Nghệ thuật Chămpa – Wikipedia tiếng Việt

Champa có nền văn minh Ấn hóa ở khu vực duyên hải miền Trung Việt Nam ngày nay trong thời gian từ năm 192 đến 1832 sau Công nguyên. Người Chăm có lẽ là những người có gốc từ các đảo Indonesia đến xâm chiếm khu vực này và họ đã mang theo những ngành nghề, nghệ thuật của Indonesia vào vùng đất này. Họ đã xây dựng các hải cảng giao thương với Ấn Độ, Trung Quốc và Indonesia. Trong lịch sử của Champa, quốc gia này đã trải qua những xung đột với các dân tộc khác như Java, Khmer, Đại Việt và cuối cùng đã bị các triều đại của Việt Nam thôn tín và xóa sổ quốc gia này.

Di sản của nghệ thuật của Champa để lại ngày này gồm điêu khắc đá Chăm Pa, kiến trúc Champa, hội họa Chăm Pa và âm nhạc Champa, trong đó điển hình nổi bật nhất là kiến trúc và điêu khắc trong những tháp Chăm Pa. Các hiện vật về điêu khắc của Champa lúc bấy giờ được tọa lạc tại Bảo tàng Nghệ thuật điêu khắc Chăm TP. Đà Nẵng ở Q. Hải Châu, TP. Đà Nẵng .

Kiến trúc Champa[sửa|sửa mã nguồn]

Một phần quang cảnh nhóm tháp B, C và D tại Mỹ Sơn.
Kiến trúc Champa điển hình nổi bật với những tháp Chàm được xây bằng loại gạch đặc biệt quan trọng, không dùng vữa kết dính nhưng vẫn vững chắc theo thời hạn. Gạch Champa luôn có sắc tố đỏ au và không bị rêu mốc. Quần thể tháp Champa ở nhà thời thánh Mỹ Sơn là một di sản quốc tế được UNESCO công nhận .

Các khu vực tháp Chăm Pa nổi bật khác có Po Nagar ở Nha Trang, tháp đôi Chăm Pa ở Quy Nhơn và tháp ở Phan Rang-Tháp Chàm tỉnh Ninh Thuận.

Điêu khắc Champa[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng nữ thần thuộc điêu khắc Chăm pa

Hội họa Champa[sửa|sửa mã nguồn]

Âm nhạc Champa[sửa|sửa mã nguồn]

Âm nhạc Champa tăng trưởng bùng cháy rực rỡ, có tác động ảnh hưởng lớn đến âm nhạc Nước Ta sau này, đặc biệt quan trọng là hò Huế, Nam Ai, Nam Bằng, những điệu lý Nam Trung Bộ và Nam Bộ và đặc biệt quan trọng là nhã nhạc cung đình Huế, một siêu phẩm truyền khẩu phi vật thể .

Các phong thái nghệ thuật Chăm Pa[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn nghệ thuật miền bắc : Thế kỷ 7 – thế kỷ 11[sửa|sửa mã nguồn]

Từ thế kỷ thứ 4, người Chăm pa đã thiết kế xây dựng đền thờ tại Mỹ Sơn [ 1 ] nhưng không còn tới ngày này. Các di tích lịch sử đền tháp còn lại được phát hiện có niên đại sớm nhất cũng là vào nửa sau của thế kỷ thứ 7. Các ngôi đền tháp này thuộc thời hạn này cho đến năm 980 đều thuộc cùng một tiến trình là quá trình nghệ thuật miền bắc. Các tháp thuộc quá trình này đều đơn thuần, làm bằng gạch nung màu đỏ, có chân đế là một khối hình chữ nhật, những mặt tháp đều có sắp xếp mi cửa ẩn, trừ hướng có cửa chính, trên đó có nhiều hình điều khắc của những vị thần. Mi cửa được đỡ bằng bộ khung những trụ bổ tường cao và hẹp cùng những đầu cột xòe ngang. Cũng chính những trụ bổ tường này đỡ vòm cửa. Trên vòm và trên những trụ bổ tường có chạm khắc những phù điêu theo thần thoại cổ xưa Ấn Độ, với những chạm khắc tập trung chuyên sâu chính ở đầu cột. Mái tháp thường gồm ba tầng, mỗi tầng đều có bao lơn nhỏ ở phía trên mi cửa. Bên trong tháp đều có bệ thờ với hình ảnh triều đình theo kiểu Ấn Độ .

Theo các tác giả Philippe Stern (Nghệ thuật Champa, 1942) and Jean Boisselier (Điêu khắc Champa, 1963) được nhà sử học Jean-François Hubert tổng hợp[2] thì có thể phân chia giai đoạn này thành các phong cách sau:

Phong cách Mỹ Sơn E1 : Thế kỷ 7 – thế kỷ 8[sửa|sửa mã nguồn]

Phong cách được xác lập sớm nhất là Mỹ Sơn E1. Phong cách thời kỳ này phản ánh ảnh hưởng tác động từ bên ngoài của văn hóa truyền thống tiền Angkor và cả nghệ thuật Dvaravati và miền Nam Ấn Độ [ 3 ] .Tiêu biểu cho phong thái Mỹ Sơn E 1 là ở bệ thờ bên trong tháp làm bằng đá sa thạch có hình dạng linga tượng trưng cho ngọn núi là nhà của thần Si-va, xung quanh có chạm những tu sĩ đang tu luyện trong rừng núi hay hang động, với những hình dạng như đang chơi những loại nhạc cụ khác nhau, đang giáo hóa cho những loài vật và cả đang thư giãn giải trí. Một khu công trình tiêu biểu vượt trội nữa là phù điêu ở trên lối vào chính chạm khắc buổi bình minh thời đại theo thần thoại cổ xưa Ấn Độ. Thần Vishnu đang nằm ngủ ở dưới đáy biển, trên giường là rắn thần Sesha. Một bông hoa sen từ từ mọc lên từ rốn của thần. Thần Brahma từ từ đứng lên trong bông hoa sen đó để tạo ra cả thiên hà này [ 4 ] [ 5 ] .

• Bệ thờ chạm hình Brahma sinh ra từ hoa sen trên rốn của Vishnu .
• Một cụ thể từ bệ thờ Mỹ Sơn E1 tạc cảnh người thổi sáo .
• Một chi tiết cụ thể khác tạc cảnh một thầy pháp đang thuyết giảng cho học trò .
• Cảnh một vũ công nam trên bậc thang dẫn lên bệ thờ Mỹ Sơn E1 .

Phong cách Đồng Dương : Thế kỷ 9 – thế kỷ 10[sửa|sửa mã nguồn]

Phong cách Đồng Dương khởi đầu bằng những tháp Hòa Lai ( nửa đầu thế kỷ 9 ) với những vòm cửa nhiều mũi tròn với những trụ bổ tường hình bát giác làm bằng đá sa thạch với những trang trí hình lá uốn cong. Sang Đồng Dương ( nửa sau thế kỷ thứ 9 ) những trang trí chuyển thành những hình hoa lá hướng ra ngoài. Các tháp thuộc phong thái Đồng Dương đều có những hàng trụ bổ tường và vòm cửa khỏe khắn và có góc cạnh. Đây cũng là điểm độc lạ giữa phong thái Đồng Dương và Mỹ Sơn. Đỉnh cao của phong thái là kiến trúc một tu viện Phật giáo vào cuối thế kỷ 9. Bức tường tu viện dài đến một cây số và có rất nhiều tượng Phật. Rất tiếc là di tích lịch sử đã bị tàn phá nhưng nhiều học giả cho rằng khi còn nguyên vẹn, di tích lịch sử này cũng giống như những tu viện Phật giáo ở miền Bắc Ấn Độ. Một số hiện vật thuộc di tích lịch sử còn được giữ lại ở những kho lưu trữ bảo tàng cho thấy điêu khắc thời kỳ này có tính uyển chuyển, đa dạng và phong phú và biểu lộ những hình khắc thân mật với chính người Chăm hơn là những ảnh tượng của những vị thần. Các bức tượng có mũi và môi dày và không hề cười [ 6 ]. Các đề tài là Đức Phật, những vị sư, những hộ pháp dvarapalas, bồ tát Avalokiteshvara ( Quán Thế Âm ) và nữ thần tình thương Tara, người được xem là vợ của Avalokiteshvara [ 7 ] .

• Tượng thuộc phong thái Đồng Dương, làm bằng đá sa thạch, cao 2,18 m, tả cảnh hộ pháp dvarapala đang dẫm lên hung quỷ .
• Một hộ pháp dvarapala đang dẫm lên con bò đang nuốt một chiến binh .
• Tượng sa thạch thế kỷ thứ 9 tả cảnh Tara với hình tượng Amitabha ( A Di Đà ) đang ngồi trên tóc phía trên trán .
• Bức tượng hoàn toàn có thể là Kim Cương dharmapala. Bệ bên dưới ( không có trong hình ) là hình ảnh đầu của nữ thần kala .
• Người đàn ông quỳ, thế kỉ 9 .
• Các cung nữ trong bệ đá đang cười, thế kỉ 9 – 10 .
• 

Phong cách Mỹ Sơn A1 : Thế kỷ 10 – thế kỷ 11[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng Siva thuộc Viện Bảo tàng Guimet
Ở phong thái này những trụ bổ tường đứng thành đôi một với bức tường hình người ở giữa như trong tháp Mỹ Sơn A1. Các vòm cửa có hình dáng phức tạp nhưng không chạm khắc. Thân tháp cao nghều với những tầng dần thu nhỏ lại. Đây là thời kỳ chịu tác động ảnh hưởng của Java và cũng là thời hoàng kim của Chăm Pa [ 8 ]. Phong cách này đặt tên theo tòa tháp có cùng ký hiệu nhưng do hậu quả của cuộc chiến tranh đến nay không còn. Các tháp thuộc nhóm B, C và D trong khu di tích lịch sử nhà thời thánh Mỹ Sơn cũng thuộc phong thái này [ 9 ]. Đến thời kỳ này, đối ngược với vẻ khỏe mạnh và có phần dữ tợn của phong thái Đồng dương, phong thái Mỹ Sơn A 1 có tính động, có vẻ như đang nhảy múa, với vẻ đẹp duyên dáng. Các vũ công là những họa tiết được yêu thích của những nhà điêu khắc Chăm thời kỳ này. Bên cạnh đó những thiêng vật cả trong đời sống thực lẫn từ truyền thuyết thần thoại cũng là một chủ đề được ưa thích như voi, hổ, garuda [ 10 ] :

Thần Indra: Thường được thể hiện ở tư thế ngồi trên bệ với tay cầm lưỡi tầm sét, chân xếp bằng và một con voi là vật cưỡi của thần đang phủ phục.

Bò Nan-din: Là vật cưỡi của thần Si-va thường thẻ hiện dưới tư thế nằm và thuộc dạng tượng tròn.

Ga-ru-da: Là linh vật mà thần Vis-nu thường cưỡi và là kẻ thù của rắn thần Naga. Các phù điêu do vậy thường chạm hình chim thần Ga-ru-da đang nuốt hoặc dẫm lên hoặc đạp rắn thần Naga.

Sư tử: Thường là sư tử đực ở tư thế ngồi với hai chân trước đứng.

Thần Si-va: Thường được thờ dưới hình tượng linga, hay với kiểu tóc búi (jatanlinga) hoặc trang trí mặt người (kosa).

Cũng thuộc phong thái Mỹ Sơn A 1 này còn có cả những nhóm tháp ở Khương Mỹ và những di vật ở Trà Kiệu. Các khu công trình Khương Mỹ nằm trong quá trình chuyển tiếp giữa Đồng Dương và Mỹ Sơn A1. Đồng thời chịu tác động ảnh hưởng của Khmer và Java [ 11 ]. Nhiều di vật điêu khắc của Trà Kiệu vẫn được lưu giữ ở những viện bảo tàng đặc biệt quan trọng là bệ thờ Trà Kiệu. Bệ thờ làm gồm bệ đá với phù điêu và một khối ligam. Các phù điêu chạm những tiến trình khác nhau của cuộc sống Krisna. Ở mỗi góc của bệ thờ có hình sư tử nâng đỡ cả khối kiến trúc nặng bên trên [ 12 ]. Cũng thuộc phong thái Trà Kiệu còn có bệ đá chạm vũ công có hình vuông vắn mà mỗi mặt đều có chạm hình vũ nữ apsara đang nhảy múa và những nhạc công gandharva đang chơi nhạc. Bệ đặt trên nền có chạm hình đầu sư tử và hình con makara .

• Điệu nhảy của Siva, khoảng chừng thế kỷ 10, quy đổi từ phong thái Đồng Dương sang Khương Mỹ .
• Hình voi tạc trên bệ đá thuộc phong thái Mỹ Sơn A 1 .
• 

  Bệ thờ Trà Kiệu khoảng thế kỷ 10 đỡ một khối lingam.

  Xem thêm: Đánh giá Samsung Galaxy M51: Pin rất khủng, màn hình đẹp, giá rẻ

• Hàng vũ nữ apsaras trên Bệ đá Trà Kiệu .
• Cột đỡ hình sư tử ở góc của Bệ đá Trà Kiệu, bên phải là những quá trình trong cuộc sống của Krishna .
• Bệ đá Vũ công có nét đặc thù của phong thái Trà Kiệu trong đó những apsara và gandharva đang nhảy múa và chơi đàn .
• Phong cách Chánh Lộ, bệ ở phía trước là hình về cuộc sống Đức Phật thuộc phong thái Đồng Dương .

Giai đoạn miền Nam : Sau thế kỷ 11 đến thế kỷ 15[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn này còn được gọi là phong thái Tỉnh Bình Định hay Tháp Mẫm. Khởi đầu bằng những tháp ở Chánh Lộ có phong thái chuyển tiếp từ Mỹ sơn A1 sang Tháp Mẫm [ 13 ]. Một số hiện vật ở Tháp Mẫm vẫn còn dáng dấp cân đối, nhẹ nhàng nhưng phần nhiều những điêu khắc đã trở nên thô với hình khối tròn mang tính địa phương từ từ sở hữu khắp những hình tượng Ấn giáo ở miền Nam. Các phong cách thiết kế kiến trúc với những đường nét tinh tế nhất là những đường tròn uốn lượn từ từ chuyển sang phong thái can đảm và mạnh mẽ với những hình khối ít chạm trổ cho thấy ấn tượng can đảm và mạnh mẽ nhưng có vẻ như không còn nét tinh xảo nếu so sánh với phong thái Mỹ Sơn A1. Ở đây những vòm cửa thu lại và vút lên thành hình mũi giáo. Các tháp nhỏ trên những tầng bên trên cuộn tròn lại thành những khối đậm nhưng khỏe. Các trụ bổ tường thu hẳn vào trong tường thành một khối phẳng. Bề mặt tháp là những bức tường với những đường gân sống. Chỉ có những hình linh vật là hoàn toàn có thể so sánh được với phong thái trước [ 14 ]. Chạm khắc trong phong thái này đi vào chi tiết cụ thể trang trí hơn là nhìn vào toàn diện và tổng thể vẻ đẹp và tính động của hình tượng. Một trong những họa tiết của phong thái Tháp Mẫm là chạm trên đá một hàng những bộ ngực phụ nữ xung quanh chân đế của một bệ thờ. Họa tiết này đã thấy ở Trà Kiệu nhưng trở thành nổi bật cho phong thái Tháp Mẫm và là một họa tiết độc lạ trong nền nghệ thuật Khu vực Đông Nam Á [ 15 ] .

• Thế kỷ 13, điêu khắc ở Tỉnh Bình Định tả cảnh Garuda đang nuốt rắn thần .
• Khoảng thế kỷ 12, cột đỡ hình sư tử thuộc phong thái Tháp Mẫm .
• Cột đỡ hình sư tử ở bệ đá hình vuông vắn có hàng ngực phụ nữ .
• Điêu khắc thế kỷ 12 thuộc phong thái Thám Mẫm có hình Garuda đang đỡ bệ thờ .
• Cuối thế kỷ 11 và 12, điêu khắc phù điêu hình thần Shiva thuộc phong thái Tháp Mẫm .

1. ^

   Ngô Vǎn Doanh, Champa, tr.31.

2. ^

   Hubert, The Art of Champa, p.39 ff.

3. ^

   Guillon, Treasures from Champa, p.33 ff.

4. ^

   Ngô Vǎn Doanh, Champa, tr.49.

5. ^

   Guillon, Treasures from Champa, p.72.

6. ^

   Hubert, The Art of Champa, p.43.

7. ^

   Guillon, Treasures from Champa, p.81 ff.; Huynh Thi Duoc, Cham Sculpture, p.66 ff.

8. ^

   Guillon, Treasures from Champa, p.41.

9. ^

   Ngô Vǎn Doanh, My Son Relics, p.140-141.

10. ^

    Guillon, Treasures from Champa, p.128 ff.; Huynh Thi Duoc, Cham Sculpture, pp.55 ff.

11. ^

    Ngô Vǎn Doanh, Champa: Ancient Towers, Ch.5: “Khuong My,” p.95 ff.

12. ^

    Guillon, Treasures from Champa, p.110-116.

    Xem thêm: Em có nhận xét gì về kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai? | SGK Lịch sử lớp 7

13. ^

    Guillon, Treasures from Champa, p.134.

14. ^

    Guillon, Treasures from Champa, p.54 f.

15. ^

    Guillon, Treasures from Champa, p.147 ff.

Source: https://vh2.com.vn
Category : Đánh Giá