Tiếp cận tác phẩm của max weber dưới góc độ văn hóa học – https://vh2.com.vn

Max Weber (1864-1920), nhà xã hội học người Đức, là một trong những người khai sinh ra ngành khoa học xã hội này. Các công trình của ông có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển của ngành xã hội học ở hầu như tất cả các nước trên thế giới. Trong đó, tác phẩm Nền đạo đức Tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản được ông viết năm 1904-1905 đã trở thành cuốn sách kinh điển đối với nhiều nhà nghiên cứu khoa học xã hội nói chung và nghiên cứu xã hội học nói riêng. Cuốn sách của M.Weber đã trả lời cho câu hỏi tại sao và làm thế nào mà chủ nghĩa tư bản đã xác lập không chỉ như một mô hình kinh tế mà còn là “một mô hình văn hóa ghi dấu ấn lên trên toàn bộ các lĩnh vực đời sống xã hội, tinh thần cũng như vật chất ở châu Âu cận đại và đương đại”(1). Qua cuốn sách, văn hóa nổi bật lên như một chủ đề rất quan trọng trong nghiên cứu của M.Weber.

Cho đến nay, đã có hơn 20 bản dịch của Nền đạo đức Tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản ra các thứ tiếng trên thế giới: Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ý, Nhật Bản, Trung Hoa… Ở Việt Nam, năm 2008 nhà xuất bản Tri thức đã xuất bản bằng tiếng Việt qua bản dịch của Bùi Văn Nam Sơn, Nguyễn Nghị, Nguyễn Tùng và Trần Hữu Quang. Bước đầu, chúng tôi giới thiệu những quan niệm của M.Weber về văn hóa trong tác phẩm này.

Tư tưởng nổi bật của Nền đạo đức Tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản là vai trò của nhân tố tinh thần đối với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản. M.Weber muốn chứng minh rằng những quan niệm tôn giáo (ở đây là đạo Tin Lành) thực sự là một nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đối với kinh tế và do đó, là một trong những nguyên nhân của những chuyển biến kinh tế của các xã hội (2).

Chúng ta biết rằng, trong TK XVI, ở châu Âu đã diễn ra cuộc cải cách tôn giáo mà những người sáng lập là Martin Luther và Calvin. Đây không chỉ là sự thay đổi tôn giáo đơn thuần mà là sự biến hóa rất là thâm thúy nền văn hóa truyền thống Thiên chúa giáo với sự sinh ra của đạo Tin lành. Văn hóa Thiên chúa giáo kiểu mới sinh ra – một nền văn hóa truyền thống mới mà “ niềm tin đứng bên trên quốc tế của Thiên chúa giáo đã trở thành cơ sở ý niệm của đạo đức lao động mới, và trở thành sức mạnh cổ vũ cho việc cải biến thực tiễn hài hòa và hợp lý so với quốc tế ” ( 3 ). Chủ nghĩa tư bản sinh ra và tăng trưởng trong toàn cảnh này. M.Weber đã khảo sát xem các mặt đơn cử nào của văn hóa truyền thống tư bản chủ nghĩa hoàn toàn có thể bắt nguồn từ sức mạnh tôn giáo. Trên cơ sở đó, hoàn toàn có thể nhìn nhận ở một mức độ nào đó văn hóa truyền thống tân tiến được lý giải bởi sức mạnh của tôn giáo và ở một chừng mực nhất định thì nó cũng chịu tác động ảnh hưởng bởi các lực lượng khác …
Quan điểm mà M.Weber chọn để thiết lập ở một mức độ chung là yếu tố ảnh hưởng tác động của tư tưởng tôn giáo đến sự tăng trưởng của mạng lưới hệ thống kinh tế tài chính. Cụ thể hơn, đó là yếu tố mối liên hệ giữa ý thức của nền kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa tân tiến với đạo đức lý tính của chủ nghĩa Cơ đốc giáo khổ hạnh. M.Weber nhấn mạnh vấn đề rằng quan điểm này không chỉ là việc đặc trưng hóa hoàn toàn có thể đồng ý được của niềm tin tư bản chủ nghĩa. Các quan điểm khác sẽ nhấn mạnh vấn đề những đặc tính khác như là những đặc tính thiết yếu. Với quan điểm mà ông đã chọn, M.Weber đã tìm kiếm để thiết lập tầm quan trọng mà niềm tin tư bản chủ nghĩa đã đưa đến cho chính ông .
Bản thân M.Weber đã nói rằng cách tiếp cận của ông về yếu tố này là để triển khai một sự miêu tả cơ bản về những gì ông tin vào ý thức của chủ nghĩa tư bản ( Weber, 1904 – 1905 / 1970, p. 78 ). Sau đó có một sự phân loại bản thân hiện tượng kỳ lạ đó. Miêu tả bắt đầu đã được thực thi trên cơ sở của việc phân loại nội dung của niềm tin tư bản chủ nghĩa. Sau khi đã phân loại về nội dung, M.Weber khảo sát những tác nhân nào ngăn cản sự tăng trưởng của ý thức tư bản chủ nghĩa, trong khi tôn giáo và đạo đức đã khuyến khích tương hỗ cho sự tăng trưởng của niềm tin tư bản chủ nghĩa .
Quan điểm của M.Weber là trong hiện thực, niềm tin của chủ nghĩa tư bản là một dạng đạo đức và đơn cử hơn là một dạng đạo đức yên cầu mỗi cá thể thao tác theo cách mà vốn liếng kinh tế tài chính của bản thân người đó ngày càng tăng lên. Trên cơ sở này M.Weber đã đặt yếu tố đi tìm nguồn gốc tri thức của đạo đức này .
Khởi đầu cho việc tìm kiếm cơ sở tri thức là khái niệm của Luther về thiên hướng ( nghề nghiệp ). Quan điểm của Luther là con người nên chớp lấy thật nhanh những gì mà anh ta muốn làm. Sự thôi thúc bên trong là một phần nghi lễ của chúa so với những gì mà con người phải tuân theo. Con người phải triển khai những trách nhiệm mà Chúa đã định sẵn cho họ. Theo M.Weber đây là một ý niệm truyền thống lịch sử của sự thôi thúc bên trong bản thân mỗi con người. Tuy nhiên so với Calvin và những người đứng đầu Giáo hội Tin lành khác, sự thôi thúc bên trong là một hệ quả có tính logic của học thuyết tôn giáo .
M.Weber nhấn mạnh vấn đề rằng những người đứng đầu giáo hội Tin lành không phải là người tìm ra một văn hóa truyền thống đạo đức đơn cử mà cũng không phải là những người khởi xướng một dự án Bất Động Sản nhân đạo về cải cách xã hội. Nó là việc giành lại linh hồn nằm trong đời sống của họ. M.Weber đã giả định rằng có bốn yếu tố chính góp phần cho sự hình thành chủ nghĩa thế tục của giáo hội Tin lành, đó là chủ nghĩa Calvin, Chủ nghĩa Pie, chủ nghĩa giải pháp và Baptist. Bốn trào lưu này đã xen kẽ với một trào lưu khác chỉ khi giáo lý đã được hiểu một cách phức tạp. Những gì mà M.Weber chăm sóc không phải là sự tranh giành giữa các trào lưu và các luồng tư tưởng mà hơn thế là ảnh hưởng tác động của các tư tưởng. Những gì mà ông chăm sóc là sự thừa nhận về mặt tâm ý trên cơ sở đó niềm tin và việc thực hành thực tế tôn giáo đã cung ứng những hướng dẫn cho việc hành xử của con người trong thực tiễn và giúp họ đi theo con đường đã được trải ra trước mắt họ .
Sự thừa nhận về mặt tâm ý ở một mức độ cao được rút ra từ các tư tưởng tôn giáo đơn cử. Do đó sẽ là rất quan trọng so với M.Weber để xem xét những tín điều trừu tượng đã chi phối con người thời kỳ đó. Điểm khởi đầu của ông là ý tưởng sáng tạo tôn giáo nằm dưới văn bản này .
Theo M.Weber những tín điều của chủ nghĩa Calvin về định mệnh là tương thích nhất với các tín điều của đạo Tin lành. Đó là một ảnh hưởng tác động tâm ý thâm thúy nhất. Niềm tin rằng con người có một đời sống vĩnh hằng hay con người bị đày xuống âm ti là định mệnh và trở thành niềm tin trong mỗi cá thể. Không ai hoàn toàn có thể giúp được, do đó con người phải theo lối đi mà mình đã đặt chân lên. Mỗi cá thể cần phải thao tác trong sự cứu rỗi của mình với Chúa .
M.Weber nghiên cứu mối liên hệ giữa tư tưởng tôn giáo với các quy luật của đời sống kinh tế tài chính hàng ngày qua các bản viết của các mục sư Tin lành. Qua việc nghiên cứu các văn bản này ông hoàn toàn có thể xác lập các hướng dẫn đạo đức Tin lành so với tư cách đạo đức kinh tế tài chính. Trong các văn bản này nhà truyền đạo tin lành, Richard Baxter đã nhấn mạnh vấn đề rằng sự phong phú là rất nguy hại. Mặt khác, các mục sư không khi nào được nghỉ ngơi mà phải Giao hàng đức Chúa của mình trải qua sự lao động chịu khó có tính mạng lưới hệ thống cả về trí óc và lao động đại trà phổ thông. Điều này cũng giống với dòng Baptist. Ở đây, nhu yếu đặt ra là tất cả chúng ta nên thao tác để làm giàu vì Đức Chúa chứ không phải là vì ham muốn một đời sống tội lỗi và trong thời điểm tạm thời trên trần gian .
Đối với những người theo Thanh giáo một đời sống tận hưởng gấp gáp là không hề gật đầu được. Nó lôi kéo sự tích góp ra khỏi tôn giáo và lôi kéo lao động. Do đó, chủ nghĩa khổ hạnh chống lại các góc nhìn của văn hóa truyền thống mà không có bất kể một giá trị tôn giáo trực tiếp nào. Tuy nhiên, chủ nghĩa Thanh giáo không dẫn đến những thành kiến hẹp hòi so với văn hóa truyền thống. Trên hết rõ ràng là sự tận hưởng văn hóa truyền thống không có ý nghĩa so với bất kỳ điều gì. Nó là nghĩa vụ và trách nhiệm của con người để trông nom gia tài của họ. Con người càng chiếm hữu nhiều thì cảm xúc nghĩa vụ và trách nhiệm để giữ gia tài đó vì thanh danh của chúa càng lớn. Đó là nền đạo đức bền vững và kiên cố có ý nghĩa cho sự tăng trưởng của chủ nghĩa tư bản ( Weber, 1904 – 1905 / 1970, p. 183 ) .
Hiệu quả trong thực tiễn của nền đạo đức này là sự tích tụ tư bản. Theo M.Weber, yếu tố là sự tích tụ ngày càng tăng lên cũng làm tăng lên các nhu yếu và mong ước hiện thời. Kết quả là tôn giáo ngày càng bị thu hẹp, và đạo đức kinh tế tài chính được thoát thai từ dạng tôn giáo này thì ngày càng tăng trưởng. Cách ứng xử lý tính đã vượt ra khỏi chủ nghĩa khổ hạnh của Cơ đốc giáo. Cách ứng xử lý tính này dựa trên ý tưởng sáng tạo của một khuynh hướng mà M.Weber xem như thể một trong những mặt cơ bản của chủ nghĩa tư bản tân tiến và hàng loạt nền văn hóa truyền thống tân tiến. Điều này dẫn đến sự chuyên môn hóa trong lao động và mất đi tính thông dụng của loài người. Chủ nghĩa khổ hạnh đã đi vào đời sống hàng ngày và thống trị đạo đức thế tục, nó đóng vai trò trong sự tăng trưởng của trật tự kinh tế tài chính văn minh. Trật tự này đã tạo nên nền sản xuất công nghiệp cái mà đã quyết định hành động đời sống của những người sinh ra trong những điều kiện kèm theo đó .
Theo những nghiên cứu và phân tích về tầm quan trọng của chủ nghĩa khổ hạnh Tin lành so với sự tăng trưởng của văn hóa truyền thống tư bản chủ nghĩa, M.Weber nhấn mạnh vấn đề rằng nếu tất cả chúng ta thật sự mong ước để nhìn nhận ý nghĩa văn hóa truyền thống của chủ nghĩa khổ hạnh Tin lành so với các thành tố khác của văn hóa truyền thống văn minh thì tất cả chúng ta cần phải nghiên cứu sự tăng trưởng mang tính lịch sử dân tộc của nó trong mọi bộ phận của tôn giáo khổ hạnh. Chúng ta cũng cần phải nghiên cứu tầm quan trọng của nó trong toàn bộ các nghành nghề dịch vụ khác. Chúng ta cần phải nghiên cứu điều gì đã tác động ảnh hưởng tới đạo đức xã hội trong thực tiễn và so với công dụng và tổ chức triển khai của các nhóm xã hội ; phải khảo sát mối quan hệ của nó với chủ nghĩa duy lý nhân văn gồm có cả sự sống sót của đời sống và ảnh hưởng tác động của văn hóa truyền thống ; ở đầu cuối, cần nghiên cứu và phân tích nó có ý nghĩa gì cho sự tăng trưởng của chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề khoa học và triết học giả hiệu ( sự ngụy biện ), cho sự tăng trưởng mang tính công nghệ tiên tiến và sự tăng trưởng của các ý niệm niềm tin ( Weber, 1904 – 1905 / 1970, p. 183 ) .
Trong tác phẩm này không một định nghĩa về văn hóa truyền thống nào được đưa ra nhưng có một triết lý về phương pháp mà một hiện tượng văn hóa tăng trưởng. Đó là văn hóa truyền thống tư bản chủ nghĩa. Theo M.Weber văn hóa truyền thống này được đặc trưng bởi ý thức của sự thôi thúc lao động. Đến đây, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hiểu “ ý thức của chủ nghĩa tư bản ” mà M.Weber đã đưa ra được hiểu như là “ một tâm thế mở luôn hướng tới những cách xử lý yếu tố mới, trái chiều với óc thủ cựu ; một thái độ tận tâm và chịu khó so với việc làm vì chính việc làm chứ không vì mục tiêu nào khác ” ( 4 ) .
M.Weber đi tìm giải thuật cho hiện tượng văn hóa của Phong trào cải cách trước đó. Một mặt ông tìm sự liên kết giữa văn hóa truyền thống đạo đức của trào lưu cải cách với văn hóa truyền thống của chủ nghĩa tư bản. Mặt khác ông lại đi tìm mối liên hệ giữa văn hóa truyền thống đạo đức của trào lưu cải cách với hệ quả của cách ứng xử của những sáng tạo độc đáo của trào lưu cải cách. Hai yếu tố này luôn được xử lý song song trong tác phẩm của M.Weber.
Trong việc lý giải khái niệm nghề nghiệp – thiên chức, M.Weber đã trở lại với tư tưởng của trào lưu cải cách. Ông khởi đầu với tư tưởng của Luther và các nhà tư tưởng tôn giáo khác trong mạng lưới hệ thống giáo lý Tin lành. Tư tưởng duy lý được tăng trưởng ra khỏi những giáo lý tôn giáo của họ và điều này đến lượt nó lại hình thành cơ sở cho ý tưởng sáng tạo về sự thôi thúc lao động. Bằng cách này M.Weber đã ra mắt các phe phái tư tưởng, ví dụ điển hình như tư tưởng Do thái và Kinh thánh cổ. Ông nhấn mạnh vấn đề đến các thành tố của các phe phái tư tưởng trước đó mà vẫn sống sót trong quy trình này, các thành tố đã đổi khác và các thành tố đã bị xóa bỏ. Bằng cách đó M.Weber đã trình diễn kim chỉ nan về việc niềm tin của sự thôi thúc trong văn hóa truyền thống tư bản được tăng trưởng như thế nào dựa trên cơ sở của các hiện tượng văn hóa khác .
Khi M.Weber lý giải sự tận tâm với việc làm trong văn hóa truyền thống của chủ nghĩa tư bản, ông đã trở lại với tư tưởng của trào lưu cải cách châu Âu. Ông chỉ ra rằng những tư tưởng tôn giáo có những hệ quả nhất định về tâm ý. Nó gồm có cảm xúc đơn độc, sự kiên trì và niềm mê hồn để trở thành người được Chúa lựa chọn. Hệ quả tâm ý này đã dẫn đến cách hành xử duy lý trong việc phấn đấu để tận tâm trong việc làm, gật đầu tư tưởng khoa học và khước từ văn học thẩm mỹ và nghệ thuật cũng như các mô hình vui chơi. Hệ quả của điều này là sự tích tụ tư bản và sự tăng trưởng của một trật tự kinh tế tài chính mới. M.Weber đã đưa ra kim chỉ nan trong văn hóa truyền thống của chủ nghĩa tư bản, sự tận tâm với việc làm là tác dụng của các tư tưởng tôn giáo .

Nếu chúng ta cố gắng để chắt lọc cách hiểu của M.Weber về văn hóa trên cơ sở của sự phân tích này, chúng ta thấy rằng văn hóa xuất hiện qua nội dung tinh thần và trí tuệ. Đây là một đặc trưng của truyền thống nghiên cứu văn hóa Đức, quan niệm văn hóa như là phương diện đời sống tinh thần của con người.

Theo M.Weber, văn hóa truyền thống là quan trọng so với sự tăng trưởng. Tư tưởng của Luther được hình thành trên cơ sở các ý tưởng sáng tạo của các mục sư Tin lành, đến lượt nó lại hình thành cơ sở cho tư tưởng của chủ nghĩa tư bản. Văn hóa cũng là cơ sở cho sự tăng trưởng của trật tự kinh tế tài chính. Các sáng tạo độc đáo đơn cử tiềm ẩn văn hóa truyền thống trở thành cơ sở cho các điều kiện kèm theo logic mà ảnh hưởng tác động đến hành vi của con người. Kết quả là sự hình thành trật tự xã hội, văn hóa truyền thống tác động ảnh hưởng đến cả trật tự xã hội .

Khi trình bày mối liên hệ nhân quả giữa nhân tố tinh thần và nhân tố kinh tế, cụ thể là niềm tin tôn giáo đối với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản, M.Weber không bao giờ tuyệt đối hóa vai trò của yếu tố tinh thần trong sự phát triển của kinh tế. Ông cho rằng đạo đức Tin Lành chỉ là một trong vô số những động lực cho quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản, chưa bao giờ ông nghĩ một cách giản đơn rằng chủ nghĩa tư bản chỉ là sản phẩm của nền đạo đức Tin lành (5). Trong một bài viết vào năm 1910, Chống lại sự phê phán liên quan tới tinh thần của chủ nghĩa tư bản, nhằm phản bác lại những lời công kích của nhà sử học Đức Felix Rachfahl, M.Weber nhắc lại rằng, ông quan niệm những động lực tinh thần xuất phát từ nền đạo đức Calvin “chỉ là một yếu tố cấu thành của tinh thần của chủ nghĩa tư bản” (6). Trường hợp này của M.Weber, chúng ta cũng đã từng gặp đối với C.Mác và Ph.ănghen, khi các học giả khác luôn công kích các ông là tuyệt đối hóa vai trò của nhân tố kinh tế trong sự phát triển của xã hội.

Như vậy, dưới góc độ văn hóa học, tác phẩm Nền đạo đức Tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản của M.Weber cho thấy rõ mối quan hệ của văn hóa và phát triển: văn hóa như là một trong những động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội. Vấn đề mà M.Weber đặt ra cách đây một thế kỷ lại trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm chú ý không những của các nhà nghiên cứu văn hóa mà cả với các nhà hoạt động chính trị, xã hội hiện nay.

_______________
1, 2, 4, 5, 6. Max Weber, Nền đạo đức Tin lành và ý thức của chủ nghĩa tư bản, Nxb Tri thức, TP.HN, 2008, tr. 15, 28, 27, 29, 30 .
3. A.A Radughin, Văn hóa học những bài giảng, Viện Văn hóa tin tức, Thành Phố Hà Nội, 2004, tr. 432 .

Nguồn : Tạp chí VHNT số 303, tháng 9-2009
Tác giả : Lê Xuân Kiêu – Phạm Thị Thúy

Đánh giá post

Source: https://vh2.com.vn
Category : Truyền Thông