Lịch sử chữ Quốc ngữ và vấn đề chuẩn hóa chính tả hiện nay – Đà Nẵng Online

1. Chữ viết ban đầu chỉ là hệ thống ký hiệu dùng để ghi ngôn ngữ. Tuy nhiên, khi chữ viết được chính thức cộng đồng bản ngữ sử dụng trong một thời gian lâu dài trong giáo dục, hành chính, giao tiếp,… thì bản thân chữ viết đã trở thành sản phẩm văn hóa của cộng đồng đó. Thay đổi chữ viết là tạo nên đứt gãy về mặt văn hóa. Từ chữ Nôm đến chữ Quốc ngữ là một lựa chọn của lịch sử. Việc từ bỏ chữ Hán, chữ Nôm để chuyển sang chữ Quốc ngữ như hiện nay, rõ ràng cũng phải trải qua một sự đứt gãy văn hóa, dù không mong muốn.

Nơi yên nghỉ của giáo sĩ Alexandre de Rhodes trong một nghĩa trang nằm ở ngoại ô thành phố Esfahan, Iran. Những người Việt Nam đến viếng mộ ông tháng 9-2017 đã mua một bó hoa và cầm theo một chai nước để rửa lên nấm mồ của ông, theo truyền thống của người Iran. Ảnh: Phạm Thanh Hà (Hà Nội)

Trong gần 2 thế kỷ đầu hình thành và tăng trưởng, về cơ bản, chữ Quốc ngữ cũng đa phần được sử dụng trong việc truyền giáo. Khi khoanh vùng phạm vi sử dụng vượt ra khoảng trống nhà thời thánh, chữ Quốc ngữ được sử dụng chính trong trường học dưới thời Pháp thuộc, nhưng chữ Quốc ngữ cũng chính là phương tiện đi lại để truyền bá tư tưởng chống Pháp khi được những nhà yêu nước sử dụng bởi tính giản tiện và hiệu suất cao .
Một bên là những chí sĩ yêu nước muốn dùng sự tiện nghi của thứ chữ có mẫu tự Latinh để mở mang dân trí, canh tân quốc gia. Một bên là chính quyền sở tại thực dân, sau nhiều toan tính đã nhận thấy sự tương thích trong chủ trương quản lý nếu phổ cập chữ Quốc ngữ. Rõ ràng, những bên đều thấy rõ quyền lợi của mình nếu dùng chữ Quốc ngữ, mặc dầu mục tiêu chính trị khác nhau .

Có thể nói, ngày 28-12-1918, vua Khải Định ra đạo dụ chính thức bãi bỏ khoa cử nho học thì năm 1919, khoa thi Hương cuối cùng được tổ chức, chữ Quốc ngữ lên ngôi trên phạm vi cả nước. Từ đó, chữ Quốc ngữ đã làm biến đổi sâu sắc văn hóa Việt Nam(1).

Bạn đang đọc: Lịch sử chữ Quốc ngữ và vấn đề chuẩn hóa chính tả hiện nay – Đà Nẵng Online

Trong buổi giao thời giữa văn hóa truyền thống Đông-Tây, những tri thức Nước Ta như : Trương Vĩnh Ký ( Pétrus Ký ), Huỳnh Tịnh Paulus Của, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Tố … đã nhanh tay nắm lấy thời cơ đó, mặc dầu lúc bắt đầu phải dựa vào người Pháp để được viết văn, ra báo. Chúng tôi cho rằng, nếu không có chữ Quốc ngữ thì khó lòng công cuộc Duy tân nửa đầu thế kỷ 20 tiến nhanh và có một tác động ảnh hưởng sâu rộng như vậy .
Theo số liệu của UNESCO năm 1984, vào năm 1938, Nước Ta có khoảng chừng 95 % dân số mù chữ. Tính đến Cách mạng Tháng Tám 1945, Hội truyền bá chữ Quốc ngữ ( 1938 ) đã giúp cho 70.000 người thoát nạn mù chữ .
Đây là một trong nhiều ví dụ nhỏ dẫn chứng cho sự giản tiện và ích lợi của chữ Quốc ngữ. Đặc biệt, khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sinh ra, ngày 8-9-1945, quản trị Hồ Chí Minh đã ra sắc lệnh chống mù chữ, bằng việc học chữ Quốc ngữ .
Từ đây, chữ Hán và chữ Nôm mất đi vị thế của mình, chữ Quốc ngữ chiếm địa vị duy nhất trong xã hội Nước Ta. Nhờ sự phổ cập của chữ Quốc ngữ, công dụng của tiếng Việt đã được lan rộng ra, nó vươn lên trở thành ngôn từ chính thức của vương quốc ( 2 ) .

2. Chữ Quốc ngữ đã trải qua các chặng đường hơn 400 năm hình thành và phát triển (1615-2019), 100 năm sử dụng phổ biến (1919-2019), bản thân nó đã có những thay đổi theo hướng dần hoàn thiện, hệ thống hóa, quy phạm hóa như chữ viết ngày nay.

Nếu không kể những bản viết tay bằng chữ Quốc ngữ trong thời kỳ sơ khai 1615 đến trước 1651 của những thầy Kẻ giảng và giáo dân, thì chữ Quốc ngữ tính từ Từ điển Việt – Bồ – La và Phép giảng tám ngày của Alexandre de Rhodes cho đến chữ viết thời nay đã có nhiều độc lạ và biến hóa trong cách ghi .
Chẳng hạn, ở thế kỷ 17 vẫn còn những từ “ oũ ” ( ông ), “ kẻ hằii ” ( kẻ hầu ), “ bên đoũ đa ” ( bên Đống Đa ), “ bao nheo ” ( bao nhiêu ), “ tôi blả bấy nheo ” ( tôi trả bấy nhiêu ), “ muấn ” ( muốn ), “ đức chúa Blời ” ( đức Chúa Trời ), “ iêo ” ( yêu ), “ khoăn đã nao ” ( khoan đã nào ), “ nếo ” ( nếu ), con tlâu ( con trâu ), cá tlích ( cá trích ), tlêu ngươi ( trêu ngươi ), blái núi ( trái núi ), blát nhà ( trát nhà ), blan blở ( trăn trở ) …
Cách viết này vẫn còn nhiều âm hưởng cách viết chữ Pháp, chữ Bồ, chữ Ý so với cách ghi chữ Việt. Đặc biệt là cách viết chưa cách chữ và chưa có dấu thanh như Anam ( An Nam ), Sinnua ( Thuận Hóa ), Nuocman ( Nước Mặn ), Thienchu ( Thiên chủ ) …
Có thể nói, phải đến Từ điển Việt – Latinh ( 1773 ) của Pierre Pigneaux de Béhaine ( Bá Đa Lộc ) thì chữ Quốc ngữ mới gần giống với chữ Quốc ngữ thời nay, những phụ âm đôi như bl, ml … của tiếng Việt thế kỷ 17 phần đông đã mất hẳn và có sự đổi khác trong cách ghi những vần như oũ > ông, ănh > anh, ăch > anh ău > au. Và khi chữ Quốc ngữ được xuất hiện công khai minh bạch trên tờ Gia Định báo năm 1865 thì cách viết như đã tiến gần sát với chữ Quốc ngữ hiện tại ( 3 ) .
Chúng tôi cho rằng, chữ Quốc ngữ lúc bấy giờ, bản thân nó đã biểu lộ không thiếu tính năng ghi tiếng Việt trong ngoại giao, giáo dục, hành chính và khoa học. Bảng chữ cái tiếng Việt lúc bấy giờ gồm 29 ký tự : a, ă, â, b, c, d, đ, e, ê, g, h, i, k, l, m, n, o, ô, ơ, p, q, r, s, t, u, ư, v, x, y để ghi 22 âm vị âm đầu, 16 âm vị nguyên âm, 8 âm vị âm cuối, 1 âm vị âm đệm .
Ưu điểm và nét tinh xảo lớn nhất của chữ Quốc ngữ là mỗi chữ ghi một tiếng rời ( âm tiết ) ; dùng dấu thanh để ghi lại độ cao, thấp, uốn, gãy … của âm qua 6 thanh điệu : ngang / huyền / ngã / hỏi / sắc / nặng, giúp cho tiếng Việt được “ nói như hát ” .

Vì vậy, việc đề xuất cải tiến chữ Quốc ngữ là điều bất khả thi, dù bản thân nó vẫn tồn tại những hạn chế như: vẫn còn hiện tượng 1 âm vị được ghi bằng hơn một ký tự. Chẳng hạn, âm vị /k/(cờ) được ghi là “k, c, q” (cá, kem, quả); âm vị /ă/ được ghi là “ă” (ăn năn), “a” (tay, hay, cay); âm vị g (gờ) được ghi là “g, gh” (ghi, ghế); âm vị  ng(ngờ) được ghi “ng, ngh” (ngành nghề); âm vị âm đệm /w/(u) được ghi là “o, u” (hoa quả); âm vị /z/ (dờ) được ghi là “d, gi, g” (gia đình, áo da, cái gì),…

Xem thêm: Thư tình: Hãy cho anh cơ hội bên em

Tuy nhiên, trong cái bất hài hòa và hợp lý của cách ghi chữ Quốc ngữ không theo nguyên tắc 1-1 đấy cũng chứa trong nó những nguyên tắc ngầm ẩn hài hòa và hợp lý xét về phương diện ngữ âm / âm vị học. Chẳng hạn, âm đệm / w / xuất hiện trước những nguyên âm “ i, ê, iê ( ia ), ơ, â ” ( độ mở hẹp, hơi hẹp ) thì ghi là “ u ” : tuy, quế, luyện, huơ, huân, … và khi / w / xuất hiện sau con chữ “ q ” : qua, quy, quê, que, quân …, còn khi / w / xuất hiện trước ba nguyên âm “ a, ă, e ” ( những nguyên âm có độ lan rộng ra và hơi rộng ) thì ghi là “ o ” : hoa hòe, hoặc ; âm vị / k / ( cờ ) được ghi là “ k ” khi xuất hiện trước những nguyên âm “ i, ê, iê ( ia ) ”, ghi là “ q ” khi đi với âm đệm / w / ( qua, quy, quê, que, quân ), còn lại ghi là c ( cá, con, cái … ) ; hay những âm vị g ( gờ ), ng ( ngờ ) được ghi “ gh, ngh ” khi xuất hiện trước những nguyên âm “ i, ê, iê ( ia ). Đây hoàn toàn có thể xem là quy tắc chính tả hoàn toàn có thể ghi nhớ, dùng lâu thành quen mà không gặp trở ngại gì .
Hơn nữa, những cách ghi không tương ứng 1-1 nói trên còn cho thấy sự tiếp xúc ngôn từ, lịch sử dân tộc ngữ âm của tiếng Việt. Chẳng hạn, “ con gà ” ghi là “ g ” còn trong “ ghi, ghế ” ghi là “ gh ” có lẽ rằng là vì “ g ” trước “ i, ê, e ” người châu Âu sẽ đọc thành âm uốn lưỡi tựa như như “ gi ” của tiếng Việt ( “ mái ấm gia đình ” ) khi đọc những từ “ gilet ” ( áo ghi-lê ), “ geste ” ( cử chỉ, điệu bộ ) trong tiếng Pháp nên họ phải thêm chữ “ h ” sau chữ “ g ” nhằm mục đích khu biệt trong cách đọc .
Điều đó có nghĩa là dạng thức chữ viết ấy đã phản ánh ngữ âm tiếng Việt từ thời gian ấy trở lại trước. Việc phân biệt giữa con chữ “ d ” và con chữ “ đ ” là để phân biệt một bên ( chữ “ d ” ) là con chữ ghi một âm xát vốn trước đó là một âm tắc, còn một bên khác ( chữ “ đ ” ) là con chữ ghi một âm hút vào vốn bắt nguồn từ một âm tắc vô thanh. Rõ ràng, trong cách ghi “ thiếu đồng điệu ” nói trên vô tình lại trở thành dẫn chứng có ích giúp cho những nhà nghiên cứu khám phá ngữ âm lịch sử tiếng Việt .
Vấn đề quan trọng lúc bấy giờ là chuẩn hóa chính tả chữ Quốc ngữ trong những văn bản tiếng Việt. Khi Nước Ta chưa có luật ngôn từ thì những pháp luật, pháp chế về thống nhất chính tả tiếng Việt trong tiến trình lúc bấy giờ là việc làm rất là thiết yếu, cấp bách, mặc dầu hiện tại đã có những lao lý trong Sách giáo khoa, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, Từ điển Bách khoa thư, … nhưng chúng đều chưa đạt được sự thống nhất .
Nội dung cơ bản của việc chuẩn hóa chính tả chữ Quốc ngữ trong cách ghi tiếng Việt, theo chúng tôi, gồm có nhiều yếu tố nhưng trọng tâm nhất là những yếu tố sau đây :
– Xác định cách viết đúng cho những từ ngữ theo quy tắc của mạng lưới hệ thống chữ viết tiếng Việt, đặc biệt quan trọng là việc xác lập cách viết thống nhất cho những từ có những cách phát âm giống nhau nhưng lại có cách viết khác nhau. Ví dụ : da / gia, dành / giành, dì / gì, Thánh Dóng / Gióng, hát dặm / giặm, …
– Xác định và đưa ra những nguyên tắc viết hoa, viết tắt. Ví dụ : Thành Phố Hà Nội hay Hà nội, Italia hay I-ta-li-a, Y ta ly …
– Xác định cách viết tên riêng quốc tế, nhất là tên riêng những nước ở châu Âu, tên riêng những dân tộc thiểu số sống trên quốc gia Nước Ta sang tiếng Việt. Ví dụ : I-ta-li-a hay là Ý, O-xtray-li-a hay là Úc ; Bắc Cạn hay là Băk Kạn, Đăklăk hay Đắc Lắc, Dák Lák …
– Xác định và thống nhất cách viết i ( i ngắn ) hay y ( y dài ) trong những trường hợp lưỡng khả và nhất khả : quý / quí, hy / hi, thúi / thúy, mỹ / mĩ, lý / lí, ký / kí …
Những yếu tố cần phải được khám phá, nghiên cứu và điều tra về chữ Quốc ngữ trên đây cũng chỉ là một cách tiếp cận theo tiến trình tăng trưởng để nhìn lại lao lý chuẩn hóa chính tả trong tiếng Việt lúc bấy giờ. Việc đưa ra những nguyên tắc chuẩn mực cũng như cách xử lý sao cho thỏa đáng nhằm mục đích phân phối được nhu yếu thiết yếu của người sử dụng, nhất là trong xu thế tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ của tiếng Việt những năm gần đây, phù thuộc nhiều vào sự lựa chọn, trong đó những lao lý về giữ gìn sự trong sáng tiếng Việt cũng như chuẩn hóa chính tả chữ Quốc ngữ lúc bấy giờ rất cần được luật hóa .

Theo lịch sử, tiếng Việt đã được ghi bằng chữ Việt cổ (chữ Khoa đẩu, chữ nòng nọc), chữ Nôm và chữ Quốc ngữ. Tuy nhiên, chữ Khoa đẩu chỉ là những dấu vết, chưa trở thành một chữ viết có hệ thống. Chữ Nôm là loại chữ tượng hình, trên cơ sở chữ Hán, ông cha chúng ta đã sáng tạo ra từ rất sớm để ghi âm tiếng Việt và trở thành chữ viết đầu tiên của dân tộc. Giai đoạn gần đây, cùng với việc bổ sung các nghiên cứu dựa trên các văn bản sưu tầm được từ các thư viện của Pháp, Bồ Đào Nha, Vatican… thì việc xem giáo sĩ Alexandre de Rhodes là người có công đầu tiên sáng tạo ra chữ Quốc ngữ không còn chính xác nữa, mà đó là sản phẩm có sự góp công của nhiều người: Francesco de Pina, Cristoforo Borri, Gaspar do Amaral, Antonio Barbosa, Pigneau de Béhaine, Taberd…, và đặc biệt là của cộng đồng giáo dân Công giáo Việt Nam thời bấy giờ như Igesio Văn Tín, Bento Thiện,…

PGS.TS Trần Văn Sáng

Xem thêm: Nghị luận hãy nắm bắt cơ hội để thành công – Allavida – Chia Sẻ Kiến Thức Điện Máy Việt Nam

( 1 ) Vấn đề cuộc cách mạng chữ Quốc ngữ, xem thêm khu công trình của Hoàng Tiến, Chữ Quốc ngữ và cuộc cách mạng chữ viết đầu thế kỷ 20, Nxb Thanh Niên, 2003 .
( 2 ) Về sự thông dụng chữ Quốc ngữ và vai trò của báo chí truyền thông, xem thêm : Trần Nhật Vy, Chữ Quốc ngữ, 130 năm thăng trầm, Nxb Văn hóa-văn nghệ, 2918 .

( 3 ) Về những biến hóa chữ Quốc ngữ, xem thêm khu công trình Đoàn Thiện Thuật, Chữ Quốc ngữ thế kỷ thứ XVIII, Nxb Giáo dục đào tạo, 2007 .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Cơ Hội