Dân tộc Sán Chay – Nguồn gốc, tên gọi – Blog https://vh2.com.vn

Ta gần nhau thêm chút nữa nhé !

Sán Chay là một dân tộc có lẽ rằng còn ít tốn giấy mực của những nhà nghiên cứu. Mặc dù xếp thứ 15 trong list dân số 54 dân tộc. Tuy nhiên, những gì thuộc về đời sống văn hóa truyền thống vật chất, niềm tin ; tôn giáo tín ngưỡng của người Sán Chay lại ít được mọi người biết đến .
Chẳng hay có bạn fan hâm mộ nào là người dân tộc thiểu số lâm phải thực trạng như tôi chưa. Tôi vẫn nhớ như in biểu cảm của người đối lập khi biết tôi là người dân tộc Sán Chay. Họ thậm chí còn còn tỏ ra rất lạ lẫm. Thoạt đầu có phần khó phát âm và phải hỏi lại đôi ba lần. Đúng là có thoáng chút chạnh lòng. Song quả thực tài liệu điều tra và nghiên cứu về người Sán Chay không hề theo kịp sự đa dạng và phong phú của người Tày, Nùng, Mường, Thái được .
Nhưng như điều đó không đồng nghĩa tương quan với việc đời sống văn hóa truyền thống của tộc người này không có gì để tìm hiểu và khám phá. Ngược lại, khi càng đi sâu nghiên cứu và điều tra, ta lại càng cảm thấy mê hoặc và đậm chất nhân văn. Cũng bởi lẽ đó mà suốt 4 năm ĐH, tôi đã theo đuổi duy nhất một chủ thể để làm nghiên cứu và điều tra khoa học và khóa luận tốt nghiệp : Dân tộc Sán Chay .

Giờ đây với tư cách là người con được sinh ra, lớn lên trong cái nôi văn hóa Sán Chay; tư cách là một cử nhân ngành văn hóa đã có nhiều đề tài nghiên cứu chuyên sâu đạt giải – tôi mong muốn đem những tinh hóa văn hóa Sán Chay giới thiệu đến mọi người. Blog Sanchih2t.com là nơi tôi thực hiện điều đó. Hy vọng chúng ta sẽ hiểu và yêu thương nhau nhiều hơn. 

Bạn đang đọc: Dân tộc Sán Chay – Nguồn gốc, tên gọi – Blog https://vh2.com.vn

Dưới đây, tôi xin trích dẫn một số ít đoạn trình làng trong những bài điều tra và nghiên cứu tôi đã thực thi trước đó. Đôi nét về nguồn gốc, đời sống vật chất, đời sống ý thức để những bạn fan hâm mộ thêm hiểu hơn .

Về nguồn gốc

Người Sán Chay là quần thể nông nghiệp làm lúa nước tập trung chuyên sâu đa phần ở vùng trung du Bắc Bộ. Cư trú đông nhất ở những tỉnh Thái nguyên, Tuyên Quang, Bắc Cạn, Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thành Phố Lạng Sơn … Tổ tiên của người Sán Chay xưa kia là vùng giáp ranh giữa những tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Hồ Nam ( Trung Quốc ). Do những dịch chuyển về lịch sử dân tộc họ đã di cư đến nước ta vào khoảng chừng thế kỉ XVIII .
Theo bảng hạng mục những thành phần dân tộc, người Sán Chay ở nước ta gồm 2 nhóm : Cao Lan và Sán Chí. Người Cao Lan nói ngôn từ Tày – Thái. Còn người Sán Chí nói thổ ngữ Hán, Quảng Đông. Vì thế tuy thuộc cùng một dân tộc nhưng hai nhóm này trò chuyện lại không hiểu được nhau. Các phong tục tập quán của hai nhóm cũng khác nhau nhiều. Nếu người phụ nữ Cao Lan mặc váy chàm thì người phụ nữ Sán Chí lại mặc quần .

Trong cuốn Dân Tộc Sán Chay ở Nước Ta, tác giả Khổng Diễn – Trần Bình đã nghiên cứu và phân tích rất kỹ lưỡng về nguồn gốc của hai nhánh Cao Lan – Sán Chí. Bao gồm cả tư liệu điền dã dân tộc học ; những câu truyện kể, lời ca tiếng hát ; những điều đã được ghi chép trong gia phả dòng tộc ; những tài liệu đã được công bố .
Tác giả Kết luận : “ Các thông tin đã cho thấy người Cao Lan và Sán Chí xưa kia đều đã từng sinh sống ở khu vực Dương Châu, Khâm Châu, Liêm Châu, Lôi Châu, Linh Sơn, Thường Tư, Ninh Minh, Bạch Vân Sơn, Thập Vạn Sơn thuộc tỉnh Quý Châu, Quảng Đông và Quảng Tây ( Trung Quốc ). Họ đến Nước Ta vào quãng cuối đời Minh, đầu thời Thanh, cách ngày này 300 – 500 năm .
Ở Nước Ta, địa phương mà người Sán Chay đặt chân đến tiên phong là vùng Quảng Ninh. Từ đây chuyển dời chuyển dời theo hướng Tây men theo dải đất – nơi tiếp giáp giữa trung du và miền núi để làm ăn sinh sống .
Sự độc lạ về văn hóa truyền thống, đặc biệt quan trọng là ngôn từ giữa hai nhóm Cao Lan – Sán Chí là nguyên do của nhiều hội thảo chiến lược, tốn nhiều giấy mực của những nhà nghiên cứu về việc xác lập lại thành phần dân tộc của hai nhóm này. Bản thân người dân hai tộc này ở một số ít địa phương cũng chỉ nhận mình là Cao Lan hay Sán Chí chứ không nhận mình là người Sán Chay .

Dân số năm 2019

Người Sán Chay còn có tên gọi khác như : Hờn Ban, Chùng, Trại … Theo hiệu quả Tổng tìm hiểu dân số năm 2019, dân tộc Sán Chay tổng số dân đứng thứ 15 trong list 54 dân tộc. Gồm có 201.398 người .
Ở tỉnh Thái Nguyên, sự phân biệt giữa 2 tộc người Cao Lan và Sán Chí không rạch ròi như ở Bắc Giang, Quảng Ninh, Tuyên Quang, Phú Thọ, … Nhiều mái ấm gia đình, đồng đội họ hàng ruột thịt nhưng anh ở xóm trong nói tiếng Cao Lan ; em ở xóm ngoài lại nói tiếng Sán Chí. Nhiều mái ấm gia đình, đời ông khai là Cao Lan ; đời bố khai Sán Chí, nhưng đến đời con lại là người Cao Lan .

Tuy khác nhau về lời nói, phục trang. Nhưng những hoạt động và sinh hoạt trong đời sống, nghi lễ tín ngưỡng như cúng bái, ma chay … của người Cao Lan và người Sán Chí ở Thái Nguyên lại có những nét tương đương. Đặc biệt, những thầy cúng, dù là người Cao Lan hay người Sán Chí thì vẫn cúng bằng tiếng Sán Chí. Tình trạng này không hề xảy ra ở những tỉnh khác có người Cao Lan và Sán Chí sinh sống .
Ông Trần Văn Ái cho rằng : “ Quan điểm cho rằng cần xác lập lại thành phần dân tộc của 2 nhóm Cao Lan và Sán Chí hoàn toàn có thể xảy ra ở Bắc Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ, Quảng Ninh … Còn ở Thái Nguyên, 2 nhóm này có sự hòa hợp và thống nhất cao. Vì vậy, nên gọi bằng tên chung là “ dân tộc Sán Chay ”. Chứ không nên tách rời nhóm Sán Chí hay Cao Lan cho hội đồng này ở Thái Nguyên ” .
Vì thế, để bảo vệ tính khách quan, trong Blog này, tôi lựa chọn tên gọi chung có trong hạng mục 54 dân tộc, đó là Sán Chay .

Văn hóa vật chất

Người Sán Chay sinh sống ở vùng núi thấp hoặc trung bình, xen giữa những vùng đồi to lớn. Nhìn chung, địa hình mà hội đồng lựa chọn sinh sống không hiểm trở lắm so với địa phận sinh tụ của những dân tộc khác. Người Cao Lan – Sán Chí hầu hết dựa vào vạn vật thiên nhiên, khai thác mọi năng lực vạn vật thiên nhiên ban tặng để sống sót. Cuộc sống của đồng bào gắn chặt với những bồn địa, thung lũng, những cánh đồng chân núi, men theo chiều dài của những con sông .
Người Sán Chay ở nhà sàn truyền thống cuội nguồn. Người ở nhà trên, gia súc, gia cầm ở nhà dưới. Vừa để tránh thú dữ, vừa đề phòng trộm cắp. Tổ chức hội đồng của người Sán Chay gồm : xã, làng xóm, thôn bản. Ở đó thường tập trung chuyên sâu một vài chục mái ấm gia đình sống gắn bó bên nhau. Hiện nay, nhà của người Sán Chay đã có nhiều đổi khác do sự tăng trưởng và hội nhập kinh tế tài chính .

Về phục trang, lúc bấy giờ do có sự giao lưu giữa trung du và đồng bằng đã làm cho người Sán Chay ăn mặc như người Kinh hoặc người Tày. Trang phục cổ xưa của người phụ nữ Sán Chay với chân váy cạp rút màu chàm đen. Cổ và nẹp áo may táp thêm vải với hoa văn hình thập xen lẫn màu đỏ, đen, trắng. Bên ngoài thắt dây sống lưng màu lục, xanh, đỏ buông thõng hai bên đầu và trước bụng. Trên đầu đội khăn vuông màu chàm đen. Người Sán Chay hầu hết không đeo đồ trang sức đẹp .

Văn hóa niềm tin

Truyện cổ

Người Sán Chay nơi đây có một kho tàng truyện cổ tích; thơ ca hò vè, tục ngữ, ngạn ngữ, dân ca… Có nội dung phản ánh toàn bộ cuộc sống; lao động, sản xuất chống thiên tai, thú dữ, chống giặc ngoại xâm. Các mối quan hệ của con người với tự nhiên, xã hội; mô tả về thế giới vũ trụ nhân sinh quan; tinh thần nhân ái và đôn hậu của con người rất phong phú và đặc sắc. Biểu hiện ở kho tàng truyện cổ tích như: “Bắt thiên lôi về ăn thịt”. Câu chuyện nói về tinh thần chinh phục, chế ngự thiên nhiên; truyện “Chàng mồ côi”ca ngợi tinh thần chống áp bức bóc lột, về tình yêu nam nữ, con cái hiếu thảo với ông bà cha mẹ…

Xem thêm: Sách – Giáo Trình Y Tế Công Cộng | Thư Viện Ebook Y Học

Dân ca, điệu múa

Dân ca Sán Chay là một mô hình văn hóa truyền thống dân gian truyền thống lịch sử. Là những đề tài đấu tranh chống vạn vật thiên nhiên ; lao động sản xuất, quan hệ xã hội với mái ấm gia đình ; bộc lộ ước vọng của đồng bào trong tình yêu, chinh phục vạn vật thiên nhiên ; ca tụng chính nghĩa đấu tranh chống lại cái ác nhằm mục đích có được đời sống ấm no, niềm hạnh phúc tươi đẹp. Những câu ví trữ tình, gửi gắm tình cảm lứa đôi trong ngày hội, ví dụ điển hình như :

Rau cải năm nay bao nhiêu lá
Rau cải năm nay 18 lá
Đã ra ngồng, trổ hoa…

Giai điệu hát “ sình ca ” giàu chất thơ, chất trữ tình như một lời nỉ non, làm thế nào động lòng người mà đằm thắm, thiết tha, nhất là vào những đêm trăng sáng. Những tháng năm nông nhàn, nam nữ người trẻ tuổi và những ai yêu quý ca hát hoàn toàn có thể hát thâu đêm đến sáng. Điều đó làm cho họ càng yêu đời sống hơn, hăng say lao động và yêu quý bản mường. Ngoài ra điệu hát sình ca còn được hát trong đám cưới, hát ru .
Các điệu múa của người Sán Chay cũng rất nhiều mẫu mã. Gồm có múa trống, múa xúc tép, múa chim gâu, múa đâm cá, múa thắp đèn … Nhạc cụ gồm : Thanh la, não bạt, trống, chuông, kèn … Độc đáo nhất là trống tang bằng sành và khèn ống nứa. Đồng bào Sán Chay có những game show : đánh cầu lông, đánh quay, diễn trò “ trồng cây chuối ”, vặn rau cải, tung còn …

Tín ngưỡng tâm linh

• Tục thờ cúng 

Trong nhà người Sán Chay có rất nhiều bàn thờ cúng. Ngoài thờ tổ tiên họ còn thờ trời đất, ông thổ ông địa, bà mụ, thần nông, thần chăn nuôi. Phổ biến nhất là thờ Ngọc Hoàng, Phật Nam Hoa .
Người Sán Chay ý niệm ngôi nhà cũng như con trâu. Bốn cột chính tượng trưng cho bốn chân. Dùi mè là sương sườn. Nóc nhà được coi là sống sống lưng. Ví thế việc chọn đất, chọn hướng và chọn ngày giờ để làm nhà mới rất được người Sán Chay trú trọng .
Ngày nay, hầu hết họ ở nhà nền đất, nhà trên, nhà ngang. Nhà bếp bao quanh dân phơi, chuồng gia súc tách riêng khỏi nhà. Quanh nhà trồng nhiều cây nhiều năm như quýt, bưởi … Xã hội ngày càng tăng trưởng, dù ở nhà sàn hay nhà đất, cách sắp xếp nội thất bên trong đều cơ bản thống nhất. Chỗ để thờ “ hương hỏa ” là nơi rất thiêng nhất của mỗi mái ấm gia đình. Thùng cám là nơi thờ thần chăn nuôi ở chân cột chính cạnh cửa ra vào được tượng trưng như dạ dày .

• Nghi lễ, Lễ hội

Lễ hội cầu mùa với điệu nhảy Tắc Xình của người Sán Chay thường được diễn ra trước hoặc sau Tết Nguyên đán hàng năm. Đây là một trong những liên hoan lớn với nhiều nét văn hóa truyền thống đặc trưng, độc lạ và truyền thống lịch sử của đồng bào. Tắc Xình được hình thành từ tín ngưỡng phồn thực của dân cư nông nghiệp Sán Chay .
Lễ hội cầu mùa phản ánh được nhiều mặt của đời sống ; tôn giáo tín ngưỡng ; những nghi lễ, phong tục, tập quán … Đây chính là thiên nhiên và môi trường sản sinh, lưu truyền và bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn. Trong đó nhiều giá trị vẫn còn tương thích và cần thiêt so với xã hội tân tiến. Trong những tiệc tùng của người Sán Chay thì Cầu Mùa là liên hoan tiêu biểu vượt trội nhất. Chính vì thế vũ điệu Tắc Xình đã được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp Quốc gia theo Quyết định số 2684 / QĐ-BVHTTDL ngày 25/8/2014 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch. / .

Mời đọc thêm: Giá trị, ý nghĩa của điệu nhảy Tắc Xình 

Xem thêm: Các cách giao tiếp nơi công cộng không phải ai cũng biết

Bên cạnh đó cũng phải nhắc đến nghi thức khao quân của đồng bào nơi đây. Nghi thức này mang đậm văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc. Nó là trung gian góp thêm phần liên kết với quốc tế tâm linh, làm cho đời sống của người Sán Chay phong phú và đa dạng và phong phú .

Tạm kết

Trên đây chỉ là những thông tin sơ lược. Bạn đọc sẽ có cơ hội tìm hiểu thêm rất nhiều điều thú vị về người Sán Chay tại chuyên mục: https://vh2.com.vn/van-hoa-san-chay/

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Cộng