Phù Kiên – Wikipedia tiếng Việt

Phù Kiên (tiếng Trung: 苻堅; bính âm: Fú Jiān) (337–385), tên tự Vĩnh Cố (永固) hay Văn Ngọc (文玉), hay gọi theo thụy hiệu là (Tiền) Tần Tuyên Chiêu Đế ((前)秦宣昭帝) hoặc thông dụng hơn nữa là Tần Chiêu Đế (秦昭帝), là vị vua thứ 4 nước Tiền Tần thời Ngũ Hồ thập lục quốc trong lịch sử Trung Quốc. Dưới thời ông trị vì, với sự trợ giúp của thừa tướng Vương Mãnh, Tiền Tần đã đạt đến cực đỉnh của sự hùng mạnh khi tiêu diệt Tiền Yên, Tiền Lương, và Đại, đoạt lấy Ích Châu (益州, nay là Tứ Xuyên và Trùng Khánh) từ tay nhà Tấn, và từng định tiêu diệt nhà Tấn và thống nhất Trung Hoa cho đến khi bị đẩy lui trong trận Phì Thủy năm 383. Sau trận chiến này, nước Tiền Tần nhanh chóng sụp đổ, bản thân Phù Kiên bị giết năm 385.

Tướng Tiền Tần[sửa|sửa mã nguồn]

Phù Kiên sinh năm 337, khi đó mái ấm gia đình ông vẫn mang họ Bồ ( 蒲 ), cha ông là Phù Hùng ( 苻雄 ) còn mẹ ông là Cẩu phu nhân. Ông nội của Bồ Kiên, Bồ Hồng ( 蒲洪 ), là một tộc trưởng người Đê và là một tướng của Hậu Triệu, phụng sự cho nhà vua Thạch Hổ. Sau đó, khi Hậu Triệu sụp đổ, Bồ Hồng đã cải họ từ Bồ sang Phù, và lập kế hoạch chiếm vùng Quan Trung, tuy nhiên ông ta đã bị tướng Ma Thu ( 麻秋 ) hạ độc. Kế vị Phù Hồng là Phù Kiện, người này đã tiến hành tây chinh vùng Quan Trung và những châu xung quanh. Trong những trận đánh, Phù Kiện đã nhận được sự trợ giúp từ Phù Hùng. Năm 354, Phù Hùng đã chết trong một chiến dịch. Là con trai của Phù Hùng, Phù Kiên thừa kế tước hiệu Đông Hải vương, mặc dầu ông chỉ là con thứ. Phù Kiên có tiếng là hiếu thảo và có tầm nhìn xa trông rộng, cũng như có kỹ năng và kiến thức và năng lực .Khi Phù Kiên lớn hơn, ông được người bạn bè họ, nhà vua Phù Sinh ( con trai Phù Kiện ) trao cho 1 số ít nghĩa vụ và trách nhiệm về quân sự chiến lược. Năm 357, khi Diêu Tương ( 姚襄 ), một tộc trưởng người Khương, tiến công Tiền Tần với kỳ vọng hoàn toàn có thể tàn phá nước này, Phù Kiên là một trong những tướng đã tham gia giao chiến và vượt mặt Diêu Tương, em trai Diêu Trường của Diêu Tương đã đầu hàng. Ban dầu, tướng Phù Hoàng Mi ( 苻黃眉 ) muốn xử tử, tuy nhiên Phù Kiên đã can thiệp và Diêu Trường đã thoát chết .

Triều đại của Phù Sinh mang đầy tính bạo lực, thất thường và tàn ác. Vị hoàng đế này đã cho giết chết các quan lại trong chính quyền của mình, tất cả các quan lại và quý tộc đều trở nên lo sợ rằng mình sẽ là mục tiêu kế tiếp. Một số triều thần đã cố thuyết phục Phù Kiên lật đổ Phù Sinh, và lập kế hoạch để Phù Kiên gặp Vương Mãnh với sự giới thiệu của Lã Bà Lâu (呂婆樓), cả hai đã phát triển tình bằng hữu. Phù Kiện lập kế hoạch hành động chống lại Phù Sinh nhưng lại do dự vì Phù Sinh là một người mạnh mẽ. Tuy nhiên, sau khi tin tức về việc Phù Sinh lập kế hoạch giết Phù Kiên và anh trai là Phù Pháp bị lộ, Phù Kiên và Phù Pháp đã ngay lập tức hành động và tấn công kinh thành trong khi Phù Sinh vẫn đang trong trạng thái say rượu. Cận binh của Phù Sinh đã đầu hàng, Phù Kiên giết chết hoàng đế và lên ngôi.Tuy nhiên, ông không xưng đế mà xưng làm Thiên vương.Ông truy phong thụy hiệu hoàng đế cho cha mình, và truy tôn mẹ mình làm thái hậu. Vợ ông được lập làm hoàng hậu.

Vua Tiền Tần[sửa|sửa mã nguồn]

Trị vì với sự tương hỗ của Vương Mãnh[sửa|sửa mã nguồn]

Vào đầu thời trị vì của Phù Kiên, cùng với Vương Mãnh, những quân sư cấp cao khác gồm anh trai Phù Pháp và em trai Phù Dung, con trai Phù Phi, cùng người tình của Cẩu Thái hậu là Lý Uy ( 李威 ). Với sự trợ giúp đỡ của Lý, vị thế của Vương Mãnh ngày càng trở nên quan trọng, sau cuối trở thành thừa tướng. Khoảng tết năm 358, Cẩu Thái hậu thấp thỏm trước quyền lực tối cao ngày càng tăng của Phù Pháp nên đã ép ông ta phải tự tử. Các lão thần, hầu hết là người Đê, tiếp tục ghen tị với Vương, tuy nhiên họ luôn thất bại trong những xung đột do Vương Mãnh được Phù Kiên sủng ái. Vương Mãnh với sự trợ giúp của Phù Kiên đã thiết lập nên pháp luật trên toàn đế chế, ông còn cho hành quyết Cường Đức ( 強德 ), nhạc phụ của nhà vua Phù Kiện và là một người tham nhũng, mặc kệ việc Phù Kiên muốn tha cho Cường. Tiền Tần đã được quản lý một cách hiệu suất cao và công minh trong khoảng chừng thời hạn này. Ông cũng khuyến khích những quan lại tiến cử hiền tài cho triều đình, và khen thưởng hoặc trừng phạt họ dựa trên việc việc những người họ tiến cử có thực thi tốt việc làm hay không. Vì vậy, những quan lại Tiền Tần được diễn đạt là rất có tài và chịu nghĩa vụ và trách nhiệm .Năm 364, Phù Kiện ban tước hiệu cho Trương Thiên Tích, người quản lý nước Tiền Lương và trên danh nghĩa là chư hầu của nhà Tấn, vì thế Tiền Lương cũng trở thành chư hầu của Tiền Tần. Tuy nhiên, đến cuối năm 365, Trương Thiên Tích đã chối bỏ thực trạng này và cắt đứt mọi liên hệ với Tiền Tần .Cũng trong năm 364, em trai của Phù Sinh là Phù Đằng đã làm mưa làm gió tuy nhiên đã bị bắt và xử tử. Vương Mãnh muốn Phù Kiên giết chết bốn người đồng đội khác của Phù Sinh là Phù Ấu ( 苻幼 ), Phù Liễu ( 苻柳 ), Phù Sưu ( 苻廋 ), và Phù Vũ ( 苻武 ) tuy nhiên Phù Kiên đã khước từ .Sau đó cũng trong năm 364, Phù Kiên đã nỗ lực Phục hồi lại mạng lưới hệ thống chính quyền sở tại và đầu thời nhà Tấn bằng cách ban tước công cho những anh em trai, con trai và bạn bè họ. Tuy nhiên, ông đã phải hủy bỏ dự tính này khi một số ít tước công đã tận dụng điều này để tư lợi .Năm 365, sau khi người nhiếp chính Mộ Dung Khác của Tiền Yên chiếm được thành Lạc Dương của nhà Tấn, ông ta đã sẵn tư thế tiến công Tiền Tần. Phù Kiên sẵn sàng chuẩn bị đích thân nghênh chiến với Mộ Dung Khác, tuy nhiên trên trong thực tiễn đã không diễn ra những cuộc tiến công của Mộ Dung Khác .Cuối năm 365, những tộc trưởng Hung Nô là Tào Cốc ( 曹轂 ) và Lưu Vệ Thần ( 劉衛辰 ) đã cùng nhau làm mưa làm gió, Phù Kiện đã đích thân đem quân đi đánh dẹp, bắt giữ được Lưu và buộc Tào phải đầu hàng, tuy nhiên Phù Kiện lại liên tục để Tào và Lưu chỉ huy quân lính của họ, một hành vi mà sẽ gây nên hậu họa về sau. Cuối năm đó, Phù Ấu làm mưa làm gió tuy nhiên đã bị giết trong khi giao tranh với Lý Uy .Năm 367, sau Mộ Dung Khác qua đời và người nhếp chính sửa chữa thay thế là Mộ Dung Bình bất tài, Phù Kiên đã khởi đầu lập kế hoạch chinh phạt Tiền Yên. Tuy nhiên, sau đó đế quốc của ông lại đứng trước rủi ro tiềm ẩn bị chinh phục khi vào mùa đông cùng năm, Phù Liễu ( tại Bồ Phần ( 蒲阪, nay thuộc Vận Thành, Sơn Tây ) ), Phù Sưu ( tại Thiểm Thành ( 陝城 ), nay thuộc Tam Môn Hiệp, Hà Nam ) ), Phù Vũ ( tại An Định ( 安定, nay thuộc Bình Lương, Cam Túc ) ), và em trai của Phù Kiên là Phù Song ( 苻雙 ) ( tại Thượng Khuê ( 上邽, nay thuộc Thiên Thủy, Cam Túc ) ) đã cùng làm mưa làm gió, khuất phục Tiền Yên và cầu Tiền Yên trợ giúp. Tuy nhiên, Mộ Dung Bình đã khước từ. Phù Kiện đã cử quân đến chống lại bốn cuộc làm mưa làm gió. Phù Vũ và Phù Song nhanh gọn bị vượt mặt và bị xử tử, sau đó đến lượt Phù Liễu và Phù Sưu .Năm 369, đại tướng Hoàn Ôn của Tấn đã mở một chiến dịch lớn chống Tiền Yên, đến Phương Đầu ( 枋頭, nay thuộc Hạc Bích, Hà Nam ), ở lân cận kinh thành Nghiệp Thành. Trong bồn chồn, Tiền Yên đã tìm kiếm trợ giúp từ Tiền Tần, hứa hẹn nếu Tiền Tần chịu đem quân đến giúp thì sẽ cắt vùng Lạc Dương cho Tiền Tần. Hầu hết triều thần Tiền Tần đã phản đối song Vương Mãnh đã khuyên Phù Kiện không nên để Hoàn Ôn chinh phục được Tiền Yên vì nếu như vậy thì Tiền Tần sẽ không hề đứng lên trên Tấn. Phù Kiên do vậy đã xuất binh và đại quân Tiền Tần đã đến sau khi Mộ Dung Thùy đã giáng cho Hoàn Ôn một thất bại, quân Tiền Tần sau đó đã giáng cho Hoàn Ôn một thất bại lớn khác. Tuy nhiên, Tiền Yên đã không giữ đúng lời hứa sẽ cắt Lạc Dương, Phù Kiên do vậy đã lệnh cho Vương Mãn dẫn theo 6 vạn quân để đánh Tiền Yên. Chiến dịch của Vương Mãnh có nhiều kỳ vọng thành công xuất sắc do Mộ Dung Thùy, vì lo ngại trước lòng ghen tị của Mộ Dung Bình và lòng thù hận của Thái hậu nên đã đào thoát sang phía Tiền Tần .Vào mùa xuân năm 370, Vương Mãnh đã tiến đến Lạc Dương và buộc tướng lĩnh trong thành phải đầu hàng. Ông ta sau đó tiến đến Hồ quan ( 壺關, nay thuộc Trường Trị, Sơn Tây ), vượt mặt tổng thể những đám quân Tiền Yên kháng cự lại trên đường hành quân. Ông ta liên tục chiếm Tấn Dương ( 晉陽, nay thuộc Thái Nguyên, Sơn Tây ). Mộ Dung Bình dẫn theo 30 vạn tráng sĩ để kháng Tiền Tần, tuy nhiên do sợ Vương Mãn nên Mộ Dung Bình đã cho đại quân dừng lại ở Lộ Xuyên ( 潞川, nay cũng thuộc Trường Trị ). Vương Mãnh sau đó cũng tiến đến để sẵn sàng chuẩn bị giáp chiến. Trong khi đó, Mộ Dung Bình lại bộc lộ bản tính tham nhũng tồi tệ vào thời gian này khi cho lính canh giữ những con suối và khu rừng, không được cho phép dân thường và những lính khác đi vào để đốn củi hay bắt cá trừ khi họ trả một khoản phí bằng tiền tài hay tơ lụa. Mộ Dung Bình sớm thu đầy túi, tuy nhiên điều này đã khiến cho cho binh sĩ trọn vẹn mất niềm tin chiến đấu. Hoàng đế Mộ Dung Vĩ hay tin đã cử sứ thần đến để quở trách và nhu yếu ông ta phân phối số lợi lộc này cho binh lính. Mùa đông năm 370, hai bên giao chiến và mặc dầu có quân số tiêu biểu vượt trội tuy nhiên Mộ Dung Bình đã bị vượt mặt và phải chạy trốn về Nghiệp Thành. Mộ Dung Vĩ bỏ Nghiệp Thành và cố chạy trốn về cố đô Hà Long ( 和龍, nay thuộc Cẩm Châu, Liêu Ninh ), tuy nhiên đã bị bắt giữ trên đường. Phù Kiên tha cho cựu nhà vua Tiền Yên tuy nhiên nhu yếu ông ta chính thức đầu hàng, Tiền Yên bị diệt vong .Ban đầu, Phù Kiên cho Vương Mãnh đảm nhiệm tổng thể những chủ quyền lãnh thổ chinh phục được của Tiền Yên. Ông cho tái định cư Mộ Dung Vĩ và hoàng tộc Tiền Yên, cũng như một số lượng lớn người Tiên Ti đến vùng Quan Trung, TT của Tiền Tần. Năm 372, ông triệu tập Vương Mãnh quay trở lại kinh thành để giữ chức thừa tướng, trong khi trao vùng phía đông đế quốc cho Phù Dung. Thẩm quyền của Vương Mãnh được miêu tả là rất lớn đến nỗi bản thân Phù Kiên ít khi phải lo ngại đến chuyện vương quốc đại sự .Phù Kiên sau đó liên tục triển khai những chiến dịch nhằm mục đích thống nhất Trung Quốc. Năm 373, ông mở một chiến dịch tiến đánh những vùng phía tây của Tấn, chinh phục Tứ Xuyên, Trùng Khánh, và nam bộ Thiểm Tây. Trong khi đó, nhiều quan lại Tiền Tần, gồm có Vương Mãnh, khởi đầu chăm sóc về số lượng lớn người Tiên Ti được tái định cư ở ngay vùng TT của đế quốc và số lượng quan lại người Tiên Ti, gồm có cả những thành viên hoàng tộc Mộ Dung được giữ những chức vụ quan trọng, và họ nhu yếu ông giảm bớt quyền lực tối cao của những quan lại người Tiên Ti tuy nhiên ông đã khước từ. Năm 375, Vương Mãnh lâm bệnh nặng, và trên dường bệnh, ông ta đã đề xuất Phù Kiên ngừng chiến dịch đánh Tấn trong khi không thực sự tin cậy những quan lại người Tiên Ti và người Khương. Tuy nhiên, Vương Mãnh đã chết ngay sau đó, Phù Kiện không đồng ý chấp thuận với lời trăn chối của Vương Mãnh và liên tục phong những chức vụ cho những quan người Tiên Ti và Khương .

Sau khi Vương Mãnh qua đời[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi Vương Mãnh qua đời, Phù Kiên tiếp tục tiến hành các chiến dịch nhằm thống nhất Trung Hoa. Trong số các chiến dịch, phần lớn thắng lợi nghiêng về phía Tiền Tần song chúng cũng đã khiến cho đế quốc và nhân dân chịu nhiều mất mát. Hơn nữa, Phù Kiên mặc dù trong những năm đầu được người đời biết đến với tính tiết kiệm, thì nay bắt đầu chi tiêu thái quá cho các cung điện. Một trong những trọng tâm của Vương Mãnh khi xưa là giữ cho các triều thần thành thật dường như đã bị bỏ qua, do bắt đầu xuất hiện các ghi chép sai của chính quyền trong sử sách. Giả dụ vào năm 382, Tiền Tần bị nạn châu chấu, hoành hành khắp U Châu (幽州, nay là Bắc Kinh, Thiên Tân, và bắc bộ Hà Bắc), Thanh Châu (青州, nay là trung bộ và đông bộ Sơn Đông), Ký Châu (冀州, nay là trung bộ Hà Bắc), và Tịnh Châu (并州, nay là Sơn Tây) và các nỗ lực nhằm diệt châu chấu đã không thành công, song theo văn thư của chính quyền thì lại ghi rằng các châu (trừ U Châu) là đạt sản lượng ngũ cốc lớn, và rằng nạn châu chấu không tàn phá cây gai dầu và cây đậu, một điều không thể xảy ra. Điều này cho thấy rằng các quan địa phương đã không còn báo cáo về tình hình các châu của họ một cách trung thực mà chỉ báo cáo cốt sao cho hài lòng Phù Kiên và các triều thần cấp cao. Điều này có thể là bởi Phù Kiên sau cái chết của Vương Mãnh đã cảm thấy rằng mình có thể giám sát mọi thứ, và tự mình gánh vác quá nhiều việc, điều này được minh chứng trong một chiếu thư mà ông ban hành năm 376, biểu thị rằng khối lượng công việc của ông quá nặng nề đến nỗi một nửa số tóc của ông biến sang màu trắng.

Thu năm 376, Phù Kiên mở một chiến dịch lớn đánh Tiền Lương, sau khi vua Tiền Lương là Trương Thiên Tích khước từ biểu lộ sự khuất phục bằng cách đến kinh thành Trường An của Tiền Tần và còn cho giết sứ thần của Tiền Tần. Các tướng của Trương Thiên Tích, vốn đã không hài lòng với những người trẻ tuổi mà ông đưa vào triều, nay đã đầu hàng hoặc thuận tiện bị vượt mặt, chỉ trong vòng dưới một tháng, Trương Thiên Tích đã buộc phải đầu hàng, chủ quyền lãnh thổ của Tiền Lương ( trung bộ và tây bộ Cam Túc, bắc bộ Thanh Hải, và đông bộ Tân Cương ) được sáp nhập vào Tiền Tần. Chỉ hai tháng sau, Phù Kiên mở một chiến dịch lớn khác để đánh nước Đại, trong toàn cảnh vua nước Đại là Thác Bạt Thập Dực Kiền bị con trai là Thác Bạt Dật Quân ( 拓拔寔君 ) mưu sát, việc chinh phục diễn ra suôn sẻ .Năm 378, Phù Kiên cử Phù Phi, Mộ Dung Vĩ và Cẩu Trường ( 苟萇 ) đi đánh thành Tương Dương ( 襄陽, nay thuộc Tương Dương, Hồ Bắc ) của Đông Tấn. Theo yêu cầu của Cẩu Trường, Phù Phi ra lệnh vây hãm Tương Dương để hoàn toàn có thể hạ thành trong khi chỉ phải chịu tốt thất tối thiểu, tuy nhiên Phù Kiên không bằng lòng với điều này và đã lệnh cho Phù Phi hoặc là chiếm thành vào mùa xuân năm 379 hoặc tự sát. Phù Phi do đó đã phát động một cuộc tiến công lớn nhằm mục đích hạ thành, thành Tương Dương bị chiếm vào mùa xuân năm 379. Ngụy Hưng ( 魏興, nay thuộc An Khang, Thiểm Tây ) cũng thất thủ. Tuy nhiên, cũng trong khoảng chừng thời hạn này, một đội quân khác được Phù Kiên gửi đi do Bành Siêu ( 彭超 ) chỉ huy, sau khi chiếm Bành Thành ( 彭城, nay thuộc Từ Châu, Giang Tô ), đã bị tướng Tạ Huyền của Đông Tấn vượt mặt và buộc phải bỏ Bành Thành .Năm 380, người bạn bè họ của Phù Kiên là Phù Lạc ( 苻洛 ) làm mưa làm gió, nguyên do là Phù Lạc cảm thấy bị khinh thường khi không được khen thướng thích đáng cho chiến công trong chiến dịch diệt Đại năm 376 và tin rằng quân của Phù Kiên đã stress. Tuy nhiên, tướng Lã Quang đã đánh tan cuộc làm mưa làm gió và bắt giữ Phù Lạc, Phù Kiên sau đó chỉ đưa Phù Lạc đi lưu đày. Các sử gia chỉ trích nóng bức quyết định hành động này, họ tin rằng việc Phù Kiên không xử tử Phù Lạc cũng như những người làm mưa làm gió khác đã khuyến khích những cuộc làm mưa làm gió về sau này và dẫn đến hậu quả là đế quốc bị sụp đổ .Cũng trong năm 380, Phù Kiên đã thực thi một quyết định hành động lịch sử vẻ vang gây tranh cãi khi cho phân những đồng bào người Đê của mình, vốn là một sắc tộc nhỏ bé, đến những vùng khác nhau của đế chế dưới quyền chỉ huy của những con trai của ông cùng những tướng lĩnh. Ông có lẽ rằng muốn họ phụng sự với vai trò là một lực lượng không thay đổi trên khắp đế quốc, tuy nhiên hiệu quả khởi đầu là ngay tại TT của đế quốc, tức Quan Trung, thì lại vắng bóng người Đê trong khi có nhiều người Tiên Ti và Khương, và ở đầu cuối đã gây nên những yếu tố không ổn định. Ông cũng triệu hồi em trai Phù Dung về kinh thành và cho Phù Dung nắm giữ những chức vụ của Vương Mãnh trước đây. Phù Phi sửa chữa thay thế Phù Dung quản trị phần phía đông của đế quốc .Cuối năm 382, Phù Kiên lại lên kế hoạch đánh Tấn. Hầu hết những trọng thần đã phản đối kế hoạch, gồm có cả thừa tướng Phù Dung. Tuy nhiên, Mộ Dung Thùy và Diêu Trường lại ủng hộ kế hoạch này, và Phù Kiên chuẩn bị sẵn sàng trong tư thế chuẩn bị sẵn sàng, khi một triều thần can ngăn rằng thời gian đó khó vượt Trường Giang, Phù Kiên đã thuyết, ” Chúng ta có nhiều binh sĩ, và nếu họ chỉ cần ném roi da của mình thì cũng đủ để ngăn dòng chảy của Trường Giang. “Năm 383, Phù Kiên cử Lã Quang đi đánh Tây Vực ( 西域, nay là Tân Cương và những nước Trung Á ), nhiều vương quốc tại đó đã khuất phục Tiền Tần và xưng làm chư hầu nhưng 1 số ít thì không. Chiến dịch của Lã Quang kéo dãi trong nhiều năm và khá thành công xuất sắc nhưng đến khi nó được hoàn tất thì Phù Kiên lại qua đời và Tiền Tần tiến gần đến chỗ bị suy sụp .
Năm 383, Phù Kiên mở chiến dịch đánh Đông Tấn, cử Phù Dung làm chỉ huy, mặc kệ việc Phù Dung phản đối. Sau thắng lợi vào bắt đầu, quân Tiền Tần chiếm được thành Thọ Dương ( 壽陽, nay thuộc Lục An, An Huy ), quân Tiền Tần đã phải hứng chịu thiệt hại dưới tay của Tạ Huyền và Lưu Lao Chi ( 劉牢之 ), quân Tiền Tần bị dồn đến Phì Thủy ( nay không còn sống sót, tuy nhiên có lẽ rằng là sông chảy qua Lục An ngày này, gần Hoài Hà ), quân Tiền Tần ở bờ tây còn quân Tấn ở bờ đông. Tạ Huyền đề nghị Phù Dung rằng hãy rút về phía tây để quân Tân hoàn toàn có thể qua sông, Phù Kiên và Phù Dung đã chấp thuận đồng ý, tuy nhiên khi mở màn rút lui, quân Tiền Tần đã hoảng sợ và không hề dừng lại. Phù Dung đã nỗ lực không thay đổi lại quân lính, tuy nhiên đùng một cái con ngựa của ông bị ngã, và ông ta bị quân Tấn giết chết, dẫn tới sự sụp đổ trọn vẹn của quân Tiền Tần. Bản thân Phù Kiên bị trúng một mũi tên và ông buộc phải chạy đến chỗ Mộ Dung Thùy. Con trai của Mộ Dung Thùy là Mộ Dung Bảo và em trai là Mộ Dung Đức đã thuyết phục Mộ Dung Thùy giết chết vị hoàng đế bại trận và tái lập nước Yên, tuy nhiên Mộ Dung Thùy đã phủ nhận và hộ tống Phù Kiên bảo đảm an toàn quay trở lại Lạc Dương .

Sau trận Phì Thủy[sửa|sửa mã nguồn]

Mộ Dung Thùy không ra tay với Phù Kiện do nhà vua trước đây đã đối đãi tốt với ông ta, tuy nhiên ông ta vẫn muốn Phục hồi nước Yên. Với cớ muốn trấn an người dân ở phía đông của đế quốc, Mộ Dung Thùy đã thuyết phục được Phù Kiên cho phép mình làm chỉ huy quân đội ở hướng đông bắc, mặc kệ phản đối từ Quyền Dực ( 權翼 ). Khi Mộ Dung Thùy đến Nghiệp Thành, ông ta và Phù Phi đã nghi vấn lần nhau tuy nhiên cả hai đều bác bỏ yêu cầu phục kích đối phương của thuộc hạ. Lúc này, tộc trưởng Đinh Linh là Địch Bân ( 翟斌 ) đã làm mưa làm gió chống lại Tiền Tần, với sự trợ giúp của cháu trai của Mộ Dung Thùy là Mộ Dung Phượng ( 慕容鳳 ), và tiến đánh Lạc Dương, Phù Phi đã cử Mộ Dung Thùy tiến về phía nam để giải vây cho Lạc Dương cùng với phụ tá người Đê là tướng Phù Phi Long ( 苻飛龍 ). Trên đường tiến đến Lạc Dương, Mộ Dung Thùy đã phục kích Phù Phi Long và tàn sát quân lính của ông ta, tuy nhiên vẫn viết một lá thư lý giải cho Phù Kiên. Tuy nhiên, mùa xuân năm 384, Mộ Dung Thùy đã hội quân cùng Trạch Bân và xưng làm Yên vương và lập nước Hậu Yên. Ông ta nhanh gọn chiếm được nhiều thành ở phía đông của đế quốc .Trong khi đó, cháu trai của Mộ Dung Thùy và em trai của Mộ Dung Vĩ là Mộ Dung Hoằng, hay tin về cuộc nổi dậy của Mộ Dung Thùy nên đã tập hợp 1 số ít binh lính Tiên Ti và cũng khởi đầu nổi dậy ngay tại vùng Quan Trung, tự xưng tước hiệu Tiền Yên cũ của mình là Tế Bắc vương và lập nước Tây Yên. Phù Kiên cử em trai Phù Duệ ( 苻叡 ) cùng với sự tương hỗ của Diêu Trường đi đánh Mộ Dung Hoằng. Mộ Dung Hoằng trong sợ hãi đã bỏ Quan Trung và Phù Duệ đã có ý muốn cắt đường trốn thoát của Mộ Dung Hoằng, mặc kệ việc Diêu Trường muốn để yên cho người Tiên Ti rời khỏi. Tuy nhiên, Mộ Dung Hoằng khi bị ép phải giao chiến lại vượt mặt và giết chết được Phù Duệ. Khi Diêu Trường cử người đưa tin về kinh để báo thất bại, Phù Kiên không hiểu vì nguyên do gì, đã tức giận đến nỗi giết người đưa tin của Diêu Trường, điều này đã khiến Diêu Trường hoảng sợ và bỏ chạy cùng với những binh lính người Khương. Diêu Trường xưng làm ” Vạn Niên Tần Vương ” ( 萬年秦王 ), lập nước Hậu Tần .Mộ Dung Hoằng lúc này tiến về Trường An, ông ta hội quân cùng một người đồng đội khác tên là Mộ Dung Xung. Ông nhu yếu rằng Phù Kiên hãy đưa Mộ Dung Vĩ đến chỗ mình, và Mộ Dung Vĩ một mặt thì cam kết trung thành với chủ với Phù Kiện, một mặt thì bí hiểm cử người đưa tin cho Mộ Dung Hoằng thúc giục ông ta tiến đánh Trường An, mặc dầu vậy, Mộ Dung Hoằng sau đó bị những tướng của mình giết hại và Mộ Dung Xung lên thay thế sửa chữa, người này xưng làm thái tử. Phù Kiên đích thân dẫn một đội quân Tiền Tần đến đánh Diêu Trường tuy nhiên đã không thành công xuất sắc. Con trai của Phù Kiên là Bình Nguyên công Phù Huy ( 苻暉 ) sau đó bỏ Lạc Dương và đến trợ giúp Trường An, và hàng loạt chủ quyền lãnh thổ phía đông đế quốc ( ngoại trừ Nghiệp Thành ) đã bị mất. Lúc này, Tấn cũng mở những chiến dịch và họ đã lấy lại được những vùng nay là Trùng Khánh, Tứ Xuyên, và nam bộ Thiểm Tây vào đầu năm 385, cũng như chiếm nhiều chủ quyền lãnh thổ của Tiền Tần ở phía nam Hoàng Hà, quân Tấn dưới quyền tướng Tạ Huyền lúc này cũng đang trong thời điểm tạm thời liên minh với Phù Phi để chống Hậu Yên .

Cuối năm 384, Mộ Dung Vĩ đã cố gắng giết chết Phù Kiên tại một bữa tiệc, song sau khi tin tức bị lộ, Phù Kiên đã cho xử tử Mộ Dung Vĩ cùng những người Tiên Ti khác tại Trường An. Mộ Dung Xung hay tin đã xưng đế vào đầu năm 385. Ông ta tiếp tục giáng cho Phù Huy nhiều thất bại, và Phù Huy trong cơn giận sau thất bại và bị phụ thân quở trách, đã tự sát. Bị Mộ Dung Xung bao vây, Trường An rơi vào nạn đói khủng khiếp. Phù Kiên đã quyết định rằng ông sẽ dẫn một đội quân ra khỏi thành và tìm nguồn lương thảo, và phong cho Thái tử Phù Hoành làm người cai quản kinh thành, song ngay sau khi Phù Kiên rời khỏi, thành đã thất thủ và Thái tử chạy đến Tấn

Trong lúc đó, Phù Kiên đã đưa quân đến Ngũ Tương sơn (五將山, nay thuộc Bảo Kê, Thiểm Tây), song sau đó bị quân Hậu Tần bao vây và bắt được và rồi bị đưa đến Tân Bình (新平, nay thuộc Hàm Dương, Thiểm Tây) và bị giam giữ ở đây cùng với Trương phu nhân, con trai là Trung Sơn công Phù Sân (苻詵), cùng các con gái Phù Bảo (苻寶) và Phù Cẩm (苻錦). Diêu Trường đã cố thuyết phục Phù Kiên truyền ngôi cho mình, song Phù Kiên giận dữ trước sự phản bội của Diêu nên đã từ chối. Ông cũng giết chết Phù Bảo và Phù Cẩm để các thuộc hạ của Diêu Trường không thể làm nhục họ. Vào mùa thu năm 385, Diêu Trường cử quân đến siết cổ Phù Kiên. Trương phu nhân và Phù Sân tự sát. Tuy vậy, binh lính Hậu Tần vẫn thương tiếc Phù Kiên, vì thế nên Diêu Trường để giả vờ rằng mình đã không giết Phù Kiên, và đã truy phong thụy hiệu cho Phù Kiên là Tráng Liệt Thiên Vương (壯烈天王), mặc dù thụy hiệu này không được Phù Phi công nhận.

• Tấn thư, các quyển 113, 114 (Phù Kiên truyện: thượng, hạ)
• Tư trị thông giám, các quyển 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106

Source: https://vh2.com.vn
Category: Phụ Kiện