Đọc và nghe nhìn :: Suy ngẫm & Tự vấn :: https://vh2.com.vn

Thật vậy, như ai cũng biết, một trong những cuộc cách mạng quan trọng nhất trong lịch sử, Cách mạng tư sản Pháp năm 1789, đã thật sự được chuẩn bị bằng những trước tác của hai nhà tư tưởng lớn Jean Jacques Rousseau và Montesquieu, đặc biệt hai cuốn Khế ước xã hội và Tinh thần luật pháp(mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dịch là “Thần linh pháp quyền”). Một ví dụ khác: trong thời kỳ cải cách vĩ đại của Minh Trị Thiên Hoàng, cuốn Bàn về tự do của John Stuart Mill đã được in đến 2 triệu bản ở Nhật, trong khi dân số Nhật thời bấy giờ là 36 triệu người; thế mới biết tác dụng giải phóng của cuốn sách mỏng tang đó đối với nước Nhật duy tân hồi đó to lớn đến dường nào! (cuốn sách kinh điển này vừa được dịch và in ở nhà xuất bản Tri Thức của chúng ta cách đây hơn một tháng, nghĩa là sau Nhật gần… 200 năm!. Sự lạc hậu này có liên quan như thế nào đến sự chậm trễ trong phát triển xã hội của chúng ta so với người đồng chủng Châu Á của mình?) Ví dụ khác nữa: Trong một hội thảo năm ngoái ở trường Đại học UCLA Hoa Kỳ, tôi được nghe một giáo sư chuyên nghiên cứu về Việt Nam đọc một tham luận khá bất ngờ và thú vị: Ông cố tìm xem từ “xã hội” đã xuất hiện trong tiếng Việt từ bao giờ và như thế nào? Hóa ra nó xuất hiện khá muộn và đã đi theo những con đường khá kỳ lạ: đầu tiên đấy là một từ do người Nhật tạo ra để diễn đạt một khái niệm mới khi họ tiếp nhận các tư tưởng mới của phương Tây, sau đó được du nhập sang Trung Quốc, cũng là khi các tư tưởng đó lan vào Trung Quốc, rồi từ Trung Quốc mới vào Việt Nam. Tức, và điều này là hết sức quan trọng, một thuật ngữ mới chỉ có thể ra đời trong ngôn ngữ của một xã hội khi ở đấy nội hàm của khái niệm mà nó diễn đạt đã hình thành, con người ở đấy đã bắt đầu có ý thức về nội dung mới đó. Và tất nhiên, thuật ngữ, cũng tức khái niệm đó, phải đi qua sách. Và ví dụ thứ tư: công cuộc Duy Tân nổi tiếng đầu thế kỷ 20 do Phan Châu Trinh, người chúng ta vừa long trọng kỷ niệm 80 năm ngày mất, khởi xướng, thực sự là đã bắt nguồn từ các “Tân thư”, tức các trước tác của các nhà cách mạng Trung Hoa như Lương Khải Siêu, Khang Hữu Vi…, và các tác phẩm của cách mạng phương Tây được dịch sang tiếng Trung Quốc, tràn vào Việt Nam, hình như chủ yếu qua hai con đường Huế, nơi đang tập trung giới sĩ phu tinh hoa của đất nước, và Hội An, cửa mở đầu tiên của nước ta với phương Tây và thế giới nói chung… Còn có thể kể rất nhiều ví dụ như thế nữa. Và tất nhiên không chỉ có sách được gọi là “sách chính trị”.

Như vậy, con đường đi của sách chính là con đường đi của các tư tưởng, nó chuyển các tư tưởng lớn, mới, đi đến những nơi xa xôi nhất so với điểm xuất phát của chúng, tác động thường bắt đầu rất lặng lẽ, “hiền lành”, nhưng rồi sẽ gây ra chuyển động, trước hết ở cái nơi không lực lượng nào và phương tiện gì có thể ngăn trở, dập tắt được, là trong đầu óc con người. Và một khi đầu óc con người đã chuyển động, thì tất sẽ gây ra chuyển động xã hội, sớm hay muộn. Một cách hình ảnh, có thể nói, con người cầm quyển sách mà đi tới trên đường tiến hóa của mình. Không thể tưởng tượng một thế giới mà không có sách. Và cũng có thể nói: “Hãy xem một xã hội đọc sách như thế nào, thì biết xã hội ấy đang thịnh suy ra sao”, hoặc: “Hãy nói cho tôi biết anh đọc gì, tôi sẽ nói cho anh biết anh là người như thế nào”…

Nói toàn bộ những điều trên, là để rồi thử quay lại xem tình hình sách và đọc sách ở ta lúc bấy giờ đang ra làm sao .

Theo tôi, vừa hình như đã có đôi chút dấu hiệu đáng mừng, vừa vẫn đang còn nhiều chỗ rất đáng lo. Hội chợ sách ở Thành phố Hồ Chí Minh, theo nhiều người, là một trong những dấu hiệu có thể đáng mừng. Sách in ra bây giờ nhiều và cũng khá phong phú. Việc luật cho phép tư nhân liên kết với các nhà xuất bản đã tạo ra kích thích mới lành mạnh (tuy chắc sẽ còn tốt hơn nhiều khi đến lúc thật sự có nhà xuất bản tư nhân). Trong hội chợ vừa rồi, nổi bật là các gian hàng của các tổ chức tư nhân “làm sách”, có bảng hiệu hẳn hoi, thực chất là chính họ làm ra sách với giấy phép của nhà nước cấp cho các nhà xuất bản (trong khi ta vẫn còn rụt rè không chịu giao quyền thẳng luôn cho họ là những người thật sự làm ra sách, từ khâu đầu đến khâu cuối – tất nhiên trừ khâu sáng tác). Chính các tổ chức này đã đặt hàng, rồi tự tay mình làm ra những quyển sách khá tốt, khiến cho tỷ lệ sách tốt, sách quý, cả những cuốn “vĩ đại” (như cuốn Hiện tượng luận tinh thần của F. Hégel được dịch hết sức công phu và xuất sắc) đã xuất hiện trên thị trường. Hoặc bộ sách Nhập môn (đang tập trung vào chuyên đề triết học) do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành quả thật là một tín hiệu tốt lành… Nhìn chung, tỷ lệ sách tốt, quý đã được nâng lên kha khá so với sách hàng chợ best-seller vẫn tràn ngập như cỏ dại những năm trước…

Nguyên Ngọc ( 5 tháng 9, 1932 – ) tên thật là Nguyễn Văn Báu, bút danh khác là Nguyễn Trung Thành. Ông là nhà văn, nhà văn hóa – giáo dục Nước Ta, phóng viên báo chí mặt trận, tổng biên tập báo và dịch giả .” Tôi sống và làm theo những điều mình tin, và chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về tổng thể điều đó, không thối lui, không nhân nhượng .Đúng sai là điều khó tránh ở đời, nhưng tôi luôn coi trọng sự đồng điệu trong thái độ sống : khi nào cũng sống như một người tự do, trước hết với chính mình …. Thiết lập lại một nền giáo dục khác hẳn nhằm mục đích tạo nên những con người tự do, dám và biết tự mình đi tìm lấy chân lý, sống và thao tác theo chân lý mình đã chọn, chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về sự lựa chọn ấy. Sự thống nhất của xã hội sẽ là sự thống nhất của những con người tự do, đầy nghĩa vụ và trách nhiệm với chính mình và với xã hội, đầy tự chủ và phát minh sáng tạo. “ >> Trang tác giả:Nguyên Ngọc Xem thêm: TOP 10 Camera Hồng Ngoại Quan Sát Ban Đêm Tốt Nhất – Giá Rẻ

Một hội chợ như vậy, tổ chức triển khai đâu chỉ trong ba hay bốn ngày, đã bán được trên 10 tỷ đồng ( có người bảo tôi hội chợ sách ở TP Hồ Chí Minh vừa qua hơn hẳn hội chợ ở Thành Phố Hà Nội cách đây không lâu, cả về chất lượng sách, cả về không khí chung và số sách bán được. Thành Phố Hà Nội ” nghìn năm văn hiến ” cũng nên tâm lý vậy ! ). Tôi có chú ý quan tâm đến số sách được mua nhiều : rất mê hoặc không phải là những quyển ” dễ đọc “. Nhà xuất bản TP. Đà Nẵng bán được nhiều nhất là những tác phẩm triết học của F. Jullien. Tôi cũng có dự một số ít cuộc hội thảo chiến lược nhỏ được tổ chức triển khai trong khoanh vùng phạm vi chợ sách ở TP.HCM. Thật vui là ở đấy những người chăm sóc đến sách tới không ít, và sự chăm sóc của họ là một sự chăm sóc khá có chất lượng. Trong một thành phố gần đến 5 triệu dân thì như vậy cũng chưa là bao nhiêu, nhưng so với những năm trước rõ ràng có hơn, cả về lượng và chất …Có hoạt động đáng mừng, nhưng lo thì vẫn còn nhiều, rất nhiều. Thậm chí hoàn toàn có thể nói như thế này mà không sợ quá sai : xã hội ta giờ đây, nhìn chung, là một xã hội không có thói quen đọc sách, hoặc đã đánh mất đi thói quen ấy. Thật vậy, hãy thử nhìn vào hai đối tượng người tiêu dùng thường là người đọc nhiều nhất trong một xã hội thông thường : sinh viên và cán bộ. Sinh viên ngày trước đọc gì ? Ai đã sống ở Hồ Chí Minh trước năm 1975 hẳn đều biết một trong những tín hiệu cho ta nhận ra một người là sinh viên là thấy trên tay anh hay chị ta cầm tờ tạp chí Văn, Bách Khoa, hay Đối Diện … Bây giờ thì sao ? Nếu có cầm thì họ cầm tờ Công an Nhân dân hay tờ An ninh Thế giới, cùng lắm nữa là tờ gì đó nói về thời trang hay shopping … Còn sách thì hầu hết vắng bặt. Tôi không hề dám chê những tờ báo vừa kể là kém văn hóa truyền thống. Nhưng nhìn cách đọc đó, nếu người ta còn chịu đọc, thì cái đọc rõ ràng đã chuyển từ mối chăm sóc về mở mang trí tuệ sang chăm sóc về vui chơi, thỏa mãn nhu cầu tò mò, và tiêu dùng. Đến như sinh viên, những người đang được đào tạo và giảng dạy để trở thành tri thức của quốc gia, mà cái chọn để đọc – nếu họ còn chịu đọc, xin nhắc lại – đến như vậy, thì không phải là đáng lo nữa, mà là rủi ro tiềm ẩn ! Quả thật tất cả chúng ta đang có một xã hội rất lười đọc sách, ngay ở những tầng lớp lẽ ra là ” văn hóa truyền thống “, ” văn minh ” nhất .Còn cán bộ thì sao ? Tôi dám đưa ra số lượng ước đoán này mà không sợ sai : chắc đến 90 % cán bộ ta giờ đây không hề đọc sách, nếu có đọc thì chỉ là tờ báo Nhân Dân hàng ngày được phát không hay mua bằng tiền của cơ quan, hoặc đôi tờ báo nào đó, để … theo dõi những vụ xấu đi đang làm rối loạn dư luận, ngó qua vài tin tức quốc tế, tin thể thao … Chúng ta đã làm như thế nào đó trong mấy mươi năm để mà ngày này có cả một những tầng lớp cán bộ, tức những tầng lớp được coi khá cao trong xã hội, cái ” khung ” của xã hội ( tiếng Pháp, từ cán bộ được dịch là cadre – cái khung – mà lại ! ), không hề cảm thấy đọc là một nhu yếu thiết yếu của con người biết làm người, làm cho con người trong một xã hội văn minh thật sự đáng coi là con người. Thật buồn bao nhiêu !Hãy chú ý nhìn một chút ít ngoài đường phố, trên những trường bay, trên máy bay ví dụ điển hình. Sẽ nhận ra ngay điều này : những người quốc tế phần nhiều khi nào cũng đọc sách, khi ngồi ở quán cafe, khi đứng chờ một chuyến xe, trong phòng đợi trường bay, trên máy bay …, trong khi người mình chẳng hề khi nào đọc ngoài đường, còn trong quán, trong phòng chờ và trên máy bay thì may lắm chỉ đọc mấy tờ báo của hàng không phát cho, phần nhiều tuyệt đối không hề thấy có người nào đọc sách, cả trên những chuyến bay dài, xuyên đại dương, nghĩa là hầu hết khách loại sang hay viên chức cấp khá cao. Còn ở nhà thì họ làm gì ? Xem tivi ! … Nếu được phép lục túi xách của bất kể anh Tây túi balo nào trên đường phố, tôi tin phần đông chắc như đinh sẽ tìm được ít ra là một cuốn sách đang đọc dở. Biết đến khi nào trong túi xách của mỗi sinh viên, cán bộ, rồi mỗi người dân thường của tất cả chúng ta, mới lại có được một cuốn sách như vậy ?

Theo chỗ tôi nhớ lại, cách đây khoảng chừng mấy mươi năm tình hình không phải như vậy. Bấy giờ tất cả chúng ta nghèo hơn, nhưng đọc nhiều hơn. Vậy tất cả chúng ta đã để cho xã hội đánh mất đi thói quen đọc sách từ khi nào, và vì sao ?Một trong những quan điểm thường được nêu làm nguyên do : ngày này những phương tiện đi lại nghe nhìn nhiều đã làm cho người ta đọc ít đi. Có đúng không ? Quả thật trên quốc tế, đã có thời đó là một mối lo trang nghiêm của nhiều người, thậm chí còn có người đã nghĩ không khéo nghe nhìn rồi sẽ trọn vẹn tàn phá sách. Nghe nhìn tăng trưởng rầm rộ tối thiểu cũng đã hơn nửa thế kỷ, và trong thực tiễn sự hủy hoại nọ đã không diễn ra. Nghĩa là sách, từ khi quả đât phát minh sáng tạo ra được nó, vẫn là và sẽ mãi mãi là một nhu yếu thiết yếu, không gì thay thế sửa chữa được, nhu yếu sống còn. Nghe nhìn có tốt không ? Tốt chứ, cũng là thiết yếu chứ. Nhưng nghe nhìn, tôi tin vậy, đến một nghìn năm nữa, cũng không sửa chữa thay thế được sách. Vì sách có đặc thù rất riêng của nó, rất khác với nghe nhìn. Đọc sách, nói chung, tôi tin vậy, khó hơn nghe nhìn. Đọc sách yên cầu tâm lý nhiều hơn. Có một góc nhìn trong đọc sách, mà hình như ta vẫn nhận được liên tục ở nó, nhưng lại thường không quan tâm đến tính năng của nó, một tính năng rất cơ bản, vĩnh viễn. Sách đem lại tri thức, tất yếu rồi, nhưng sách còn đem lại một cái khác nữa, có khi còn quan trọng hơn : đọc sách cũng là rèn luyện sự tâm lý. Đọc sách là tập nghiền ngẫm. Thao tác đọc sách chính là thao tác tư duy, nó tập cho ta không chỉ giải pháp tư duy, mà cả ý thức về tự do tư duy, điều thiết yếu số 1 của một xã hội tự do. Trong thao tác đọc sách, ta đối thoại với tác giả, thậm chí còn đối thoại với cả những ai đó ở tận đâu đâu, đang cùng tư duy với ta, ta nhập vào loài người biết tư duy .

Nghe nhìn có thể rộng rãi hơn nhiều, nhưng muốn nói gì thì nói, dễ hơn, tác dụng thoáng qua hơn, chẳng phải nghiền ngẫm gì nhiều; nghe nhìn nhằm vào số đông, rất đông, chủ yếu gây tác động tức thời, trong khi sách nhằm đến, nói với, tâm sự với, bàn bạc, đề nghị cùng suy nghĩ với từng con người, chậm rãi, lâu dài. Không cái nào thay thế được cái nào, không cái nào tiêu diệt cái nào. Nghe nhìn là cho đám đông, sách là cho từng con người trong đám đông, cái đám đông mà nếu từng con người không có cái riêng, không có lúc tự mình suy nghĩ riêng, với mình, cũng tức là trầm ngâm suy nghĩ cùng nhân loại, là một cá nhân có ý thức, thì sẽ là một đám đông mù quáng. Tôi không coi trọng cái nào hơn cái nào, nhưng tôi dám khẳng định điều này: một xã hội chỉ coi trọng nghe nhìn, nghe nhìn lấn át đọc, thì sẽ là một xã hội lười biếng, lười biếng ở chỗ quan trọng nhất là lười biếng suy nghĩ. Mà, hình như, đấy chính lại đang là tình hình ở ta!

Tôi cũng có đi đây đi đó không ít, tôi thấy ở những nước tivi tất yếu tăng trưởng hơn ta nhiều, nhưng tôi không thấy ở đâu người ta lại xem tivi nhiều như ở nước ta, suốt ngày cắm mắt vào tivi, trẻ già trai gái, hở ra một chút ít là tivi, mà tivi thì chơi liên miên, chơi suốt ngày, suốt tuần. Chơi cũng tốt, nhưng chẳng lẽ cứ chơi mãi vậy sao, phải để cho người ta lắng mình lại trên một quyển sách mà tâm lý với chứ ! Chiếu phim thì liên miên phim vui chơi hay thương mại của Hàn ( trong khi Nước Hàn có một nền điện ảnh có những tác giả tầm cỡ quốc tế thì người theo dõi của ta không hề được biết tí gì qua tivi ). ( Nhân nói đến phim trên tivi – và cả ở rạp nữa – một anh bạn tôi ở quốc tế về vô cùng kinh ngạc là ta chiếu phim quốc tế đến nay vẫn cứ thuyết minh, chứ không chịu lồng tiếng hay làm phụ đề ; tức là một cách ” phá hoại ” tác phẩm điện ảnh không hơn không kém, bởi đã tước mất đi của nó một trong những yếu tố cấu thành quan trọng số 1 là giọng nói trong phim ) … Tôi nói có vẻ như hơi lạc đề đôi chút sang chuyện phim, thực ra cũng là để nói rằng hình như tất cả chúng ta đang chủ trương một thứ văn hóa truyền thống dễ, và dễ dãi, thậm chí còn khuyến khích nó. Trong khi, theo một cách nào đó hoàn toàn có thể nói, thực chất của văn hóa truyền thống là ” khó “. Văn hóa là làm người, mà làm người thì có khi nào là dễ đâu .Trên quốc tế, rủi ro tiềm ẩn nghe nhìn hủy hoại sách đã không hề diễn ra, nhưng ở ta, với tình hình cho đến nay, hình như đấy không phải chỉ là một mối lo hão. Tình hình đã có khá lên đôi chút gần đây, nhưng vẫn còn là đáng báo động .Phải có một kế hoạch tráng lệ Phục hồi văn hóa truyền thống đọc, nếu quả thật tất cả chúng ta không có quyền lợi gì trong việc để có một xã hội dễ dãi và lười tâm lý .

Source: https://vh2.com.vn
Category : Nghe Nhìn