Xu hướng phát triển dịch vụ công cộng – Hội Kiến Trúc Sư Việt Nam

Hệ thống dịch vụ công cộng (DVCC) đô thị và nông thôn luôn là thước đo chất lượng sống của các thời kỳ văn minh. Những quan điểm tiến bộ nhất hiện nay đều coi đây là thành phần cơ bản của cấu trúc kinh tế – xã hội đô thị, vận hành theo kinh tế thị trường.

Ở Việt Nam, càng quan trọng hơn bởi đô thị hoá và khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, rất nhiều DVCC vừa mang thuộc tính thị trường lại vừa mang thuộc tính Giao hàng. Đô thị Việt Nam dù mới chỉ ở quy trình tiến độ đầu của quy trình tăng trưởng nhưng tất cả chúng ta đã nhìn thấy sự thất bại của mạng lưới hệ thống mô hình tầng bậc và đơn tính năng trong những khu công trình dịch vụ công cộng. Mặt khác, việc đồng ý cơ chế thị trường cũng dẫn tới sự phá sản tất yếu của Hệ thống dịch vụ công cộng theo tầng bậc đang vẫn được vận dụng trong những nguyên tắc của phong cách thiết kế quy hoạch lúc bấy giờ ở Việt Nam. Chính vì thế, quy trình quy hoạch thiết kế xây dựng đô thị và chỉnh trang đô thị rất cần có sự nhìn nhận khách quan về thực tiễn và những xu thế tăng trưởng mạng lưới hệ thống DVCC cũng như những khái niệm và cách tiếp cận mới nhằm mục đích kiến thiết xây dựng những Trung tâm đô thị mê hoặc, tiện ích gắn với chất lượng đô thị và chất lượng sống của dân cư .

Dịch vụ công cộng – Thước đo chất lượng sống

Trong thời kỳ đang hiện đại hoá này, cấu trúc hệ thống DVCC đô thị đã được phân thành hai nhóm chính, nằm trong cấu trúc của hai hệ thống: (1) Hệ thống dịch vụ sản xuất công nghiệp – dịch vụ và (2) Hệ thống dịch vụ công cộng xã hội (Đô thị và các vùng ảnh hưởng) để tổ chức không gian DVCC thích ứng với chúng.

Đối với nhóm ( 1 ) được hiểu là cấu trúc mạng lưới hệ thống DV cho hàng loạt những vùng công nghiệp và thiên nhiên và môi trường dịch vụ cho quy trình sản xuất. Cấu trúc DV ( 1 ) bao trùm luôn cả tập hợp những khu công trình sản xuất, mạng lưới hệ thống giao thông vận tải, thông tin liên lạc, nguồn năng lượng và cấp thoát nước cũng như mạng lưới hệ thống kỹ thuật môi trường tự nhiên .
Đối với nhóm ( 2 ) là nhóm cấu trúc – dịch vụ đời sống công cộng đô thị gồm có hàng loạt những vùng dân cư đô thị theo Lever địa phương, vương quốc. Chúng được xác lập theo mạng lưới của Hệ thống khoảng trống những Trung tâm DVCC ( Bao gồm 3 loại : Không gian kinh tế tài chính dịch vụ ; Không gian văn hoá và tiếp xúc hội đồng đô thị ; Không gian dân sự đô thị – Là khoảng trống của kinh tế tri thức ), và dưới nó là những tổng hợp kiến trúc DVCC đa năng hoá để cung ứng mọi nhu yếu đời sống dân cư. Nhóm ( 2 ) bao trùm hàng loạt tổ chức triển khai hoạt động giải trí sống dân cư như giao thông vận tải, thông tin liên lạc, tổ chức triển khai phân phối mẫu sản phẩm thiết yếu, tăng trưởng những tiện ích tác động ảnh hưởng trực tiếp đến người dân và góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng cơ sở vật chất DVCC. Đây cũng là nền tảng để những đô thị tân tiến trở nên tiện ích hơn, tăng chất lượng sống và làm ra tính đặc trưng. Đô thị đang trở thành xu thế lớn nhất để lựa chọn cư trú lâu dài hơn của những dân cư châu Á, đang quy đổi từ nền kinh tế tài chính nông nghiệp sang công nghiệp – dịch vụ như Việt Nam .

Không gian công cộng khu ĐTM Phú Mỹ Hưng, TpHCM
Các nước tăng trưởng như Mỹ, nước Australia, Nhật Bản, Nước Singapore đều đã kiến thiết xây dựng mạng lưới hệ thống TT DVCC phong phú và triển khai xong, là bộ mặt của đô thị tân tiến. Hệ thống này còn góp thêm phần thiết lập trật tự đô thị – vốn là kiểu cư trú ở tỷ lệ cao, đặc biệt quan trọng giảm ùn tắc giao thông vận tải trên cơ sở phân bổ hài hòa và hợp lý những điểm DVCC. Do vậy không thay đổi được mạng lưới hệ thống DVCC đô thị là không thay đổi dân cư tại chỗ và tạo được quan hệ hữu cơ giữa sản xuất – tiêu dùng và cung – cầu của thị trường, mà giữa chúng là sự quản lý và vận hành khôn khéo, hài hoà của chủ trương, góp vốn đầu tư và quản trị từ nhiều Lever nhằm mục đích tăng trưởng khoảng trống DVCC luôn phân phối nhu yếu ngày càng cao của đời sống tân tiến .
Theo kim chỉ nan, những đô thị sau văn minh chia mạng lưới hệ thống DVCC đô thị đơn cử hơn với những cấu trúc DVCC đơn vị chức năng cơ bản, được thống kê giám sát theo : Quỹ thời hạn – Làm việc và nghỉ ngơi, đi lại ; Nhu cầu sống ; Nhu cầu sinh hóa. Từ những cấu trúc đơn vị chức năng cơ bản đó hoàn toàn có thể triển khai quy hoạch và tổ chức triển khai mạng lưới những Trung tâm DVCC đô thị và vùng đô thị một những khoa học .

Có 3 cấu trúc DVCC đơn vị cơ bản:

Nhóm A – Bao gồm các DVCC đời sống thiết yếu mà nguyên tắc cơ bản là: giảm thiểu thời gian đi lại cho hoạt động đời sống hàng ngày của dân cư như: Thực phẩm xã hội, DV đời sống, Buôn bán nhỏ, DV tiện ích công cộng, Giáo dục phổ thông (trường cấp I, II, nhà trẻ, mẫu giáo), DV hành chính phường, tài chính, tín dụng… trong bán kính phục vụ 400m và 5 – 10 phút đi bộ.

Nhóm B – Bao gồm các DVCC mà nguyên tắc cơ bản là “Thoả mãn tối đa nhu cầu tinh thần của người tiêu dùng trong thời gian tự do” theo chu kỳ ngày hoặc tuần như: DV Văn hoá và nghệ thuật, DV Thể thao, DV Giải trí du lịch, Giao tiếp cộng đồng…

Nhóm C – Bao gồm các DVCC mà nguyên tắc cơ bản là “Thực hiện sự cân bằng xã hội hoặc cân bằng sinh học, hồi phục thể chất cho con người ” như: DV sức khoẻ; Các nuôi dưỡng xã hội; Giáo dục cao đẳng, đại học; Thể thao, Giải trí và du lịch; các hoạt động xã hội dân sự…

Chất lượng sống tại các đô thị Việt Nam đang ở đâu?

Ở Việt Nam, mạng lưới hệ thống DVCC của những đô thị thời Pháp thuộc đã thừa kế những quy mô dịch vụ sinh sống nhỏ kiểu “ phố hàng ” của đô thị truyền thống lịch sử và thiết kế xây dựng được những Trung tâm công cộng mới theo kiểu đô thị phương Tây khá tương thích với quy mô dân số còn nhã nhặn lúc bấy giờ. Ví dụ như TP.HN đã có những Trung tâm Văn hoá, Giáo dục đào tạo ven bờ sông Hồng, Quảng trường Nhà hát lớn, Trung tâm Thương mại hồ Hoàn Kiếm, Trung tâm Chính trị – Hành pháp Ba Đình ở TP. Hà Nội. Các TT mới này vẫn song song sống sót với mạng lưới hệ thống dịch vụ đời sống kiểu “ phố hàng ” của dân cư địa phương tại khu 36 phố phường tạo ra sự đặc trưng rất riêng của thành phố này. Các Trung tâm công cộng kiểu này cũng được tăng trưởng ở Quận 1, Quận 3 tại TP.Hồ Chí Minh và tương tự như ở Hải Phòng Đất Cảng, Huế, Đà Lạt, Sa Pa … với những quy mô khác nhau. Hiện nay, những Trung tâm đô thị thời Pháp thuộc vẫn đóng vai trò chủ chốt trong đời sống công cộng như hành chính – hành pháp, thương mại, văn hoá, giáo dục … mà những khu đô thị mới lúc bấy giờ chưa theo kịp. Chúng đã tạo thành những thành phố lịch sử vẻ vang – di sản rất có giá trị của Việt Nam. Nhưng chúng cũng đang kêu cứu vì quá tải và có rủi ro tiềm ẩn bị phá vỡ cấu trúc vốn có, do nhiều nguyên do, trong đó có việc lạm dụng quá mức hiệu suất DVCC của chúng .

Sơ đồ cấu trúc Hệ thống Giao hàng
Hai dòng Giao hàng giữa Đô thị mang tính văn minh với Đô thị truyền thống cuội nguồn thời Pháp thuộc bổ trợ tương hỗ cho nhau hình thành mạng lưới hệ thống DVCC cho hơn hai vạn dân lúc đó và sau này là gần 1 triệu dân cư nội đô TP.HN ( trong thời bao cấp ) một cách thuận tiện và tuyệt vời và hoàn hảo nhất nhất. Hệ thống này đến nay đã quá tải do dân số nội thành của thành phố lên hơn 2 triệu và còn sức ép của những văn phòng cao tầng liền kề đang xây tại TT thành phố đang ngày một ngày càng tăng. Hệ thống DVCC TP. Hà Nội bị phá vỡ cấu trúc cũ một cách nặng nề, thực trạng hàng rong lấn chiếm lòng đường, vỉa hè là dẫn chứng cho điều này .
Cũng trong thời kì Pháp thuộc, hậu quả lớn nhất của cuộc chiến tranh ngăn cản đô thị hoá là thực trạng kiến trúc vừa yếu, vừa thiếu nghiêm trọng không lôi cuốn được vốn góp vốn đầu tư trong và ngoài nước, nhất là ở miền Bắc. Ở miền Nam, kiến trúc công cộng còn lại có khá hơn nhưng vì được thiết kế xây dựng theo chủ trương nhất thời, nay đã quá niên hạn sử dụng, nên hầu hết phải chỉnh trang, tái tạo kiến thiết xây dựng lại hàng loạt .

Cơ chế bao cấp không khuyến khích nhân dân đóng góp xây dựng đô thị, ngược lại, gây tư tưởng ỷ lại, chờ đợi và triệt tiêu mất tính năng động sáng tạo vốn có trong nhân dân. Nhà ở, hàng hoá, kết cấu hạ tầng triền miên căng thẳng, việc làm triền miên thiếu, môi trường đô thị ngày càng xuống cấp.

Hầu hết những khu công trình DVCC kiến thiết xây dựng ở thời kì này không để lại những giá trị lớn về sử dụng, thậm chí còn còn không bằng thời kì Pháp thuộc .

Vấn đề nghiên cứu tổ chức không gian DVCC đô thị đang trở nên cấp bách để góp phần hoạch định đô thị đúng nghĩa ở Việt Nam, thúc đẩy kinh tế đô thị và các dòng hoạt động sản xuất – tiêu dùng, hoạt động chính trị – xã hội, hoạt động đời sống, văn hoá, tinh thần của dân cư trong thời kỳ hiện đại hoá đất nước. Các nghiên cứu như vậy cần có tiếp cận liên ngành và đồng bộ từ quy hoạch, tổ chức không gian, đầu tư và quản lý DVCC đô thị trong tương quan vùng đô thị và vùng kinh tế trọng điểm, phù hợp với tự nhiên, xã hội và lối sống Việt rất đặc trưng của cư dân.

Việc góp vốn đầu tư những khu công trình DVCC lúc bấy giờ rất nan giải, tuy có quỹ đất trong quy hoạch nhưng không có nhà góp vốn đầu tư chăm sóc. Chính sách góp vốn đầu tư, nguồn vốn, nhân lực, công nghệ tiên tiến … cho mô hình này cần theo khuynh hướng xã hội hoá thoáng đãng và có sự tương hỗ xu thế của nhà nước. Trong thời hạn trước mắt toàn cảnh mở màn đô thị hoá rộng khắp ở Việt Nam lúc bấy giờ, góp vốn đầu tư những khu công trình DVCC đô thị cần chia làm 2 nhóm : Nhóm A – ship hàng đời sống thiết yếu cần trở thành chủ trương bắt buộc những nhà đầu tư đô thị phải thiết kế xây dựng vì dân để họ định cư tại chỗ. Dân mua nhà để ở phải có đủ dịch vụ thiết yếu. Nhóm B và C nhà nước có chủ trương tặng thêm tương hỗ bắt đầu theo hướng xã hội hoá để khuyến khích góp vốn đầu tư từ quy hoạch và kiến thiết xây dựng đô thị nhằm mục đích thoả mãn tối thiểu DVCC cho dân cư .
Về quản trị, khai thác quản lý và vận hành những khu công trình DVCC đô thị cũng nên theo phương pháp xã hội hoá. Bởi gốc của quản lý dịch vụ là tạo điều kiện kèm theo tối đa cho cung gặp cầu, theo quy luật thị trường nên việc xã hội hoá quản trị mạng lưới hệ thống này là bước tiến tất yếu .
Trên quốc tế, việc kiến thiết xây dựng mạng lưới DVCC đô thị là triết lý phong cách thiết kế quy hoạch, kiến trúc cơ bản của mọi quy mô đô thị : Từ quy mô đô thị tiền văn minh thế kỷ 19, đô thị tân tiến thế kỷ 20 và những đô thị cực lớn, vùng đô thị thế kỷ 21. Mạng lưới DVCC luôn song hành cùng những khu dân cư, gồm có Hệ thống những TT ship hàng công cộng theo quy mô : vùng đô thị, thành phố, Q., đến khu nhà ở, nhóm nhà ở và hỗn hợp ( cực lớn, lớn, trung bình, nhỏ, rất nhỏ tuỳ theo cấp ship hàng và độ lớn dân cư ). Các khu công trình DVCC được tổng hợp lại thành những cấu trúc đa tính năng, linh động trong tổ chức triển khai khoảng trống để thuận tiện biến hóa hình thức và công nghệ tiên tiến, trang thiết bị DV theo nhu yếu dân cư và kinh tế thị trường .
Cho đến nay, chưa có giải pháp nào khả dĩ nhằm mục đích không thay đổi mạng lưới DVCC đô thị cũ thì đã phải đương đầu với hiện tượng kỳ lạ thiết kế xây dựng những khu đô thị mới kiểu “ đô thị – phòng ngủ ” khắp những nơi có quỹ đất nông nghiệp. Hầu hết những khu đô thị mới đưa vào sử dụng chưa kiến thiết xây dựng được vừa đủ những khu công trình DVCC đời sống tối thiểu như : Tạo việc làm tại chỗ, chợ, trường học, hành chính, bệnh viện … đã làm cho hoạt động giải trí của đô thị thêm bế tắc. Khó khăn hơn nữa là phải đương đầu với việc lan rộng ra đô thị lên gấp nhiều lần ( như TP.HN với vùng Thủ đô lan rộng ra và TP Hồ Chí Minh với kiểu link vùng đô thị của 8 tỉnh quanh nó ), càng làm cho bài toán thiết lập mạng lưới DVCC thiết yếu trong tổng thể những khu vực : TT cũ, khu đô thị mới, vùng ven và vùng lan rộng ra trở nên cấp thiết và có ý nghĩa sống còn cho tương lai đô thị Việt Nam .

Tổ chức và các giải pháp phát triển không gian dịch vụ công cộng tại các đô thị Việt Nam trong tương quan vùng đô thị vì thế mà trở nên đặc biệt cấp bách trong bối cảnh công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước, mà hệ quả trực tiếp là sự chuyển đổi toàn diện về lối sống và nơi cư trú của đại bộ phận dân cư sang đô thị. DVCC đô thị trong tương quan vùng đô thị và vùng kinh tế trọng điểm – là phát triển mới của thực tiễn, đi trước lý luận đô thị ở Việt Nam hiện nay đang rất cần các nghiên cứu khoa học nghiêm túc, dựa trên phương pháp tiếp cận tổng hợp và liên ngành về tổ chức DVCC đô thị như: quy hoạch, tổ chức không gian, đầu tư, quản lý và chính sách xã hội hoá… nhằm định hướng phát triển đô thị Việt Nam trở thành môi trường cư trú chủ đạo trong thời hiện đại hoá gắn với phát triển bền vững.

Chính thế cho nên, những tiềm năng đặt ra cho bài toán tăng trưởng những đô thị sống tốt chính là hướng quy hoạch và thiết kế xây dựng đô thị ở Việt Nam gắn với con người, vì con người, nhằm mục đích thiết lập mạng lưới DVCC hài hòa và hợp lý vừa sử dụng được những thành tựu tiên tiến và phát triển nhất của quốc tế, đồng thời kế thừa và phát huy những giá trị của truyền thống lịch sử trong tăng trưởng tương lai .

Xu hướng phát triển tổ hợp DVCC tại Việt Nam

Vấn đề thay thế các công trình công cộng đơn chức năng bằng các tổ hợp dịch vụ công cộng đa chức năng là một hướng đi phù hợp với hình thái dân cư và phương thức sinh sống nhỏ trong đô thị truyền thống phương Đông được nhận định là một xu hướng mới về tổ hợp dịch vụ công cộng phù hợp với sự phát triển của đô thị Việt Nam.
Tập quán quần cư xưa gồm cả phương pháp tư duy của chúng ta có lẽ chưa thuận với yêu cầu xây dựng đô thị hiện đại (chứa các nội dung mới như mật độ tập trung dân số rất cao, sự chuyển đổi lối quần cư dàn trải trên mặt đất lên cao tầng, tổ chức sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp sang sản xuất công nghiệp, dịch vụ…).

Đô thị hóa tự phát lúc bấy giờ cho thấy thói quen ứng xử của con người tiểu nông còn dai dẳng trong lòng đời sống đô thị, cũng là cản trở không nhỏ. Đô thị hóa còn sản sinh ra một lượng đáng kể những dân cư “ ngủ một đêm thức dậy, thấy làng xóm đã thành đô thị ” rất khó biến hóa và hòa nhập ngay với nếp sống đô thị. Vấn đề nhập cư của nông thôn vào đô thị cũng làm phát sinh những yếu tố cần phải xử lý mới .
Nếu tất cả chúng ta không phong cách thiết kế đô thị theo những nguyên tắc của lối sống công nghiệp – mà đặc trưng là quỹ thời hạn được phân loại rành mạch và không thay đổi theo ngày, chu kỳ luân hồi, thì dân cư của tất cả chúng ta không sử dụng được .
Do đó, cần tính đến một tổ chức triển khai đô thị thích hợp với dân cư của đô thị truyền thống lịch sử, có nghĩa là tính đến sự xuất hiện của phương pháp sinh sống nhỏ trong những tiến trình tăng trưởng của đô thị. Cụ thể, tổ chức triển khai mạng lưới hệ thống Giao hàng công cộng trong những thành phố của tất cả chúng ta cần tính đến nhu yếu được ship hàng một cách linh động của người dân theo cả ba nhóm A, B, C kiểu tổng hợp. Cũng cần tính đến phương pháp ship hàng của những người đã quen với dịch vụ nhỏ : những điểm bán quà sáng, hoa quả, chợ tạm, rau cỏ, thực phẩm tươi … trong thành phần dịch vụ và phương tiện đi lại của tổng hợp. Tổ hợp dịch vụ công cộng hoàn toàn có thể là môi trường tự nhiên cho cả cũ và mới cùng tăng trưởng .

Không gian công cộng khu ĐTM Trung Hòa Nhân Chính, TP. Hà Nội
Chúng ta cần tổ chức triển khai Hệ thống Giao hàng công cộng thích ứng với phương pháp sinh sống nhỏ ở đô thị Việt Nam, đây là những tâm lý bắt đầu tìm lời giải cho bài toán tăng trưởng đô thị và kiến trúc. Kinh nghiệm của một số ít thành phố Khu vực Đông Nam Á như : Nước Singapore, Manila, BangKok, Kuala Lumpua … đã tăng trưởng rất tốt Hệ thống Giao hàng dựa trên những tổng hợp dịch vụ hạt nhân trong khu ở, tổng hợp đi dạo vui chơi, tổng hợp văn hóa truyền thống – vui chơi, những tổng hợp thể thao, bệnh viện, trường học … thích hợp với những những tầng lớp dân cư khác nhau trong đô thị, kể cả những người đã quen sống theo phương pháp sinh sống nhỏ .

Trong những năm gần đây do sự đổi mới của chính sách, ở Hà Nội có một số khu đô thị hay một vài công trình lớn được hình thành theo hướng Tổ hợp DVCC: Trung tâm thương mại Vincom, Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Kangnam, Plaza Mỹ Đình…) là những ví dụ điển hình cho quá trình trung tâm hoá các Tổ hợp DVCC đa chức năng. Tuy nhiên cho đến nay, chưa có giải pháp triệt để nhằm ổn định mạng lưới dịch vụ đời sống từ cấp độ vùng đô thị, thành phố, quận huyện, khu ở đến nhóm ở… cũng như xây dựng các tiêu chuẩn xác lập hệ thống công trình dịch vụ đời sống thiết yếu để giảm tải cho các Trung tâm cũ của TP Hà Nội, cân bằng giữa bảo tồn di sản đô thị lịch sử với phát triển mới. Ví dụ như chưa có quy hoạch Trung tâm Hành chính Quốc gia nên bộ nào cũng làm đề án xây dựng trụ sở và đi… xin địa điểm một cách tuỳ tiện gây lãng phí cho sự vận hành sau này. Còn Trung tâm giao tiếp cộng đồng đô thị, các Trung tâm dịch vụ công nghệ, Trung tâm kinh tế tri thức… sẽ ra đời bằng cách nào, và ở đâu trong các quy hoạch phân khu, ai đầu tư và quản lý vận hành? đều là những câu hỏi có tầm chiến lược trong phát triển đô thị.

Công việc này cũng khó khăn vất vả khi phải đương đầu với việc lan rộng ra thành phố lên gấp ba lần, ôm vào Thủ đô một vùng nông thôn to lớn, càng làm cho bài toán thiết lập mạng lưới hệ thống dịch vụ đời sống thiết yếu trong khu vực cũ, mới, vùng ven và khu lan rộng ra trở nên cấp thiết và có ý nghĩa sống còn cho TP. Hà Nội .
Đầu tư những khu công trình DVCC đô thị cần chia làm 2 nhóm : Nhóm A – Giao hàng đời sống thiết yếu cần trở thành chủ trương bắt buộc những nhà đầu tư đô thị phải thiết kế xây dựng vì dân để họ định cư tại chỗ. Dân mua nhà để ở phải có đủ dịch vụ thiết yếu. Nhóm B và C nhà nước có chủ trương khuyến mại tương hỗ bắt đầu theo hướng xã hội hoá để khuyến khích góp vốn đầu tư từ quy hoạch và kiến thiết xây dựng đô thị nhằm mục đích thoả mãn tối thiểu DVCC cho dân cư .

PGS.TS.KTS.Nguyễn Hồng Thục
Nguồn ảnh: Internet
Theo Tạp Chí Kiến Trúc Việt Nam 

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Cộng