thay đổi, khuyến khích kinh doanh thương mại ;
• Cung cấp kiến trúc ( gồm hạ tầng “ cứng ” – giao thông vận tải vận tải đường bộ, phân phối điện nước … và hạ tầng “ mềm ” – dịch vụ thông tin, bưu chính viễn thông, kinh tế tài chính … ) cũng như những dịch vụ và hàng hoá công cộng ( chăm nom sức khoẻ, giáo dục đào tạo và giảng dạy, bảo vệ thiên nhiên và môi trường … ) .

1

Ngân hàng quốc tế, Nhà nước trong một quốc tế đang quy đổi, Nhà xuất bản Chính trị vương quốc, 1998, tr 29

• Hỗ trợ nhóm người nghèo các điều kiện tối thiểu để tham gia thị
  trường bình đẳng.
  Như vậy, thị trường và nhà nước với những vai trò trên hợp thành
  những yếu tố cơ bản tạo nên khung thể chế chung của mọi nền kinh tế thị
  trường. Chúng hình thành một tổng thể, quy định lẫn nhau, thiếu bất cứ
  yếu tố nào trong số đó đều không thể có nền kinh tế thị trường bình
  thường, vận hành hiệu quả. Tuy nhiên, trong mỗi nền kinh tế, tuỳ theo
  các điều kiện phát triển cụ thể, ở các giai đoạn khác nhau mà vai trò, vị
  trí và chức năng của từng yếu tố không hoàn toàn giống nhau, vai trò thị
  trường được đề cao hoặc vai trò của nhà nước được đề cao. Lịch sử phát
  triển của kinh tế thị trường từ thế kỷ XV đến nay cho thấy luôn tồn tại
  một mối quan hệ rất cơ bản giữa một bên là thị trường và một bên là nhà
  nước, nhưng bản thân mối quan hệ cơ bản này không hề tồn tại trong
  trạng thái tĩnh mà nó liên tục vận động, biến đổi trong các không gian
  kinh tế cũng như các giai đoạn khác nhau.

Cho đến nay, mặc dù đã tồn tại nhiều dạng thức kinh tế thị trường
khác nhau nhưng trên thực tế chưa bao giờ tồn tại kiểu kinh tế thị trường
hoàn toàn không có nhà nước, thoát ly khỏi nhà nước. Nhà nước luôn là
một bộ phận hữu cơ nằm trong cấu trúc tổng thể của kinh tế thị trường.
Sự tồn tại của nhà nước trong cấu trúc đó là một tất yếu kinh tế, tất yếu
lịch sử, ở đó, nhà nước vừa có thể là một chủ thể sở hữu, bên cạnh những
chủ thể sở hữu khác, đồng thời là một chủ thể quản lý. Sự khác biệt giữa
các giai đoạn lịch sử và các quốc gia chỉ ở chỗ tính chất của nhà nước
như thế nào, cách thức can thiệp, quản lý điều tiết và hệ quả của sự can
thiệp này ra sao đối với nền kinh tế.
1.1. Quan điểm của các trường phái kinh tế về vai trò của Nhà nước
1.1.2. Quan điểm của trường phái Cổ điển và Tân cổ điển
Trường phái kinh tế học Cổ điển mà đại diện là nhà kinh tế học
Adam Smith với lý thuyết “Bàn tay vô hình”, theo A. Smith thì “bàn tay
vô hình” có nghĩa là trong nền kinh tế thị trường, các cá nhân tham gia
thị trường luôn tìm cách tối đa hóa lợi ích của cá nhân mình.

Ông tôn vinh vai trò điều tiết thị trường của bàn tay vô hình dung và cho rằng, sự tự do tự nhiên đã sản sinh ra một mạng lưới hệ thống điều tiết những quan hệ và những quyền lợi thị trường đơn thuần và rõ ràng. Theo đó, khi chạy theo quyền lợi cánghĩa – cho rằng kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa là quy mô kinh tế tự động hóa tăng trưởng, không có khủng hoảng cục bộ và thất nghiệp. Đồng thời Keynes đã nêu ra quan điểm mới về khủng hoảng cục bộ, thất nghiệp và vai trò điều tiết kinh tế của Nhà nước. Theo Keynes, sở dĩ có khủng hoảng cục bộ và thất nghiệp là do thiếu sự can thiệp của Nhà nước vào nền kinh tế, kinh tế thị trường không có năng lực tự điều tiết tuyệt đối và vô hạn như quan điểm của phe phái Cổ điển và Tân cổ xưa. Bởi vì bị thôi thúc bởi động cơ doanh thu, những doanh nghiệp khi tham gia thương trường đã không ngừng triển khai nâng cấp cải tiến và nâng cao trình độ công nghệ tiên tiến, trình độ quản trị lao động, quản trị sản xuất kinh doanh thương mại để cung ứng ngày càng tốt hơn nhu yếu của người mua. Bên cạnh những giám sát để nâng cao năng lực kinh doanh thương mại một cách chính đáng, còn phát sinh những hành vi không lành mạnh trong cạnh tranh đối đầu nhằm mục đích hủy hoại đối thủ cạnh tranh để sở hữu vị trí thống trị thị trường, bằng nhiều thủ đoạn chiếm đoạt thị trường của người khác một cách bất chính, lừa dối người mua để trục lợi … Những biểu lộ không lành mạnh ấy, làm ô nhiễm thiên nhiên và môi trường kinh doanh thương mại của thị trường, đó cũng là mặt trái của cạnh tranh đối đầu tự do và sự bất lực của bàn tay vô hình dung trong việc điều tiết nền kinh tế. Do vậy, nhà nước cần can thiệp nhằm mục đích duy trì trật tự, hạn chế những khuyết tật mà tự do cạnh tranh đối đầu gây ra, ngăn ngừa năng lực lạm dụng quyền lực tối cao thị trường của những doanh nghiệp. Đồng thời để thôi thúc tăng trưởng không thay đổi thì nhà nước cần trực tiếp điều tiết nền kinh tế, phương pháp điều tiết là trải qua những chương trình công cộng, để kích thích và duy trì vận tốc ngày càng tăng không thay đổi của tổng cầu. Như vậy, giữa Keynes và phe phái Tân cổ xưa, có sự khác nhau cơ bản trong ý niệm về vai trò của nhà nước. Nếu Tân cổ xưa cho rằng nhà nước chỉ có vai trò tạo lập môi trường tự nhiên cạnh tranh đối đầu và thị trường tự điều tiết nền kinh tế thì Keynes khẳng định chắc chắn, nhà nước ngoài vai trò tạo lập môi trường tự nhiên cạnh tranh đối đầu, còn phải trực tiếp điều tiết để nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng cục bộ, thất nghiệp và suy thoái và khủng hoảng. 1.1.2. Quan điểm của chủ nghĩa tự do mới Lý luận kinh tế của chủ nghĩa tự do mới một mặt thừa kế quan điểm truyền thống lịch sử của phe phái Cổ điển, tôn vinh tư tưởng tự do kinh tế, nhấn mạnh vấn đề bản năng tự điều tiết của những quan hệ thị trường như một thuộc tínhtự nhiên. Mặt khác, phe phái này lại muốn kiến thiết xây dựng một hệ thống lý thuyết mới nhằm mục đích điều tiết nền kinh tế thị trường văn minh một cách có hiệu suất cao hơn trên cơ sở khai thác những vấn đề của những phe phái phi cổ xưa. Theo Chủ nghĩa tự do mới, nền kinh tế thị trường văn minh có năng lực tự điều tiết cao, do vậy sự can thiệp của chính phủ nước nhà vào tiến trình hoạt động giải trí của thị trường là thiết yếu nhưng cũng chỉ nên số lượng giới hạn theo mục tiêu “ thị trường nhiều hơn, nhà nước can thiệp ít hơn. ” Trào lưu Tự do mới Open ở nhiều nước tư bản với những tên gọi khác nhau, trong đó nổi bật là những khuynh hướng ở Mỹ và ở Đức. Lý thuyết tự do kinh tế ở Mỹ bộc lộ thành nhiều trào lưu đơn cử với những tên gọi khác nhau. Trong đó điển hình nổi bật là phái Trọng tiền, phái Trọng cung, và phái Kinh tế vĩ mô mong đợi hài hòa và hợp lý. Phái Trọng tiền ( còn gọi là phái Chicago ) đứng đầu là Milton Friedman đã cổ vũ nhiệt tình cho một nền kinh tế thị trường tự do không có sự can thiệp của chính phủ nước nhà. Theo phái Trọng tiền, sự can thiệp của nhà nước thường phá vỡ những cân đối tự nhiên của thị trường – do vậy có hại cho nền kinh tế … Milton Friedman chủ trương để cho kinh tế thị trường tự do điều tiết, nhà nước can thiệp chỉ làm xấu thêm tình hình của thị trường, vì nếu thị trường có khuyết tật thì bản thân nhà nước cũng có khuyết tật của nó .Một số đại biểu khác thì khẳng định chắc chắn trong nền kinh tế thị trường tân tiến, không hề bác bỏ nhà nước, nhưng họ yên cầu nhà nước phải điều tiết, kiểm soát và điều chỉnh nền kinh tế theo những qui tắc có tính chuẩn mực đồng thời nhất quyết phản đối cách điều tiết theo kiểu tuỳ hứng của những chủ thể quản trị. Họ cho rằng, điều tiết thiếu chuẩn mực là một khuynh hướng khó tránh khỏi, vì khi phát hành những quyết định hành động quản trị, cơ quan chính phủ thường thiên về quyền lợi của bản thân mình hơn là quyền lợi của dân chúng. Chính thế cho nên, cần xác lập một mạng lưới hệ thống nguyên tắc của chủ trương và những nguyên tắc này phải mang tính khách quan, độc lập với ý muốn chủ quan của cơ quan chính phủ. Phái Trọng cung thì cho rằng, nguyên do làm nền kinh tế Mỹ suy yếu cả ở trong nước và trên thị trường quốc tế những năm 1970 nằm ngay trong chủ trương kinh tế của nhà nước Mỹ. M. Feldstein khẳng định chắc chắn

đối đầu, không đi ngược lại thị trường, nhằm sửa chữa được các thất bại
thị trường và đảm bảo không thay thế các thất bại thị trường bằng các
thất bại của nhà nước.
Từ việc hệ thống hóa cách tiếp cận của một số trường phái kinh tế
lớn về vai trò của nhà nước, có thế thấy rằng các trường phái kinh tế lớn
trong lịch sử học thuyết kinh tế đều đề cập đến vai trò của nhà nước trong
nền kinh tế thị trường nhưng không có một khuôn mẫu lý thuyết nào
mang tính vạn năng có thể giải quyết trọn vẹn mọi tình huống mối quan
hệ nhà nước- thị trường cũng như liều lượng can thiệp của nhà nước vào
thị trường. Lịch sử phát triển của kinh tế thị trường minh chứng rõ sự
thay đổi của các lý thuyết kinh tế thống trị gắn với các chu kỳ của nền
kinh tế: khi nền kinh tế bị khủng hoảng, thị trường tự do không tự điều
tiết được nền kinh tế thì lý thuyết Keynes được đề cao. Còn khi nền kinh
tế trì trệ kéo dài do nhà nước can thiệp quá mức, kìm hãm tính năng động
của các lực lượng thị trường thì lúc đó, lý thuyết “bàn tay vô hình” và
trường phái Tân cổ điển phục hồi trở lại và chiếm ưu thế. Vai trò nhà
nước ở các quốc gia khác nhau hoặc trong những giai đoạn phát triển
khác nhau sẽ khác nhau vì phụ thuộc vào sự phát triển của bản thân thị
trường, sự đồng bộ của thể chế thị trường và môi trường kinh tế vĩ mô.
Khi đó sự can thiệp của Nhà nước vào thị trường sẽ khác nhau ở mức độ,
phạm vi và phương thức can thiệp nhằm đảm bảo tính hiệu quả, tính công
bằng và ổn định của nền kinh tế.
1.1. Chức năng của nhà nước trong nền kinh tế
Từ thời cổ đại, vai trò kinh tế của Nhà nước đã được nghiên cứu dưới
nhiều góc độ khác nhau như chính trị học, triết học, luật học, thể hiện qua
các quan điểm của các nhà triết học Hy Lạp, La Mã, như Aritxtốt,
Platôn,… Khi chủ nghĩa tư bản phát triển, nhiều lý thuyết kinh tế học
chính trị đã đi sâu tìm hiểu về cơ chế tác dụng của Nhà nước đối với nền
kinh tế, trong đó tiêu biểu như: A. Smith về nền kinh tế tự do, lý thuyết
của Keynes về nền kinh tế có sự điều tiết của nhà nước, lý thuyết của A.
Samuelson về nền kinh tế hỗn hợp. Lịch sử đã chứng minh các nền kinh
tế thị trường thành công đều không phát triển một cách tự phát mà cần có
sự can thiệp và hỗ trợ từ phía Nhà nước, vì vậy vai trò “bàn tay hữu

hình ” của Nhà nước ngày càng biểu lộ rõ và trở thành yếu tố không hề thiếu so với nền kinh tế. Về công dụng của nhà nước, có 3 phe phái : Trường phái thứ nhất cho rằng nhà nước chỉ bảo vệ tính năng tối thiểu, còn để thị trường tự điều tiết, tức là vai trò nhà nước nhỏ và thị trường lớn. Gắn với phe phái này là quan điểm của A. Smith và những nhà kinh tế theo phe phái cổ xưa với quy mô “ Nhà nước tối thiểu ”. Trường phái thứ hai ủng hộ có một nhà nước lớn, can thiệp vào điều tiết sản xuất và tiêu dùng trên thị trường, tức là vai trò nhà nước lớn, cơ quan chính phủ can thiệp vào thị trường nhiều hơn, thị trường tự điều tiết trải qua cạnh trạnh ít hơn. Gắn với phe phái này là quan điểm của Keynes và phe phái Keynes. Trường phái thứ ba cho rằng cần phải phối hợp hài hòa và hợp lý giữa nhà nước và thị trường ; Nhà nước nên đóng vai trò dẫn dắt, thôi thúc và tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho thị trường và thị trường tự do phân chia nguồn lực. Gắn với phe phái này là triết lý của A. Samuelson về nền kinh tế hỗn hợp, trong đó nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, xu thế theo quy luật thị trường trong phân chia nguồn lực, thị trường thực thi phân chia nguồn lực ; tức là nhà nước và thị trường tương tác với nhau, bổ trợ cho nhau trong phân chia nguồn lực. Các phe phái khác nhau xuất phát từ sự tăng trưởng ở những mức độ khác nhau của bản thân thị trường và nhà nước. Trên trong thực tiễn, không hề có nền kinh tế chỉ với thị trường cạnh tranh đối đầu, tự điều tiết ; nhưng đồng thời, cũng không có nền kinh tế mà thị trường hoạt động giải trí trọn vẹn dưới sự can thiệp, điều tiết của nhà nước. Thị trường hoàn thành xong và hoạt động giải trí có hiệu suất cao không hề thiếu được một nhà nước mạnh, có hiệu lực hiện hành và hiệu suất cao ; ngược lại, thị trường kém tăng trưởng, méo mó, nhiều khuyết tật và hoạt động giải trí không hiệu suất cao một phần nhiều là do nhà nước thực thi chưa đúng vai trò và tính năng của mình, hoạt động giải trí kém hiệu lực thực thi hiện hành và hiệu suất cao .doanh ; tức là tự do quyết định hành động sản xuất cái gì, sản xuất bao nhiêu, sản xuất như thế nào, tự do quyết định giá và trao đổi theo cung và cầu thị trường .

• thị trường phải cạnh tranh đối đầu công minh và có trật tự ; độc quyền phải được trấn áp có hiệu suất cao ; cạnh tranh đối đầu không công minh, không lành mạnh phải bị trừng phạt và loại trừ. Mỗi chủ thể thị trường ( dù đó là người sản xuất hay người tiêu dùng, dù đó là thuộc khu vực công hay khu vực tư … ) đều phải đương đầu với cạnh tranh đối đầu công minh, bình đẳng trong lựa chọn và trao đổi, mua và bán với chủ thể khác .

• Tự do kinh doanh và cạnh tranh thị trường công bằng và có trật tự là
  hai yếu tố cơ bản chi phối phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế, chi phối sự
  lựa chọn của các chủ thể thị trường.

  Xem thêm: Thùng Rác Công Cộng Chất Lượng Tốt Số #1 – Giao Hàng Nhanh 2H

• Giá cả toàn bộ những loại sản phẩm & hàng hóa, dịch vụ và những yếu tố sản xuất ( vốn, đất đai, lao động, tài nguyên vạn vật thiên nhiên ) đều được quyết định hành động dựa trên khan hiếm nguồn lực, cạnh tranh đối đầu và quan hệ cung – cầu của thị trường .
• Cuối cùng là thiên nhiên và môi trường cạnh tranh đối đầu bảo vệ cạnh tranh đối đầu công minh, khách quan dựa trên hiệu suất, chất lượng và hiệu suất cao. Doanh nghiệp, cá thể năng động, phát minh sáng tạo, tìm kiếm những phương pháp tương thích ngày càng tăng được hiệu suất lao động, sử dụng những nguồn lực hiệu suất cao … thì doanh nghiệp, cá thể đó sẽ thắng thế trong cạnh tranh đối đầu. Các doanh nghiệp, cá thể không cạnh tranh đối đầu được sẽ bị thị trường đào thải để nhường chỗ, nhường thời cơ kinh doanh thương mại cho những doanh nghiệp, cá thể khác .

Trong nền kinh tế đó, nhà nước cũng cần bảo vệ tốt những vai trò sau để tương hỗ thị trường hoạt động giải trí tốt nhất :

• Quản lý và duy trì không thay đổi kinh tế vĩ mô .
• Thiết lập khung khổ pháp lý và cỗ máy thực thi nhằm mục đích xác lập rõ ràng, đơn cử quyền sở hữu tài sản và bảo vệ có hiệu suất cao quyền sở hữu tài sản .
• Khắc phục khiếm khuyết, thất bại của thị trường ; đồng thời, không làm cho thị trường hoạt động giải trí một cách méo mó, rơi lệch .
• Phân phối lại thu nhập nhằm mục đích giảm bớt bất công, bất bình đẳng trong xã hội .
• Tổ chức đáp ứng những loại dịch vụ công ích, dịch vụ xã hội thiết yếu và thực thi những trách nhiệm xã hội khác .

Thị Trường, dù tăng trưởng ở quá trình nào cũng luôn sống sót 3 khuyếttật cố hữu, gắn liền với thực chất của nó : ( 1 ) luôn luôn xảy ra khủng hoảng thừa hoặc thiếu do “ bàn tay vô hình dung ” ; ( 2 ) quy luật cạnh tranh đối đầu và động cơ doanh thu thường dẫn đến thực trạng quyền lợi doanh nghiệp lớn hơn quyền lợi vương quốc, quyền lợi hội đồng ; ( 3 ) kinh tế thị trường là quy mô làm giàu cho thiểu số. Vì thế vai trò của nhà nước là hạn chế tác động xấu đi thấp nhất của 3 “ khuyết tật ” trên .Theo Ngân hàng quốc tế, nhà nước có hai công dụng cơ bản là xử lý thất bại thị trường và cải thiện sự công minh nhằm mục đích nâng cao phúc lợi xã hội. Thất bại thị trường nói đến một tập hợp điều kiện kèm theo mà trong đó nền kinh tế thị trường không phân chia được tài nguyên một cách có hiệu suất cao. Có rất nhiều nguyên do gây ra thất bại thị trường và nhiều mức độ thất bại khác nhau, vì thế nhà nước sẽ can thiệp vào thị trường với nhiều mức độ khác nhau và với những công cụ khác nhau .

Bảng 1: Các chức năng của nhà nước
Giải quyết
thất bại thị trường

Cải thiện
sự công bằng
Chức năng
tối thiểu

• Cung cấp hàng hoá công cộng thuần tuý : quốc phòng, bảo mật an ninh .
• Cung cấp bộ khung lao lý và thể chế bảo vệ cạnh tranh đối đầu công minh
• Bảo vệ người nghèo
• Các chương trình giảm nghèo

Chức năng
trung gian

• Khắc phục ngoại ứng: giáo dục cơ
  bản, bảo vệ môi trường
• Điều tiết độc quyền
• Khắc phục tình trạng thông tin
  không hoàn hảo

Cung cấp dịch vụ bảo hiểm xã hội : lương hưu, trợ cấp, bảo hiểm thất nghiệp

Chức năng
phát triển

Phối hợp với thị trường, thôi thúc sự tăng trưởng những thị trường trải qua chủ trương công nghiệp và kinh tế tài chính tích cực .

Phân phối lại tài sản

Nguồn : Ngân hàng quốc tế, Nhà nước trong một quốc tế đang quy đổi, Nhà xuất bản Chính trị vương quốc, 1998. Một nền kinh tế thường được phân loại một cách đơn thuần thành 3 khu vực : chính phủ nước nhà, doanh nghiệp và hộ mái ấm gia đình. Khu vực hộ mái ấm gia đình và doanh nghiệp thanh toán giao dịch với nhau trải qua thị trường sản phẩm & hàng hóa, dịch vụ

phóng, miền Nam vẫn tiếp tục cuộc kháng chiến chống xâm lược và đấu
tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Tháng 4/1975, đất
nước hoàn toàn giải phóng, Việt Nam bước sang một giai đoạn phát triển
mới – giai đoạn cả nước quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội.
Có thể điểm lại các giai đoạn và việc giải quyết mối quan hệ giữa
nhà nước với thị trường trong nền kinh tế ở Việt Nam như sau:
Giai đoạn 1975 – 1986 :
Đây là thời kỳ áp dụng mô hình kinh tế chỉ huy (kế hoạch hóa tập
trung). Nền kinh tế chỉ huy (command economy) : (hay còn gọi là nền
kinh tế tập trung), là nền kinh tế mà nhà nước là người quyết định mọi
vấn đề như đất nước sản xuất loại hàng hóa và dịch vụ gì, sản lượng bao
nhiêu, giá bán như thế nào, và hình thức phân phối ra sao. Trong nền
kinh tế, mọi nguồn lực đầu vào đều thuộc nhà nước, việc phân bổ các
nguồn lực dựa trên kế hoạch và định hướng phát triển. Vào những năm
đầu của thế kỉ 20, nền kinh tế chỉ huy rất phổ biến, tuy nhiên về sau đã
thể hiện tính không hiệu quả nên hầu hết đã bị thay thế dần dần.
Nền kinh tế chỉ huy coi nhẹ vai trò của thị trường và cơ chế điều tiết
của thị trường mà coi trọng vai trò của nhà nước với công cụ kế hoạch
hóa là đặc trưng quan trọng nhất của kinh tế chỉ huy, phân bổ mọi nguồn
lực theo kế hoạch là chủ yếu; coi thị trường chỉ là một công cụ thứ yếu
bổ sung cho kế hoạch.
Trong nền kinh tế, nhà nước quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh
lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh chi tiết từ trên
xuống dưới. Các doanh nghiệp hoạt động trên cơ sở các quyết định của
cơ quan nhà nước có thẩm quyền và các chỉ tiêu pháp lệnh được giao. Tất
cả quyết định sản xuất, nguồn vật tư, tiền vốn, định giá sản phẩm, tổ chức
bộ máy, nhân sự, tiền lương… đều do các cấp có thẩm quyền quyết định.
Nhà nước giao chỉ tiêu kế hoạch, cấp phát vốn, vật tư cho doanh nghiệp,
doanh nghiệp giao nộp sản phẩm cho nhà nước, lỗ thì nhà nước bù, lãi thì
nhà nước thu. Thực chất nhà nước làm thay chức năng kinh doanh của
doanh nghiệp, doanh nghiệp trở nên thụ động, không có quyền tự chủ và
cũng không bị ràng buộc trách nhiệm với kết quả sản xuất.
Quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ, cơ chế thị trường không phát
huy tác dụng, nhà nước quản lý kinh tế thông qua chế độ “cấp phát – giao

nộp ”. Hạch toán kinh tế chỉ là hình thức vì quy trình sản xuất theo chính sách cấp phép – giao nộp thì nhà nước quyết định hành động giá trị gia tài, thiết bị, vật tư, sản phẩm & hàng hóa, giá nguồn vào, đầu ra. Quá trình lưu thông, phân phối hàng hoá trải qua chính sách tem phiếu ( tiền lương hiện vật ), Nhà nước lao lý chính sách phân phối vật phẩm tiêu dùng cho cán bộ, công nhân viên, công nhân theo định mức qua hình thức tem phiếu với mức giá “ tượng trưng ” thấp hơn nhiều so với mức giá trên thị trường. Trong thời kỳ kinh tế còn tăng trưởng hầu hết theo chiều rộng thì nền kinh tế chỉ huy có công dụng nhất định, nó được cho phép tập trung chuyên sâu tối đa những nguồn lực kinh tế vào mục tiêu hầu hết trong từng tiến trình và điều kiện kèm theo đơn cử, đặc biệt quan trọng trong điều kiện kèm theo cuộc chiến tranh hoặc một quá trình đặc biệt quan trọng trong quy trình tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, nền kinh tế này thủ tiêu cạnh tranh đối đầu, không tôn trọng quy luật thị trường nên triệt tiêu động lực kinh tế so với người lao động, không kích thích tính năng động, phát minh sáng tạo của những đơn vị chức năng sản xuất, kinh doanh thương mại, ngưng trệ tân tiến khoa học – công nghệ. Giai đoạn 1986 – nay : Công cuộc thay đổi tổng lực nền kinh tế Nước Ta do Đảng khởi xướng và chỉ huy thực thi mở màn từ năm 1986 chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung chuyên sâu sang quy mô nền kinh tế sản phẩm & hàng hóa nhiều thành phần, quản lý và vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản trị của Nhà nước theo khuynh hướng XHCN. Trước hết, đó là sự biến hóa cơ bản ý niệm về công dụng của nhà nước trong nền kinh tế. Nếu Đại hội đại biểu toàn nước lần thứ VII chỉ dừng lại ở mức độ xác lập trách nhiệm : “ Bộ máy nhà nước từng bước chuyển sang công dụng quản trị nhà nước, khắc phục dần sự can thiệp vào điều hành kinh doanh … ” thì đến Đại hội VIII, quan điểm này được cụ thể hóa hơn : “ Nhà nước khuynh hướng tăng trưởng, trực tiếp góp vốn đầu tư vào một số ít nghành nghề dịch vụ, thiết lập khuôn khổ pháp lý, kiến thiết xây dựng chủ trương đồng điệu, phân phối lại thu nhập, hạn chế xấu đi của cơ chế thị trường ”. Đến Đại hội lần thứ IX, Đảng ta chứng minh và khẳng định “ tăng trưởng nền kinh tế thị trường khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, coi đó là đường lối kế hoạch đồng nhất trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Nước Ta ” và xác lập rõ khuynh hướng thay đổi chủ trương cơ bản là : “ Tiếp tục thay đổi những công cụ quản trị vĩ mô của nhà nước so với nền kinh tế. Đổi mới hơn

Source: https://vh2.com.vn
Category: Công Cộng