Khái niệm về cấu trúc Không gian bao che kiến trúc và cấu trúc không gian mặt đứng nhà phố – Tạp chí Kiến Trúc

Nội dung bài viết tập trung vào việc giới thiệu về cấu trúc không gian bao che kiến trúc để làm rõ thêm một khái niệm mới về cấu trúc không gian mặt đứng (KGMĐ) nhà phố, định nghĩa các thành phần cơ bản trong cấu trúc KGMĐ nhà phố, bao gồm không gian phương đứng, không gian phương ngang và các thành phần cấu trúc chi tiết. Ngoài ra, bài viết cũng sơ bộ nêu lên các ảnh hưởng của KGMĐ đến điều kiện tiện nghi vi khí hậu bên trong công trình.

Mở đầu

Nhà phố là một mô hình nhà ở chiếm tỷ suất rất lớn trong những đô thị được thiết kế xây dựng do nhu yếu ở phối hợp thương mại, kinh doanh hoặc sản xuất nhỏ của người Việt. Không gian mặt đứng ( KGMĐ ) được đề cập ở đây là vùng không gian phía trước và lân cận, mặt đứng khu công trình kiến trúc có ảnh hưởng tác động đáng kể đến tiện lợi vi khí hậu bên trong khu công trình. Không gian này gồm có những thành phần khác nhau như : Lớp vỏ kiến trúc, không gian đệm, khoảng chừng lùi, cây xanh, mặt đường, vỉa hè … gần sát khu công trình kiến trúc. Cách thức tổ chức triển khai, sắp xếp, link những thành phần này theo một trật tự nhất định, có tính đến yếu tố ảnh hưởng tác động bên ngoài tạo nên cấu trúc KGMĐ kiến trúc. Khi đó, cấu trúc KGMĐ nhà phố là cấu trúc vùng không gian gồm có tường mặt đứng đến mép đường chính. Các ảnh hưởng tác động của môi trường tự nhiên qua phần không gian này sẽ được làm cho giảm thiểu hoặc khuếch đại tùy vào nhu yếu tiện lợi bên trong .
Gần đây, KGMĐ đã được quan tâm và điều tra và nghiên cứu nhưng vẫn còn mang tính tự phát, thiếu tính định lượng và chưa mang tính mạng lưới hệ thống. Đối với những khu công trình nhà phố chịu ảnh hưởng tác động lớn bởi ảnh hưởng tác động của môi trường tự nhiên như nắng hướng Tây, tiếng ồn và khói bụi của những phương tiện đi lại giao thông vận tải trên những trục đường có tỷ lệ lưu thông cao …, chủ góp vốn đầu tư và người phong cách thiết kế đã có những giải pháp nhằm mục đích giảm bớt những ảnh hưởng tác động xấu, nhưng vẫn manh mún và chưa triệt để .

Trong khuôn khổ bài viết, tác giả chỉ giới thiệu khái niệm về cấu trúc KGMĐ nhà phố và đề cập sơ bộ ảnh hưởng của cấu trúc đó đối với môi trường vi khí hậu bên trong nhà.

Các khái niệm về cấu trúc không gian bao che công trình kiến trúc

Từ điển Larousse của Pháp định nghĩa từ “ cấu trúc ” ( structure ) là “ cách sắp xếp giữa những bộ phận của một tập hợp đơn cử hay trừu tượng ”, hay là “ việc tổ chức triển khai những bộ phận của một mạng lưới hệ thống, làm cho nó có một tính cố kết mạch lạc và mang tính đặc trưng liên tục ”. Từ “ structure ” trong tiếng Pháp có nguồn gốc từ tiếng Latin “ structura – struere ”, nghĩa là “ thiết kế xây dựng – kiến tạo ”. Từ điển Encarta 99 của Mỹ cũng định nghĩa từ “ structure ” trong tiếng Anh là “ một tập hợp những bộ phận có mối quan hệ link với nhau của bất kể một sự vật phức tạp nào ; một bộ khung ”. Theo từ điển tiếng Việt, khái niệm “ cấu trúc ” có nghĩa là “ hàng loạt nói chung những quan hệ bên trong giữa những thành phần tạo nên một chỉnh thể ”. [ 1 ]
Theo định nghĩa cấu trúc nói trên thì bất kỳ một sự nghiên cứu và phân tích những mối quan hệ nào giữa những thành phần của một sự vật chính là một sự nghiên cứu và phân tích cấu trúc hay là một việc làm bằng giải pháp cấu trúc. Khái niệm cấu trúc được bộc lộ rõ qua ví dụ về chủ nghĩa cấu trúc ( tiếng Pháp : Structuralisme ) trong điều tra và nghiên cứu văn học, thẩm mỹ và nghệ thuật và xã hội, cho rằng sự nghiên cứu và phân tích, nhìn nhận mạng lưới hệ thống phải đi vào bên trong những biểu lộ mặt phẳng để đạt tới những cấu trúc sâu hơn, cơ bản hơn. Chủ nghĩa cấu trúc đặc biệt quan trọng chăm sóc đến những mối quan hệ giữa những yếu tố của cấu trúc hơn là đến bản thân những yếu tố đó. Có thể nói tổng thể những giải pháp mà chủ nghĩa cấu trúc thường dùng, từ việc đi tìm những mối liên hệ bên trong của văn bản, việc xác lập mức độ cấu trúc của tác phẩm đến việc mô hình hoá một văn bản riêng không liên quan gì đến nhau hay cấu trúc nghệ thuật và thẩm mỹ của một nhóm tác phẩm, thậm chí còn của cả một trào lưu, một thời đại văn hoá đều nhằm mục đích tiềm năng : Phân tích mạng lưới hệ thống những quan hệ của những yếu tố tạo thành chỉnh thể thẩm mỹ và nghệ thuật .
Phân tích về không gian bao che kiến trúc cũng tương tự như như nghiên cứu và phân tích về không gian đô thị hay không gian kiến trúc. Trong đó, không gian đô thị là vùng chủ quyền lãnh thổ gồm có những thành phần cơ bản là không gian thiết kế xây dựng đặc ( được biểu lộ trải qua những loại khu công trình kiến trúc + những loại tuyến đường ) và không gian mở – rỗng ( được bộc lộ qua không gian xanh và dự trữ chưa sử dụng trong đô thị ). Cấu trúc không gian đô thị chính là sự link, tổ chức triển khai những thành phần, yếu tố nêu trên theo một trật tự nào đó nằm thỏa mãn nhu cầu nhu yếu của dân cư đô thị. Không gian đô thị còn hoàn toàn có thể chia thành những thành phần như lớp vỏ đô thị ( xem hình 5 ), khu công trình, không gian đệm … [ 2 ]. Không gian kiến trúc là thành phần không gian nhỏ bên trong không gian đô thị ( thuộc thành phần không gian thiết kế xây dựng đặc của đô thị ) gồm có 2 thành phần không gian chính là không gian sử dụng và không gian phụ trợ. Cấu trúc không gian kiến trúc là sự sắp xếp, tổ chức triển khai 2 thành phần này tùy theo nhu yếu về sử dụng, nghệ thuật và thẩm mỹ … của con người .
Không gian bao che kiến trúc là vùng không gian ngăn cách không gian kiến trúc với không gian đô thị bên ngoài. Đây là vùng không gian xung quanh và lân cận khu công trình, có tác động ảnh hưởng đáng kể đến tiện lợi vi khí hậu bên trong khu công trình. Không gian này gồm có những thành phần khác nhau như : Lớp vỏ kiến trúc, không gian đệm, khoảng chừng lùi, cây xanh, mặt đường, vỉa hè … gần sát khu công trình kiến trúc. Cách thức tổ chức triển khai, sắp xếp, link những thành phần này theo một trật tự nhất định có tính đến yếu tố ảnh hưởng tác động bên ngoài tạo nên những dạng cấu trúc không gian bao che kiến trúc .
Không gian bao che ( KGBC ) kiến trúc gồm có 2 thành phần cơ bản là thành phần che không gian sử dụng theo phương ngang ( gọi tắt là thành phần ngang ) và thành phần che không gian sử dụng theo phương đứng ( gọi tắt là thành phần đứng ). Thành phần ngang hợp với mặt đất 1 góc nhỏ hơn 45 độ và thành phần đứng hợp với mặt đất 1 góc lớn hơn 45 độ .
Tùy vào cách sắp xếp và số lượng những thành phần ngang và đứng ta chia cấu trúc không gian bao che kiến trúc thành những dạng cơ bản sau ( hình 1 ) :

• Dạng không gian bao che 0,5 lớp: Là dạng KGBC chỉ có 1 thành phần ngang hoặc 1 thành phần đứng;
• Dạng không gian bao che 1 lớp: Là dạng KGBC có 1 thành phần ngang kết hợp với 1 thành phần đứng;
• Dạng không gian bao che 1,5 lớp: Là dạng KGBC có 2 thành phần ngang kết hợp với 1 thành phần đứng hoặc 1 thành phần ngang kết hợp với 2 thành phần đứng;
• Dạng không gian bao che 2 lớp: Là dạng KGBC có 2 thành phần ngang kết hợp với 2 thành phần đứng;
• Dạng không gian bao che 2,5 lớp: Là dạng KGBC có 2 thành phần ngang kết hợp với 3 thành phần đứng hoặc 3 thành phần ngang kết hợp với 2 thành phần đứng;
• Dạng không gian bao che 3 lớp: Là dạng KGBC có 3 thành phần ngang kết hợp với 3 thành phần đứng.

Cấu trúc KGMĐ nhà phố và các ảnh hưởng đến điều kiện tiện nghi vi khí hậu bên trong

(1) Về cấu trúc KGMĐ nhà phố

Cấu trúc KGMĐ nhà phố là cấu trúc phần không gian trung gian ngăn cách giữa không gian sử dụng bên trong nhà phố và đường chính. Các tác động ảnh hưởng của thiên nhiên và môi trường qua phần không gian này sẽ được làm cho giảm thiểu hoặc khuếch đại tùy vào nhu yếu tiện lợi bên trong ( hình 2 a )

Cấu trúc KGMĐ nhà phố chính là một mạng lưới hệ thống gồm nhiều thành phần, sự link giữa những thành phần cũng như những đặc tính riêng không liên quan gì đến nhau của những thành phần tạo nên cấu trúc của mạng lưới hệ thống đó. Nghiên cứu cấu trúc KGMĐ nhà phố bằng cách nghiên cứu và phân tích không gian này thành những không gian thành phần cơ bản và chỉ ra đặc tính nổi trội của những thành phần chi tiết cụ thể. Sự tổng hợp những yếu tố nổi trội sẽ tạo nên những nhóm dạng cấu trúc có đặc tính gần giống nhau .

KGMĐ nhà phố gồm có 2 không gian thành phần cơ bản là không gian phương ngang và không gian phương đứng ( bài viết này chỉ xét trường hợp tường mặt đứng trùng với ranh lộ giới ), trong đó :
– Không gian phương ngang ( KGPN ) ( hình 2 b ) là phần không gian công cộng từ mép đường đến mép nhô ra của khu công trình gồm có những thành phần cụ thể như lối đi bộ, sân trống, vòm lá cây xanh, bồn hoa, thảm cỏ, cột đèn công cộng, bó dây cáp điện … Các thành phần cụ thể này gọi là những thành phần phương ngang ( xem bảng 1 ). Có 3 trường hợp KGPN tùy theo khoảng cách từ mép đường đến mép khu công trình như sau :

• (i:) KGPN nhỏ, khoảng cách từ 0m đến dưới 2.5m;
• (ii:) KGPN vừa, khoảng cách từ 2.5m đến dưới 4m;
• (iii:) KGPN lớn, khoảng cách từ 4m trở lên;

– Không gian phương đứng ( KGPĐ ) ( hình 2 b ) là phần không gian tiếp nối giữa không gian sử dụng ( trệt + lầu ) và không gian phương ngang gồm có những thành phần cụ thể như tường ngoài, hành lang cửa số, cửa đi, ban công, logia, sân thượng, cổng rào, bồn cây ban công, hệ lam che, khung quảng cáo, không gian trống, phần mái tại cao độ chuẩn mặt tiền … Các thành phần cụ thể này gọi là những thành phần phương đứng ( xem bảng 2 ). Ngoài ra, KGPĐ là sự tích hợp giữa không gian phương đứng tầng trệt ( KGPĐT ) và không gian phương đứng tầng lầu ( KGPĐL ) .

Cách sắp xếp những thành phần trong không gian phương đứng tầng trệt tạo nên những trường hợp như sau :

• (i:) KGPĐT thuộc hầu hết bên ngoài ranh lộ giới;
• (ii:) KGPĐT thuộc hầu hết bên trong ranh lộ giới;
• (iii:) KGPĐT lớn bao gồm 1 phần nằm trong và 1 phần nằm ngoài lộ giới;

Cách sắp xếp những thành phần trong không gian phương đứng tầng lầu tạo nên 3 trường hợp khác như sau :

• iv: KGPĐL hỗn hợp, phần nằm trong và phần nằm ngoài lộ giới tỉ lệ 50/50;
• v: KGPĐL hỗn hợp, phần nằm trong và phần nằm ngoài lộ giới tỉ lệ 35/65;
• vi: KGPĐL hỗn hợp, phần nằm trong và phần nằm ngoài lộ giới tỉ lệ 65/35;

Các dạng cấu trúc KGMĐ nhà phố chính là sự tổng hợp những trường hợp không gian thành phần cơ bản, ở bài viết này là 3×3 x3 = 27 dạng ( hình 3 ). Mỗi dạng cấu trúc KGMĐ có những đặc thù phụ thuộc vào vào đặc tính và mối quan hệ của những thành phần chi tiết cụ thể. Qua khảo sát và nhìn nhận tác giả rút ra được 8 thành phần cấu trúc cụ thể mang tính nổi trội và có tác động ảnh hưởng đáng kể đến vi khí hậu bên trong khu công trình ( hình 4 ) .

(2) Một số ảnh hưởng của KGMĐ đến điều kiện vi khí hậu bên trong nhà phố

Qua khảo sát và đo đạc các dạng cấu trúc KGMĐ nhà phố thực tế, tác giả đã rút ra một số nhận định sơ bộ về ảnh hưởng của KGMĐ đến điều kiện vi khí hậu bên trong như sau:

• Các kiểu cấu trúc có KGPĐL và KGPĐT làm giảm đáng kể bức xạ nhiệt vào KGSD, tùy vào cấu trúc của các thành phần KGPĐ bức xạ sẽ giảm nhiều hay ít;
• Cấu tạo KGPN có hệ số phản xạ nhiệt hoặc hấp thụ nhiệt khác nhau, hoặc độ lớn của KGPN sẽ ảnh hưởng đáng kể đến nhiệt độ tại KGSD;
•  Độ ẩm trong phòng vào buổi sáng sẽ lớn hơn buổi trưa và chiều, càng lên tầng cao độ ẩm càng giảm;
• Cường độ ánh sáng trong phòng thường tỉ lệ nghịch với nhiệt độ phòng;
• Các KGSD trên tầng cao có tốc độ gió cao hơn tầng thấp;
• Tốc độ gió trong nhà cao thì độ ẩm thấp với điều kiện khí hậu TP.HCM;
• Khi độ ẩm thấp dẫn đến trực xạ thấp và tán xạ cao;
• Cấu trúc mở, thoáng thì độ ẩm trong nhà thường bằng hoặc cao hơn độ ẩm ngoài nhà chút ít.

Kết luận

Bài viết này đã ra mắt được khái niệm mới là cấu trúc không gian bao che kiến trúc và cấu trúc KGMĐ nhà phố. Đồng thời trình diễn được những thành phần KGMĐ cơ bản và những thành phần chi tiết cụ thể nổi trội của chúng. Cuối cùng bài viết cũng đã nhận định và đánh giá những ảnh hưởng tác động cơ bản của KGMĐ nhà phố so với tiện lợi vi khí hậu bên trong khu công trình. Hy vọng bài viết là tài liệu tìm hiểu thêm tốt cho mọi đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra những nghành nghề dịch vụ có tương quan .

ThS.KTS Phạm Thanh Trà
Giảng viên, Khoa Kỹ Thuật Xây Dựng
Trường Đại học Bách Khoa – Đại Học Quốc Gia TPHCM
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 03-2019)

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất