Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước (dàn ý – 6 mẫu)

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước (dàn ý – 6 mẫu)

Bài văn Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được biểu lộ như thế nào qua bài thơ Đất nước gồm dàn ý nghiên cứu và phân tích cụ thể, sơ đồ tư duy và 5 bài văn nghiên cứu và phân tích mẫu hay nhất, ngắn gọn được tổng hợp và tinh lọc từ những bài văn hay đạt điểm trên cao của học viên lớp 12. Hi vọng với 5 bài tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được bộc lộ như thế nào qua bài thơ Đất nước này những bạn sẽ thương mến và viết văn hay hơn .

Đề bài: Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” đã được thể hiện như thế nào trong chương “Đất Nước” (trích trường ca “Mặt đường khát vọng”) của Nguyễn Khoa Điềm?

Bạn đang đọc: Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước (dàn ý – 6 mẫu)

Bài giảng: Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm) – Cô Nguyễn Ngọc Anh (Giáo viên VietJack)

Dàn ý Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước

Quảng cáo

Dàn ý chi tiết 1

1. Mở bài

– Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và tác phẩm Đất nước .
– Giới thiệu về yếu tố cần nghiên cứu và phân tích : tư tưởng Đất nước của nhân dân

2. Thân bài

2.1. Quan điểm đất nước qua mỗi thời đại:

– Thời trung đại : đất nước là của vua, chủ quyền lãnh thổ gắn với quyền quản lý của vua .
– Thời cận đại : “ Dân là dân nước, nước là nước dân ” ( Phan Bội Châu ), nhưng còn mang nặng tư tưởng phong kiến phương Đông và hệ tư tưởng tư sản .
– Thời tân tiến : Đất nước của đại đa số quần chúng nhân dân .

2.2. Chứng minh tư tưởng đất nước của nhân dân:

* Đất nước của nhân dân được bộc lộ ở chiều rộng chủ quyền lãnh thổ .
– Không gian thân thương gắn với những kỉ niệm của tình yêu đôi lứa :
“ Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn ”
– Đất nước là khoảng trống sống sót của hội đồng người Việt qua những thế hệ được tạo lập từ thuở sơ khai với truyền thuyết thần thoại :
“ Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở … ”
* Đất nước của nhân dân được bộc lộ ở chiều dài của lịch sử dân tộc :
– Đất nước được tạo ra sự bởi những con người bình dị vô danh nhưng lại rất là lớn lao khác thường .
– Những con người vô danh ấy đã làm nên giá trị vật chất và giá trị ý thức truyền lại cho con cháu :
+ “ hạt lúa ” : là hình tượng của những giá trị vật chất và hình tượng của nền văn minh lúa nước .
+ “ truyền lửa ” : ngọn lửa của văn minh, của nhiệt tình cách mạng và của lòng yêu nước và niềm tin .
+ “ giọng nói ” : là ngôn từ của một dân tộc bản địa, là linh hồn, sự sống sót của một vương quốc, giá trị niềm tin quý giá .
* Đất nước của nhân dân được bộc lộ trong chiều sâu văn hóa truyền thống :
– Những truyền thống cuội nguồn truyền kiếp :
+ tục ăn trầu của bà .
+ thói quen bới tóc của mẹ .
+ say đắm và thủy chung trong tình yêu .
+ biết quý trọng nghĩa tình .
+ kinh khủng với quân địch .

2.3. Nghệ thuật

– Giọng điệu thủ thỉ tâm tình .
– Những hình ảnh quen thuộc thân mật .
– Sử dụng vật liệu văn hóa truyền thống dân gian : ca dao, tục ngữ, hình ảnh …

3. Kết bài: 

– Tư tưởng đất nước của nhân dân biểu lộ giá trị nhân văn cao đẹp .

Dàn ý chi tiết 2

1) Mở bài

– Giới thiệu sơ lược về tác giả, tác phẩm :
+ Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu vượt trội của thế hệ trẻ thơ những năm chống Mĩ cứu nước
+ Bài thơ Đất nước trích trường ca “ Mặt đường khát vọng ” sinh ra vào năm 1971 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ diễn ra quyết liệt, là một đoạn trích tiêu biểu vượt trội cho phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ độc lạ của Nguyễn Khoa Điềm .
– Dẫn dắt vấn đề nghị luận : Tư tưởng Đất nước của nhân dân .

2) Thân bài

* Khái quát về đoạn trích

– Hoàn cảnh sinh ra : Đoạn trích Đất nước là phần đầu chương V của bản trường ca “ Mặt đường khát vọng ”, được hoàn thành xong ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, bản trường ca viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị ở vùng tạm chiếm miền Nam về thiên chức của thế hệ, cá thể trong kháng chiến .
– Giá trị nội dung : Đoạn trích bộc lộ những cảm nghĩ mới mẻ và lạ mắt của tác giả qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện, đặc biệt quan trọng là tư tưởng Đất nước của Nhân dân được biểu lộ qua giọng thơ trữ tình – chính luận sâu lắng, thiết tha .

* Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân

Luận điểm 1 : Đất Nước của Nhân dân được bộc lộ trong chiều dài thời hạn lịch sử dân tộc
– Từ thời xưa với những hình ảnh gợi nhớ sự tích trầu cau, từ đời vua Hùng, từ truyền thuyết thần thoại Thánh Gióng … cho đến muôn ngàn những con người bình dị, vô danh .
+ Bốn nghìn năm Đất Nước gắn với sự vĩnh cửu của Đất Nước, sức sống mãnh liệt của nhân dân .
+ Nhà thơ không khẳng định chắc chắn lại những triều đại trong lịch sử dân tộc và cũng không nhắc lại những tên tuổi nổi tiếng trong sử sách mà nghiêng về bày tỏ niềm tự hào, lòng biết ơn, trân trọng đến lớp lớp những người anh hùng vô danh
+ Những người vô danh ấy đã làm nên giá trị vật chất và giá trị ý thức truyền lại cho con cháu tương lai trải qua :
• “ Hạt lúa ” hình tượng cho giá trị vật chất, cho nền văn minh lúa nước
• “ Ngọn lửa ” không chỉ hình tượng giá trị vật chất mà nó còn hình tượng cho ngọn lửa của truyền thống cuội nguồn cách mạng, ngọn lửa của văn minh, ngọn lửa của sự ấm cúng, tin yêu .
• “ Giọng nói ” là lời nói của nòi giống, của dân tộc bản địa, của hình tượng cho giá trị ý thức ngàn đời .
+ Quan trọng hơn, nhân dân còn là người mở mang bờ cõi, viết tiếp những trang sử hào hùng của dân tộc bản địa, làm ra những thành quả cho con cháu tương lai. Lịch sử của đất nước được viết bằng máu của những người không tên, không tuổi để rồi :
Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta
=> Như vậy, Đất nước nằm sâu trong tiềm thức của mỗi người dân .
– Đất nước hiện lên từ những cái “ ngày xửa thời xưa … ”, trong những câu truyện cổ tích mẹ kể có ông Bụt, bà Tiên, cô Tấm thảo hiền, có sự tích trầu cau, Thánh Gióng …
=> Lịch sử đất nước dựng lại trong từng câu truyện cổ thời xưa, gắn với đời sống, số phận của nhân dân .
Luận điểm 2 : Đất nước của Nhân dân được biểu lộ trong chiều rộng của khoảng trống địa lí
– “ Đất nước ” là khoảng trống vô cùng thân thiện thân thương, là một cõi đầy thơ mộng, ngọt ngào gắn với bao kỉ niệm của tình yêu mỗi tất cả chúng ta ( Đất là nơi em đến trường / Nước là nơi em tắm / Đất Nước là nơi ta hò hẹn )
– Đất nước là khoảng trống sống sót của hội đồng người Việt qua những thế hệ được tạo lập từ thuở sơ khai với thần thoại cổ xưa ( Đất là nơi chim về / Nước là nơi rồng ở ), những địa điểm nôm na bình dị ( ông Đốc, ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm )
– Đất nước đã trở thành sự sống máu thịt vô cùng thiêng liêng so với mỗi người
=> Vẻ đẹp của Đất nước, Tổ quốc gắn với những con người bình dị vô danh .
Luận điểm 3 : Đất nước của Nhân dân được bộc lộ trong chiều sâu văn hóa truyền thống
– Đất nước được phát hiện từ một câu truyện cổ tích, một câu ca dao ở chốn thôn quê, từ cái kèo, cái cột nôm na, từ vị gừng cay muối mặn mộc mạc, từ cách làm ra hạt gạo, dãi dầu một nắng hai sương, hay từ cách bới tóc sau đầu của người Việt …
-> Đất nước ở quanh ta, ở trong ta, ở ngay những gì đơn sơ quen thuộc nhất .
– “ Đất nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn ” -> Một đất nước dù lớn đến đâu cũng mở màn từ những cái nhỏ nhoi, vô số những cái nhỏ nhoi mới tạo ra sự sự lớn lao .
– Đất nước với nguồn mạch đa dạng và phong phú của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa, văn học dân gian, ca dao truyền thuyết thần thoại, cổ tích … -> vẻ đẹp của đất nước, nhân dân trong những giá trị văn hóa truyền thống, niềm tin vĩnh hằng, bất tận của nhân dân .
– Đất nước của nhân dân là sự quy tụ và kết tinh với bao công sức của con người và khát vọng của nhân dân. Đồng thời nhân dân là người làm ra đất nước cho nên vì thế khi viết về đất nước, nhà thơ đưa ta trở lại cội nguồn của những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc bản địa, tìm thấy những nét điển hình nổi bật của tâm hồn, tính cách Nước Ta .
+ Tinh thần, là truyền thống cuội nguồn thủy chung say đắm trong niềm hạnh phúc tình yêu
+ Biết quý trọng tình nghĩa, coi trọng đạo nghĩa con người
+ Quyết liệt với quân địch để có được niềm hạnh phúc bền vững
=> Đoạn trích khép lại tư tưởng đất nước nhân dân nhưng lại ngời lên trăm dáng, trăm màu của dòng sông văn hóa truyền thống, đậm đà hương sắc dân gian, linh hồn Việt .
=> Từ ba phương diện quan trọng nhất của một đất nước, của một dân tộc bản địa, tác giả đã nói lên một cách thâm thúy mà thấm thía tiếng lòng của dân tộc bản địa, bộc lộ tư tưởng Đất Nước của Nhân dân. Mọi cảnh sắc, mọi hình ảnh vạn vật thiên nhiên, mọi truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa đền được hun đúc, đều là máu thịt của Nhân dân, do Nhân dân gìn giữ và thắp sáng đến tương lai .

* Đặc sắc nghệ thuật:

– Sử dụng những vật liệu văn hóa truyền thống dân gian như ca dao, dân ca, thần thoại cổ xưa, cổ tích, thần thoại cổ xưa cùng những phong tục tập quán …
– Giọng điệu tâm tình thủ thỉ, ngọt ngào
– Sự đổi khác kiểu câu, biến hóa giọng điệu linh động làm tăng sức mạnh biểu lộ, vừa trữ tình vừa giàu chất chính luận .

3) Kết bài

– Khẳng định lại giá trị tư tưởng Đất Nước của Nhân dân
– Nêu cảm nhận của em về tư tưởng .

Sơ đồ Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước

 

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 1

Đất nước là một chủ đề được chăm sóc số 1 so với lịch sử vẻ vang văn học nước ta. Mỗi thời đại có một cách hiểu, cách ý niệm riêng về đất nước. Thời trung đại người ta thường ý niệm đất nước gắn liền với công lao của những triều đại, do những triều đại tiếp nối nhau gây dựng lên. Còn ở thời tân tiến, khi người ta nhìn thấy rõ sức mạnh to lớn của nhân dân, người ta mới thấy rằng đất nước là của nhân dân. Điều này tất yếu càng được những nhà văn Nước Ta ý thức thâm thúy hơn ai hết khi dân tộc bản địa ta triển khai cuộc cuộc chiến tranh nhân dân vĩ đại chống Mỹ cứu nước. Tư tưởng xuyên suốt chương thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm chính là tư tưởng đất nước của nhân dân .
Thành công tiên phong khi bộc lộ tư tưởng đất nước của nhân dân là Nguyễn Khoa Điềm đã lựa chọn cho mình vật liệu văn hóa truyền thống rất tương thích đó là vật liệu văn hóa truyền thống dân gian. Vẫn biết rằng vật liệu thuộc hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật của một bài thơ mà thẩm mỹ và nghệ thuật chỉ làm ra câu thơ còn trái tim là nghệ sĩ. Tuy nhiên việc bộc lộ lời nói của trái tim là rất quan trọng. Văn hóa dân gian trong bài thơ là những câu tục ngữ ca dao, những làn điệu dân ca, những câu hò sông nước, những câu truyện cổ tích, những phong tục tập quán mà Nguyễn Khoa Điềm đã gói gọn trong câu thơ : “ Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại cổ xưa ” .
Nguyễn Khoa Điềm đi tìm đất nước ở cái ngày xửa thời xưa trong câu truyện cổ tích. Vì vậy nhà thơ mở màn khúc ca đất nước bằng những câu thơ :
” Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ ngày xửa thời xưa … ” mẹ thường hay kể
Đất Nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó … ”
Trở về với cái “ ngày xửa rất lâu rồi ” ấy, nhà thơ đã phát hiện ra hai nguyên tố gốc, nguyên tố cơ bản làm ra đất nước đó là “ đất ” và “ nước ”. Trong quy trình hình thành thực thể đất nước cũng như tăng trưởng đất nước “ đất ” và “ nước ” là hai tế bào tiên phong. Nguyễn Khoa Điềm biến hóa, nhân đôi, sinh sôi nảy nở để trở thành khung hình đất nước hoàn hảo. Tất cả những điều đó làm toát lên vẻ đẹp của nền văn minh lúa nước truyền kiếp. Cái hay của Nguyễn Khoa Điềm ở đây là ông không đặt nguyên những câu tục, ngữ ca dao nào thành thơ của mình mà có vẻ như những vật liệu văn hóa truyền thống dân gian này thấm sâu vào tâm hồn ông ngay từ tấm bé qua câu hát điệu ru của bà của mẹ để giờ đây khi viết về đất nước, ông đã chắt lọc và giải quyết và xử lý qua lăng kính tâm hồn của mình. Thế là mỗi câu thơ dưới ngòi bút Nguyễn Khoa Điềm phảng phất theo làn điệu dân ca, phỏng theo những điệu hát ca dao, phỏng theo câu truyện cổ tích .
“ Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm ”
Dùng thuyết âm khí và dương khí, nhà thơ đã nhập đất vào với nước để tìm ra khái niệm tiên phong :
“ Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Thời gian đằng đẵng
Không gian bát ngát
Đất nước là nơi dân mình đoàn viên ”
Với cách cắt nghĩ mày mò để lý giải, tác giả chứng minh và khẳng định làm ra đất nước này đó chính là sự hò hẹn của đôi ta. Đôi ta ở đây chính là “ anh và em ”, là sự hóa thân của nhân dân. Nói cách khác nhân dân là người làm ra đất nước .
Văn hóa dân gian là loại sản phẩm niềm tin của nhân dân. Nguyễn Khoa Điềm đã mượn loại sản phẩm niềm tin của nhân dân để viết về tư tưởng đất nước của nhân dân, như vậy bài thơ Đất Nước từ nội dung đến hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ đều thấm đẫm tư tưởng đất nước của nhân dân. Và cứ như thế, không can đảm và mạnh mẽ gân guốc, tác giả thủ thỉ thủ thỉ với người đọc để khẳng định chắc chắn rằng đất nước này trong bốn nghìn năm qua không ai khác ngoài nhân dân bằng những câu thơ :
“ Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng nàn
Khi tất cả chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn ”
Đất nước này có tăng trưởng, có vẹn tròn to lớn nhờ có tất cả chúng ta cầm tay mọi người, nhờ có niềm tin đoàn kết của nhân dân. Tinh thần đoàn kết ấy tạo ra sức mạnh cho đất nước, giúp đất nước tăng trưởng to lớn .
“ Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
…
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta ” .
Vẫn biết rằng một đất nước là sự cộng gộp của biết bao ngọn núi, con sông, ruộng đồng, gò bãi … Ở đâu cũng có tên đất, tên làng, tên núi, tên sông … Một mảnh đất chừng nào thiếu đi tên gọi, chừng ấy nó thiếu đi sự thiêng liêng của con người. Nhưng đặt tên gọi không tùy tiện bởi đằng sau tên gọi là một lịch sử một thời, đằng sau lịch sử một thời là một cuộc sống. Chính cuộc sống ấy, con người ấy ngã xuống bảo vệ đất nước này, tạo ra sự đất đai của xứ sở .
Hòn Vọng Phu ngàn năm còn đó như dẫn chứng cho lòng thủy chung, son sắc ngàn đời của người phụ nữ Nước Ta bởi hai chữ “ Vọng Phu ” là chờ chồng. Đất nước ta đã phải trải qua ba mươi lăm năm của hai cuộc cuộc chiến tranh trường kỳ gian nan, biết bao nhiêu “ người con trai ra trận, người con gái quay trở lại nuôi cái cùng con ”. Đây chính là niềm tin quật cường của dân tộc bản địa Nước Ta. Nội dung cũng là hình ảnh người học trò nghèo đã “ góp cho Đất nước mình núi Bút non Nghiên ”. Họ còn là tình nhân quê nhà, thổi hồn mình vào con cóc, con gà “ cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh ”. Đó là những người ta nhớ mặt đặt tên : “ ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm ” nhưng thử hỏi đất nước này có biết bao nhiêu con người ngã xuống vì ngày mai độc lập, ngã xuống để bảo vệ đất nước mà ta không nhớ mặt đặt tên :
“ Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước ”
Như đã nói là người chiến sỹ làm thơ, gót chân của Nguyễn Khoa Điềm đã in hằn trên mọi nẻo của Tổ quốc thân yêu. Đi đến đâu, nhìn vào nghành nào, góc nhìn nào, phương diện nào ông cũng đều san sẻ toàn bộ là do nhân dân làm ra .
Từ một tiền đề vững chãi, tác giả đã tiến hành đất nước ở chiều dài thời hạn lịch sử vẻ vang bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước :
“ Em ơi em
…
Người con gái quay trở lại nuôi cái cùng con ”
Trong suốt bốn nghìn năm ấy, người Nước Ta cứ truyền ngọn lửa yêu nước từ lớp người này qua lớp người khác, từ thế hệ này qua thế hệ khác. Lớp lớp người Nước Ta ra đánh trận để viết lên trang sử vẻ vang của dân tộc bản địa Nước Ta. Trang sử ấy được viết lên bằng máu, bằng mồ hôi, bằng nước mắt, bằng cuộc sống của biết bao con người. Nhận định về yếu tố này, Engels đã nói : “ Không có máu và nước mắt của nhân dân, dân tộc bản địa ấy không hề có lịch sử dân tộc ” .
Đặt bài thơ “ Đất nước ” trong toàn cảnh ngày ngày hôm nay, khi nền văn học Nước Ta đang hội nhập với nền văn học quốc tế. Mỗi người Nước Ta yêu nước cần phải bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Và thế là “ Đất Nước ” của Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa chứng minh và khẳng định những thành công xuất sắc vốn có của bài thơ này, xứng danh trở thành hành trang niềm tin của mỗi tất cả chúng ta .
Vẫn biết rằng trường ca là một thể thơ dài, khó thuộc khó nhớ và người viết trường ca dễ bị sa vào lối liệt kê, kể lể. Trích đoạn “ Đất Nước ” nói riêng, trường ca “ Mặt đường khát vọng ” nói chung tuy không tránh khỏi tùy vết này nhưng với tổng thể những gì Nguyễn Khoa Điềm đã mang lại cho bài thơ “ Đất Nước ” với tư tưởng đất nước của nhân dân, “ Đất nước ” của Nguyễn Khoa Điềm xứng danh là những vần thơ của năm tháng không thể nào quên .

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 2

Trong bản hợp xướng của thơ ca chống Mỹ, nổi lên những âm vang trầm hùng, sâu lắng thiết tha về đất nước. Đất nước hiện lên qua màu xanh “ Tre Nước Ta ” của Nguyễn Duy, trong dòng người cuồn cuộn trên “ Đường tới thành phố của Hữu Thỉnh ”, “ Những người đi tới biển ” của Thanh Thảo. Đất nước đó cũng rung lên can đảm và mạnh mẽ khi tuổi trẻ không yên những tà áo trắng đã xuống đường trong “ Mặt đường khát vọng ” ( 1974 ) của Nguyễn Khoa Điềm. Trong bản trường ca chín chương sôi sục nhiệt huyết của tuổi trẻ trước vận mệnh của dân tộc bản địa, ông đã dành hẳn một chương ( V ) để nói về đất nước :
“ Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao truyền thuyết thần thoại ”
Tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân ” đã thấm nhuần trong cả chương thơ về “ Đất Nước ”. Điều mà tất cả chúng ta dễ nhận ra thứ nhất là tác giả đã sử dụng thoáng đãng những vật liệu văn hóa truyền thống dân gian. Nghĩa là văn hóa truyền thống của nhân dân từ ca dao tục ngữ đến thần thoại cổ xưa, cổ tích, từ phong tục tập quán đến đời sống dân dã hàng ngày : miếng trầu, hạt gạo, hòn than, cái kèo, cái cột. Các vật liệu ấy đã tạo ra được một quốc tế thẩm mỹ và nghệ thuật rất là quen thuộc thân mật mà sâu xa, bay bổng của văn hóa truyền thống dân gian Nước Ta vững chắc và độc lạ. Đây không chỉ là sự vận dụng phát minh sáng tạo truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống dân gian, mà chính là thấm nhuần ý niệm về “ Đất Nước của Nhân dân ”, là sự biểu lộ thâm thúy tư tưởng cốt lõi ấy trong cảm hứng và phát minh sáng tạo hình ảnh thơ của tác giả :
“ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa thời xưa … mẹ thường hay kể ”
Bằng giọng tâm tình như lời kể truyện cổ tích, Nguyễn Khoa Điềm đã bộc lộ những cảm hứng và suy tưởng của mình về đất nước. Cảm hứng có vẻ như phóng túng, tự do như một thứ tùy bút bằng thơ, nhưng thực ra nó vẫn có một mạng lưới hệ thống lập luận khá ngặt nghèo rõ ràng. Tác giả đã tập trung chuyên sâu biểu lộ đất nước trên những bình diện hầu hết đó là Đất Nước trong chiều dài thời hạn lịch sử dân tộc ( quá khứ thời xưa cho đến hiện tại tương lai ) ; trong chiều rộng khoảng trống chủ quyền lãnh thổ, địa lý. Và ở đầu cuối là trong bề dày văn hóa truyền thống, tâm hồn cốt cách. Ba phương diện ấy được bộc lộ trong sự gắn bó thống nhất. Nhiều khi một chi tiết cụ thể đưa ra cùng nói về mấy cả phương diện ấy của đất nước. Nhưng ở bất kể phương diện nào thì ý niệm “ Đất Nước của Nhân dân ” cũng là tư tưởng cốt lõi, là sợi chỉ đỏ xâu chuỗi mọi xúc cảm và suy tưởng đơn cử và chính nhờ đó, mà tác giả đã có những phát hiện mới mẻ và lạ mắt, có chiều sâu nhiều khi ở chính những hình ảnh vật liệu quen thuộc .
Nói về lịch sử dân tộc mấy ngàn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những sử liệu như nhiều nhà thơ khác. Ông dùng lối kể đậm đà của dân gian :
“ Đất Nước mở màn với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ”
Hình ảnh thơ phải chăng đã gợi cho ta về sự tích trầu cau từ đời Hùng Vương dựng nước rất lâu rồi, về truyền thuyết thần thoại Thánh Gióng nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã đi vào lịch sử dân tộc ? Nghĩa là lịch sử dân tộc đất nước được đọng lại trong từng câu truyện kể, hiện hình trong miếng trầu giờ đây bà ăn, trong trồng tre mà đánh giặc. Hay nói cách khác đất nước đã nằm sâu trong tiềm thức mỗi người dân, vĩnh cửu trong đời sống tâm hồn nhân dân qua bao thế hệ. Đó cũng chính là Đất Nước của Nhân dân .
Vì vậy khi nghĩ về mấy ngàn năm lịch sử vẻ vang của đất nước, tác giả không điểm lại những triều đại từ Triệu, Đinh, Lý, Trần gây dựng nên nền độc lập ( Nguyễn Trãi ) và cũng không nhắc lại tên tuổi những anh hùng nổi tiếng trong sử sách như Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung … mà Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh vấn đề đến muôn ngàn những con người bình dị vô danh :
“ Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước ”
Nhưng con người vô danh ấy chính là nhân dân vô tận đã tạo dựng và gìn giữ đất nước trải qua mọi thời đại. Họ không chỉ đánh giặc ngoại xâm mà còn là người phát minh sáng tạo và truyền lại mọi giá trị vật chất và ý thức cho những thế hệ tiếp nối đuôi nhau nhau :
“ Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh tên làng tên xã trong mỗi chuyến di dân ”
Cùng với thời hạn đằng đẵng là khoảng trống bát ngát được tạo lập từ thuở sơ khai với thần thoại cổ xưa Lạc Long Quân – Âu Cơ : “ Đất là nơi chim về – Nước là nơi rồng ở ”. Một đất nước đẹp tươi và thiêng liêng biết bao !
Nhưng đất nước cũng là cái khoảng trống rất thân mật với đời sống hàng ngày của mỗi người dân : “ Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm ” và đất nước ấy đã tận mắt chứng kiến những mối tình đầu của biết bao lứa đôi :
“ Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm ”
Từ ý niệm “ Đất Nước của Nhân dân ”, tác giả đã có những phát hiện thâm thúy và mới lạ về vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên đất nước gắn liền với con người mà trước hết là những con người thông thường. Và chính những con người thông thường ấy đã làm nên vẻ đẹp muôn đời của vạn vật thiên nhiên đất nước, một vẻ đẹp không chỉ mang sắc tố gấm vóc của tổ quốc, mà còn là kết tinh vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống lịch sử dân tộc bản địa :
“ Những người vợ nhớ chồng còn góp cho đất nước núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại ”
Rồi người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên, cho đến những địa điểm thật nôm na bình dị. Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm. Từ đó, tác giả đã đi tới một nhận thức khái quát sâu xa :
“ Ôi ! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta ”
Đất nước ấy còn có một bề dày văn hóa truyền thống, tâm hồn cốt cách Nước Ta. Cũng như hai phương diện trên, bề dày văn hóa truyền thống không được nói đến qua những danh nhân văn hóa như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Ngô Thì Nhậm … mà được bộc lộ trong nguồn mạch phong phú và đa dạng của văn hóa truyền thống dân gian để nêu lên truyền thống lịch sử ý thức và vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân thấm nhuần thâm thúy tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại cổ xưa ”. Trong những kho tàng văn hóa truyền thống đa dạng và phong phú ấy, tác giả tìm thấy những vẻ đẹp điển hình nổi bật của tâm hồn tính cách Nước Ta. Đó là thật say đắm và thủy chung trong tình yêu : Yêu nhau từ thuở trong nôi ; cha mẹ yêu nhau bằng gừng cay muối mặn ; Biết quý trọng tình nghĩa : Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội. Nhưng cũng thật kinh khủng với quân địch : Biết trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù không sợ lâu dài hơn. Ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống lịch sử nhân dân, dân tộc bản địa đã được ông nói lên thâm thúy, thấm thía từ những câu ca dao đẹp – những tiếng lòng của nhân dân trải qua từng thời kỳ lịch sử vẻ vang .
Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là Đất nước của Nhân dân của ca dao thần thoại cổ xưa. Những thi liệu dân gian đậm đà chất thơ, được phối hợp với những tâm lý giàu chất trí tuệ đã tạo nên nét rực rỡ cho bài thơ. Đó là một góp phần quan trọng của Nguyễn Khoa Điềm làm sâu thêm cho ý niệm về đất nước của thơ ca chống Mỹ .

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 3

Chủ đề về đất nước đã như một dòng suối thấm nhuần vào biết bao trang văn, đặc biệt quan trọng là khi nước ta còn trong những ngày chiến đấu … Đất Nước – một đề tài không mới nhưng chưa khi nào cũ. Từ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt, tất cả chúng ta đã thấy ý thức về lòng tự tôn dân tộc bản địa, về độc lập nước nhà được khẳng định chắc chắn. Cho tới bản cáo trạng tội ác giặc Minh của Nguyễn Trãi, rồi đến lời công bố bất hủ trong Tuyên Ngôn Độc Lập của Hồ Chí Minh năm 1945, toàn bộ đều chứng minh và khẳng định Đất Nước của tất cả chúng ta đã trải qua biết bao gian khó để giữ vững nền tự do, đánh đuổi quân xâm lược. Nguyễn Khoa Điềm đã có một phát minh sáng tạo vô cùng mới mẻ và lạ mắt với bản trường ca Mặt Đường Khát Vọng của mình. Đặc biệt trong chương V mang tên “ Đất Nước ”, nhà thơ không chỉ cho tất cả chúng ta thấy một Nước Ta đi từ bom đạn đến ngày tháng tự do, mà Nguyễn Khoa Điềm còn làm người đọc thổn thức trước vẻ đẹp của đất nước trên mọi phương diện qua một phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật tài hoa và độc lạ … Nhưng điều cốt yếu cần nhận thấy ở đây, nếu không nhắc tới sẽ là một sự thiếu sót, đó chính là góp phần của Nguyễn Khoa Điềm về mặt tư tưởng cho nền văn học nước nhà : tư tưởng Đất Nước của nhân dân. Tư tưởng ấy “ như một sợi chỉ đỏ ” xuyên suốt văn bản đã thực sự làm tăng thêm giá trị cao đẹp cho tác phẩm …
“ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái ngày xửa rất lâu rồi mẹ thường hay kể
Đất Nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Đất Nước có từ ngày đó … ”
Bài thơ khởi đầu giống như một câu truyện … Hình như tác giả đang khắc họa lại hình bóng đất nước từ những thuở rất xa. Mỗi con người sinh ra, đều có một mốc thời hạn xác lập. Còn Đất Nước ? Đất Nước có tự khi nào ? Nguyễn Khoa Điềm đã khôn khéo miêu tả rằng “ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi ” … Chẳng phải đây là cái mê hoặc lắm sao. Từ lâu nay, mấy ai nghĩ tới câu hỏi “ Đất Nước có tự khi nào ? ” Như vậy, trong Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là lòng yêu nước, mà còn là một trái tim mê hồn nghiên cứu và điều tra tò mò … Và cũng chính từ tò mò của Nguyễn Khoa Điềm, mà ta thấy Đất Nước như được đặt vào một mạch hoạt động của thời hạn. Đất Nước cũng như con người lớn lên theo năm tháng. Đặc biệt là trong những ngày tháng ấy của Đất Nước đều có hình bóng người dân. “ Câu chuyện ngày xửa rất lâu rồi mẹ thường hay kể ” hay “ miếng trầu bà ăn ” đều là những điều bình dị thôi. Nó gắn với tuổi thơ êm dịu của con trẻ. Nó như một chiếc nôi để ta tìm về cho tâm hồn những phút giây tĩnh tại … Nguyễn Khoa Điềm đã nhắc tới những điều quen thuộc như thế để vấn đáp cho câu hỏi lạ lùng Đất Nước có từ khi nào ấy … Với sự lí giải này, với những hình ảnh hết mực thân thiện bình dị này, ta thấy Đất Nước sao mà gần quá, sao mà gắn bó giản dị và đơn giản quá …
Không chỉ viết về “ Đất Nước mở màn ” mà Nguyễn Khoa Điềm còn viết cả khoảng chừng thời hạn mà “ Đất Nước lớn lên ”. Ở đây, ta phát hiện những câu truyện dân gian quen thuộc mà truyện miệng nhau tới mức có khi đã thuộc lòng. Câu chuyện thánh Gióng kể về dân tộc bản địa ta những ngày đầu thuở dựng nước được nhắc tới khôn khéo trong đoạn thơ. Ngay từ những dòng tiên phong này, ta đã thấy hình bóng nhân dân rồi. Những người dân “ biết trồng tre mà đánh giặc ”. Lẽ nào hoàn toàn có thể phủ nhận rằng biết bao thắng lợi và kỳ tích trong lịch sử dân tộc dân tộc bản địa lại không phải từ sức mạnh nhân dân ? Nguyễn Khoa Điềm đã gợi mở những ý nghĩ bắt đầu về tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân như vậy. Bằng những hình ảnh hết mực giản dị và đơn giản và thân mật, những câu truyện đã đi vào lòng người từ thuở còn bé thơ …
Điều rực rỡ trong phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật Nguyễn Khoa Điềm đó là ông đã sử dụng rất nhiều thi liệu dân gian. Với khổ thơ đầu của chương V, nét dân gian biểu lộ ở hình ảnh được sử dụng, biểu lộ ở những câu truyện mà tác giả nhắc tới, những phong tục như búi tóc, rồi cách đặt tên … Nhưng ngoài những nó còn biểu lộ rõ ràng trong việc lấy sáng tạo độc đáo từ những bài ca dao của tác giả :
“ Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau ”
Với những câu mở màn cho phần một, Nguyễn Khoa Điềm đã mang đến cho ta hình ảnh Đất Nước một cách sinh động đầy yêu dấu giản dị và đơn giản, lại như khắc họa được cả quy trình “ lớn lên ” của Đất Nước, thì ở đoạn tiếp theo, Đất Nước đã hiện lên rõ hơn với những lời định nghĩa đơn cử …
“ Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi anh tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời gian đằng đẵng
Không gian bát ngát
Đất Nước là nơi dân mình sum vầy ”
Nguyễn Khoa Điềm đã tách hai khái niệm Đất và Nước để mang tới cho tất cả chúng ta một cái nhìn rõ nhất về Đất Nước. Tư tưởng Đất Nước của nhân dân trong đoạn thơ này được biểu lộ khi. Đất Nước gắn với những hoạt động và sinh hoạt thường ngày của dân cư. Mỗi câu thơ về Đất Nước đều sóng đôi cùng hình ảnh con người. Cũng như đoạn thơ trên, Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa vận dụng vốn tri thức uyên bác của mình về văn hóa truyền thống dân tộc bản địa vào những trang thơ. Người đọc lại một lần nữa đến với hình ảnh Đất Nước qua con người của Đất Nước, đến với Đất Nước là những nét truyền thống của dân tộc bản địa … Đọc đoạn thơ trên, hẳn ai cũng nghĩ đến bài ca dao dịu dàng êm ả
“ Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuống đất
Khăn thương nhớ ai
Khăn vắt lên vai
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt … ”
Hay là nhớ về câu hò mênh mang của vùng Bình – Trị – Thiên “ Con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc – con cá ngư ông móng nước biển khơi … ”

Và Đất Nước dù có hiện lên qua hình ảnh nào đi chăng nữa, sau cuối cũng về với nhân dân, là của nhân dân … Câu thơ “ Đất Nước là nơi dân mình sum vầy ” như một lời giãi bày và khẳng định chắc chắn cho chân lý ấy, chứng minh và khẳng định cho tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân trong thơ Nguyễn Khoa Điềm vậy …
Từ những lý giải về Đất Nước có tự khi nào, từ định nghĩa về Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn vào lịch sử vẻ vang, rồi lại nhìn vào thế hệ muôn đời. Nhà thơ nặng lòng với Đất Nước muốn gửi gắm lời căn dặn của mình cho con cháu những thế hệ đương thời hoặc cả sau này … Từ cái thuở “ Lạc Long Quân và Âu Cơ – Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng ”, từ những người đã khuất hay những người vẫn đang sống sót, toàn bộ trong họ đều có một phần Đất Nước … Ta đã từng sống vì Đất Nước từ thuở hoang dại thời xưa, của những ngày buổi đầu dựng nước còn cơ cực, của những ngày mà truyền thuyết thần thoại con Rồng cháu Tiên vẫn truyền nhau như niềm tự hào dòng giống con Lạc cháu Hồng. Thì giờ đây, ta vẫn phải sống vì lý tưởng, vì Đất Nước như vậy .
“ Những ai đã khuất
Những ai giờ đây
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện tương lai
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ … ”
Theo tôi đây là đoạn thơ rất hay của chương “ Đất Nước ” này. Nó khái quát cả một thời hạn dài trong lịch sử dân tộc người Việt, làm nhấn mạnh vấn đề thêm vào truyền thống lịch sử yêu nước, giữ nước và dựng nước của nhân dân ta … Và câu thơ như một lời răn dạy … Hành động “ cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ ” là một nét văn hóa truyền thống đẹp của người Việt. Những con người đã hiến dâng cho Đất Nước lại biết tôn thờ truyền thống cuội nguồn, tôn thờ lịch sử dân tộc hay cũng chính là tôn thờ Đất Nước … Bởi Đất Nước là của nhân dân, vận mệnh nước nhà nằm trong tay mỗi người tất cả chúng ta nên ta cần phải giữ gìn, phải trân trọng và nhận thức được nghĩa vụ và trách nhiệm của mình
“ Trong anh và em ngày hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong tất cả chúng ta hài hòa nồng nàn
Khi tất cả chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn to lớn
Mau này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng … ”
Đất Nước không chỉ có ở câu truyện cổ tích, không riêng gì được tái hiện bởi lịch sử vẻ vang … Nếu như vậy, e rằng nhiều ý kiến sẽ cho rằng bài thơ “ Đất Nước ” vẫn còn nặng về chính trị, nặng về lôi kéo, mang sắc tố chính luận mà thiếu đi chất trữ tình … Nhưng không, Nguyễn Khoa Điềm về mặt thẩm mỹ và nghệ thuật đã phối hợp trong đoạn trích Đất Nước những gì rực rỡ nhất của văn chính luận, của tùy bút và của thơ trữ tình khiến bài thơ lột tả được hết vẻ đẹp nghệ thuật và thẩm mỹ cũng như khắc họa một cách độc lạ những điều mà Nguyễn Khoa Điềm muốn truyền đạt. Còn về nội dung, ở đoạn thơ này, ta còn thấy Đất Nước hiện hữu trong tình yêu đôi lứa … Nếu so sánh tình yêu đôi lứa trong những trang thơ trước cách mạng tháng tám, ta sẽ thấy tình yêu được nhắc đến mang sắc tố cá thể, ghi đậm dấu ấn của những “ cái tôi ”, về khao khát tận hưởng và dâng hiến trong tình yêu … Nhưng ở thời kì này, khi mà Nguyễn Khoa Điềm viết Đất Nước để lôi kéo nhân dân miền Nam, đặc biệt quan trọng là người trẻ nhận thức được ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm của mình, ông đã đặt tình yêu đôi lứa vào tình yêu Đất Nước. Nó không hề là một sự gò ép mà trái lại, làm toàn vẹn và tổng lực thêm tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân. Tình yêu của “ anh và em thời điểm ngày hôm nay ” được đặt trong một tập thể … Vì thế, không riêng gì có anh và em nắm tay, làm Đất Nước như “ hài hòa nồng nàn ”, mà ở đây còn là cái “ nắm tay mọi người ”. Nguyễn Khoa Điềm đã mang chất trữ tình vào một bài thơ đậm sắc tố chính trị, một bản trường ca về ca tụng Đất Nước và lôi kéo người dân … Hẳn không nhà thơ nào hoàn toàn có thể làm được hơn thế trong thơ … Nỗi khát khao, nỗi trăn trở về nghĩa vụ và trách nhiệm của người với người còn được biểu lộ ở niềm gửi gắm cho những thế hệ sau … “ Con sẽ mang Đất Nước đi xa – Đến những tháng ngày mơ mộng ”. Tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân được biểu lộ trong đoạn thơ này đặc biệt quan trọng biết mấy. Nguyễn Khoa Điềm gửi vào nhân dân niềm tin yêu, tin cậy rằng tương lai tốt đẹp của Đất Nước không nằm đâu xa mà nằm trong tay chính những con người siêng năng bình dị …
Một tiếng gọi tha thiết được cất lên :
“ Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Xem thêm: Review con máy Vsmart Aris:

Làm nên Đất Nước muôn đời ”
Phải rồi, Đất Nước là máu xương của mình. Đất Nước quen thuộc và gắn bó ruột thịt với tất cả chúng ta. Câu thơ đặt dưới hình thức một câu mệnh lệnh nhưng nghe sao vẫn uyển chuyển thiết tha bởi lời gọi “ Em ơi em ” và giọng điệu thân tình … Cũng từ những hình ảnh máu xương và khỏi lửa, ta chợt nhớ về một tập thể những con người oai hùng, tập thể ấy đã tạo nên một Đất Nước oai hùng
“ Nước Nước Ta từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà ”
( Đất Nước – Nguyễn Đình Thi )
Ở phần sau của đoạn trích, tư tưởng “ Đất Nước của Nhân Dân ” được biểu lộ đặc biệt quan trọng rõ nét và vô cùng độc lạ. Mở đầu là những danh lam thắng cảnh nổi tiếng của quê nhà. Nhưng Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn nhận những danh thắng ấy dưới con mắt đặc biệt quan trọng hướng về nhân dân mình …
“ Những người vợ nhớ chồng góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên
Con cóc, con gà quê nhà cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm ”
Có thể nhận thấy ở đoạn thơ này, sự Open sum sê những địa điểm của quê nhà là một điều rất là đặc biệt quan trọng. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ muốn ra mắt về vẻ đẹp của Đất Nước mình mà ông còn muốn nói một điều, chính những người dân bình dị đã tạo nên biết bao vẻ đẹp ấy. Từ người vợ nhớ chồng, cặp vợ chồng yêu nhau, đó đều là những điển tích được trích dẫn ra, là điển tích lý giải cho sự tạo thành của những cảnh đẹp giờ đây. Nguyễn Khoa Điềm luôn coi Đất Nước và Nhân Dân là một. Nhân dân, chính nhân dân mới là những người làm ra đất nước. Hình ảnh trong thơ Nguyễn Khoa Điềm tuy là được liệt kê những trọn vẹn không phải là liệt kê một cách tràn ngập mà nó rất có tinh lọc. “ Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương ” nhắc nhớ ta về truyền thuyết thần thoại nơi đất tổ vua Hùng có chín mươi chín con voi quây quần thần phục. Nó nhưng một truyền thống cuội nguồn yêu nước và hướng về cội nguồn quý báu mà nhân dân ta từ bao đời nay vẫn gìn giữ. Cội nguồn, quê nhà vẫn là một cái gốc mà người dân Việt không khi nào quên trong mỗi cuộc sống. Rồi núi Bút, non Nghiên được tạo nên bởi “ người học trò nghèo ”. Câu thơ làm người ta nghĩ tới sự hiểu hóc, chăm chỉ siêng năng trong học tập rèn luyện của người Việt. Ông cha ta từ bao đời nay đã vượt qua cái nghèo, cái khổ nhưng vẫn dành tâm sức cho việc rèn luyện bản thân. Những người tài ắt hẳn cũng lớn lên, thành công xuất sắc và góp phần cho nước nhà từ đức tính siêng năng ấy. Rồi chỉ những người dân thông thường thôi, cũng góp thêm phần tạo nên danh thắng Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm ở Nam Bộ. Điều đặc biệt quan trọng là nhà thơ đã liên tưởng rất độc lạ những tên của địa điểm này để rồi gắn vào đằng sau đó là sự góp phần của dân cư. Trải dài qua khổ thơ, từ “ góp ” liên tục được Open. Không phải là một từ nào khác mà là “ góp ”. Đôi khi chỉ một cách dùng từ, một từ ngữ làm điểm nhấn cũng tạo được cho tác phẩm giá trị riêng và thành công xuất sắc đến giật mình. Từ “ góp ” biểu lộ không chỉ một người, mà là nhiều người cùng chung tay, cùng tạo nên một Đất Nước Nước Ta với nhiều cảnh đẹp như vậy. Động từ “ góp ” nó bộc lộ sự thân tình, như một cách nói của khẩu ngữ dân gian vô cùng quen thuộc, nó lại biểu lộ được cái tâm thế, sao mà bình dị, sao mà cần mẫn của mỗi người dân khi góp phần cho Đất Nước đến thế … Nguyễn Khoa Điềm đã không bỏ đi một chi tiết cụ thể nào, mà đều lựa chọn cẩn trọng, từ hình ảnh đến từ ngữ để đoạn thơ hiện lên hay và tập hợp được những gì tinh túy nhất. Tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân ở đoạn này không riêng gì dừng lại ở lời lôi kéo, mà nó còn nâng lên tầm cao hơn, bởi nó nhắc nhở tất cả chúng ta rằng Đất Nước được tạo nên từ người dân thông thường mà thôi …
Lướt qua một loạt những địa điểm, vẻ đẹp của Đất Nước đã hiện ra đủ đầy ở phương diện Địa Lý, Nguyễn Khoa Điềm đã chứng minh và khẳng định
“ Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi ! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta … ”
Lời chứng minh và khẳng định này đã thực sự đem tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân thấm vào lòng người đọc. Cách diễn đạt của Nguyễn Khoa Điềm luôn luôn mang đến sự mới mẻ và lạ mắt cho fan hâm mộ. “ Trên khắp ruộng đồng gò bãi ” đã là một sự khái quát không có gì hoàn toàn có thể khước từ. Nó không còn chỉ là ở những địa điểm đã nêu ở trên, không phải chỉ sống sót ở một nơi nào đó, mà nó là ở khắp Đất Nước ta, khắp sông núi ta … Cũng tương tự như như vậy với câu thơ “ Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy – những cuộc sống đã hóa núi sông ta … ”. Câu thơ trước nâng tầm khái quát về khoảng trống thì câu thơ sau lại nâng tầm khái quát về thời hạn. Nó hòa quyện vào nhau, tổng hợp cùng nhau để cùng tô đậm cho tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân xuyên suốt mạch bài thơ …
Lại một lần nữa, Nguyễn Khoa Điềm cất tiếng gọi tha thiết
“ Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi tất cả chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở lại nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ ”
Thêm một lần nữa Nguyễn Khoa Điềm đã làm thức tỉnh trong ta ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình với Đất Nước. Để fan hâm mộ nhận thấy được những lời mình muốn căn dặn, Nguyễn Khoa Điềm không đi nặng vào giáo điều triết lý. Ông dùng chính những con người để thức tỉnh và mời gọi con người. Như một quy luật, một điều tất yếu không thể nào khác, bốn nghìn năm lịch sử dân tộc của tất cả chúng ta đã đi qua để lại dấu ấn bằng những cuộc đánh đuổi quân xâm lược. Mà những thắng lợi ấy vì đâu mà có ? Những trang sử ấy do ai viết nên ? Ai là người đã cầm súng chiến đấu ? Ai là người đã xông pha ra mặt trận ? Ai là người đã nhất quyết giữ cho Đất Nước không rơi vào tay của quân giặc hung tàn ? Đó chính là nhân dân ! Nguyễn Khoa Điềm không hướng về những vị danh tướng, những bậc anh hùng vốn hay được ca tụng trong văn học kim cổ, ông viết về
“ Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước ”
Nét đặc biệt quan trọng trong đoạn trích Đất Nước thuộc trường ca Mặt Đường Khát Vọng là ở đó. Nguyễn Khoa Điềm không một chút ít rời xa khỏi tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân của mình. Mỗi câu thơ nói về Đất Nước, dù đó là miêu tả cảnh đẹp, là khắc ghi niềm tự hào dân tộc bản địa, là kể lại truyền thống lịch sử lịch sử dân tộc, chung quy lại đều để làm sáng tỏ cái tư tưởng cốt lõi ấy. Nhà thơ đã tò mò một nét mới mẻ và lạ mắt độc lạ và biết cách khái quát nó lên, để nó trở thành một góp phần giá trị về tư tưởng cho Văn học Nước Ta quá trình 1945 đến 1975. Những con người Open trong thơ Nguyễn Khoa Điềm đều là những người chung chung. Họ không mang một cái tên riêng nào cả, không phải là những vị anh hùng với chiến tích quá lẫy lừng như sử sách. Đó chỉ là những con người “ đã sống và chết ” một cuộc sống “ giản dị và đơn giản và bình tâm ”. Tại sao lại là “ đơn giản và giản dị ” và “ bình tâm ” ? Bởi cuộc sống họ sinh ra là để quyết tử cho Tổ Quốc. Một cuộc sống biết sống vì Tổ Quốc, nghe theo lời lôi kéo của nước nhà lúc đau thương, nó lớn lao mà vẫn giản dị và đơn giản, nó có quyết tử và đau khổ mà vẫn thật bình tâm … Tất cả những điều mà họ làm được nấy đều được Đất Nước và bao thế hệ ghi nhận lại. Sự góp phần ấy đã đúc rút nên dải đất hình chữ S vẫn vẹn nguyên qua năm tháng, đập tan biết bao ách xâm lược và thống trị dã man đã từng đàn áp nhân dân ta …
Và để bản trường ca thật sự có chiều sâu, Nguyễn Khoa Điềm còn làm sáng tỏ tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân của mình qua việc khắc họa Đất Nước ở chiều sâu văn hóa truyền thống. Nền văn hóa truyền thống ấy cũng bắt nguồn từ nhân dân, nền văn hóa truyền thống ấy lại được lưu giữ và truyền cho ngàn đời sau bởi nhân dân. Truyền thống ấy kết tinh ở nhân dân … Vậy nên, chính việc nói tới chiều sâu văn hóa truyền thống dân tộc bản địa mình đã giúp Nguyễn Khoa Điềm làm cho tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân thêm toàn vẹn
“ Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên vượt mặt ”
Tập tục của một nền nông nghiệp lúa nước được nhà thơ tái hiện qua những câu văn. Từ những điều tưởng chừng như tầm thường, nhỏ bé như hòn than, con cúi cũng cho thấy một phần nào đó truyền thống riêng của dân tộc bản địa. Người dân Nước Ta là thế, trải qua bao đời họ vẫn giữ trong mình những phẩm chất riêng không hề lẫn vào đâu … Những việc làm lao động đã từ ngàn đời nay vẫn còn sống sót … Rồi truyền thống lịch sử yêu nước, căm thù giặc … Tất cả đã làm nên một truyền thống riêng cho dân tộc bản địa Việt … Và Nguyễn Khoa Điềm đã dùng chính những truyền thống ấy, dùng chính những gì là phong tục tập quán ấy, để nói lên một điều
“ Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao truyền thuyết thần thoại ”
Đất Nước – Nhân dân tư tưởng này đã xuyên suốt bài thơ ở mạch ngầm của văn bản giờ đã được khẳng định chắc chắn một cách rõ ràng. Đất Nước – Nhân dân không hề tách rời. Nhân Dân đã làm nên Đất Nước, nhân dân đã gìn giữ và bảo vệ Đất Nước … Những người trẻ hay những người già, chẳng phân biệt gái trai đều là một trong hàng triệu người đang góp thêm phần vào công cuộc giữ vững thiết kế xây dựng nước nhà … Hai câu thơ trên có sức lay động can đảm và mạnh mẽ trong lòng người. Nó như một nguồn ánh sáng thức tỉnh tâm cam ta, thức tỉnh trong ta về một niềm tự hào dân tộc bản địa. Nguyễn Khoa Điềm đã gói gọn toàn bộ tư tưởng của mình chỉ bằng hai câu thơ mà thôi. Người ta sẽ nhìn lại vào năm tháng đã qua, sẽ đưa mắt theo chiều rộng hướng về khoảng trống Địa Lý, rồi lại lắng lòng mình xuống sâu cùng văn hóa truyền thống quê nhà … Tất cả, đều hiểu một điều : “ Đất Nước này là Đất Nước nhân dân ” …
Vậy còn ” Đất Nước của ca dao truyền thuyết thần thoại ” … Hãy thử đọc và cảm nhận xem
“ Dạy anh biết “ yêu em từ thuở trong nôi ”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre mà đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ lâu bền hơn ”
Biết bao thi liệu dân gian được lấy từ những câu ca dao mà Nguyễn Khoa Điềm đã gửi gắm vào đây. Sự uyên bác trong tri thức lẫn kĩ năng nghệ thuật và thẩm mỹ văn chương đã khiến cho bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm dù sử dụng tỷ lệ khá dày những điển tích dân gian, ca dao dân ca nhưng vẫn uyển chuyển và không khô cứng …
Con người Nước Ta được biểu lộ qua một trái tim yêu, qua một câu ca dao rất đáng yêu ý nhị
“ Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc anh ngồi anh ru ”
Con người Nước Ta lại được khắc họa bởi lòng biết quý trọng công sức lao động
“ Cầm vàng mà lội qua sông
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng ”
Và chưa hết, ý chí quyết tâm chống giặc bảo vệ Đất Nước mặc cho thời hạn, mặc khó khăn vất vả gian nan một lần nữa được nhắc đến
“ Thù này ắt hẳn còn lâu
Trồng tre thành gậy, gặp đâu đánh què ”
Khi xưa Phan Bội Châu đã nói “ Dân là dân nước, Nước là nước dân ” … Tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân nguyên sơ hình thành từ ngày đó. Hay một câu nói nổi tiếng của bậc kỳ tài xưa cũng căn dặn rằng phải “ Lấy dân làm gốc ” … Thế nhưng, chỉ đến Nguyễn Khoa Điềm, tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân mới thật sự mang sức khái quát, thực sự được đưa lên một tầm cao tư tưởng mới, thực sự làm dậy lên những rung cảm trong lòng người đọc và trở thành góp phần quý giá vào bậc nhất cho văn học Nước Ta .
Đoạn trích “ Đất Nước ” ở chương V của trường ca “ Mặt Đường khát vọng ” thì đã khép lại nhưng những dư âm vẫn luôn gợi mở nhiều suy tư trong mỗi tất cả chúng ta. Nguyễn Khoa Điềm từ tình cảnh nước nhà, đã viết nên bài thơ để thức tỉnh ý thức của những tầng lớp trẻ miền Nam. Ông đã đưa vào bản trường ca, đặc biệt quan trọng là đoạn trích Đất Nước những gì đẹp nhất và tinh túy nhất của nghệ thuật và thẩm mỹ, của nội dung và giá trị về tư tưởng. Đó quả thực là sự lao động miệt mài dày công sức của con người và đáng trân trọng. Văn học Nước Ta sẽ còn ghi tên Nguyễn Khoa Điềm, như một người tiên phong đem tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân với toàn bộ thế hệ người đọc và có sức ảnh hưởng tác động can đảm và mạnh mẽ. Một hồn thơ nặng lòng với Đất Nước, một cây bút tài hoa cùng những mày mò thâm thúy mới mẻ và lạ mắt về tư tưởng Đất Nước – Nhân Dân đã làm những áng văn của Nguyễn Khoa Điểm trở thành một siêu phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật bất hủ .

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 4

Là một tri thức tham gia kháng chiến, trưởng thành trong trào lưu đấu tranh của học viên, sinh viên Huế, Nguyễn Khoa Điềm còn là nhà thơ có nhiều góp phần cho nền thơ ca Nước Ta. Thơ Nguyễn Khoa Điềm thiên về chính luận phối hợp với trữ tình. Những bài bài thơ của tác giả đều bộc lộ khát vọng chiến đấu, một niềm tin cháy bỏng vào đất nước và nhân dân. Tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ’ ’ đã chi phối cách nhìn, cách nghĩ của tác giả. Tư tưởng ” Đất nước của nhân dân ” được bộc lộ rõ trong đoạn trích ” Đất nước ” trích ” Trường ca Mặt đường khát vọng ” của Nguyễn Khoa Điềm .
Trước hết, tư tưởng đất nước của nhân dân được biểu lộ trong ý niệm về Đất Nước của ông. Đất Nước theo Nguyễn Khoa Điềm là những gì thân mật, gắn bó với mỗi con người, đất nước là những gì ngày xửa thời xưa “ mẹ thường hay kể ”, mẹ Âu Cơ sinh ra bọc trứng trăm con, “ Đất Nước, mở màn với miếng trầu giờ đây bà ăn ”, “ là nơi ta hò hẹn “, “ Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm ” … chất suy tưởng của nhà thơ đậm sắc tố dân gian dẫn ta đi về cội nguồn : ta là con Rồng cháu Tiên, cái quá khứ thần thoại cổ xưa và tương lai như hòa quyện với nhau tăng xúc cảm trữ tình bay bổng :
“ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi ”
Đất nước có trong những cái “ Ngày xửa thời xưa … mẹ thường hay kể ”. Đất nước vĩnh cửu trong chiều dài lịch sử vẻ vang và hóa thân vào mỗi con người :
“ Trong anh và em ngày hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong tất cả chúng ta hài hòa nồng nàn
Khi tất cả chúng ta cầm tay mọi người Đất Nước vẹn tròn to lớn ”
Thật là một suy tưởng đúng đắn và đầy phát minh sáng tạo. Xưa nay tất cả chúng ta thường ý niệm đất nước là của chung, là những cái xoay quanh ta, đã mấy ai coi đất nước có trong mỗi con người. Hơn nữa nếu “ hai đứa cầm tay, Đất Nước vẹn tròn to lớn ”. Một ý niệm về đất nước như vậy thật thân thiện, thân thương. Cách nhìn mới mẻ và lạ mắt ấy của nhà thơ giúp cho tất cả chúng ta thấy mình như một bộ phận, dù rất nhỏ bé trong khung hình đất nước là ta lo cho trước hết bản thân mình, là góp thêm phần cho đất nước muôn đời, lo cho con cháu tất cả chúng ta tương lai .
Đất nước của nhân dân nên nhân dân gắng công giữ gìn như là giữ cho chính máu thịt của mình. Lịch sử đã ghi nhận điều đó vì vậy “ những cuộc sống đã hóa núi sông ta ”. Chủ nhân của đất nước này, lịch sử dân tộc vẻ vang của đất nước này là công lao góp phần của nhân dân. Thế hệ trước, thế hệ sau, kẻ ngã xuống, người đứng lên đã tạo nên vẻ đẹp của đất nước, và như vậy, núi sông này sống sót, đất nước này vươn tới, nhất định phải là công lao của nhân dân .
Điều đơn giản và giản dị mà Nguyễn Khoa Điềm mày mò, đưa vào thơ là sự phát minh sáng tạo của nhà thơ. Thế mới biết thơ ca không chỉ phản ánh hiện thực, thi vị hóa hiện thực mà còn chắp cánh cho con người đi lên, bay bổng vươn tới tương lai .

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 5

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những khuôn mặt tiêu biểu vượt trội của nền văn học kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông đơn giản và giản dị, giàu chất suy tư. Nguyễn Khoa Điềm đã dành những trang viết đẹp nhất ca tụng và cổ vũ ý chí ra trận của dân tộc bản địa. Mỗi tác phẩm là đều tiếng còi xung trận. Trường ca “ Mặt đường khát vọng ” là tác phẩm xuất sắc, có những tò mò độc lạ về hình ảnh đất nước và cái nhìn của thời đại. Độc đáo và mới lạ nhất ở trường ca Mặt đường khát vọng đó là tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân ” .
Trường ca “ Mặt đường khát vọng ” được viết tại khu sáng tác Trị Thiên – Huế tháng 10 năm 1971. Đất nước đã trở thành một bài thơ có sức sống độc lập, bộc lộ toàn vẹn năng lực phong thái Nguyễn Khoa Điềm. Cùng với “ Đất nước ” của Nguyễn Đình Thi, bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm trở thành hai áng thơ đẹp nhất viết về Tổ quốc của văn học Nước Ta tân tiến .
Trong thơ Nguyễn Khoa Điềm yêu nước không đơn thuần chỉ là nhiệt tình nhiệt huyết chiến đấu và căm thù giặc can đảm và mạnh mẽ. Với Nguyễn Khoa Điềm tình yêu đất nước làm sống dậy trong trang thơ lịch sử dân tộc bốn ngàn năm hào hùng của dân tộc bản địa với những chiến công dựng nước và giữ nước của cha ông. Đất nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm là sự đồng hiện của những gì thân thiện nhất, thân thương nhất của mỗi con người Nước Ta trong quá khứ, hiện tại và tương lai, trong thời hạn và khoảng trống, trong lịch sử dân tộc và truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống …
Ở Nguyễn Khoa Điềm lòng yêu nước là hồn Việt thấm đượm trong tâm hồn để từ đó đúc rút một chân lý vững vàng : Đất nước của nhân dân. Tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ” đã chi phối hầu hết những sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm. Vì vậy tiếng thơ Nguyễn Khoa Điềm không riêng gì nói lên những tâm lý cảm nhận của tuổi trẻ trong cuộc chiến tranh, về sự sáng sủa hay cái nhìn trang nghiêm thành thật, thậm chí còn trần trụi về những mất mát mà còn thể hiện những tâm lý hiện thực thâm thúy hơn rất nhiều .
Có thể nói cảm hứng Đất nước ôm trùm chi phối toàn vẹn nền văn học kháng chiến chống Mỹ. Trong cuộc chiến tranh, cảm hứng Đất nước đi liền với khát vọng gìn giữ chủ quyền lãnh thổ dân tộc bản địa thắng lợi quân địch xâm lược. Chủ đề này được Nguyễn Khoa Điềm tiến hành trong thơ bằng không khí sử thi hào hùng của cuộc chiến đấu chống Mỹ .
Để tái hiện ý thức thời đại, thơ Nguyễn Khoa Điềm trình diện những xúc cảm nồng nàn bay bổng trước vận mệnh chung của toàn dân tộc bản địa. Trong thơ Nguyễn Khoa Điềm cảm hứng sử thi anh hùng khi nào cũng đi cùng cảm hứng lãng mạn và lí tưởng hóa tạo nên những hình ảnh thơ kì vĩ hùng tráng. Cảm hứng sử thi khi nào cũng song hành với chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa anh hùng. Cảm hứng sử thi là xúc cảm cao trào, dâng tràn lòng yêu nước, tự hào trước sự quật khởi của đất nước .
Trong tâm thức Nguyễn Khoa Điềm luôn ý niệm chính nhân dân vô danh đã làm nên đất nước. Có lẽ thế cho nên mà chủ nghĩa anh hùng trong thơ Nguyễn Khoa Điềm không Open những tên tuổi vang dội mà nhà thơ thường quan tâm khai thác chất anh hùng trong những bộc lộ hàng ngày của cuộc chiến đấu ác liệt với những con người bình dị .
Ở phương diện sở hữu hiện thực mặt trận, thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hòa vào dàn đồng ca hào hùng của thơ trẻ chống Mỹ. Nếu như trong âm hưởng chung người ta hoàn toàn có thể nhận ra những giọng điệu riêng không liên quan gì đến nhau : Hoàng Nhuận Cầm hồn nhiên mơ mộng ; Phạm Tiến Duật hóm hỉnh tinh nghịch pha chút ngang tàng ; Dương Hương Ly trẻ khỏe thiên về ngợi ca ; Bằng Việt sâu lắng và trong sáng … thì thơ Nguyễn Khoa Điềm là thứ thơ đằm sâu mà ngân vang. Độ thâm thúy của thơ Nguyễn Khoa Điềm phần nào nổi trội hơn nhiều tác giả trẻ khác chính là ở sự bộc lộ đa dạng chủng loại và xúc động một chủ đề, một tư tưởng : “ Đất nước của nhân dân ” được soi chiếu từ góc nhìn lịch sử vẻ vang – văn hóa truyền thống và trải qua những thưởng thức của chính nhà thơ .
Nguyễn Khoa Điềm có một vốn tích góp phong phú và đa dạng về nền văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Bước vào cuộc cuộc chiến tranh, sự quyết liệt có vẻ như càng thôi thúc nhà thơ tâm lý nhiều hơn, sâu hơn về đất nước để có những phát hiện tinh xảo có năng lực làm sống dậy những hình ảnh đẹp của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Khi được hỏi về những sáng tác trong cuộc chiến tranh, Nguyễn Khoa Điềm đã tâm sự : “ Chúng tôi là những tri thức trưởng thành qua cuộc chiến tranh. Chúng tôi phải kêu gọi hết những phần văn hóa truyền thống của mình để chứng tỏ sức mạnh của mình, năng lực sống sót của mình, chứng tỏ mình là con người, lớp người có văn hóa truyền thống. Chính bởi thế mà trong không khí sặc mùi thuốc súng ấy, giữa cái giáp ranh của sự sống và cái chết, tôi muốn đưa vào thơ những hình ảnh đậm nét văn hóa truyền thống nhất của quê nhà đất nước mình ” .
Cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc bản địa ta là một bản trường ca vĩ đại, hào hùng. Để phản ánh hết không khí hào hùng đó, người viết phải lựa chọn cho mình một hình thức diễn đạt sao cho tương thích nhất nhưng lại có dấu ấn phong thái riêng. Trước nhu yếu đó, Nguyễn Khoa Điềm đã tìm cho mình một cách đi riêng .
Khái quát những chủ đề về nhân dân, đất nước, về cách mạng, nhà thơ đã kết hợp chất liệu truyền thống cuội nguồn và văn minh, trên cơ sở vận dụng những hiểu biết về địa lý, phong tục tập quán của nhân dân, đất nước. Để phản ánh hết được cái hào hùng của thời đại, nhiều nhà thơ thời kì này đều sử dụng thể trường ca – một thể loại biểu lộ được những sự kiện, biến cố lớn của dân tộc bản địa. Nếu trường ca Nguyễn Văn Trỗi của Lê Anh Xuân là một tình khúc ca được bộc lộ qua thơ lục bát thật dịu dàng êm ả đằm thắm ; “ Bài ca chim chơ rao ” của Thu Bồn lãng mạn, phóng khoáng và bay bổng thì trường ca “ Mặt đường khát vọng ” của Nguyễn Khoa Điềm là tiếng ca sôi sục nhiệt tình cất lên từ trái tim tuổi trẻ xuống đường tranh đấu. Trong đó những trang thơ khắc hình “ Đất nước ” là những nốt nhạc rung động lòng người, được tỏa sáng dưới một cái nhìn mới mẻ và lạ mắt đầy tính phát hiện .
Xuyên suốt chương “ Đất nước ” là tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ” nhuần nhụy trong hình thức “ Đất nước của ca dao thần thoại cổ xưa ” như một sợi chỉ đỏ tạo nên mạch chảy đằm sâu, tha thiết trong xúc cảm của nhà thơ. Nó như thể một bản nhạc với khá đầy đủ những âm vực cao độ xen kẽ nhau, hòa quyện vào nhau tạo nên sự mê hoặc hấp dẫn người đọc .
Thơ Nguyễn Khoa Điềm khi viết về đề tài đất nước và nhân dân với giọng thơ đầy xúc cảm, sang chảnh Trọng tâm của bản trường ca nằm ở chương “ Đất nước ”, tập trung chuyên sâu và thăng hoa những tâm lý sâu xa nhất của nhà thơ những năm tháng cuộc chiến tranh. Đất nước được tái hiện trong những hình ảnh thân thương với mỗi con người, Đất nước cũng được đặt trong cái nhìn lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống trong “ thời hạn đằng đẵng, khoảng trống bát ngát ” để mỗi người cảm nhận hết tầm cao quý thiêng liêng của hai từ Đất nước .
Cảm quan lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống thâm thúy đã tạo nên một chiều sâu riêng, sức mê hoặc khơi gợi đặc biệt quan trọng của chương “ Đất nước ”. Chương này là điểm quy tụ và tỏa sáng hàng loạt bản trường ca, tạo nên một vẻ đẹp độc lạ độc lạ so với những trường ca cùng thời. Để tái hiện quy trình khởi đầu và lớn lên của Đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã làm sống dậy cả một khoảng trống văn hóa truyền thống cổ xưa của dân tộc bản địa, trong bề dày lịch sử vẻ vang bốn nghìn năm .
Bề dày lịch sử dân tộc ấy tiềm ẩn cả chiều sâu của một nền văn hóa truyền thống phong phú và đa dạng, truyền kiếp, đầy nhân hậu với cả một truyền thống lịch sử quý báu của dân tộc bản địa : chịu khó, chịu khó trong học tập, làm ăn, quả cảm trong chiến đấu, chung thủy bền vững và kiên cố trong tình yêu. Người đọc gặp ở chương “ Đất nước ” quốc tế của truyện cổ, kho tàng của ca dao … Lời kể ngày xửa rất lâu rồi của mẹ mở ra xứ sở cổ tích thần kì ; miếng trầu của bà gợi câu truyện “ Trầu cau ’, với tình người nồng hậu, thủy chung, hình tượng đạo lí sáng đẹp yêu thương của dân tộc bản địa ; lũy tre xanh gợi thần thoại cổ xưa “ Thánh Gióng ”, như khúc anh hùng ca trang trọng về sức mạnh thần kì của nhân dân Nước Ta từ buổi bình minh non trẻ dựng nước và giữ nước, và hình ảnh “ gừng cay muối mặn ” nghĩa tình đằm thắm trong ca dao .
Đất nước được gợi lại từ lịch sử dân tộc, được sống dậy qua phong tục tập quán trong đời sống ý thức của nhân dân : miếng trầu, trồng tre, bới tóc sau đầu, cách đặt tên người, cả tình yêu của con người … Tất cả đều làm ra khuôn mặt dân tộc bản địa – một dân tộc bản địa nghĩa tình đằm thắm. Chất dân gian, hồn dân tộc bản địa như thấm vào từng câu từng chữ .
Đất nước bắt nguồn từ những cái hàng ngày thân thiện, cũng lại là những cái bền vững và kiên cố sâu xa hình thành sống sót từ ngàn xưa trong đời sống dân tộc bản địa, từ những phong tục tập quán được tiếp nối thiêng liêng, qua nhiều thế hệ. Đó chính là chiều sâu văn hóa truyền thống – lịch sử vẻ vang của đất nước, nó góp thêm phần chứng minh và khẳng định Đất nước có từ rất lâu rồi, từ khởi thủy của dân tộc bản địa khi những dân cư tiên phong tìm hiểu và khám phá đất đai lập nên xứ sở .
Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, Đất nước được hình thành từ sự quy tụ của hai yếu tố Đất và Nước. Hai yếu tố này tích hợp với nhau để rồi từ đó sinh thành nên khung hình đất đai, nước non, xứ sở. Những năm cuộc chiến tranh, đến với ngọn nguồn Hương Giang, Nguyễn Khoa Điềm đã từng suy ngẫm về cội nguồn Đất Nước :
“ Một cái gì rả rích
Dưới mấy cội kền kền
Như là đất và nước
Ru lời ru tiên phong ”
( Bạn ơi, bạn có nhớ )
Trong chương “ Đất nước ” của trường ca “ Mặt đường khát vọng ”, Nguyễn Khoa Điềm cũng suy cảm về chủ quyền lãnh thổ khởi đầu từ hai yếu tố ấy :
“ Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở ”
Đoạn thơ biểu lộ lối tư duy vừa giàu chất trữ tình thi ca vừa mang tính lịch sử một thời vừa thấm đượm phong vị triết học. Hai yếu tố Đất và Nước được nhà thơ soi chiếu trong mối quan hệ với khoảng trống và thời hạn, với lịch sử dân tộc và hiện tại. Đất nước là mảnh đất quen thuộc gắn bó với mỗi con người, đất nước thân thương như mái trường ta học, như dòng sông em tắm, như góc phố, đình làng, ao sen, lũy tre, cây đa, bến nước nơi lứa đôi hò hẹn, một khoảng trống nhỏ chỉ hai người biết, hai người hay, rất riêng tư nhưng cũng đậm hồn quê nhà xứ sở .
Đất nước còn là núi sông dài, rừng rậm, biển cả bát ngát, là khoảng trống sống sót và tăng trưởng của bao thế hệ người Việt. Trải qua thời hạn, đất nước trở thành một giá trị lâu bền, vĩnh hằng và được bồi đắp qua nhiều thế hệ, được truyền nối từ đời này sang đời khác :
“ Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng ”
Tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ” như một cảm quan lịch sử vẻ vang chủ yếu của Nguyễn Khoa Điềm, chi phối cái nhìn của nhà thơ khi nghĩ về lịch sử dân tộc của đất nước, được gìn giữ và xây đắp bằng máu và mồ hôi của những con người bình dị không tên tuổi. Lịch sử ấy được kết thành từ bao thế hệ, bao số phận : những người vợ nhớ chồng ra trận, từ anh học trò nghèo, những con gà con cóc nhỏ bé, đến gót ngựa Thánh Gióng, 99 con voi chầu đất Tổ Hùng Vương …
Mỗi người, mỗi vật đi qua trong lịch sử dân tộc, trong khoảng trống, thời hạn đều để lại một chút ít gì cho đất nước. Đó chính là nhân dân, bằng những cuộc sống thầm lặng, vô danh đã thiết kế nên giá trị vĩ đại và vĩnh cửu, đó là Đất nước :
“ Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước ”
Với cái nhìn xuyên suốt lịch sử dân tộc, tác giả nhấn mạnh vấn đề vai trò của nhân dân. Nhân dân bằng máu xương của mình đã chiến đấu bảo vệ gìn giữ Đất nước. Đất nước – đó là sự hóa thân của lịch sử dân tộc, của bao thế hệ đem máu xương gìn giữ :
“ Ôi đất nước bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta ”
( Mặt đường khát vọng )
Vượt qua thời hạn đằng đẵng, nhìn xa vào bốn ngàn năm đất nước, lịch sử dân tộc hào hùng của đất nước như sống dậy. Nhìn lại lịch sử dân tộc vĩnh viễn của đất nước, tất cả chúng ta thường khắc ghi những triều đại nổi danh, ngợi ca những anh hùng nổi tiếng trong trang sử vàng của dân tộc bản địa. Nhưng cảm quan “ Đất Nước của Nhân dân ” đã chi phối cái nhìn lịch sử dân tộc của nhà thơ : nhân dân là người phát minh sáng tạo ra đất nước, chiến đấu bảo vệ đất nước :
“ Con gái con trai bằng tuổi tất cả chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái quay trở lại nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh ”
Những cụm từ lấy ra trong ca dao, tục ngữ : “ nuôi cái cùng con ”, “ giặc đến nhà đàn bà cũng đánh ” tạo cho lời thơ sự nhuần nhụy hòa quyện rất quyến rũ. Cũng trong dòng xúc cảm mãnh liệt về nhân dân đất nước nhà thơ Nam Hà viết :
“ Đất nước
Của thơ ca
Của bốn mùa hoa nở
Đọc trang Kiều tưởng câu hát dân gian
Nghe rối loạn trong gió nội mây ngàn .
Đất nước
Của những dòng sông
Gọi tên nghe lạnh lẽo tâm hồn
Ngọt lịm, những giọng hò xứ sở
Trong sáng như trời xanh, mềm mại và mượt mà như nhung lụa
Đất nước
Của những người mẹ
Mặc áo thay vai
Hạt lúa củ khoai
Bền bỉ nuôi con, nuôi chồng chiến đấu .
Đất nước
Của những người con gái, con trai
Đẹp như hoa hồng, cứng như sắt thép
Xa nhau không hề rơi nước mắt
Nước mắt để dành cho ngày gặp mặt ”
Nốt nhấn của khúc ca ca tụng nhân dân chính là điểm sáng ngời trong phẩm chất nhân dân :
“ Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước ”
Nhân dân trong ý niệm Nguyễn Khoa Điềm, là tập thể những người anh hùng vô danh. Họ sống đơn giản và giản dị, chết bình tâm, chiến đấu không phải để mang tên cho lịch sử vẻ vang mà vì một lẽ thiêng liêng, bình dị và cao quý : bảo vệ đất nước. Câu thơ ngắn, cô đúc nhưng lại chính là sự dồn nén của cảm xúc tác ấn chứa biết bao xúc động chân thành trước những quyết tử thầm lặng, những góp phần lớn lao của những người vô danh, hiền lành và giản dị và đơn giản .
Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, Đất nước còn là sự nối tiếp những thế hệ Nước Ta, họ đã lao động, phát minh sáng tạo, gìn giữ và truyền lại cho đời sau mọi giá trị văn hóa truyền thống vật chất, ý thức : từ hạt lúa với nền văn minh lúa nước, ngọn lửa được tạo nên bởi bước tiến của loài người đến những của cải niềm tin quý báu như phong tục tập quán truyền kiếp : tên xã, tên làng, giọng nói cha ông … Họ là những anh hùng văn hóa, họ đã bảo tồn từ đời này sang đời khác phong tục và lối sống của dân tộc bản địa mình :
“ Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than con cúi
Họ truyền giọng điệu cho con mình tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân ”
Đất nước cũng chính là phần tâm linh ngay trong máu thịt mỗi con người :
“ Trong anh và em ngày hôm nay
Đều có một phần đất nước ”
Giọng thơ đặc biệt quan trọng xúc cảm của những người cùng thế hệ, trải qua giọng ân tình nhắn nhủ của tình yêu, của anh và của em, Nguyễn Khoa Điềm nói lên được sự thống nhất, gắn bó giữa cái riêng và cái chung, giữa cá thể và dân tộc bản địa. Trách nhiệm và bổn phận so với đất nước chính là nghĩa vụ và trách nhiệm so với bản thân mình .
“ Em ơi em Đất nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất nước muôn đời ”
Câu thơ dù là hình thức mệnh lệnh : Phải biết, phải biết … nhưng với giọng điệu thiết tha, với cảm hứng mãnh liệt bật lên tự trái tim, từ sự cảm hiểu thâm thúy về đất nước, điệu thơ có sức hấp dẫn thôi thúc can đảm và mạnh mẽ, tác động ảnh hưởng đến tâm hồn và trí tuệ người đọc. Mỗi con người gắn bó máu thịt với đất nước nên phải biết bảo vệ, giữ gìn đất nước, hơn thế nữa phải hi sinh vì đất nước khi vận mệnh dân tộc bản địa lâm nguy .
Trong thực trạng đất nước đang gồng mình dưới mưa bom bão đạn của quân địch, những vần thơ của Nguyễn Khoa Điềm càng có sức lay động sâu xa lòng người, khơi dậy trong mỗi người ngọn lửa yêu thương, chiến đấu, hi sinh. Bởi nghĩa vụ và trách nhiệm với đất nước chính là nghĩa vụ và trách nhiệm với chính bản thân mình. Những câu thơ chính trị mà không khô khan chính vì “ phát khởi tự trong lòng ’ ’ thi nhân, thấm nhuần cảm hứng dạt dào hứng khởi và nói với ta biết bao điều thiêng liêng về đất nước, về nghĩa vụ và trách nhiệm bản thân so với đất nước .
Cũng trong dòng xúc cảm ấy Chế Lan Viên đã viết :
“ Ôi Tổ quốc, ta yêu như máu thịt ,
Như mẹ cha ta, như vợ như chồng
Ôi Tổ quốc, nếu cần, ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông … ”
Đoạn thơ trích trong chương V, giàu chất trữ tình chính luận, vừa được viết bằng chiều sâu trí tuệ, độ cao văn hóa truyền thống, vừa được viết bằng những rung động mãnh liệt của xúc cảm nên rất dễ đi vào lòng người. Lời thơ đậm đà vật liệu văn hóa truyền thống văn học dân gian, được lấy cảm hứng từ ca dao, dân ca, cổ tích, truyền thuyết thần thoại nên đậm đà sắc thái dân tộc bản địa, mở ra một đất nước thơ mộng trữ tình từ thời xưa vọng về thân mật, thân thương. Đặc biệt, chương thơ rất ít vần, nó có chất thơ là nhờ vào việc thiết kế xây dựng hình ảnh, giọng điệu thơ trầm bổng thiết tha, mang âm hưởng của ca dao, dân ca. Tất cả làm toát lên vẻ đẹp của Đất nước của Nhân dân, Đất nước của ca dao, truyền thuyết thần thoại mà Nguyễn Khoa Điềm đã ký gửi trong từng câu thơ .
Bằng cách tôn vinh vai trò của nhân dân lao động với đất nước, Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa làm rõ tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ”, chứng minh và khẳng định vai trò và sức mạnh của nhân dân so với lịch sử dân tộc và đất nước. Đó là cả một truyền thống lịch sử lâu bền hơn trong lịch sử vẻ vang văn học dân tộc bản địa. Tác phẩm đã tạo nên những rung động âm vang trong lòng người đọc chính là nhờ những xúc cảm chân thành từ sự thưởng thức của bản thân mà nói lên những tâm lý chung của cả thể hệ so với đất nước. Nguyễn khoa Điềm đã góp thêm một thành công xuất sắc cho dòng thi ca về đất nước, làm thâm thúy thêm những nhận thức về đất nước và nhân dân bằng lời nói nghệ thuật và thẩm mỹ đậm đà chất dân gian .

Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã được thể hiện như thế nào qua bài thơ Đất nước – mẫu 6

Trong bản hợp xướng của thơ ca chống Mỹ, nổi lên những âm vang trầm hùng, sâu lắng thiết tha về đất nước. Đất nước hiện lên qua màu xanh “ Tre Nước Ta ” của Nguyễn Duy, trong dòng người cuồn cuộn trên “ Đường tới thành phố của Hữu Thỉnh ”, “ Những người đi tới biển ” của Thanh Thảo. Đất nước đó cũng rung lên can đảm và mạnh mẽ khi tuổi trẻ không yên những tà áo trắng đã xuống đường trong “ Mặt đường khát vọng ” ( 1974 ) của Nguyễn Khoa Điềm. Trong bản trường ca chín chương sôi sục nhiệt huyết của tuổi trẻ trước vận mệnh của dân tộc bản địa, ông đã dành hẳn một chương ( V ) để nói về đất nước :
“ Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại cổ xưa ”
Tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân ” đã thấm nhuần trong cả chương thơ về “ Đất Nước ”. Điều mà tất cả chúng ta dễ nhận ra thứ nhất là tác giả đã sử dụng thoáng đãng những vật liệu văn hóa truyền thống dân gian. Nghĩa là văn hóa truyền thống của nhân dân từ ca dao tục ngữ đến thần thoại cổ xưa, cổ tích, từ phong tục tập quán đến đời sống dân dã hàng ngày : miếng trầu, hạt gạo, hòn than, cái kèo, cái cột. Các vật liệu ấy đã tạo ra được một quốc tế thẩm mỹ và nghệ thuật rất là quen thuộc thân mật mà sâu xa, bay bổng của văn hóa truyền thống dân gian Nước Ta vững chắc và độc lạ. Đây không chỉ là sự vận dụng phát minh sáng tạo truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống dân gian, mà chính là thấm nhuần ý niệm về “ Đất Nước của Nhân dân ”, là sự biểu lộ thâm thúy tư tưởng cốt lõi ấy trong cảm hứng và phát minh sáng tạo hình ảnh thơ của tác giả :
“ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa thời xưa … mẹ thường hay kể ”
Bằng giọng tâm tình như lời kể truyện cổ tích, Nguyễn Khoa Điềm đã bộc lộ những xúc cảm và suy tưởng của mình về đất nước. Cảm hứng có vẻ như phóng túng, tự do như một thứ tùy bút bằng thơ, nhưng thực ra nó vẫn có một mạng lưới hệ thống lập luận khá ngặt nghèo rõ ràng. Tác giả đã tập trung chuyên sâu biểu lộ đất nước trên những bình diện đa phần đó là Đất Nước trong chiều dài thời hạn lịch sử dân tộc ( quá khứ thời xưa cho đến hiện tại tương lai ) ; trong chiều rộng khoảng trống chủ quyền lãnh thổ, địa lý. Và sau cuối là trong bề dày văn hóa truyền thống, tâm hồn cốt cách. Ba phương diện ấy được biểu lộ trong sự gắn bó thống nhất. Nhiều khi một cụ thể đưa ra cùng nói về mấy cả phương diện ấy của đất nước. Nhưng ở bất kể phương diện nào thì ý niệm “ Đất Nước của Nhân dân ” cũng là tư tưởng cốt lõi, là sợi chỉ đỏ xâu chuỗi mọi cảm hứng và suy tưởng đơn cử và chính nhờ đó, mà tác giả đã có những phát hiện mới mẻ và lạ mắt, có chiều sâu nhiều khi ở chính những hình ảnh vật liệu quen thuộc .
Nói về lịch sử dân tộc mấy ngàn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những sử liệu như nhiều nhà thơ khác. Ông dùng lối kể đậm đà của dân gian :
“ Đất Nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ”
Hình ảnh thơ phải chăng đã gợi cho ta về sự tích trầu cau từ đời Hùng Vương dựng nước rất lâu rồi, về truyền thuyết thần thoại Thánh Gióng nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã đi vào lịch sử vẻ vang ? Nghĩa là lịch sử dân tộc đất nước được đọng lại trong từng câu truyện kể, hiện hình trong miếng trầu giờ đây bà ăn, trong trồng tre mà đánh giặc. Hay nói cách khác đất nước đã nằm sâu trong tiềm thức mỗi người dân, vĩnh cửu trong đời sống tâm hồn nhân dân qua bao thế hệ. Đó cũng chính là Đất Nước của Nhân dân .
Vì vậy khi nghĩ về mấy ngàn năm lịch sử dân tộc của đất nước, tác giả không điểm lại những triều đại từ Triệu, Đinh, Lý, Trần gây dựng nên nền độc lập ( Nguyễn Trãi ) và cũng không nhắc lại tên tuổi những anh hùng nổi tiếng trong sử sách như Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung … mà Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh vấn đề đến muôn ngàn những con người bình dị vô danh :
“ Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước ”
Nhưng con người vô danh ấy chính là nhân dân vô tận đã tạo dựng và gìn giữ đất nước trải qua mọi thời đại. Họ không chỉ đánh giặc ngoại xâm mà còn là người phát minh sáng tạo và truyền lại mọi giá trị vật chất và niềm tin cho những thế hệ tiếp nối đuôi nhau nhau :
“ Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh tên làng tên xã trong mỗi chuyến di dân ”
Cùng với thời hạn đằng đẵng là khoảng trống bát ngát được tạo lập từ thuở sơ khai với thần thoại cổ xưa Lạc Long Quân – Âu Cơ : “ Đất là nơi chim về – Nước là nơi rồng ở ”. Một đất nước đẹp tươi và thiêng liêng biết bao !
Nhưng đất nước cũng là cái khoảng trống rất thân mật với đời sống hàng ngày của mỗi người dân : “ Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm ” và đất nước ấy đã tận mắt chứng kiến những mối tình đầu của biết bao lứa đôi :
“ Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm ”
Từ ý niệm “ Đất Nước của Nhân dân ”, tác giả đã có những phát hiện thâm thúy và mới mẻ và lạ mắt về vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên đất nước gắn liền với con người mà trước hết là những con người thông thường. Và chính những con người thông thường ấy đã làm nên vẻ đẹp muôn đời của vạn vật thiên nhiên đất nước, một vẻ đẹp không chỉ mang sắc tố gấm vóc của nước nhà, mà còn là kết tinh vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống lịch sử dân tộc bản địa :
“ Những người vợ nhớ chồng còn góp cho đất nước núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại ”
Rồi người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên, cho đến những địa điểm thật nôm na bình dị. Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm. Từ đó, tác giả đã đi tới một nhận thức khái quát sâu xa :
“ Ôi ! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta ”
Đất nước ấy còn có một bề dày văn hóa truyền thống, tâm hồn cốt cách Nước Ta. Cũng như hai phương diện trên, bề dày văn hóa truyền thống không được nói đến qua những danh nhân văn hóa như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Ngô Thì Nhậm … mà được biểu lộ trong nguồn mạch đa dạng chủng loại của văn hóa truyền thống dân gian để nêu lên truyền thống lịch sử ý thức và vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân thấm nhuần thâm thúy tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại cổ xưa ”. Trong những kho tàng văn hóa truyền thống đa dạng và phong phú ấy, tác giả tìm thấy những vẻ đẹp điển hình nổi bật của tâm hồn tính cách Nước Ta. Đó là thật say đắm và thủy chung trong tình yêu : Yêu nhau từ thuở trong nôi ; cha mẹ yêu nhau bằng gừng cay muối mặn ; Biết quý trọng tình nghĩa : Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội. Nhưng cũng thật kinh khủng với quân địch : Biết trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù không sợ lâu bền hơn. Ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống cuội nguồn nhân dân, dân tộc bản địa đã được ông nói lên thâm thúy, thấm thía từ những câu ca dao đẹp – những tiếng lòng của nhân dân trải qua từng thời kỳ lịch sử vẻ vang .
Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là Đất nước của Nhân dân của ca dao truyền thuyết thần thoại. Những thi liệu dân gian đậm đà chất thơ, được tích hợp với những tâm lý giàu chất trí tuệ đã tạo nên nét rực rỡ cho bài thơ. Đó là một góp phần quan trọng của Nguyễn Khoa Điềm làm sâu thêm cho ý niệm về đất nước của thơ ca chống Mỹ .

Quảng cáo

Xem thêm: Đánh giá Samsung Galaxy Note 20 – NewTechShop

Bài giảng: Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm) – Cô Vũ Phương Thảo (Giáo viên VietJack)

Xem thêm những bài văn mẫu lớp 12 hay, ngắn nhất khác :

Săn SALE shopee tháng 5:

Source: https://vh2.com.vn
Category : Đánh Giá