Đom đóm – Wikipedia tiếng Việt

Đom đóm hay bọ phát sáng là những loài côn trùng cánh cứng nhỏ được gọi chung là họ Đom đóm (Lampyridae) có khả năng phát quang. Đom đóm là động vật tiêu biểu cho vùng ôn đới mặc dù phần lớn các loài sống ở vùng nhiệt và cận nhiệt đới (khoảng 2000 loài).Chúng là loài động vật ăn thịt nên ăn sâu bọ hoặc các loại ốc. Chúng là những sinh vật có tập tính hoạt động về ban đêm, con đực thường có cánh và bay vào những đêm đầu mùa hạ. Nhiều loài, con cái không có cánh. Con đực, con cái và ấu trùng phát ra ánh sáng lạnh và thường có màu đỏ cam hay vàng xanh (bước sóng 510 – 670 nm);[3] một số loài thậm chí trứng cũng phát quang. Người ta cho rằng, ánh sáng giữ vai trò quan trọng trong tập tính sinh sản của chúng với mục đích hấp dẫn con khác giới. Tuy nhiên, ở ấu trùng thì sự phát sáng nhằm mục đích cảnh báo các động vật ăn thịt là chủ yếu, do ấu trùng đom đóm chứa các hóa chất có mùi vị khó chịu và có thể là độc hại đối với các động vật ăn thịt khác.

Sinh học

Đom đóm có màu nâu và thân mềm, thường có cánh cứng dai hơn những loài bọ cánh cứng khác. Dù những con cháu ở 1 số ít thành viên trông tựa như những con đực, những con cháu giống ấu trùng đã được tìm thấy trong nhiều loại đom đóm khác. Những con cháu này hoàn toàn có thể được phân biệt với ấu trùng vì chúng có những mắt kép. Các loại đom đóm thông dụng nhất sống về đêm, mặc dầu có những loại sống vào ban ngày. Hầu hết những loại sống vào ban ngày đều ở trong vùng tối để hoàn toàn có thể phát sáng .

Ít ngày sau giao phối, con cái đẻ trứng lên trên hoặc ngay dưới bề mặt mặt đất. Trứng nở sau 3 – 4 tuần và ấu trùng kiếm ăn đến hết mùa hè. Ấu trùng thường được gọi là sâu sáng (glowworm), không nên nhầm lẫn với gia đình bọ cánh cứng Phengodidae hoặc loài ruồi Arachnocampa. Ấu trùng đom đóm có đôi mắt đơn giản. Cụm từ sâu sáng cũng được dùng cho cả những con trưởng thành và ấu trùng của các loài như Lampyris noctiluca, sâu sáng phổ biến ở châu Âu, chỉ những con cái trưởng thành không bay được phát sáng và những con đực bay được phát sáng chỉ khoảng 1 tuần và ngắt quãng.

Đom đóm ngủ đông qua mùa đông trong suốt giai đoạn ấu trùng, một số loài kéo dài mấy năm liền. Một số thực hiện việc này bằng cách đào hang xuống dưới đất, trong khi nhóm khác tìm những nơi cao ráo hay trốn dưới vỏ cây. Chúng phá kén vào mùa xuân. Sau vài tuần kiếm ăn, chúng hóa nhộng trong khoảng từ 1 đến 2 tuần rưỡi và trưởng thành. Ấu trùng của hầu hết các loài bị các loài ăn thịt ăn hoặc ăn ấu trùng khác, sên đất, hay sên trần. Một số chuyên biệt hóa, có khe rãnh hàm trên (ngàm) bắn dịch tiêu hóa vào con mồi của chúng. Con trưởng thành thay đổi loại thức ăn. Một số ăn thịt, trong khi những loại khác ăn phấn hay mật hoa thực vật.

Bạn đang đọc: Đom đóm – Wikipedia tiếng Việt

Hầu hết đom đóm là khá không dễ chịu và có khi là ô nhiễm với những loài ăn thịt có xương sống. Điều này tối thiểu một phần là do nhóm những pyron steroit được biết đến như lucibufagin ( LBG ), tựa như như những bufadienolit kích thích tim mạch được tìm thấy ở 1 số ít loài cóc độc. [ 4 ]

Sản sinh ánh sáng và yếu tố hóa học

Đom đóm chi Photuris ghi nhận ở Đông Canada. Bức trên cùng được chụp với đèn chớp, bức dưới chỉ với ánh sáng tự nhiên.
Những con đom đóm ở bìa rừng Nuremberg, Đức. Thời gian phơi sáng 30 giây.
Sự phát sáng ở đom đóm là nhờ một loại phản ứng hóa học gọi là phát quang sinh học ( phát sáng sinh học ). Tiến trình này xảy ra trong cơ quan phát sáng chuyên biệt, thường nằm ở dưới bụng đom đóm. Enzym luciferase tác động ảnh hưởng vào luceferin, với sự xuất hiện của những ion magie, ATP và oxi để tạo ra ánh sáng. Các gen mã hóa cho những chất này được chèn vào trong nhiều cơ quan khác nhau ( xem Luciferase – Các ứng dụng ). Luciferase đom đóm được sử dụng trong khoa học pháp y và enzym có những ứng dụng y học – đơn cử là phát hiện sự xuất hiện của ATP hay magnesi. Những họa sỹ thời kỳ Phục Hưng đã dùng một loại bột của đom đóm đã sấy khô để tạo ra một hỗn hợp cảm quang. Caravaggio hoàn toàn có thể đã dùng bột này trong cách tạo sáng độc nhất của ông. [ 5 ]Tất cả những loài đom đóm đều phát sáng từ thời kỳ ấu trùng. Nhưng phát sáng sinh học ở ấu trùng đom đóm có tính năng độc lạ với công dụng của đom đóm trưởng thành. Nó có vẻ như là tín hiệu cảnh báo nhắc nhở tới những loài ăn thịt, do nhiều ấu trùng đom đóm chứa những chất hóa học không dễ chịu hay ô nhiễm. [ 6 ] [ 7 ]Ban đầu người ta cho rằng phát sáng ở đom đóm trưởng thành cũng xuất phát từ mục tiêu cảnh báo nhắc nhở, nhưng những nghiên cứu và điều tra sau này cho thấy phát sáng được dùng cho việc lựa chọn bạn tình. Người ta chứng tỏ rằng phát sáng sinh học ấu trùng bắt đầu cũng có ở đom đóm trưởng thành và nó thu được hoặc mất đi lặp đi lặp lại cho tới khi trở thành cố định và thắt chặt và hiệu quả thu được là một chính sách liên lạc sinh dục ở nhiều loài. [ 6 ] [ 8 ] Đom đóm trưởng thành có một loạt những cách liên lạc với bạn tình trong quy trình ve vãn. Từ sự phát sáng đều đặn, lập lòe đến sử dụng những tín hiệu hóa học không tương quan đến những mạng lưới hệ thống phát sáng. [ 9 ]

Một số loài, đặc biệt là đom đóm thuộc các chi Photinus, Photuris và Pyractomena, được phân biệt bởi những kiểu lập lòe tán tỉnh duy nhất được phát ra từ những con đực đang bay trong cuộc tìm kiếm các con cái. Những con cái của chi Photinus không bay được, nhưng có thể phát sáng lập lòe để thu hút những con đực cùng loài.

Ấu trùng đom đóm
Đom đóm nhiệt đới gió mùa, đơn cử ở Khu vực Đông Nam Á, thường thì nhấp nháy đồng thời thành những nhóm lớn, một ví dụ trong sinh học về sự đồng điệu. Ở 1 số ít vùng, hiện tượng kỳ lạ này được lý giải như là sự đồng điệu pha [ 10 ] và trật tự tự phát. Ban đêm dọc những bờ sông trong rừng rậm nhiệt đới gió mùa Malaysia ( hầu hết tìm thấy gần Kuala Selangor ), đom đóm ( ” kelip-kelip ” trong ngôn từ Malay hay Bahasa Malaysia ) đồng nhất đúng chuẩn những đợt phát sáng của chúng. Giả thiết hiện tại về những nguyên do của hành vi này gồm cả chính sách ăn, sự tương tác xã hội, và độ cao. Ở Philippin, hàng ngàn con đom đóm hoàn toàn có thể được ngắm mọi lúc trong năm ở thị xã Donsol ( được gọi là aninipot hay totonbalagon trong tiếng Bicol ). Ở Hoa Kỳ, một trong số những quan sát nổi tiếng nhất về sự lập lòe đồng thời của đom đóm diễn ra hàng năm gần Elkmont, Tennessee trong dãy núi Great Smoky trong suốt những tuần đầu tháng 6. [ 11 ] Vườn vương quốc Congaree ở Nam Carolina là địa điểm khác có hiện tượng kỳ lạ này. [ 12 ]

Đom đóm cái của chi Photuris nổi tiếng vì sự bắt chước kiểu phát sáng lập lòe của những loài đom đóm khác nhằm mục đích duy nhất là săn mồi; chúng thường săn những con đom đóm Photinus nhỏ hơn.[6] Những con đực mục tiêu bị cuốn hút với những gì tưởng như là bạn tình thích hợp để sau đó bị ăn thịt. Vì lý do này mà các loài Photuris đôi khi được gọi là “đom đóm mụ bà bùa mê”.

Nhiều loài đom đóm không sản sinh ra ánh sáng. Thường thì những loài này hoạt động ban ngày, hay bay ngày, như chi Ellychnia. Có rất ít loài đom đóm hoạt động ban ngày và sinh sống ở những nơi râm mát như dưới tán cây, là phát sáng. Một chi như vậy là Lucidota. Những loài đom đóm không phát sáng sinh học này dùng pheromon làm tín hiệu hẹn hò. Điều này được hỗ trợ bởi một thực tế là các nhóm cơ sở không biểu thị phát sáng sinh học và thay vì thế sử dụng tín hiệu hóa học. Xem pheromon trong Phosphaenus hemipterus. P. hemipterus có những cơ quan phát sáng, nhưng lại là đom đóm ngày có râu lớn cùng mắt nhỏ. Những đặc điểm này cho thấy việc sử dụng pheromon cho chọn lọc sinh dục, trong khi những cơ quan phát sáng được dùng làm tín hiệu cảnh báo. Trong thử nghiệm được kiểm soát, những con đực từ cuối gió bay ngược chiều gió vẫn sà xuống những con cái trước tiên.[13]

Cơ quan này cấu trúc từ vài lớp tế bào nhỏ phản xạ ánh sáng và một lớp tế bào phát sáng. Tế bào phát sáng được tinh chỉnh và điều khiển bởi thần kinh và những ống khí ; oxy được cung ứng bởi những ống khí chuyển hóa luciferin của tế bào phát sáng thành oxyluciferin. Quá trình oxy hóa này được xúc tác bởi enzym luciferase đã giải phóng nguồn năng lượng dưới dạng ánh sáng. Côn trùng trấn áp việc phát sáng bằng cách điều hòa lượng không khí phân phối cho tế bào. Cường độ và tần số phát sáng rất phong phú nhờ vào vào loài và đặc biệt quan trọng là để phân biệt con đực với con cái. Sự nhấp nháy đồng điệu là đặc trưng của 1 số ít loài nhiệt đới gió mùa. Có người cho rằng mục tiêu của việc nhấp nháy của đom đóm là để tìm bạn tình và không cho chim đi ăn đêm tiến công .
Hình ảnh của đom đóm được quét dưới kính hiển vi điện tử.

Một số loài thì cả những ấu trùng của nó cũng phát quang. Tuy nhiên có một số loài, con trưởng thành không phát quang nhưng ấu trùng của chúng lại phát quang.

Xem thêm: Cơ cấu dân số “vàng”- cơ hội và thách thức

Đom đóm trưởng thành của nhiều loài thường không đi kiếm ăn, mục tiêu duy nhất là thực hiện hành vi sinh sản. Thông thường, đom đóm trưởng thành chọn các vùng đất ẩm ướt, rồi đẻ trứng lên mình các loại ốc và giun đất bằng cách tiêm lên con mồi dung dịch thủy phân. Ấu trùng nở từ trứng sẽ sử dụng trên dinh dưỡng trực tiếp từ các cơ thể con mồi sống. Ấu trùng hóa nhộng sau khoảng 1 – 2 năm. Cả ấu trùng và con cái không cánh đều được gọi là giun phát sáng (glowworms). Loài giun phát sáng phổ biến ở châu Âu là Lampyris noctiluca. Những loài này được coi là có lợi vì chúng tiêu diệt những tác nhân phá hoại mùa màng như ốc và ốc. Trong bộ cánh cứng, ngoài đom đóm còn có nhiều loài côn trùng có khả năng phát sáng khác.

Ở thời xưa, hoặc 1 số ít vùng nông thôn ở Nước Ta hay Trung Quốc thời nay, người dân ( đặc biệt quan trọng là trẻ nhỏ ) thường bắt đóm đóm bỏ vào những đồ vật trong suốt ( ví dụ vỏ trứng ) để làm game show hoặc đồ vật chiếu sáng như đèn lồng ( sử dụng thời gian ngắn ) .

Phát sinh chủng loài

Dựa theo Martin et al. (2019)[1]

Lampyridae	Luciolinae         Pterotinae     Ototretinae         Lamprohizinae         Psilocladinae       Amydetinae     Photurinae Xem thêm: Cơ Hội Cho Ai Tập 11 Full – 16/1/2021 – Mùa 2 | Lịch phát sóng truyền hình mới nhất         Lampyrinae

Hình ảnh

Chú thích

Tham khảo

Liên kết ngoài

Source: https://vh2.com.vn
Category : Cơ Hội