Công viên Lê Văn Tám – nghĩa trang của người giàu Sài Gòn xưa

Từng là nghĩa trang dành cho lính Pháp, sau đó là của giới thượng lưu, đến năm 1983 nơi đây trở thành công viên Lê Văn Tám ở TT TP Hồ Chí Minh như thời nay .Khu vực nội đô TP TP HCM trước đây có rất nhiều nghĩa trang với hàng trăm nghìn ngôi mộ. Đa số chúng được thiết kế xây dựng vào khoảng chừng cuối cuối thế kỷ XIX, dưới chính sách Pháp thuộc, khi quy mô của TP HCM – Gia Định còn rất nhỏ. Sau đó, dân cư thành phố nhanh gọn trở nên đông đúc nên chính quyền sở tại phải sơ tán nghĩa trang để ” lấy đất kiến thiết xây dựng những khu công trình phúc lợi, giữ vệ sinh thiên nhiên và môi trường ” .Trong số những nghĩa trang, nổi tiếng và truyền kiếp nhất là Mạc Đĩnh Chi – nay là công viên Lê Văn Tám. Khu vực này được số lượng giới hạn bởi 4 tuyến đường Điện Biên Phủ – Hai Bà Trưng – Võ Thị Sáu và Phan Liêm ở TT Q. 1 .

Cổng chính nghĩa trang trên đường Legrand de la Liraye (nay là Điện Biên Phủ) lúc vừa được người Pháp xây dựng ở vị trí công viên Lê Văn Tám ngày nay. Ảnh tư liệu

Bạn đang đọc: Công viên Lê Văn Tám – nghĩa trang của người giàu Sài Gòn xưa

Theo tác giả Tim Doling ( Ireland ) – người có nhiều điều tra và nghiên cứu, tìm hiểu và khám phá về lịch sử vẻ vang Hồ Chí Minh – TP TP HCM, công viên Lê Văn Tám nguyên thủy là nghĩa trang của người Châu Âu ( Cimetière Européen ) hay nghĩa trang Massiges. Người Hồ Chí Minh thời đó cũng gọi là Đất thánh Tây. Về sau mang tên là nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi .Năm 1859, sau khi chiếm được TP HCM, người Pháp đã cho xây nghĩa trang này với diện tích quy hoạnh 7,5 ha ở phía đông đường National ( nay là Hai Bà Trưng ). Lúc mới hoàn thành xong, nghĩa trang được giao cho Hải quân Pháp quản trị, chôn cất những sĩ quan và binh lính người Pháp trong cuộc chiếm đóng TP HCM .Dù vậy, trong nghĩa trang cũng có một số lượng lớn những ngôi mộ của người Đức và Nga. Mãi đến cuối thập niên 1860, dân thường mở màn được chôn cất ở đây vì thời gian đó TP HCM có rất nhiều người chết do dịch tả, sốt rét, ký sinh trùng đường ruột và kiết lỵ .Vào khoảng chừng năm 1870, nghĩa trang Nước Ta nhỏ ( Cimetière Anamite hay Cimetière Indigène ) được mở ngay tại phía bắc nghĩa trang của người Châu Âu. Đường phân loại hai nghĩa trang này được đặt tên là rue des Deux cimetières ( đường hai nghĩa trang ). Phải 10 năm sau, nó mới được mang tên là Mayer, sau đó là Hiền Vương và nay là đường Võ Thị Sáu .Từ cuối thế kỷ 19, TP HCM mở màn tăng trưởng thịnh vượng, nghĩa trang của người Châu Âu trở thành nơi an nghỉ của những chính trị gia xứ thuộc địa và những quản trị viên. Trong số đó có kiến trúc sư Marie-Alfred Foulhoux ( 1840 – 1892 ) và thị trưởng thành phố TP HCM Paul Blanchy ( 1837 – 1901 ) .

Nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi vào thời chính quyền sở tại Nước Ta Cộng Hòa. Ảnh tư liệu
Sự biến hóa khiến nó thành nơi chôn cất cho những tầng lớp thượng lưu thuộc địa được nhắc trong một báo cáo giải trình quan trọng trên tờ Courrier Saigonnais đăng ngày 14/12/1912. Sau đó, những ngôi mộ hoành tráng của người quyền thế ở TP HCM ngày càng tăng, trong khi những ngôi mộ của những người lính và thủy thủ Pháp bị bỏ phế cỏ mọc chi chít .Đầu thế kỷ 20, nghĩa trang được chia cắt thành những con đường nhỏ có trồng cây và kiểng do nhân viên cấp dưới thảo cầm viên TP HCM chăm nom. Nghĩa trang lúc này được bảo phủ bởi bốn bức tường vôi cao 2,5 m với cổng chính ở phía nam đường Legrand de la Liraye ( nay là Điện Biên Phủ ) .

Cổng chính nằm đối diện trực tiếp cuối phía bắc của đường Bangkok, và sau năm 1920 khi đường Bangkok được đổi tên thành đường Massiges (nay là đường Mạc Đĩnh Chi), nó được biết đến với cái tên mới là nghĩa trang đường Massiges.

Xem thêm: Đơn xin cấp điện sinh hoạt hộ gia đình, mua điện, đóng điện, chiếu sáng

Nhiều nhân vật nổi tiếng của thời kỳ thuộc địa sau đó đã được chôn cất ở đây. Tuy nhiên, ngôi mộ ấn tượng nhất quá trình này là lăng mộ của ông Nguyễn Văn Thinh ( qua đời ngày 1/11/1946 ) – thủ tướng tiên phong của thời tự trị Cộng hòa Nam Kỳ ( 1/6/1946 – 8/10/1947 ) .Tháng 3/1955, khi người Pháp rút khỏi Nước Ta, đường Massiges được chính quyền sở tại Nước Ta Cộng Hòa đổi tên thành Mạc Đĩnh Chi và tên gọi này mặc nhiên cũng trở thành tên của nghĩa trang .Trong hai thập kỷ tiếp theo, những chính trị gia hạng sang, tướng tá và thành viên điển hình nổi bật khác của chính quyền sở tại Nước Ta Cộng Hòa cũng được chôn tại đây cùng với số lượng nhỏ người quốc tế như phóng viên báo chí François Sully – thao tác ở tờ Time và Newsweek ( qua đời tháng 2/1971 ) .Người nổi tiếng nhất được chôn cất tại nghĩa trang này là tổng thống chính quyền sở tại Nước Ta Cộng Hòa Ngô Đình Diệm và em trai – giám đốc cố vấn chính trị Ngô Đình Nhu. Hai người đã bị quân thay máu chính quyền ám sát vào ngày 2/11/1963. Ngoài ra, nơi đây còn có mộ của thống tướng Nước Ta Cộng Hòa Lê Văn Tỵ, chuẩn tướng Lưu Kim Cương …

Một góc công viên Lê Văn Tám thời nay, nơi từng là nghĩa trang của giới thượng lưu ở TP HCM. Ảnh : Vũ Hà Duy / Panoramio
Năm 1971, theo tác giả Arthur J Dommen, một phần bức tường phía tây của nghĩa trang bị đổ, kèm theo nó là những lời đồn đại đó là tín hiệu cho thấy ông Thiệu phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về cái chết của ông Diệm và phải làm gì đó để giải thoát cho linh hồn ông Diệm .Những lời đồn đại về ma quỷ ở nghĩa trang chỉ thực sự mở màn Viral thoáng rộng sau năm 1983, khi chính quyền sở tại TP Hồ Chí Minh quyết định hành động ngừng hoạt động giải trí nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi với hàng nghìn ngôi mộ cùng kế hoạch thiết kế xây dựng khu vực này thành Cung Văn hóa mần nin thiếu nhi thành phố. Tuy nhiên, về sau nơi đây được quy hoạch thành công viên cây xanh và đặt tên là Lê Văn Tám .Theo thông tư của chính quyền sở tại vào lúc đó, những người có thân nhân chôn trong nghĩa trang được hướng dẫn để sắp xếp cho việc cải táng trong hai tháng, nếu không có người nhận thì được hỏa táng và sơ tán nơi khác. Còn lại tro cốt của những người lính Pháp được đưa về quê chôn cất .

Cũng trong đợt di dời, giải tỏa này mộ của ông Ngô Đình Diệm và em trai được chuyển về nghĩa trang Lái Thiêu (Bình Hòa, Thuận An, Bình Dương). Một người em trai khác của ông Diệm là ông Ngô Đình Cẩn được chôn tại nghĩa trang sân bay Tân Sơn Nhất sau khi bị xử bắn vào năm 1965, và mộ bà thân mẫu Phạm Thị Thân cũng được quy tụ về đây. 

Xem thêm: Đơn xin cấp điện sinh hoạt hộ gia đình, mua điện, đóng điện, chiếu sáng

Hiện, công viên Lê Văn Tám có rất nhiều cây xanh phủ bóng mát đã thay thế sửa chữa cho nghĩa trang Mạc Đỉnh Chi hoang vắng trước đây. Nơi đây cũng tiếp tục tổ chức triển khai những hoạt động giải trí vui chơi cũng như những hội chợ, triển lãm về sách, nông nghiệp … Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người dân địa phương mê tín dị đoan không muốn đến đây vì lịch sử dân tộc trước đó .Đây cũng là nơi có dự án Bất Động Sản bãi đậu xe ngầm 100 triệu USD với quy mô chứa 2 nghìn xe máy, 1.250 ôtô, 28 xe buýt, xe tải và một bên là ba tầng hầm dành cho thương mại. Tuy nhiên, sau ngày động thổ vào tháng 8/2010, đến nay dự án Bất Động Sản đang “ án binh bất động ” vì vướng 1 số ít thủ tục và chưa biết khi nào mới hoàn thành xong .

Trung Sơn

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Cộng