Hệ Thống đánh Lửa ô Tô: Nhiệm Vụ, Cấu Tạo Và Phân Loại – Thành Vô Lăng

Hệ thống đánh lửa trên xe hơi có vai trò vô cùng quan trọng trong khối động cơ của xe. Bạn chưa nắm rõ cách hoạt động giải trí của hệ thống đánh lửa trên xe hơi ? Bài viết sau đây sẽ phân phối cho bạn những thông tin hữu dụng và đưa ra giải pháp để bạn bảo dưỡng và thay thế sửa chữa hệ thống đánh lửa của xe một cách không thiếu và đúng mực .
Nội Dung Bài Viết

Hệ thống đánh lửa là gì?

Hệ thống đánh lửa là một bộ phận quan trọng của động cơ đốt trong, gồm có nhiều chi tiết cụ thể như bugi, những cảm ứng xác lập thời gian, bộ tinh chỉnh và điều khiển, dây dẫn và nguồn điện. Nhiệm vụ của nó là phát định thời gian thiết yếu để phóng tia lửa điện với sức nóng lên đến 60.000 K, để đốt cháy hỗn hợp khí nén trong buồng đốt của động cơ .

Để đảm bảo hệ thống đánh lửa hoạt động chính xác, hệ thống điều khiển động cơ (ECM) sẽ xác định thời điểm đánh lửa dựa trên các ín hiệu từ các cảm biến và lưu lại thời gian giữa các lần phóng.

Hệ thống đánh lửa điện tử ngày này có nhiều nâng cấp cải tiến về công nghệ tiên tiến, giúp hoạt động giải trí can đảm và mạnh mẽ và không thay đổi hơn, không cần hiệu chỉnh tần số điện. Nó cũng có năng lực tiết kiệm chi phí nguyên vật liệu và giảm thiểu khí thải ô nhiễm .

Các nhiệm vụ của hệ thống đánh lửa ô tô

Như đã đề cập ở trên, hệ thống đánh lửa đóng vai trò rất quan trọng trong động cơ của xe. Vậy thì, trách nhiệm chính của hệ thống này là gì ? Có hai trách nhiệm chính mà hệ thống đánh lửa phải thực thi :

• Tạo ra một dòng điện mạnh để đánh lửa bugi và đốt cháy hỗn hợp nguyên vật liệu khí .
• Đánh lửa đúng thời gian để tạo ra hiệu suất tối đa và giảm thiểu khí thải ô nhiễm .

Nếu không có hệ thống đánh lửa, động cơ sẽ không khởi động được. Đây là một phần rất quan trọng của hệ thống động cơ giúp giảm thiểu ảnh hưởng tác động xấu đi đến môi trường tự nhiên .

Hệ thống đánh lửa có chi tiết nào đặc trưng

Hệ thống đánh lửa của động cơ đốt trong thường được gồm có những chi tiết cụ thể sau :

• Bộ đánh lửa: gồm có một ắc quy, một bộ điều khiển và tinh chỉnh và một hoặc nhiều bugi để đánh lửa hỗn hợp khí nguyên vật liệu .

• Bugi:đây là một trong những chi tiết cụ thể đặc trưng của hệ thống đánh lửa. Bugi giúp tạo ra điện cực để đốt cháy hỗn hợp khí nguyên vật liệu trong buồng đốt động cơ .

• Đầu dò:đầu dò đo điện áp của hệ thống đánh lửa và kiểm soát và điều chỉnh thời hạn đánh lửa để tối ưu hóa hiệu suất động cơ và giảm thiểu khí thải ô nhiễm .

• Bộ điều khiển:bộ điều khiển và tinh chỉnh quản trị thời gian đánh lửa và bảo vệ rằng hệ thống hoạt động giải trí đúng cách .

Tất cả những chi tiết cụ thể này là rất quan trọng để hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí hiệu suất cao và bảo vệ rằng động cơ của bạn luôn hoạt động giải trí tốt .

Ngoài ra, quý bạn đọc có thể tham khảo thêm thông tin trong video sau đây:

Hệ thống đánh lửa có ở loại động cơ nào

Hệ thống đánh lửa thường được sử dụng ở những loại động cơ đốt trong, gồm có động cơ xăng, động cơ diesel và động cơ khí đốt .
Các loại động cơ này đều sử dụng hỗn hợp khí nguyên vật liệu để hoạt động giải trí, và hệ thống đánh lửa được sử dụng để đánh lửa hỗn hợp này để tạo ra sức mạnh và động cơ hoạt động giải trí .

Cấu tạo của hệ thống đánh lửa

Để tạo ra tia lửa điện để đốt cháy hỗn hợp nhiên liệu-không khí, hệ thống đánh lửa cần phối hợp một số ít cụ thể sau đây một cách uyển chuyển :

Bô bin

Đây là một phần rất quan trọng trong hệ thống đánh lửa. Nó giúp khởi động tia lửa điện để đốt cháy nguyên vật liệu trong động cơ. bô bin tạo ra điện bằng cách sử dụng hiện tượng kỳ lạ cảm ứng giữa cuộn sơ cấp và cuộn thứ cấp. Khi dòng điện chạy qua cuộn sơ cấp, nó sẽ bị má vít cắt ở thời gian đánh lửa .
Việc cắt dòng điện sẽ làm giảm cường độ từ trường và tạo ra dòng điện khác trong cuộn thứ cấp theo nguyên tắc cảm ứng điện từ để chống lại sự biến hóa bất thần của từ trường. Với số lượng vòng trong cuộn thứ cấp, hiệu suất của nguồn điện tạo ra hoàn toàn có thể lên đến 100000V .

Bộ chia điện

Bộ chia điện là bộ phận tiếp theo trong chuỗi hoạt động giải trí của hệ thống đánh lửa. Nhiệm vụ của nó là phân phối điện áp từ bô bin đến từng xi-lanh. Bộ phận này hoạt động giải trí trên cơ sở trục chia điện và hệ thống con quay được gắn ở những đầu. Khi con quay được kích hoạt, điện áp cao sẽ được phân phối cho từng xi lanh theo thứ tự nhất định .
Để kích hoạt bugi, điện áp cần đạt từ 40.000 đến 100.000 V. Tuy nhiên, mức độ đúng mực nhờ vào vào loại tia lửa được sử dụng. Bộ chia điện là một phần cơ bản của hệ thống đánh lửa và có cấu trúc khác nhau tùy theo từng loại .

Bộ phận bugi

Sau khi hoàn thành xong 2 bước trước đó, tiếp theo sẽ là quy trình bugi. Thực chất, dòng điện được sản sinh từ bô bin và truyền qua bộ chia điện để đến bugi. Tại bugi, dòng điện này sẽ được phân chia đi xuyên qua khe trống để tạo ra tia lửa điện và đốt cháy nguyên vật liệu trong buồng đốt, giúp động cơ hoạt động giải trí .

Thông thường, điện áp thiết yếu để kích hoạt bugi sẽ nằm trong khoảng chừng từ 40.000 đến 100.000 V, tuy nhiên, mức đơn cử sẽ phụ thuộc vào vào từng loại bugi được sử dụng .
Đây là cấu trúc cơ bản giúp hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí. Ngoài ra, cấu trúc cũng có sự độc lạ tùy thuộc vào loại bugi được sử dụng .

Cấu tạo riêng của hệ thống đánh lửa điện tử

Cấu tạo riêng của hệ thống đánh lửa điện tử gồm có ::

• Nguồn điện (pin):Nó là nguồn phân phối dòng điện một chiều có điện áp thấp ( từ 12 – 14,2 V ) cho hệ thống .

• Cuộn dây đánh lửa

• Công tắc đánh lửa:Nhiệm vụ của nó là kiểm soát và điều chỉnh quy trình bật / tắt của toàn hệ thống đánh lửa .

• Mô đun đánh lửa

• Bộ điều khiển:Nó giám sát, quản trị và kiểm tra cường độ tia lửa một cách tự động hóa và số lượng giới hạn thời hạn nhất định .

• Bộ phận cảm biến:Nhiệm vụ của nó là phát hiện những biến hóa của hệ thống nguồn điện và hệ thống đánh lửa .

• Phần ứng:Bao gồm điện trở có bánh răng ( phần quay ), ống hút chân không phía trước và cuộn dây nạp ( để bắt tín hiệu điện áp ). Khi mô-đun đánh lửa nhận tín hiệu điện áp từ phần ứng, nó thực thi quy trình tạo và ngắt mạch một cách chuẩn xác để phân phối dòng điện đến những bugi theo quy trình chuẩn nhất .

• Nhóm tiếp điểm

• Bộ phận bugi

Mặc dù có sự độc lạ giữa những bộ phận trong cấu trúc của hệ thống đánh lửa điện tử, nhưng chúng được phong cách thiết kế để thích hợp với nhau và đồng điệu hoạt động giải trí, giúp phát tia lửa điện và đốt cháy nguyên vật liệu một cách đúng chuẩn nhất .

Quá trình phát triển của hệ thống đánh lửa

Hệ thống đánh lửa của động cơ xe hơi được phân thành bốn kiểu chính .

• Kiểu đầu tiên là kiểu điều khiển bằng vít,đây là kiểu hệ thống đánh lửa đơn thuần nhất với cấu trúc cơ bản. Trong kiểu này, dòng sơ cấp và thời gian đánh lửa được điều khiển và tinh chỉnh bằng cơ. Bộ kiểm soát và điều chỉnh đánh lửa sớm li tâm tốc và chân không tinh chỉnh và điều khiển thời gian đánh lửa. Bộ chia điện sẽ phân phối điện cao áp từ cựôn thứ cấp đến những bugi. Tuy nhiên, tiếp điểm của vít lửa cần được kiểm soát và điều chỉnh liên tục hoặc thay thế sửa chữa .

• Kiểu thứ hai là kiểu bán dẫn, trong đó transistor được sử dụng để điều khiển và tinh chỉnh dòng sơ cấp. Góc đánh lửa sớm được tinh chỉnh và điều khiển bằng cơ hoặc hoàn toàn có thể dùng những cảm ứng vị trí như loại quang, Hall .

• Kiểu thứ ba là kiểu bán dẫn có ESA ( Đánh lửa Sớm bằng điện tử ), trong đó không sử dụng bộ đánh lửa sớm chân không và li tâm. Thay vào đó, công dụng ESA của Bộ điều khiển và tinh chỉnh điện tử ( ECU ) sẽ tinh chỉnh và điều khiển góc đánh lửa sớm .

• Kiểu cuối cùng là hệ thống đánh lửa trực tiếp (DIS), thay vì sử dụng bộ chia điện, hệ thống này sử dụng bô bin đơn hoặc đôi phân phối điện cao áp trực tiếp cho bugi. Thời điểm đánh lửa được tinh chỉnh và điều khiển bởi ESA của ECU động cơ. Trong những động cơ gần đây, hệ thống đánh lửa này chiếm lợi thế .

Những hệ thống đánh lửa này đều có ưu nhược điểm riêng, tùy vào từng loại động cơ và mục tiêu sử dụng .

Kiến thức liên quan: Tổng quan về hệ thống Intercooler trên ô tô có gì đặc biệt

Nguyên lí làm việc của hệ thống đánh lửa

Khi bạn khởi động xe, một chính sách đánh lửa bằng tia lửa điện sẽ được kích hoạt để được cho phép dòng điện chạy từ ắc-quy qua công tắc nguồn đánh lửa đến cuộn dây sơ cấp. Cuộn dây sơ cấp sẽ kích hoạt cuộn dây cấp phần ứng để nhận tín hiệu điện áp và đưa đến mô-đun đánh lửa .

Bánh răng của điện trở sẽ chạm vào cuộn dây nạp để gửi tín hiệu điện áp đến mô-đun điện tử. Sau khi nhận được tín hiệu, nguồn điện đến cuộn sơ cấp sẽ ngừng bất thần. Khi bánh răng không còn tiếp xúc với cuộn nạp, dòng điện sẽ liên tục được đưa đến những bộ phận của hệ thống đánh lửa điện tử .
Việc tạo ra dòng điện liên tục và gián đoạn này sẽ gây ra hiện tượng kỳ lạ cảm ứng điện từ, tạo ra điện áp cao và được gửi đến những phân phối khác của hoạt động quay roto và những tiếp điểm, từ cuộn dây đến bugi. Khi có sự chênh lệch điện áp, đầu bugi sẽ tạo ra tia lửa điện để đốt cháy nguyên vật liệu .

Xem thêm: Phân loại hệ thống khởi động ô tô gồm những dòng nào

Hệ thống đánh lửa nào được sử dụng phổ biến

Dưới đây là 5 hệ thống đánh lửa phổ cập thường được sử dụng :

Hệ thống đánh lửa bằng vít

Hệ thống đánh lửa dùng má vít, còn được gọi là hệ thống đánh lửa tiếp điểm, là hệ thống đánh lửa tiên phong được sử dụng trên xe hơi. Nó được phong cách thiết kế đơn thuần với những bộ phận như khóa điện, acquy, điện trở phụ, chấn lưu cao áp, cuộn sơ cấp, cuộn thứ cấp, cam ngắt, tiếp điểm, tụ điện, bugi và roto .
Mặc dù hệ thống đánh lửa này khá không thay đổi và dễ bảo dưỡng, nhưng vì là thế hệ tiên phong nên không linh động khi động cơ biến hóa chính sách quản lý và vận hành. Tuy nhiên, vẫn hoàn toàn có thể cải tổ bằng cách tăng cấp lên hệ thống đánh lửa điện tử để cung ứng nhu yếu của động cơ văn minh hơn .

Tìm hiểu: hệ thống bôi trơn có nhiệm vụ gì

Hệ thống đánh lửa bán dẫn

Cải tiến hệ thống đánh lửa bán dẫn cho xe hơi đã mang lại nhiều tiện ích hơn và có cấu trúc phức tạp hơn. Có hai loại hệ thống đánh lửa bán dẫn :

• Loại tiếp điểm đơn thuần và dễ bảo trì, giá tiền rẻ, tương thích với động cơ vận tốc thấp .
• Loại không tiếp điểm gồm 2 loại :
• Loại cảm ứng có tuổi thọ cao và hoạt động giải trí không thay đổi, nhưng có cấu trúc phức tạp hơn và giá tiền đắt
• Loại quang điện có tuổi thọ cao và cải tổ chất lượng đánh lửa, nhưng khó thay thế sửa chữa hơn .

Tóm lại, hệ thống đánh lửa bán dẫn trên xe hơi là sự lựa chọn ưu việt hơn so với hệ thống đánh lửa tiếp điểm, đặc biệt quan trọng là trên những xe mới có động cơ tầm trung hoặc vừa phải .

Hệ thống đánh lửa Magneto

Hệ thống đánh lửa Magneto sử dụng một nam châm mạnh để tạo ra điện năng thiết yếu để đánh lửa hỗn hợp nhiên liệu-khí trong buồng đốt của động cơ .
Cấu tạo của hệ thống đánh lửa Magneto khá đơn thuần gồm có : bộ cảm ứng, nam châm hút và cuộn dây. Khi bộ cảm ứng nhận được tín hiệu từ bộ tinh chỉnh và điều khiển, nó sẽ kích hoạt nam châm từ, tạo ra một điện áp cao. Cuộn dây sẽ sử dụng điện áp này để tạo ra điện năng thiết yếu để đánh lửa hỗn hợp nhiên liệu-khí .
Hệ thống đánh lửa Magneto có ưu điểm là đơn thuần, không thay đổi và ít hỏng hóc. Nó cũng không cần nguồn điện bên ngoài để hoạt động giải trí, vì nam châm tạo ra đủ nguồn năng lượng để tạo ra điện áp thiết yếu .

Đọc thêm: Hệ thống phun xăng điện tử và 6 điều cần biết

Hệ thống đánh lửa trực tiếp

Hệ thống đánh lửa trực tiếp sử dụng cảm ứng và điện tử để trấn áp thời gian đánh lửa cho mỗi xi-lanh trong động cơ. Hệ thống này được tăng trưởng để sửa chữa thay thế hệ thống đánh lửa cũ hơn như hệ thống đánh lửa tiếp điểm hoặc hệ thống đánh lửa bán dẫn .
Trong hệ thống đánh lửa trực tiếp, mỗi xi lanh sẽ có một cặp cảm ứng xác lập thời gian đánh lửa đúng mực. Điện tử trên xe sẽ giải quyết và xử lý những tín hiệu từ cảm ứng và kiểm soát và điều chỉnh thời gian đánh lửa tốt nhất cho từng xi lanh. Hệ thống cũng sẽ trấn áp vận tốc động cơ và độ cao mực nước biển để kiểm soát và điều chỉnh thời gian đánh lửa .
So với hệ thống đánh lửa truyền thống lịch sử, hệ thống đánh lửa trực tiếp có nhiều ưu điểm như tăng cường hiệu suất động cơ, tiết kiệm chi phí nguyên vật liệu, giảm khí thải ô nhiễm, độ chính xác cao, ít bảo trì hơn và thuận tiện kiểm soát và điều chỉnh .
Hệ thống đánh lửa trực tiếp cũng được cho phép những kỹ sư kiểm soát và điều chỉnh đúng chuẩn thời gian đánh lửa cho từng xi-lanh trong động cơ để tối ưu hóa hiệu suất và tiết kiệm chi phí nguyên vật liệu .

Các hệ thống đánh lửa khác

Ngoài các hệ thống đánh lửa kể trên, còn một số loại hệ thống đánh lửa khác như: hệ thống đánh lửa điện tử không tiếp điểm, hệ thống đánh lửa có tiếp điểm, DC-CDI, ECU, ESA và hệ thống đánh lửa TCI,…

Mỗi hệ thống có ưu điểm riêng và tương thích với từng loại động cơ và xe đơn cử. Do đó, khi lựa chọn xe hoặc động cơ, bạn nên chọn hệ thống đánh lửa tương thích để bảo vệ hiệu suất và tuổi thọ tối ưu .

Một số sự cố thường gặp của hệ thống đánh lửa

Trong quy trình sử dụng, những hệ thống đánh lửa hoàn toàn có thể gặp những sự cố sau đây :

Bộ chia điện bị hư hỏng

Trong hệ thống đánh lửa, bộ chia điện là một trong những bộ phận quan trọng nhất. Khi có yếu tố xảy ra ở bộ chia điện, thì sẽ ảnh hưởng tác động đến hoạt động giải trí của cả hệ thống và động cơ .
Một số sự cố hoàn toàn có thể xảy ra với bộ chia điện như :

• Nắp delco nứt, bể do va chạm, gây rò rỉ điện áp dẫn đến đánh lửa yếu
• Rotor tín hiệu mòn làm đánh lửa không đồng điệu
• Khả năng đánh lửa giảm do khe hở không chuẩn giữa má tĩnh và má động
• Bộ kiểm soát và điều chỉnh đánh lửa áp thấp bị hở màng, gây đánh lửa sai thời gian
• Lò xo ở bộ kiểm soát và điều chỉnh đánh lửa sớm ly tâm yếu .

Để khắc phục những sự cố này, bạn cần tiếp tục kiểm tra bộ chia điện, vệ sinh máy và kiểm soát và điều chỉnh khe hở rotor, sửa chữa thay thế những bộ phận hư hại để bảo vệ hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí tốt và không thay đổi nhất. Điều này sẽ giúp bạn tránh được những sự cố không mong ước khi sử dụng động cơ .

Biến áp gặp sự cố

Hệ thống đánh lửa của động cơ cũng hoàn toàn có thể bị ảnh hưởng tác động bởi những sự cố tương quan đến biến áp .
Một số lỗi thường gặp gồm có : nắp biến áp bị cháy, cháy điện trở phụ, bể hoặc nứt nắp biến áp, cháy biến áp và chập mạch vòng dây .
Để tránh những trường hợp này xảy ra, cần tiếp tục kiểm tra và bảo trì hệ thống biến áp, bảo vệ thật sạch và khe hở được kiểm soát và điều chỉnh đúng cách. Nếu phát hiện bất kể hư hỏng nào, cần sửa chữa thay thế ngay để bảo vệ hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí không thay đổi và hiệu suất cao .

Bugi bị hư hỏng

Trong hệ thống đánh lửa của động cơ, bugi tiếp đón trách nhiệm phát ra tia lửa điện để đốt cháy nguyên vật liệu trong buồng đốt, từ đó động cơ mới hoàn toàn có thể khởi động .
Tuy nhiên, sau một thời hạn sử dụng, bugi hoàn toàn có thể gặp 1 số ít hư hỏng như bể đầu sứ bugi, mòn điện cực, chảy điện cực, đánh lửa không đúng tâm hoặc bị bám muội than, gây giảm năng lực đánh lửa .
Điều này hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến quy trình hoạt động giải trí của hệ thống đánh lửa và động cơ nói chung. Vì vậy, nếu bugi hư hỏng, cần phải kiểm tra, thay thế sửa chữa hoặc thay thế sửa chữa kịp thời để giúp động cơ hoạt động giải trí không thay đổi .

Hệ thống đánh lửa trên ô tô phát tia lửa yếu

Nếu bạn gặp phải thực trạng xe không khởi động được, động cơ yếu hoặc không đều, thì rất hoàn toàn có thể hệ thống đánh lửa đang gặp yếu tố. Khi tia lửa điện yếu, điện thế cao áp từ bộ chia điện đến những bugi sẽ giảm .
Nguyên nhân hoàn toàn có thể do biến áp bị hư hỏng, dây điện không đúng chất lượng, hoặc những bugi bị bẩn hoặc dây cao áp bị rò rỉ. Trong trường hợp này, bạn cần kiểm tra và làm sạch những bugi, kiểm tra biến áp, dây cao áp và hệ thống đánh lửa nói chung để xử lý yếu tố kịp thời .

Đánh lửa không đúng thời điểm

Hệ thống đánh lửa là một trong những bộ phận quan trọng của động cơ xe xe hơi, tuy nhiên liên tục gặp phải thực trạng đánh lửa quá sớm hoặc muộn .
Nếu đánh lửa quá sớm, nguyên vật liệu sẽ bị tiêu thụ quá nhanh, động cơ sẽ nóng quá mức và gây tổn hại đến hệ thống. trái lại, nếu đánh lửa quá muộn, động cơ sẽ không đốt được nguyên vật liệu, ống xả hoàn toàn có thể bị nổ và gây nguy khốn .

Các hư hỏng khác

Ngoài những lỗi kể trên, nếu hệ thống đánh lửa gặp bất kể tín hiệu khác thường nào, hãy đưa xe đến một gara uy tín để kỹ sư kiểm tra, tìm ra nguyên do hư hỏng và sửa chữa thay thế hệ thống đánh lửa. Điều này sẽ giúp bảo vệ bảo đảm an toàn cho bạn cũng như bảo vệ động cơ và hệ thống khác của xe .

Quy trình kiểm tra hệ thống đánh lửa

Dưới đây là những bước chi tiết cụ thể trong quá trình kiểm tra hệ thống đánh lửa trên xe xe hơi :

• Bước 1: Đầu tiên, lắp bộ phân phối điện vào trục truyền động bằng cách quay trục khuỷu và quan sát vị trí máy tiên phong. Sau đó, lắp những dây cao áp theo đúng thứ tự của động cơ. Khởi động động cơ và kiểm soát và điều chỉnh delco quay ở vòng tua máy tối đa để tránh tiếng gõ .

• Bước 2: Khi nổ máy ở chính sách không tải, máy cần phát ra tiếng nổ đều và không bị rung .

• Bước 3:Tiếp tục lên ga và chú ý quan tâm âm thanh nghe ngọt và mạnh .

• Bước 4:Cuối cùng, lắp bộ phân phối điện vào vị trí đã kiểm soát và điều chỉnh để hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí kịp thời và tốt nhất .

Sau khi đọc những thông tin san sẻ về cấu trúc và nguyên tắc hoạt động giải trí của hệ thống đánh lửa trên xe hơi, kỳ vọng bạn đã hiểu rõ vai trò quan trọng của hệ thống đánh lửa trong việc khởi động và biến hóa vận tốc động cơ của xe .
Để bảo vệ mỗi chuyến đi được suôn sẻ, những chủ xe cần chăm sóc đến việc bảo trì xe, phát hiện những lỗi hệ thống kịp thời và tìm giải pháp khắc phục tương thích. Việc bảo vệ hệ thống đánh lửa hoạt động giải trí tốt sẽ giúp xe của bạn luôn không thay đổi và bảo đảm an toàn khi lưu thông trên đường. Hi vọng thông tin trên có ích so với bạn đọc .

Nếu thấy hay hãy like và share để ủng hộ Thành bạn nhé.

0/5

( 0 Reviews )

Source: https://vh2.com.vn
Category : Điện Tử