Nguyen Dinh Dang’s Blog

Sự khác nhau giữa bắt chước và sao chép trong quan niệm của Plato và Aristotle

Mimesis, trong tiếng Hy Lạp cổ đại μῑ ́ μησις từ μιμεῖσθαι ( mimeîsthai ), có nghĩa là mô phỏng hay bắt chước ( imitation ), theo nghĩa diễn đạt những góc nhìn của quốc tế thực, đặc biệt quan trọng là những hành vi của con người, trong văn chương và thẩm mỹ và nghệ thuật. Vì thế bắt chước không đồng nghĩa tương quan với sao chép ( copy ), tức tạo ra bản sao giống hệt như bản gốc. Từ copy có gốc từ tiếng Latin thời Trung Cổ, cōpia ( nhiều, nhiều mẫu mã, dư dả ), có nghĩa là nhân bản, chép lại .

Mimesis là nguyên tắc cơ bản của sáng tạo nghệ thuật. Nguyên tắc này đã được hai triết gia vĩ đại thời Hy Lạp Cổ đại, hai cột trụ của toàn bộ triết học phương Tây, là Plato (428/427 hoặc 424/423 – 348/347 TCN) và Aristotle (384 – 322 TCN), học trò xuất sắc nhất của Plato, thảo luận trong các tác phẩm triết học của mình, đặc biệt là The replublic [1] (Nhà nước) của Plato và Poetics [2] (Thi pháp) của Aristotle.

Theo Plato, cái thực sự hiện hữu là mô thức lý tưởng ( Form ) do Thượng Đế tạo ra và chỉ sống sót trong quốc tế của Ý niệm ( Idea ). Những gì con người cảm nhận được chỉ là những hình chiếu hay những cái bóng của mô thức lý tưởng đó. Trong ẩn dụ về cái hang, Plato coi những người trần tục, tức chưa được khai sáng bằng triết lý về những mô thức, như những tù nhân bị xích trong một cái hang, mà không hề nhúc nhích và ngoái đầu lại phía sau. Tất cả những gì họ hoàn toàn có thể thấy là bức tường hang trước mặt họ. Đằng sau sống lưng họ có một đống lửa cháy. Giữa chỗ đặt đống lửa và chỗ của những tù nhân có một lối đi cao, được che bởi một bức tường thấp ở lề phía những tù nhân. Sau bức tường đó có một đoàn người đi lại rước những vật thể hoặc những con rối hình người và những sinh vật khác. Những người này đi bên dưới bức tường thấp nên chỉ những vật thể và những con rối họ rước mới đổ bóng lên tường hang. Các tù nhân không hề nhìn thấy những gì đang diễn ra sau sống lưng họ. Tất cả những gì họ hoàn toàn có thể nhìn thấy được chỉ là bóng của những con rối in trên tường hang trước mặt họ. Tiếng người nói dội lên tường hang và những tù nhân tưởng rằng đó là âm thanh phát ra từ những hình bóng in trên tường. Đối với những tù nhân, những cái bóng in trên tường hang là hiện thực bởi họ chẳng khi nào nhìn thấy bất kỳ thứ gì khác. Họ không biết rằng cái mà họ tưởng là hiện thực thật ra chỉ là những cái bóng chiếu lên tường trước mặt họ. Họ lại càng không thể nào biết được nguồn gốc những cái bóng đó là từ những vật thực ờ ngoài hang mà họ không hề nhìn thấy .
Chỉ có một số ít ít người, những triết gia đích thực, sau nhiều năm tu luyện, mới hoàn toàn có thể thoát khỏi cái hang. Plato cho rằng năng lượng học tập đã hiện hữu trong tâm hồn mỗi người rồi, và kỹ năng và kiến thức chính là công cụ để xoay tâm hồn từ quốc tế cảm xúc ( quốc tế của những cái bóng trên tường hang ) sang phía quốc tế của hiện hữu thực sự, tức quốc tế của những mô thức lý tưởng, của sáng tạo độc đáo, và học cách từ từ quen với cách nhìn của quốc tế sáng tạo độc đáo, và của hiện hữu xán lạn nhất, hay nói cách khác là của Thiện. Theo Plato, những họa sỹ, những nhà viết kịch, những nghệ sỹ kịch, và những nhạc sỹ, chỉ là những người bắt chước những mô phỏng, như trong ví dụ thợ mộc làm ra chiếc giường là mô phỏng của sáng tạo độc đáo tuyệt đối về một chiếc giường duy nhất, còn họa sỹ chỉ mô phỏng lại chiếc giường mà y nhìn thấy như một loại sản phẩm của thợ mộc. Như vậy nghệ sỹ là người bị cách xa chân lý tới hai lần. Trên cơ sở đó, Plato phản bác mimesis vì cái được bắt chước và hiện thực chẳng tương quan gì đến nhau. Theo Plato, mimesis là năng lực miêu tả của thi sỹ, họa sỹ và diễn viên. Ví dụ, so với họa sỹ, y chỉ tạo ra một quan hệ giữa hình ảnh trong bức tranh của y và đối tượng người tiêu dùng mà y miêu tả. Sự giống ở đây, nếu có, là sự giống giữa hình ảnh họa sỹ vẽ ra và đối tượng người dùng được y vẽ, chứ chẳng tương quan gì tới hiện thực tuyệt đối cả. Theo Plato mối liên hệ giữa hiện thực thực và đối tượng người tiêu dùng không bao hàm sự giống hoặc tương tự như. Để hiểu một hình tượng, cần phải biết hiện thực và con đường dẫn tới hiện thực, chỉ có trong triết học và lý trí, chứ không phải trong xúc cảm và thi ca. Triết học Plato xem xét mimesis trên phương diện luân lý chứ không phải thẩm mỹ và nghệ thuật. Ông coi bắt chước là sự hủy hoại đạo đức bởi thi ca và nghệ thuật và thẩm mỹ là sự điên rồ lấn chiếm tâm hồn, cản trở việc giác ngộ bằng kiến thức và kỹ năng đích thực của điều Thiện .
Aristotle mới là người tiên phong xem xét mimesis như một kim chỉ nan của nghệ thuật và thẩm mỹ. Ông không coi mimesis là hủy hoại đạo đức chừng nào lý trí còn làm chủ thẩm mỹ và nghệ thuật. Theo Aristotle, bắt chước là một bản năng của con người và con người học trải qua bắt chước ( hay mô phỏng ). Sự học mang lại khoái lạc sinh động nhất không chỉ so với những triết gia, mà so với mọi người nói chung, dù khả năng học ở họ có hạn chế đến mức nào. Aristotle cho rằng sở dĩ “ con người thích nhìn sự giống, là vì khi thưởng ngoạn nó họ thấy mình đang học hoặc đang suy luận, ví dụ khi ngắm một chân dung, họ hiểu à người đó trông như thế này. Bởi lẽ ngay cả nếu bạn chưa từng nhìn thấy người thực ( việc thực ), thì khoái cảm của bạn có được không phải vì sự bắt chước trong bức tranh, mà vì cách giải quyết và xử lý, hòa sắc, hay một nguyên do khác tựa như như vậy. Vì vậy, bắt chước là thuộc tính tự nhiên của tất cả chúng ta. ”
Trái với Plato, người phủ nhận nghệ thuật và thẩm mỹ tiếp cận chân lý, Aristotle không cho rằng thẩm mỹ và nghệ thuật mô phỏng Ý niệm. Bởi lẽ con người học trải qua bắt chước nên mọi nghành nghề dịch vụ kỹ năng và kiến thức của con người là mô phỏng. Tuy nhiên chân lý mà thẩm mỹ và nghệ thuật theo đuổi là chân lý của thẩm mỹ và nghệ thuật và sự phổ quát, khác chân lý của triết học theo đuổi là chân lý đơn cử và tuyệt đối. Chân lý trong thẩm mỹ và nghệ thuật không phải là sự không thiếu và thống nhất trong những diễn biến của sự kiện, mà là sự thống nhất về cấu trúc trong việc mô phỏng đối tượng người dùng, sao cho không hề di dời hoặc vô hiệu bất kỳ phần nào mà không ảnh hưởng tác động tới sự link ngặt nghèo của toàn cục .
Việc bắt chước tự nhiên trong thẩm mỹ và nghệ thuật khác việc sao chép tự nhiên. Thi sỹ, họa sỹ hay bất kỳ nghệ sỹ nào khác nhất thiết phải mô phỏng một trong ba đối tượng người dùng sau :
i ) sự vật như chúng đã từng hoặc đang như vậy ,
ii ) sự vật như chúng được nói hoặc được cho là như vậy ,
iii ) sự vật như chúng phải hoặc chắc là như vậy .
Tuy Aristotle bàn về thi ca, tuy nhiên những lập luận của ông tương quan tới mô phỏng trọn vẹn có thề vận dụng cho hội họa, bởi “ hội họa là thi ca không lời còn thi ca là hội họa bằng lời nói ”, như Plutarch đã trích dẫn Simonides [ 3 ]. Theo Aristotle, chuẩn mực về sự đúng đắn trong thi ca ( hay hội họa ) không như trong chính trị, cũng không như trong bất kể thẩm mỹ và nghệ thuật nào khác. Ví dụ, trong nghệ thuật và thẩm mỹ thi ca, có hai loại sai lầm đáng tiếc, sai lầm đáng tiếc về thực chất và sai lầm đáng tiếc ngẫu nhiên. Nếu thi sỹ diễn đạt một thứ gì đó không đúng do thiếu năng lực thì đó là sai lầm đáng tiếc nội tại trong thẩm mỹ và nghệ thuật của y. Nhưng nếu sai lầm đáng tiếc xảy ra do lựa chọn sai, ví dụ điển hình như miêu tả con ngựa đang chạy và lại tung cả hai vó ở một bên về phía trước thì đó là sai lầm đáng tiếc không cốt yếu so với thi ca. Vì thế trong thi ca, những gì bất khả hiện hữu trong sự miêu tả thì một mặt là sai, nhưng mặt khác cũng hoàn toàn có thể là hài hòa và hợp lý nếu chúng là mục tiêu của bản thân thi ca, nếu chúng khiến hiệu ứng của một phần nào đó trong tác phẩm gây sửng sốt hơn, can đảm và mạnh mẽ hơn. Một họa sỹ không biết con hươu cái không có sừng không tệ bằng một họa sỹ vẽ con hươu mà không ai nhận ra nó. Aristole cho rằng, so với mục tiêu của thi ca, một sự bất khả thuyết phục còn thích đáng hơn một năng lực không tuyết phục .
Nghệ sỹ không sao chép hiện thực mà tái tạo hiện thực bằng mô phỏng, khiến hiện thực hiện hữu. Ví dụ một họa sỹ vẽ chân dung giỏi vừa có năng lực tái tạo lại những nét đặc trưng của người mẫu, nhưng đồng thời lại làm người mẫu trông đẹp hơn ngoài đời, mà vẫn không mất đi sự giống. Vì thế, ở một nghệ sỹ năng lực, nghệ thuật và thẩm mỹ của y vượt lên cao hơn mức thấy trong hiện thực. Nghệ thuật là hư cấu, tuy nhiên thực chất mô phỏng và thẩm mỹ và nghệ thuật của thẩm mỹ và nghệ thuật lấn án sự sai lầm do hư cấu gây ra khiến sự vật trong tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ hiện ra đẹp tươi và ưu việt hơn bản thân chúng trong tự nhiên và trong con người .
Bàn về liệu một điều nào đó được nói hay làm trong thi ca là đúng hay sai trên phương diện đạo đức, Aristotle cho rằng cần xem xét không chỉ phẩm chất nội tại của lời nói hay việc làm đơn cử, mà cả người đã nói hoặc làm điều đó, người mà điều đó được nói cho hoặc làm cho, thời hạn, phương pháp, và động cơ, như làm thế là để đạt được điều thiện lớn hơn hay để tránh điều ác tệ hơn .
Dấu ấn từ những giáo lý triết học của Aristotle in đậm lên hàng loạt mọi mô hình kỹ năng và kiến thức và tư tưởng ở phương Tây, cho tới tận cuối t. k. XIX cũng như sau đó, như được thể hiện trong câu nói của Friedrich Nietzsche ( 1844 – 1900 ) : “ Chúng ta có nghệ thuật và thẩm mỹ để khỏi chết vì thực sự ”, hay trong ý niệm của Oscar Wilde ( 1854 – 1900 ) về mối quan hệ giữa nghệ thuật và thẩm mỹ và tự nhiên .
Trong tiểu luận “ The decay of lying ” [ 4 ] ( Sự suy tàn của gian dối ) ( 1889 ), Wilde viết :
“ Cái mà Nghệ thuật thể hiện cho tất cả chúng ta đó là sự thiếu hoạch định trong Tự nhiên, những sự thô kệch kỳ quái của nó, sự đơn điệu khác thường của nó, thực trạng tuyệt đối dở dang của nó. Dĩ nhiên là Tự nhiên có dụng ý tốt, nhưng, như Aristotle đã có lần nói, nó không triển khai được dụng ý đó. Khi ngắm một cảnh sắc, tôi không hề tránh khỏi nhìn thấy những khuyết điểm của nó. Tuy nhiên, như mong muốn cho tất cả chúng ta là Tự nhiên thật không tuyệt đối, bởi nếu không tất cả chúng ta đã trọn vẹn chẳng có nghệ thuật và thẩm mỹ. Nghệ thuật là sự phản kháng về ý thức của tất cả chúng ta, là nỗ lực hào hiệp của tất cả chúng ta để dạy cho Tự nhiên biết chỗ đứng thích đáng của nó. Còn về sự phong phú vô tận của Tự nhiên, đó thuần túy là một chuyện hoang đường. Không có chuyện đó trong Tự nhiên. Chuyện đó nằm trong trí tưởng tượng, hoặc võ đoán, hoặc trong sự mù quáng có học của người ngắm Tự nhiên. ”
Ông cho rằng “ thẩm mỹ và nghệ thuật dùng đời sống như một phần nguyên vật liệu thô của nó, tái tạo lại đời sống, và tái tạo nó trong những dạng thức tươi mới. Nghệ thuật tuyệt đối dửng dưng với những sự kiện, sự bày đặt, sự tưởng tượng, những mơ mộng, và giữ giữa nó và thực tại một rào cản, không hề vượt qua được, của phong thái đẹp, của cách giải quyết và xử lý trang trí hoặc lý tưởng. ”

Theo Wilde, “đối tượng của Nghệ thuật không phải là chân lý giản dị mà là cái đẹp phức tạp. Bản thân Nghệ thuật thực sự là một dạng cường điệu; và sự chọn lọc, tinh thần thực sự của Nghệ thuật, chẳng có gì hơn là một phương thức mãnh liệt của sự nhấn mạnh thái quá.”

_____
[ 1 ] Plato, The Republic, translated by F.M. Cornford ( Oxford University Press, London – Oxford – New York, 1941 ) .
[ 2 ] Aristotle, Poetics ( 350 BCE ), translated by S.H. Butcher ( The Internet Classics Archive, MIT ) .
[ 3 ] Plutarch, Moralia, translated by F.C. Babbitt ( Cambridge Harvard University Press, London, 1957 ) Vol. IV, 346 f .
[ 4 ] Oscar Wilde, The decay of lying ( Brentanok, Thành Phố New York, 1905 [ 1889 ] ) .
_____
Trích từ Nguyễn Đình Đăng, Nghệ thuật dessin ( 2021, đang viết ) Chương III, Mục 3, Tiểu mục 3.1 .

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook
• Pinterest
• LinkedIn
• Tumblr

Thích bài này:

Thích

Đang tải…

Có liên quan

This entry was posted on 16/04/2021 at 9 : 46 sáng and is filed under Bắt chước và sao chép, Mimesis, Plato and Aristotle. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Tin Học