Mấy suy nghĩ về văn hóa ẩm thực vùng Tây Nam Bộ

Huỳnh Thiệu Phong

(1) Văn hóa là một khái niệm có nội dung rất rộng. Cố giáo sư Đào Duy Anh từng đưa ra một định nghĩa kinh điển về văn hóa: “Văn hóa tức là sinh hoạt” [1: 11]. Khái niệm trên cho thấy nội hàm khái niệm văn hóa là một phạm trù rộng. Hiện nay, theo một thống kê không chính thức thì có không dưới 400 định nghĩa “văn hóa”. Tùy vào từng góc độ tiếp cận khác nhau mà các nhà nghiên cứu có những quan điểm khác nhau về văn hóa. Song, khi xét đến các thành tố cụ thể của khái niệm này thì ta không thể phủ nhận ẩm thực là một phần của văn hóa. Ăn uống luôn là một nhu cầu cấp thiết và tối quan trọng của loài người từ thuở hồng hoang cho đến ngày nay. Trải qua một tiến trình lịch sử lâu dài, ẩm thực ngày nay là tấm gương phản chiếu đời sống xã hội, đại diện cho một tầng lớp, một cộng đồng hay một xã hội cụ thể.

Như đã đề cập, ẩm thực là nhân chứng của lịch sử dân tộc, trải qua ẩm thực, ta hoàn toàn có thể tưởng tượng ra được quy trình tăng trưởng của một vùng đất, hay rộng hơn là một vương quốc. Tây Nam Bộ mang trong mình một lịch sử dân tộc đầy dịch chuyển. So với những vùng đất khác, vùng đất Tây Nam Bộ được đánh giá và nhận định là vùng đất trẻ. Sự hiện hữu của hội đồng người Việt tại vùng đất này hoàn toàn có thể tính khởi đầu từ khoảng chừng đầu thế kỷ XVII. Cho đến nay, đây là vùng đất tụ cư đa phần của những tộc người Việt – Hoa – Chăm – Khmer với chủ thể chính là hội đồng người Việt. Sự hỗn cư trong một khoảng chừng thời hạn mặc dầu không dài, tuy nhiên lại chính là điều kiện kèm theo quan trọng trong việc tạo ra sự giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống ; trong đó, giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống ẩm thực được bộc lộ rất rõ nét và là một điểm đáng lưu tâm .
Ngày nay, khi hoạt động giải trí du lịch đang trên đà tăng trưởng, Tây Nam Bộ cũng đang dần được nhìn nhận, mang ý nghĩa to lớn hơn trong việc thôi thúc tăng trưởng du lịch vương quốc với việc được quy hoạch lại thành một vùng du lịch ( trước kia Tây Nam Bộ thuộc vùng du lịch Duyên hải Nam Trung Bộ và Nam Bộ ), tiềm năng du lịch của vùng cũng đang được điều tra và nghiên cứu để ứng dụng phong cách thiết kế những loại sản phẩm du lịch rực rỡ nhằm mục đích lôi cuốn hành khách .

(2) Là cần thiết để tác giả bài viết xác định chủ thể – không gian – thời gian của ẩm thực vùng Tây Nam Bộ trước khi tiến hành nhận diện những đặc trưng văn hóa ẩm thực của vùng đất này, thông qua phương pháp định vị bằng hệ tọa độ C-K-T. Thao tác này sẽ cho ta có được những nhìn nhận rõ nét hơn về những đặc trưng trong văn hóa ẩm thực Tây Nam Bộ.

• Về chủ thể ( C ) : Ngoài nhóm người Việt di cư từ miền Trung vào đây, Tây Nam Bộ trước đây còn là nơi sinh sống của người Khmer ( tức thuộc Chân Lạp trước kia ). Nói cách khác, người Khmer chính là dân cư địa phương tại vùng đất này. Sau này, do những dịch chuyển của chính trị và xã hội ( tại Nước Ta và trong khu vực ), vùng đất này lại liên tục tiếp đón nhóm lưu dân người Hoa đến đây sinh sống và lập nghiệp. Như vậy, khi điều tra và nghiên cứu văn hóa truyền thống Tây Nam Bộ nói chung, văn hóa truyền thống ẩm thực nói riêng, ta không hề chỉ tập trung chuyên sâu vào văn hóa truyền thống ẩm thực của người Việt mà cạnh bên đó, cần có những hiểu biết khác nhau về ẩm thực của hội đồng người Khmer và người Hoa nữa. Như vậy, nhận diện chủ thể ẩm thực vùng Tây Nam Bộ được cho phép tác giả rút ra một đặc trưng, đó là : Ẩm thực Nam Bộ mang tính đa lớp do quy trình giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống ( nói chung ) giữa những tộc người chính yếu tại vùng đất này .
• Về khoảng trống ( K ) : Trước đây, khi điều tra và nghiên cứu về văn hóa truyền thống vùng và phân vùng văn hóa truyền thống, những học giả ở nước ta đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về yếu tố này. Có người thì giống hệt Tây Nam Bộ và Đông Nam Bộ thành vùng văn hóa truyền thống Nam Bộ hay vùng văn hóa truyền thống Đồng bằng miền Nam ( cách gọi của Đinh Gia Khánh ) ; lại có người tách ra thành vùng văn hóa truyền thống Đồng Nai – Gia Định và vùng văn hóa truyền thống Đồng bằng sông Cửu Long ( cách phân vùng của Huỳnh Khái Vinh ). Tuy nhiên, gần đây, nhà nghiên cứu Trần Ngọc Thêm đã đưa ra bộ công cụ phân vùng văn hóa truyền thống rất hài hòa và hợp lý. Theo đó, ông cho rằng Tây Nam Bộ mang những đặc thù về điều kiện kèm theo tự nhiên – điều kiện kèm theo xã hội có nhiều độc lạ so với Đông Nam Bộ. Tác giả chấp thuận đồng ý với cách phân vùng của ông và do vậy, khoảng trống văn hóa truyền thống ẩm thực của đề tài này số lượng giới hạn trong khoanh vùng phạm vi tìm hiểu và khám phá là vùng Tây Nam Bộ ( gồm 12 tỉnh và 1 thành phố ). Sở dĩ tác giả muốn làm rõ yếu tố phân vùng văn hóa truyền thống này là vì : Thứ nhất, văn hóa truyền thống ẩm thực cũng là một phạm trù thuộc yếu tố văn hóa truyền thống vùng ; thứ hai là nhằm mục đích mục tiêu xác lập lại khoảng trống nghiên cứu và điều tra văn hóa truyền thống ẩm thực trong bài viết, tránh sự nhầm lẫn khi giống hệt ẩm thực Tây Nam Bộ và Đông Nam Bộ .
• Về thời hạn ( T ) : Như đã đề cập, điều tra và nghiên cứu ẩm thực Tây Nam Bộ chính là nghiên cứu và điều tra về đời sống vật chất của người Việt. Do vậy mà lịch sử vẻ vang ẩm thực của người Việt Tây Nam Bộ sẽ có xuất phát điểm trùng với sự hiện hữu của họ ở vùng đất này. Song, đó là trên phương diện triết lý. Còn trên thực tiễn, vì đã xảy ra hiện tượng kỳ lạ giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống giữa những tộc người tại đây mà do đó, thời hạn ẩm thực Tây Nam Bộ sẽ không gói gọn trong khoảng chừng thời hạn mà người Việt xuất hiện vì trước đó, vùng đất này đã từng có thời kỳ là cương vực của Chân Lạp. Sẽ là toàn vẹn nhất nếu ta tìm hiểu và khám phá về ẩm thực vùng đất này từ khi đây còn là địa phận cư trú của người Khmer. Từ quan điểm đó, ta hoàn toàn có thể đưa ra nhận định và đánh giá rằng ẩm thực Tây Nam Bộ ngày này là thành quả văn hóa truyền thống ẩm thực của bốn dân tộc bản địa Việt – Hoa – Chăm – Khmer .

Với việc trong bước đầu xác lập hệ tọa độ của văn hóa truyền thống ẩm thực Tây Nam Bộ trải qua phương pháp định vị C-K-T, bài viết sẽ có cơ sở nhận diện những đặc trưng trong văn hóa truyền thống ẩm thực của Tây Nam Bộ .
Một đặc thù dễ thấy khi tiếp cận những khu công trình trực tiếp ( hoặc gián tiếp ) đề cập đến ẩm thực vùng Tây Nam Bộ, hầu hết những khu công trình đó đều thống nhất với cách gọi ẩm thực Nam Bộ. Do đó, hoàn toàn có thể xem đây là một khó khăn vất vả cho tác giả khi tiếp cận những nguồn tư liệu. Trần Ngọc Thêm không phải là người tiên phong phân loại văn hóa truyền thống Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ ra làm hai chỉnh thể, nhưng ông lại là người đưa ra những cơ sở khoa học rất vững chãi để chứng tỏ Tây Nam Bộ là một vùng văn hóa truyền thống. Mà khi đã xem Tây Nam Bộ là một chỉnh thể độc lập thì ta hoàn toàn có thể Tóm lại ngay ẩm thực Tây Nam Bộ mang những đặc trưng riêng, không trùng với bất kể ẩm thực của một vùng địa phương nào khác. Do đó, với tình hình trên, trải qua giải pháp tổng hợp tài liệu, bài viết sẽ xem xét những quan điểm của những nhà nghiên cứu khi liệt kê và nghiên cứu và phân tích những đặc trưng văn hóa truyền thống ẩm thực của Tây Nam Bộ .

(3) Thứ nhất, ẩm thực Tây Nam Bộ mang những đặc trưng chung của văn hóa ẩm thực Việt Nam. Điều này cũng là một lẽ dễ hiểu bởi vì suy cho cùng, văn hóa Việt Nam là nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Chủ thể sáng tạo nên văn hóa ẩm thực Tây Nam Bộ chính là cộng đồng người Việt từ miền Trung di cư vào. Sự đa dạng và khác biệt về môi sinh là nguyên nhân để những món ăn Tây Nam Bộ góp thêm một phần làm đa dạng hóa nền văn hóa ẩm thực của Việt Nam. Ở mức phổ quát nhất, Trần Ngọc Thêm trong quyển Cơ sở văn hóa Việt Nam đã có đề cập đến đặc trưng văn hóa ẩm thực của Việt Nam, “Đó là một cơ cấu ăn thiên về thực vật. Và trong thực vật thì lúa gạo đứng đầu bảng (…) Cũng không phải ngẫu nhiên mà tiếng Việt có vô số từ khác nhau để phân biệt các giai đoạn trưởng thành và các bộ phận chuyên biệt của cây lúa” [9: 188].

Bên cạnh đó, chuyên viên ẩm thực Nguyễn Thị Diệu Thảo thì lại cho rằng việc sử dụng lúa gạo như một nguồn lương thực chính yếu của dân cư Tây Nam Bộ lại bắt nguồn từ việc chịu ảnh hưởng tác động của văn hóa truyền thống Óc Eo ; tác giả viết : “ … Nguồn lương thực đa phần của dân cư Óc Eo vẫn là lúa gạo. Mỗi loại lương thực hoàn toàn có thể có nhiều cách chế biến khác nhau, gạo được nấu thành cơm và cơm là món ăn thông dụng cho mọi người dân, cơm cũng hoàn toàn có thể dùng làm tế thành linh … ” [ 7 : 54-55 ] .
Nhận định chung của Trần Ngọc Thêm về ẩm thực Nước Ta được đút kết qua 3 đặc trưng điển hình nổi bật : Tính tổng hợp – tính hội đồng và mực thước – tính biện chứng và linh động [ 9 ]. Như vậy, hoàn toàn có thể xem 3 đặc trưng trên cũng là 3 đặc trưng trong văn hóa truyền thống ẩm thực vùng Tây Nam Bộ .
Thứ hai, cơ sở hình thành ẩm thực Tây Nam Bộ mang dấu ấm đậm nét của vạn vật thiên nhiên. Tất cả những tài liệu miêu tả về thời khẩn hoang tại Nam Bộ nói chung đều rất gian truân và khắc nghiệt. Để từ vùng đất “ Mũi kêu như sáo thổi, đĩa lềnh tựa bánh canh ” thay da đổi thịt được như ngày thời điểm ngày hôm nay, ông cha ta đã cùng nhau chung lưng đấu cật để vượt qua những nguy hiểm, cùng nhau tái tạo vùng đất đầy khắc nghiệt này .
Ẩn trong sự khắc nghiệt đó chính là sự phát minh sáng tạo văn hóa truyền thống không ngừng của những bậc tiền nhân. Để sống sót được trong điều kiện kèm theo môi sinh đầy khó khăn vất vả, sự phát minh sáng tạo trong ẩm thực như một cứu cánh, một sự bắt buộc để đối chọi với vạn vật thiên nhiên để rồi ngày hôm nay, những món ăn đậm tính dân dã đã trở thành tên thương hiệu, trở thành nhân chứng sống trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc khám phá vùng đất Tây Nam Bộ. Sự thích nghi cao độ và dấu ấn vạn vật thiên nhiên trong ẩm thực Tây Nam Bộ đã được Nguyễn Thị Diệu Thảo đề cập : “ … Tất cả đều là sự lựa chọn, phát minh sáng tạo của con người với vạn vật thiên nhiên và cách ứng xử của con người với vạn vật thiên nhiên. Trong sự lựa chọn của con người, ta hoàn toàn có thể thấy rõ một điều rằng con người luôn luôn tận dụng hết tổng thể những loại sản phẩm của vạn vật thiên nhiên vào trong món ăn. Những nguồn thực phẩm tưởng chừng như hoang dại, bỏ đi nhưng con người đã làm cho nó trở thành nguồn thực phẩm hữu dụng, và hơn thế nữa còn đem lại mùi vị đặc trưng của từng món ăn, tạo ra nét riêng cho từng món ăn … ” [ 7 : 57 ]. Ngô Đức Thịnh cũng cho ta thấy dấu ấn vạn vật thiên nhiên rõ nét trong mảng ẩm thực ăn uống của dân cư vùng Tây Nam Bộ, “ Vào những khi nước ngập lụt hay mùa khô hạn, rau quả khan hiếm, bữa ăn của người nông dân đơn thuần tới cả chỉ cần vài cọng bông súng ăn với cá tra kho ” [ 10 : 273 ] .
Thứ ba, văn hóa truyền thống ẩm thực Tây Nam Bộ là tác dụng của sự giao lưu văn hóa truyền thống tộc người. Trong phần xác lập yếu tố chủ thể của văn hóa truyền thống ẩm thực Tây Nam Bộ ở phần trên, tác giả đã nhấn mạnh vấn đề đến yếu tố cộng cư của những tộc người hầu hết sống ở vùng đất này ; đó là những tộc người Hoa – Chăm – Khmer. Võ Văn Thành trong tác phẩm Văn hóa Nam Bộ qua cái nhìn của Sơn Nam đã hệ thống hóa và liệt kê một vài món ăn bộc lộ sự giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống song phương. Với người Khmer, dấu ấn giao lưu được bộc lộ qua những món xiêm – lo, món bún nước lèo, món canh chua … Tuy tiếp đón như vậy, tuy nhiên hội đồng người Việt đã có những biến hóa để tương thích với điều kiện kèm theo thực tiễn hơn, chứ không tiếp thu trọn vẹn không biến hóa những món ăn đó. Chẳng hạn như món bún nước lèo và món canh chua của người Khmer có sử dụng mắm prahok thì người Việt lại không sử dụng loại gia vị này [ 6, 10 ]. Ngoài ra, theo Sơn Nam thì tục nhai trầu cũng là sự tương đương, đồng thời có giữa văn hóa truyền thống Việt và Khmer [ 6 : 81 ] .
Với người Hoa thì phải nhắc đến món lẩu, món vịt quay, heo quay, món mắm chưng cách thủy …
Thứ tư, ẩm thực Tây Nam Bộ mang đặc thù chóng nắng nóng. Yếu tố này đã chi phối đến những yếu tố tương quan đến cơ cấu tổ chức bữa ăn, dạng thức ăn, góp thêm phần hình thành khẩu vị và thậm chí còn là thức uống. Một số món ăn mà người Việt Tây Nam Bộ đã sử dụng để xử lý đặc thù nắng nóng trong khí hậu ở vùng hoàn toàn có thể kể đến như món hủ tíu, món lẩu. Đây là hai món nước có nguồn gốc từ Trung Quốc, theo chân những lưu dân người Hoa vào vùng đất Nam Bộ nói chung. Còn về yếu tố địa phương, cháo và canh là hai món ăn được người Việt ưu thích ở Tây Nam Bộ. Về thức uống, nước dừa là một loại thức uống được nhiều người ưu thích, bên cạnh trà đá .
Xét qua vài món ăn và thức uống kể trên, ta thấy được yếu tố tự nhiên nói chung, yếu tố khí hậu nói riêng có ảnh hưởng tác động rất mạnh đến văn hóa truyền thống ẩm thực. Bên cạnh những món ăn truyền thống cuội nguồn của Nước Ta ( như cháo, canh ), sự lựa chọn những món ăn ngoại lai của người Việt cũng mang tính thích nghi rất mạnh. Những món ăn dù là truyền thống lịch sử hay ngoại nhập nếu muốn sống sót và đứng vững với thời hạn đều phải bảo vệ được yếu tố thích nghi với môi trường tự nhiên nắng nóng ở Tây Nam Bộ. Chẳng cần nói đâu xa, ngay cả một loại thức uống đơn thuần như trà đá cũng đã là một bộc lộ rõ nét cho tính thích nghi thiên nhiên và môi trường cao. “ Người Nam Bộ không có thói quen dùng trà như người miền Bắc, Huế. Họ uống trà loãng, để nguội, uống bằng bát và những thập kỷ gần đây tăng trưởng loại trà đá. Với người Nam Bộ, uống trà chỉ để giải khát, chứ không có nhu yếu chiêm ngưỡng và thưởng thức vị tinh túy của trà, như kiểu uống trà nóng, trà ướp những loại hương của hoa … ” [ 10 : 275 ] .
Thứ năm, văn hóa truyền thống ẩm thực Tây Nam Bộ là văn hóa truyền thống ẩm thực biển. Hầu hết khi điều tra và nghiên cứu về thành phần bữa ăn của người dân Tây Nam Bộ, những nhà nghiên cứu đều phát hiện một điểm chung đó là đặc biệt quan trọng lưu tâm đến yếu tố thủy hải sản. Nhà điều tra và nghiên cứu Phan Thị Yến Tuyết thậm chí còn còn sử dụng thuật ngữ “ ẩm thực biển Nam Bộ ” để nhấn mạnh vấn đề vai trò của cá trong bữa ăn hằng ngày của người dân vùng này. “ Cư dân vùng biển Nam Bộ đa phần sử dụng cá biển làm nguồn thức ăn chính. Riêng về cá thì vùng biển Nam Bộ có hàng ngàn loại cá, nhiều đến mức thậm chí còn người ta không biết hết tên … ” [ 11 : 487 ]. Hay một nhận định và đánh giá khác cho rằng : “ Từ cá, người dân ở đây hoàn toàn có thể chế biến thành hàng chục món ăn khác nhau. Chế biến để ăn ngay thì có những món luộc, kho, chiên, nướng, hấp, nấu ám, nấu chua, nấu ngọt, làm gỏi, làm chả … ” [ 4 : 71 ] .
Một trong những món liên quán đến yếu tố cá trong văn hóa truyền thống ẩm thực ở Tây Nam Bộ rất nổi tiếng, sát cánh chung với dân cư vùng đất này từ thời khẩn hoang cho đến thời nay chính là món cá lóc nướng trui. Không ngoa khi ta nói rằng nó là chứng nhân của lịch sử dân tộc ; lúc bấy giờ, trên măm cơm khi “ cúng việc lề ” thường đặt một bát cá lóc nấu ám, coi như một cách để tưởng niệm thời khẩn hoang đầy khó khăn và nhớ ơn những bậc tiền hiền đã tìm hiểu và khám phá vùng đất này [ 4 ]. Sơn Nam gọi món cá lóc nước trui là “ món ăn đậm đà mùi vị thời khẩn hoang ” [ 6 : 67 ] .
Thứ sáu, ẩm thực Tây Nam Bộ đang có xu thế kinh doanh thương mại hóa. Xu thế mới là động lực để đưa yếu tố ẩm thực gắn chặt với yếu tố thương mai, đặc biệt quan trọng là hoạt động giải trí du lịch. Đây là một quy luật tất yếu vì tăng trưởng du lịch dựa trên yếu tố văn hóa truyền thống ( đặc biệt quan trọng là văn hóa truyền thống địa phương ) luôn là một xu thế được chăm sóc. “ Ẩm thực là một phần quan trọng trong kinh doanh thương mại du lịch ( … ) đồng thời là một yếu tố quan trọng bộc lộ bộ mặt văn hóa truyền thống của một quốc gia, bộc lộ truyền thống Nước Ta ( … ) Việc kinh doanh thương mại nhà hàng không chỉ đơn thuần là kinh doanh thương mại mà còn là sự ra mắt, sự giao lưu về văn hóa truyền thống ẩm thực đến với mọi người trong nước cũng như bè bạn năm châu bốn bể … ” [ 7 : 127 ] .
Mang trong mình nhiều giá trị văn hóa truyền thống điển hình nổi bật, Tây Nam Bộ có thừa tiềm năng để hấp dẫn hành khách đến thưởng thức ẩm thực tại vùng đất này. Thêm vào đó, với hệ tính cách đặc trưng mở thoáng – một trong những tính cách của dân cư Tây Nam Bộ, “ … Họ không mấy có nhu yếu về sự tự hào và thậm chí sĩ diện trước việc mời bạn hữu về nhà ẩm thực ăn uống để được hãnh diện trước tài nấu nướng khôn khéo của vợ con ”. Đó chính là yếu tố mang tính kế hoạch, tác động ảnh hưởng đến việc hình thành những quán xá, từ tầm trung đến hạng sang, từ lề đường đến hàng quán tại khắp phố phường Tây Nam Bộ .

(4) Bên trên là những đặc trưng mang tính tổng quát về ẩm thực Tây Nam Bộ, để chốt lại thao tác nhận diện, tác giả sẽ đề ra 6 tiêu chí nhận diện đặc trưng ẩm thực vùng Tây Nam Bộ. Chúng bao gồm: (1) Cơ cấu bữa ăn; (2) Nguyên liệu; (3) Khẩu vị; (4) Phân loại món ăn; (5) Cách chế biến; (6) Cách ăn.

Lịch sử luôn là một chủ đề mà dù cho ta sống trong thời đại nào cũng cần phải nắm rõ. Vai trò của lịch sử dân tộc trong việc định hình nhân cách của con người là vô cùng quan trọng. Có nhiều cách tiếp cận sử liệu, tuy nhiên, tôi cho rằng tiếp cận lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa qua điều tra và nghiên cứu ẩm thực là một cách tiếp cận khả dĩ tiến hành. Qua đôi dòng ở bài viết này, từ việc thử nhận diện những đặc trưng trong văn hóa truyền thống ẩm thực vùng Tây Nam Bộ, có lẽ rằng tất cả chúng ta đã một phần nào đó hoàn toàn có thể tưởng tượng ra một lịch sử dân tộc đầy dịch chuyển nhưng cũng thật đáng tự hào về vùng đất này .
Ẩm thực Tây Nam Bộ, tự thân nó đã là một giá trị văn hóa truyền thống độc lập. Song, đặt trong mối quan hệ với yếu tố văn hóa truyền thống ẩm thực Nước Ta, ta thấy rõ đó là sự phong phú trong thống nhất. Thời gian dù có đổi khác bao nhiêu, nhưng những giá trị văn hóa truyền thống ẩm thực của vùng đất này mãi là một niềm tự hào của người Nước Ta nói chung, của người Việt vùng Tây Nam Bộ nói riêng. / .

Tài liệu tham khảo

[ 1 ] Đào Duy Anh ( 2010 ), Nước Ta văn hóa truyền thống sử cương, Nxb Thời đại .
[ 2 ] Trần Thúy Anh ( 2011 ), Giáo trình du lịch văn hóa truyền thống – những yếu tố lý luận và nhiệm vụ, NXB Giáo dục đào tạo .
[ 3 ] Nguyễn Nhã ( Cb ) ( 2009 ), Bản sắc ẩm thực Nước Ta, Nxb Thông tấn .
[ 4 ] : Thạch Phương, Hồ Lê, Huỳnh Lứa .. ( năm trước ), Văn hóa dân gian người Việt ở Nam Bộ, Nxb Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh .
[ 5 ] Dương Văn Sáu ( 2010 ), “ Phát triển loại sản phẩm du lịch ở Nước Ta ”, Tạp chí Du lịch Nước Ta ( số 3 ), tr33 .
[ 6 ] Võ Văn Thành ( 2013 ), Văn hóa Nam Bộ qua cái nhìn của Sơn Nam, Nxb Trẻ .
[ 7 ] : Nguyễn Thị Diệu Thảo ( 2013 ), Văn hóa ẩm thực Nước Ta và quốc tế ( bài giảng Đại học, Cao đẳng ), Đại học Hồ Chí Minh .
[ 8 ] Trần Ngọc Thêm ( Cb ) ( năm trước ), Văn hóa người Việt vùng Tây Nam Bộ, Nxb Văn hóa – Văn nghệ .
[ 9 ] Trần Ngọc Thêm ( 2000 ), Cơ sở văn hóa truyền thống Nước Ta, Nxb Giáo dục đào tạo .
[ 10 ] Ngô Đức Thịnh ( 2002 ), Văn hóa vùng và phân vùng văn hóa truyền thống Nước Ta, Nxb Trẻ .
[ 11 ] Phan Thị Yến Tuyết ( năm nay ), Đời sống xã hội – kinh tế tài chính văn hóa truyền thống của ngư dân và dân cư vùng biển Nam Bộ, Nxb Đại học Quốc gia TP. TP HCM .

H.T.P

Sài Gòn, 27/6/2016

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Có liên quan

Source: https://vh2.com.vn
Category: Ẩm Thực