Đại dương Tethys – Wikipedia tiếng Việt

Biển Tethys hay đại dương Tethys là một đại dương trong đại Trung Sinh nằm giữa hai lục địa là Gondwana và Laurasia trước khi xuất hiện Ấn Độ Dương.

Học thuyết lịch sử dân tộc[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1893, sử dụng những vật mẫu hóa thạch từ dãy núi Alps và châu Phi, Eduard Suess đã yêu cầu một thuyết rằng một biển trong nước nông đã từng sống sót giữa Laurasia và Gondwana. Ông đặt tên nó là ‘ Tethys sea ‘ theo tên gọi của nữ thần biển trong truyền thuyết thần thoại Hy Lạp là Tethys. Học thuyết về kiến thiết địa tầng sau đó đã bác bỏ hoặc gạt ra một bên nhiều phần trong học thuyết của Suess, thậm chí còn xác lập sự sống sót sớm hơn của một khu vực lớn chứa nước gọi là đại dương Tethys. Tuy nhiên, khái niệm toàn diện và tổng thể của Suess vẫn là tương đối đúng đắn và giàu sức tưởng tượng vào thời kỳ đó, cho nên vì thế nói chung ông được coi là người phát hiện ra cả biển Tethys lẫn đại dương Tethys .

Học thuyết hiện tại[sửa|sửa mã nguồn]

Vào khoảng 250 triệu năm trước, vào cuối kỷ Permi của đại Cổ Sinh, một đại dương mới đã bắt đầu hình thành ở phần cuối phía nam của đại dương Paleo-Tethys. Một đường nứt gãy đã hình thành dọc theo thềm lục địa phía bắc của Nam Pangaea (Gondwana). Trên 60 triệu năm tiếp theo, mảnh thềm lục địa này, được biết đến như là mảng Cimmeria, di chuyển theo hướng bắc, đẩy đáy của đại dương Paleo-Tethys vào dưới phần cuối phía đông của Bắc Pangaea (Laurasia). Đại dương Tethys đã hình thành giữa Cimmeria và Gondwana, ngay phía trên nơi mà Paleo-Tethys đã từng tồn tại.

Trong kỷ Jura ( 150 Ma ), Cimmeria sau cuối va chạm với Laurasia. Nơi nó ngừng lại, đáy đại dương dưới nó oằn xuống, tạo thành rãnh Tethys. Mực nước dâng lên và phía tây Tethys bao trùm nông những phần đáng kể của châu Âu. Vào cùng khoảng chừng thời hạn đó, Laurasia và Gondwana mở màn trôi dạt ra xa nhau, tạo thành Đại Tây Dương giữa chúng. Trong khoảng chừng thời hạn giữa kỷ Jura và kỷ Phấn Trắng ( 100 Ma ), Gondwana khởi đầu tách ra, đẩy châu Phi và Ấn Độ về phía bắc, ngang qua Tethys và tạo thành Ấn Độ Dương. Do những khối đất khổng lồ này ép nó từ mọi phía, nên cho tới Hậu Miocen ( 15 Ma ), đại dương Tethys liên tục bị co hẹp lại, trở thành biển Tethys ( thứ hai ) .Ngày nay, Ấn Độ, Indonesia và Ấn Độ Dương bao trùm khu vực trước kia là đại dương Tethys, còn Thổ Nhĩ Kỳ, Iraq, Tây Tạng, Đông Dương nằm trên Cimmeria. Cái đã từng là biển Tethys trở thành Địa Trung Hải. Các dấu tích còn lại khác là Biển Đen, biển Caspi và biển Aral ( trải qua nhánh trong nước cũ được biết đến như là Paratethys ). Phần lớn đáy của đại dương Tethys biến mất dưới Cimmeria và Laurasia. Con người chỉ biết tới việc Tethys đã sống sót là nhờ những nhà địa chất như Suess đã tìm thấy những hóa thạch của những sinh vật sinh sống trong lòng đại dương có trong những lớp đá tại dãy núi Himalaya. Vì thế, người ta biết rằng những lớp đá này đã từng nằm dưới nước, trước khi thềm lục địa Ấn Độ mở màn bị đẩy lên khi nó va mạnh vào Cimmeria. Người ta cũng hoàn toàn có thể thấy những chứng cứ địa chất tương tự như trong kiến thiết sơn Alps của châu Âu, nơi mà hoạt động của mảng châu Phi đã nâng dãy núi Alps lên .

Các nhà cổ sinh vật học cũng nhận thấy đại dương Tethys có tầm quan trọng đặc biệt do phần lớn các thềm biển trên thế giới là nằm cạnh rìa của nó trong một gian dài như vậy. Các hóa thạch biển, đầm lầy, và cửa sông từ các thềm này có tầm quan trọng cổ sinh học đáng kể.

Thuật ngữ và phân loại[sửa|sửa mã nguồn]

Giống như những khoa học khác, địa chất học ilà một mạng lưới hệ thống liên tục tiến hóa của những học thuyết, và những thuật ngữ được sử dụng để miêu tả những thành hệ tiền sử khác nhau cũng dịch chuyển do có thêm nhiều học thuyết đúng chuẩn hơn nổi lên. Ví dụ, nhiều nguồn internet sử dụng ” đại dương Tethys ” để chỉ ” biển Tethys ” hay ngược lại. Một số thậm chí còn còn dùng sai lầm đáng tiếc thuật ngữ biển Tethys để chỉ Đại Tây Dương đang lan rộng ra ra trong kỷ Jura .

Phần phía tây của đại dương Tethys gọi là biển Tethys, đại dương Tây Tethys hay đại dương Tethys Alps. Biển Đen, biển Caspi và biển Aral được coi là các tàn tích lớp vỏ (mặc dù Biển Đen trên thực tế có thể là tàn tích của đại dương Paleo-Tethys cổ hơn). Tuy nhiên, “Tây Tethys” này không đơn giản chỉ là một đại dương rộng đơn lẻ. Nó bao phủ nhiều mảng, vòng cung đảo và tiểu lục địa nhỏ kỷ Phấn Trắng. Nhiều lòng chảo đại dương nhỏ (đại dương Valais, đại dương Piemont-Liguria) được tách rời nhau bằng các chùm vỉa lục địa trên các mảng Albora, Iberia, Apulia. Mực nước biển cao trong đại Trung Sinh làm ngập lụt phần lớn lãnh thổ lục địa này tạo ra các biển nông. Trong đại Tân Sinh, các khu vực rộng lớn ở trung và đông châu Âu bị che phủ bởi nhánh phía bắc, gọi là Paratethys hay biển Pannonia, đã dần dần biến mất từ cuối thế Miocen, trở thành một biển nội địa cô lập và cuối cùng khô kiệt đi trong thế Pleistocen.

Phần phía đông của đại dương Tethys được gọi tương tự là Đông Tethys.

Khi những học thuyết được triển khai xong, những nhà khoa học đã lan rộng ra khái niệm ” Tethys ” để chỉ những đại dương tựa như sống sót trước nó. Đại dương Paleo-Tethys, như đề cập trên đây, sống sót từ kỷ Silur ( 440 Ma ) qua kỷ Jura, nằm giữa chùm vỉa Hun và Gondwana ( sau đó là chùm vỉa Cimmeria ). Trước đó, đại dương Proto-Tethys đã sống sót từ kỷ Ediacara ( 600 Ma ) tới kỷ Devon ( 360 Ma ), nằm giữa Baltica và Laurentia ở phía bắc và Gondwana ở phía nam. Không nên nhầm những đại dương Tethys này với đại dương Rhea, đã sống sót ở phía tây chúng trong kỷ Silur .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất