Hệ thống sông (lưới sông) – Tài liệu text

Các hệ thống sông thường tách biệt nhau nhưng cũng có khi kết hợp với nhau

nhất là ở phía hạ lưu để tạo thành một mạng lưới sông ngòi. Ví dụ các hệ thống sông

Hồng và Thái Bình ở nước ta tạo thành mạng lưới sông ngòi Bắc Bộ.

Để đánh giá sự phát triển của mạng lưới sông ngòi, nhất là chiều dài dòng chảy

người ta thường biểu thị bằng mật độ lưới sông (tổng độ dài các sông trong lưới sông

chia cho diện tích lưu vực sông – Đơn vị: km/km2)

3. Hình dạng lưới sông

Hình dạng lưới sông là sự kết hợp của dòng chính, các phụ lưu và các chi lưu.

Hình dạng lưới sông có ảnh hưởng không nhỏ đến việc tập trung nước & đặc điểm

chế độ lũ. Có thể phân thành các dạng lưới sông chính như sau:

Các dạng lưới sông (các dạng phân bố phụ lưu trong một lưu vực sông)

– Lưới sông hình lông chim: dạng lưới sông này có một dòng sông chính tương

đối dài, các phụ và chi lưu phân bố đều ở cả hai phía tả ngạn và hữu ngạn của dòng

chính, vì vậy ít sinh ra lũ đồng thời và lũ ở hạ lưu không lớn. Ví dụ hệ thống sông

Mê Công

– Lưới sông hình nan quạt: sông chính không dài lắm, các phụ lưu nhiều và đổ

vào sông chính ở những vị trí gần nhau, vì vậy có khả năng sinh ra lũ đồng thời và lũ

ở hạ lưu khá lớn. Hệ thống sông Hồng và Thái Bình ở Việt Nam là tiêu biểu cho lưới

sông hình nan quạt

– Lưới sông song song: dòng sông chính và phụ lưu chảy gần như song song

nhau. Loại này sinh ra lũ đồng thời và lũ ở hạ lưu tương đối lớn và nhanh. Ở Việt

Nam dạng lưới sông song song như sông Mã-sông Chu, sông Đại – sông Kiến

– Lưới sông hỗn hợp: dạng lưới sông này là tổng hợp của các dạng lưới sông

trên.

4. Lưu vực sông

Lưu vực sông là diện tích đất đai cung cấp nước thường xuyên cho sông. Nói

cách khác, lưu vực của một con sông là khu vực tập trung nước của con sông đó, là

8|Page

diện tích mặt đất trên đó nước trực tiếp chảy từ các sườn dốc và dồn vào lòng sông,

hoặc theo các phụ lưu chảy vào sông chính.

Sơ đồ hệ thống sông Hồng

Ranh giới của các lưu vực sông khác nhau là đường phân thủy (đường chia

nước). Đây là đường ranh giới mà từ đó nước chảy về 2 phía đối diện nhau của 2 lưu

vực cạnh nhau. Như vậy có thể thấy đường phân thủy là đường nối liền các điểm cao

nhất phân cách lưu vực con sông này với lưu vực con sông khác.

Đường phân thủy không cố định mà có thể biến đổi do hiện tượng cướp dòng

(bắt dòng) – hiện tượng một dòng sông bắt một bộ phận (thường là khúc thượng lưu)

của một dòng sông thuộc lưu vực khác chảy vào dòng của mình. Nguyên nhân của

hiện tượng này là tác dụng xâm thực giật lùi (đào sâu lòng, làm cho nguồn sông lùi

dần lên phía trên) của sông về phía thượng nguồn. Khi hiện tượng cướp dòng xảy ra

thì diện tích lưu vực sẽ thay đổi theo.

Lưu vực sông có tác dụng quan trọng tới dòng chảy sông ngòi. Lưu vực sông

càng lớn thì lưu lượng nước sẽ lớn theo. Diện tích lưu vực lớn thì tác dụng điều hòa

dòng chảy sẽ lớn hơn. Hình dạng lưu vực cũng có tác dụng nhất định đến quá trình

tập trung nước và đặc điểm lũ, ví dụ lưu vực dạng tròn thường gây lũ kép toàn phần,

nhưng lưu vực dạng dài thường sản sinh lũ bộ phận (lũ đơn).

9|Page

II. CÁC DÒNG CHẢY SÔNG NGÒI

Trong các đặc trưng của sông ngòi thì đặc trưng dòng chảy là quan trọng nhất

(vì sông là dòng chảy thường xuyên và tương đối ổn định trên bề mặt các lục địa).

Dòng chảy đó bao gồm dòng chảy nước, dòng chảy rắn (cát bùn – phù sa), …. nhưng

dòng chảy nước là quan trọng nhất.

1. Dòng chảy nước

Lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một địa điểm nào đó trong

một giây đồng hồ gọi là lưu lượng nước sông (được biểu hiện bằng m3/s)

Trong một năm lưu lượng nước của sông có thể thay đổi tùy theo tháng, theo

mùa. Nhịp điệu thay đổi lưu lượng nước của con sông trong một năm làm thành chế

độ dòng chảy hay thủy chế của sông.

Mùa lũ gồm các tháng liên tục trong năm, từng tháng đều có lưu lượng dòng chảy lớn

hơn hoặc bằng 8,33% (100% = 12 tháng) lưu lượng dòng chảy cả năm. Ngược lại,

mùa cạn gồm các tháng liên tục trong năm, từng tháng đều có lưu lượng dòng chảy

nhỏ hơn 8,33% lưu lượng dòng chảy cả năm.

Trên Trái Đất có những con sông thủy chế đơn giản chỉ bao gồm 1 mùa lũ và 1

mùa cạn kế tiếp. Tuy nhiên, cũng có những sông chế độ nước phức tạp: tồn tại hai

(hoặc hơn nữa) mùa lũ, hai (hay hơn) mùa cạn xen kẽ nhau là. Ngoài ra cũng có một

số loại khác khá phức tạp như chế độ nước đơn giản mà trong mùa cạn có thêm một

mùa lũ Tiểu mãn.

10 | P a g e

Biến trình năm của lưu lượng nước

2. Dòng chảy cát bùn

Dòng chảy cát bùn là dòng chảy bao gồm các vật chất rắn như sỏi, cuội … nhất

là cát bùn (phù sa) nên cũng được gọi là dòng chảy rắn.

Nguồn gốc của phù sa là do năng lượng của dòng nước thường xuyên xâm

thực bề mặt đất dốc trong lưu vực và trong lòng sông.

Các phù sa có kích thước nhỏ chuyển động lơ lửng trong dòng nước. Các hạt

phù sa có kích thước lớn hơn do chịu tác động của trọng lực nên lăn ở dưới đáy sông.

Nghiên cứu dòng chảy cát bùn có ý nghĩa thực tiễn lớn như chống bồi lắng hồ

chứa và các cảng đường thủy, chống xói mòn, chống lũ bùn….

III- CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MẠNG LƯỚI, TỐC ĐỘ DÒNG

CHẢY VÀ CHẾ ĐỘ NƯỚC CỦA SÔNG NGÒI

1. Các nhân tố ảnh hưởng đến mạng lưới sông ngòi

Mạng lưới sông ngòi của Việt Nam rất phát triển với mật độ lưới sông lên đến

1 km/km2 nhưng cũng có những vùng lãnh thổ mật độ lưới sông rất thấp, thậm chí có

những khu vực không có dòng chảy. Vì sao vậy? Mạng lưới sông ngòi phát triển phụ

thuộc vào nhiều nhân tố như địa chất, địa hình, khí hậu, nguồn cung cấp nước, con

người ..

Một nhà khí hậu học lỗi lạc đã nói ”Sông ngòi là hàm số của khí hậu”. Nơi

mưa nhiều thì mạng lưới sông ngòi chi chít và phát triển hơn những nơi mưa ít. Nếu

lượng mưa phân bố không đều theo lãnh thổ thì mật độ sông ngòi cũng phân bố

không đều. Nhiệt độ ảnh hưởng đến lượng bốc hơi, làm giảm lượng nước trong sông

và từ đó cũng có ảnh hưởng đến sự phát triển của mạng lưới sông ngòi.

Một con sông chảy trong vùng khí hậu khô hạn ít mưa nhưng mạng lưới sông

ngòi vẫn có thể phát triển nếu có nguồn cung cấp nước ổn định

Tùy độ thấm nước của nham thạch khác nhau mà ở mỗi khu vực sông ngòi có

mật độ khác nhau. Ví dụ: do tính ít thấm nước của phiến thạch nhất là phiến thạch sét

11 | P a g e

Xem thêm: Điểm chuẩn trường Đại học Công nghiệp Hà Nội (HaUi) năm 2020 2021 2022 mới nhất

Source: https://vh2.com.vn
Category : Công Nghệ