Bộ Cá voi – Wikipedia tiếng Việt

Bộ Cá voi (Cetacea) (từ tiếng La tinh cetus, cá voi) là một bộ động vật có vú gồm các loài như cá voi, cá heo, cá nhà táng, kỳ lân biển và cá heo chuột. Tuy trong tên gọi của nhiều loài có từ “cá”, chúng không phải là cá mà thật ra là các loài động vật có vú thủy sinh. Cetus là từ trong tiếng Latinh và được sử dụng trong các tên gọi sinh học để mang nghĩa “cá voi”; ý nghĩa nguyên thủy của nó là “động vật lớn ở biển” là tổng quát hơn. Nó có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp ketos (“quái vật biển”). Cá voi học là một nhánh của khoa học hải dương gắn liền với nghiên cứu các loài cá voi.

Các loài thú dạng cá voi là những loài thú đa phần đã thích nghi rất đầy đủ với đời sống dưới nước. Cơ thể của chúng có dạng tựa hình thoi ( hình con suốt ). Các chi trước bị đổi khác thành chân chèo. Các chi sau nhỏ là cơ quan vết tích ; chúng không gắn vào xương sống và bị ẩn trong khung hình. Đuôi có những thùy đuôi nằm ngang ( ở cá thật sự thì những thùy đuôi nằm dọc ). Các loài cá voi gần như không có lông, và chúng được cách nhiệt bởi một lớp mỡ cá voi dày. Khi xét tổng thể và toàn diện như một nhóm động vật hoang dã thì những loài cá voi đáng quan tâm ở chỗ chúng có trí mưu trí cao .Bộ này chứa khoảng chừng 89 loài, gần như là tổng thể sống ở đại dương, ngoại trừ 5 loài cá heo nước ngọt. Các loài còn sống sót trong bộ này được chia thành hai phân bộ là Mysticeti ( cá voi tấm sừng ) và Odontoceti ( cá voi có răng, gồm có trong đó cả những loài cá heo ) .

Các loài cá voi đã tiến hóa từ các động vật có vú sống trên đất liền (có thể nhất là từ tổ tiên chung là các dạng động vật ăn thịt có móng guốc, cùng nhánh chị em đồng tiến hóa kia là các động vật guốc chẵn (Artiodactyla) như lợn và hà mã).[1] Chúng có lẽ đã thích nghi với cuộc sống đại dương vào khoảng 50 triệu năm trước.

Artiodactyla, nếu như vô hiệu nhóm Cetacea, là một nhóm đa ngành. Vì nguyên do này, thuật ngữ khoa học Cetartiodactyla ( cá voi + guốc chẵn ) đã được tạo ra để chỉ nhóm chứa cả động vật hoang dã guốc chẵn và cá voi ( mặc dầu yếu tố hoàn toàn có thể thuận tiện xử lý bằng cách coi Cetacea là một phân nhóm của Artiodactyla ) .

Thích nghi với đời sống dưới nước[sửa|sửa mã nguồn]

Trong khoảng thời gian vài triệu năm thuộc thế Eocen, các động vật dạng cá voi đã quay lại sống dưới biển, nơi đã từng là hốc sinh thái cho các dạng động vật săn mồi to lớn, kiếm ăn ở bề mặt nước nhưng đã bị bỏ hoang kể từ khi các loài bò sát của các nhóm Mosasaur (họ Mosasauridae) và Plesiosaur (phân bộ Plesiosauroidea) bị tuyệt chủng. Do sự tăng lên của không gian sinh sống nên đã không có giới hạn tự nhiên đối với kích thước của động vật dạng cá voi (cũng nghĩa là trọng lượng cơ thể mà các chân của chúng có thể duy trì được) do nước có sức nổi. Cũng chính vì thế mà chúng không còn cần tới các chân nữa.

Cũng trong khoảng chừng thời hạn này, động vật hoang dã dạng cá voi đã mất dần đi những thuộc tính tương thích cho sự sống sót trên đất liền và thu được những chính sách thích nghi với đời sống dưới nước. Các chi sau biến mất và khung hình của chúng trở thành thon và thuôn hơn – hình dạng được cho phép chúng hoàn toàn có thể chuyển dời nhanh trong nước. Đuôi nguyên thủy của chúng cũng chuyển dạng thành một cặp thùy đuôi có tính năng dẫn lái khi hoạt động theo chiều dọc .Như là một phần của quy trình thuôn hóa này, những xương trong những chi trước của cá voi đã hợp nhất lại với nhau. Theo dòng thời hạn, cái trước kia là những chân trước đã trở thành một khối đặc gồm xương, mỡ và mô, tạo ra những chân chèo rất hiệu suất cao và làm cân đối size to lớn của chúng .Để duy trì nhiệt cơ thể trong những vùng biển lạnh, những loài cá voi cũng đã tăng trưởng lớp mỡ cá voi, lớp chất béo dày nằm giữa lớp da bên ngoài và lớp thịt bên trong, có vai trò như nguồn phân phối nguồn năng lượng trong trường hợp cấp thiết. Ở một vài loài cá voi thì lớp mỡ này dày tới hơn 30 cm ( 1 ft ). Không còn nhu yếu giữ ấm khung hình từ bên ngoài nữa nên lớp lông của động vật hoang dã dạng cá voi từ từ biến mất, liên tục làm giảm lực ma sát của khối khung hình đồ sộ so với nước .Xương nhỏ ở tai trong gọi là xương búa bị hợp nhất với những thành của hốc xương nơi chứa những xương tai trong, làm cho việc nghe trong không khí gần như là không hề. Thay cho nên vì thế, sóng âm được truyền tải qua những xương hàm và xương hộp sọ .
Do những dạng cá voi là động vật hoang dã có vú nên chúng cần lấy oxy ( quy trình hô hấp ) trong không khí. Vì thế, chúng cần bơi tới gần mặt nước để thở ra không khí chứa nhiều dioxide cacbon và hít vào không khí chứa nhiều oxy. Khi chúng bổ nhào xuống, những cơ khép lại lỗ phun nước ( lỗ mũi ), và nó bị khép chặt cho đến khi cá voi lại nổi lên mặt phẳng trong lần tiếp nối. Khi nó thực thi việc làm trao đổi khí thì những cơ lại mở lỗ phun nước để xả ra và hít vào không khí .Các lỗ phun nước của cá voi đã tiến hóa để nằm ở vị trí trên đỉnh đầu, được cho phép chúng ngày càng tăng vận tốc xả không khí cũ và hít vào không khí mới. Khi không khí cũ, được làm ấm từ phổi, được thở ra, nó bị ngưng tụ lại do nó tiếp xúc với không khí lạnh hơn ở bên ngoài. Giống như động vật hoang dã có vú trên đất liền thở ra trong những ngày lạnh lẽo, một đám nhỏ ‘ hơi nước ‘ Open tựa như khói. Đám hơi nước này có hình dạng, độ cao, góc phun đặc trưng riêng cho từng loài. Vì thế, những loài cá voi hoàn toàn có thể được những thợ săn cá voi hay những người theo dõi cá voi giàu kinh nghiệm tay nghề nhận dạng từ xa bằng cách sử dụng đặc trưng này .
Các mắt của động vật hoang dã dạng cá voi nằm ở hai bên trên phần phía sau của chiếc đầu lớn. Điều này có nghĩa là những dạng cá voi với ‘ mõm ‘ nhọn ( như những loài cá heo ) sẽ có thị giác tốt hơn khi nhìn về phía trước và phía sau nhưng những dạng cá voi khác với đầu tù ( như cá nhà táng ), hoàn toàn có thể nhìn tốt sang hai bên nhưng không hề nhìn trực tiếp về phía trước và phía sau. Các tuyến nước mắt của chúng tiết ra nước mắt trơn nhờn, giúp bảo vệ mắt trước nước mặn của biển cả. Cá voi cũng có thủy tinh thể gần như hình cầu trong mắt, có hiệu suất cao tập trung chuyên sâu cao nhất so với cường độ sáng yếu trong vùng nước sâu. Để bù lại cho thị giác nói chung là kém ( ngoại trừ cá heo ) là thính giác cực tốt .
Giống như mắt, những tai của động vật hoang dã dạng cá voi cũng nhỏ. Cuộc sống dưới nước đã làm tiêu giảm những tai ngoài của chúng, mà tính năng của nó là tích lũy những sóng âm thanh trong khoảng trống và tập trung chuyên sâu chúng nhằm mục đích tiềm năng cho chúng đủ mạnh để hoàn toàn có thể nghe tốt. Tuy nhiên, do nước là thiên nhiên và môi trường truyền âm tốt hơn nhiều so với không khí, nên tai ngoài không còn là thiết yếu nữa. Nó chỉ còn là một lỗ nhỏ trên da, ngay phía sau những mắt. Tuy nhiên, tai trong đã tăng trưởng đủ tốt đến mức những loài cá voi hoàn toàn có thể cảm nhận và nghe những âm thanh từ xa hàng chục dặm mà chúng còn hoàn toàn có thể phân biệt được là âm thanh đến từ hướng nào .

Định vị bằng âm thanh[sửa|sửa mã nguồn]

Một vài loài cá voi còn có thể định vị bằng tiếng vang. Nhiều loài cá voi có răng phát ra các tiếng lách cách tương tự như các âm thanh trong định vị bằng tiếng vang, nhưng người ta vẫn chưa chứng minh được là chúng định vị bằng tiếng vang hay không. Các dạng cá voi tấm sừng hàm (Mysticeti) ít có nhu cầu định vị bằng tiếng vang, do chúng chỉ săn bắt các loài cá nhỏ và sẽ là không thực tế khi định vị bằng tiếng vang. Một số thành viên trong nhóm cá voi có răng (Odontoceti), như một vài dạng cá heo, thực hiện việc định vị bằng tiếng vang. Các dạng cá voi này sử dụng âm thanh tương tự như ở dơi (bộ Chiroptera) – chúng phát ra âm thanh (gọi là tiếng lách cách), các sóng âm này đi tới vật thể và bị phản xạ trở lại nơi phát ra. Từ âm thanh phản xạ trở lại này mà cá voi có thể phân biệt được kích thước, hình dáng, đặc trưng bề mặt và chuyển động của vật thể, cũng như xác định được khoảng cách đến vật thể đó. Với khả năng này cá voi có thể tìm kiếm, săn đuổi và bắt các con mồi bơi nhanh trong bóng tối hoàn toàn. Việc định vị bằng tiếng vang khá phát triển ở phần lớn các loài cá voi có răng và chúng có thể phân biệt được vật thể là con mồi và vật thể không là con mồi (như tàu thuyền, con người). Các dạng cá voi nuôi nhốt có thể được huấn luyện để phân biệt được các quả bóng với hình dạng và kích thước khác nhau.

Cá voi cũng hoàn toàn có thể sử dụng âm thanh để liên lạc, với nhiều kiểu âm thanh khác nhau .

Các dạng cá voi có thể chia thành hai nhóm khác biệt theo kiểu ăn uống. Nhóm ‘cá voi có răng’ (Odontoceti) như cá nhà táng, cá voi trắng, các loài cá heo, thông thường có nhiều răng, được sử dụng để bắt cá, mực hay các động vật biển khác. Chúng không nhai thức ăn mà nuốt toàn bộ. Trong một số ít trường hợp khi chúng bắt được các con mồi lớn, chẳng hạn khi cá hổ kình (Orcinus orca) bắt được hải cẩu, chúng xé con mồi thành các ‘khúc’ và nuốt toàn bộ.

Các dạng ‘cá voi tấm sừng hàm’ (Mysticeti) không có răng, thay vì thế chúng có các tấm làm từ kêratin (tương tự như các chất ở móng tay người) thả rủ xuống từ hàm trên. Các tấm sừng này có vai trò như một bộ lọc khổng lồ, lọc ra các động vật nhỏ (như động vật nhuyễn thể và cá) từ luồng nước biển. Các dạng cá voi trong nhóm này có cá voi xanh, cá voi lưng gù, cá voi đầu cong và cá voi lưng xám.

Không phải mọi loài cá voi của nhóm Mysticeti đều có thức ăn là sinh vật phù du. Các loài cá voi lớn trong nhóm này có xu hướng ăn các dạng cá nhỏ tụ tập thành đàn, như cá trích và cá mòi. Một loài trong nhóm Mysticeti, cá voi xám (Eschrichtius robustus), là động vật ăn ở tầng đáy, chủ yếu săn bắt các loài động vật giáp xác ở đáy biển (tôm, cua).

Bản chất thú[sửa|sửa mã nguồn]

Các dạng cá voi là những động vật hoang dã có vú, nghĩa là chúng là thành viên của lớp Mammalia. Họ hàng thân thiện nhất còn sống sót của những dạng cá voi là hà mã .Là động vật hoang dã có vú nên những dạng cá voi có những đặc trưng chung của nhóm động vật hoang dã này. Chúng là động vật hoang dã máu nóng, hít thở không khí bằng phổi, sinh con non và nuôi chúng bằng cách cho chúng bú sữa do mẹ tiết ra, có lông ( mặc dầu rất ít ) .Một cách khác để phân biệt những dạng cá voi với cá thật sự là theo hình dạng đuôi. Đuôi của cá có dạng đứng thẳng và hoạt động từ bên này sang bên kia khi cá bơi lượn trong khi đuôi của những dạng cá voi – gọi là ” thùy đuôi ” – nằm ngang và hoạt động theo kiểu lên xuống, do những xương sống của cá voi bị uốn cong tựa như như ở xương sống của người .
So sánh size của những loài dạng cá voi còn sống sót .

Phân loại trong bài này là gần giống như phân loại của Dale W. Rice trong Marine Mammals of the World: Systematics and Distribution (1998), một dẫn chiếu phân loại chuẩn mực trong lĩnh vực này. Nó cũng gần giống như phân loại trong Mammal Species of the World: ấn bản lần 3 (Wilson và Reeder chủ biên, 2005). Các khác biệt được ghi chú bằng cách sử dụng các viết tắt tương ứng như “Rice”[2] và “MSW3″[3]. Các khác biệt khác do các phát hiện gần đây cũng được lưu ý. Xem thêm Danh sách các dạng cá voi tuyệt chủng để có thông tin về các họ đã tuyệt chủng.

Về danh pháp đồng nghĩa tương quan hay phân loài, đọc thêm những bài viết về những chi và loài tương ứng .

Cá voi và con người[sửa|sửa mã nguồn]

Các mối rình rập đe dọa[sửa|sửa mã nguồn]

Các mối rình rập đe dọa so với những loài cá voi xuất phát từ 2 nguyên do trực tiếp và gián tiếp của con người. Nguyên nhân trực tiếp đó là săn bắt, còn nguyên do gián tiếp đó là ô nhiễm thiên nhiên và môi trường và do hoạt động giải trí câu cá .

Săn bắt cá voi[sửa|sửa mã nguồn]

Trong thời trung cổ con người săn cá voi với mục tiêu là lấy thịt, nguyên vật liệu để sản xuất dầu cá voi, và xương hàm được dùng làm nhà ở .Trong thế kỷ 18, 19, con người săn cá voi lấy xương để làm khung áo ngực và đầm xòe công sở. Ngoài ra, tinh trùng của cá nhà táng đã được sử dụng làm chất bôi trơn cho máy móc và long diên hương làm nguyên vật liệu cho ngành công nghiệp dược phẩm và cho nước hoa. Trong nửa sau thế 19, những loại lao mốc được sử dụng thoáng rộng trong việc săn cá voi làm ngày càng tăng số lượng cá voi bị giết .Các tàu nhỏ được tăng cấp thành tàu hoàn toàn có thể chở cá voi và được trang bị những động cơ hơi nước. Trong nửa đầu thế kỷ 20, cá voi có vai trò quan trọng trong việc cung ứng nguyên vật liệu cho ngành công nghiệp. Do đó, chúng bị săn bắt can đảm và mạnh mẽ, trong thập niên 1930, hơn 30.000 con cá voi bị giết mỗi năm. Sau đó cứ tăng thêm mỗi năm hơn 40.000 con đến thập niên 1960 .Những nỗ lực tiên phong để bảo vệ cá voi đã được đưa ra năm 1931. Theo đó loài cá voi sống lưng gù là loài đặc biệt quan trọng quý và hiếm cùng với khoảng chừng 100 loài khác được bảo vệ trên toàn quốc tế. Năm 1946, là Ủy ban Cá voi quốc tế được xây dựng để trấn áp số lượng cá voi và bảo vệ chúng. Việc giết cá voi cho mục tiêu thương mại đã bị cấm trên toàn quốc tế bởi tốc chức này từ năm 1985 đến 2005. Tuy nhiên, cá voi vẫn bị săn bắn. Đặc biệt là những tàu đánh bắt cá cá voi của Nhật Bản, họ săn bắt nhiều loài cá voi khác nhau được cho là Giao hàng mục tiêu nghiên cứu và điều tra khoa học. Greenland và 1 số ít người dân địa phương đánh bắt cá cá voi là cách sinh sống truyền thống lịch sử của họ. Iceland và Na Uy không ra lệnh cấm và vẫn để mở việc đánh bắt cá cá voi thương mại .

Ô nhiễm môi trường tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Sự ngày càng tăng những chất ô nhiễm trong biển tác động ảnh hưởng đến đời sống của những loài cá voi, đặc biệt quan trọng là sắt kẽm kim loại nặng, xác thực vật và những chất diệt công trùng không bị phân hủy sinh học. Các sắt kẽm kim loại nặng đi vào thực vật và con mồi, tiếp theo là đi vào khung hình những loài cá voi. Kết quả là những loài này dễ nhiễm bệnh và số lượng thành viên đang từ từ suy giảm .Việc tầng ôzôn bị tàn phá cũng ảnh hưởng tác động đến những loài cá voi do những sinh vật phù du rất nhạy cảm với những bức xạ và làm chậm quy trình sinh sản của những phiêu sinh này. Yếu tố này làm giảm lượng phân phối thức ăn, đặc biệt quan trọng so với những loài có size lớn như cá voi tấm sừng hàm .Tác dụng tựa như hoàn toàn có thể xảy ra là sự axít hóa đại dương do sự hấp thu mạnh cacbon dioxide của đại dương làm cho nước có tính axit. Các yếu tố này làm giảm năng lực tạo khung xương của tảo và những sinh vật khác. Từ đó, những loài cá voi nhờ vào vào loại thức ăn sinh vật phù du này một cách trực tiếp hoặc gián tiếp ( qua một vài mắc xích trước khi đến cá voi ) sẽ bị ảnh hưởng tác động .

Các hoạt động quân sự và khảo sát địa chất biển và đại dương dùng sóng âm thanh trong các máy Sonar cùng với những vụ nổ lớn và hoạt động hàng hải ngày càng gây ra nhiều tiếng ồn trong các đại dương. Đối với những loài động vật sử dụng sóng âm để định hướng và truyền thông tin, các hoạt động trên không chỉ cản trở mà còn tạo ra nỗi sợ hãi thường xuyên cho chúng. Điều này làm cho lượng khí trong mạch máu tăng gây ra tắc nghẽn mạch máu giống như các tai nạn lặn sâu mà trồi lên nhanh ở con người. Người ta ghi nhận rằng, sau các cuộc tập trận hải quân, hàng loạt cá voi chết tấp vào bờ có hiện tượng xuất bọt khí trong máu.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vh2.com.vn
Category : Trái Đất