Bố cục cơ bản trong mặt nạ tuồng truyền thống cuội nguồn

Bố cục cơ bản trong mặt nạ tuồng truyền thống

Là một người được học và làm về nghệ thuật và thẩm mỹ chuyên ngành hội họa, tôi thật sự thấy những chiếc mặt nạ Tuồng do tự tay những nghệ sỹ vẽ ra rất hấp dẫn, đầy ẩn ý, đường nét khỏe mạnh, sắc tố tươi mới, nét vẽ linh động thật sự rất hấp dẫn … Tuy Tuồng là bộ môn sân khấu truyền thống cuội nguồn nhưng vẻ đẹp của nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình trong chiếc mặt nạ Tuồng đã phần nào làm ra thành công xuất sắc cho bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật bác học này. Vẻ đẹp biểu lộ qua những đường nét, sắc tố, nhịp điệu ấy chính là vẻ đẹp của bố cục tổng quan

Vậy bố cục là gì?

Trong cuốn ” Lược sử mỹ thuật và mỹ thuật học “, do Bộ giáo dục và giảng dạy phát hành năm 1998 của GS.Phạm Công Thành có viết ” Đường nét, hình khối và sắc tố là những thuộc tính vốn có của sự vật, nó ở trạng thái tự nhiên, trong từng hình hoàn toàn có thể hoàn hảo theo ý đồ của tạo hóa, nhưng quan sát nó dưới những góc nhìn và đặt trong những khoảng trống khác nhau thì luôn cho những cảm thụ nghệ thuật và thẩm mỹ khác nhau. Điều đó đặt ra cho nguời nghệ sỹ phải có một sự sắp xếp lại để khi tái hiện thì cho hiệu suất cao thẩm mỹ và nghệ thuật cao nhất “. Vậy hoàn toàn có thể nói bố cục tổng quan là sự sắp xếp những yếu tố tạo hình như : đường nét, hình khối, đậm nhạt, sắc tố, … trong một khuôn khổ nhất định của một tác phẩm trải qua cảm hứng và sáng tạo độc đáo của người nghệ sỹ .

Một vài dạng thức bố cục trong mặt nạ Tuồng truyền thống

Bố cục theo dạng thức đối xứng:

Là kiểu bố cục tổng quan tầm cỡ đặt chủ thể trên đường trung trực, trục là khuôn mặt, chia khoảng trống ra thành hai phần đối xứng nhau. Trong đời sống ta thường thấy dạng bố cục tổng quan này như ở những nơi rất thiêng, sang trọng và quý phái, như ở những ban thờ, trong phòng hội nghị … Áp dụng thể loại bố cục tổng quan này dễ mà khó, vì khi khoảng trống khuôn mặt chia làm đôi, tự nó đánh mất sự linh động, nhưng mặt nạ Tuồng đã sử dụng một cách hài hòa hợp lý và tạo ra sức hút gây ấn tượng cho người xem, mà không hề bị cứng ngắc hay nhàm chán .
Trong mặt nạ Tuồng, bố cục tổng quan đối xứng ở đây được sắp xếp rất hài hòa hợp lý, hình mảng cân đối và rất rõ ràng đơn cử, hai nửa khuôn mặt cân xứng hòa giải thích mắt. Thông qua dạng bố cục tổng quan này ta thấy rõ được sự táo bạo và phá cách trong quan điểm khi thiết kế xây dựng bố cục tổng quan đối xứng là dùng chính khuôn mặt của con người gồm có mắt, mũi, miệng, cằm … được biến tấu, được khai thác, được giản lược những cụ thể rườm rà để cô đọng lại trong một hình thể toàn vẹn, mặc dầu hình ảnh ấy trong một hình dáng của một con Hổ đang vồ mồi như khuôn mặt Tạ Ôn Đình hay như hình ảnh con chim Ưng đang lao xuống tranh đấu như ở khuôn mặt Khương Linh Tá .

Bố cục theo nguyên tắc cân đối 2/3:

Nguyên tắc bố cục tổng quan này cơ bản dựa vào quy luật tạo hình từ ” tỉ lệ vàng ” đã được biết đến từ khá lâu. Đây là tỉ lệ tượng trưng cho nghệ thuật và thẩm mỹ, cho tính cân đối của tự nhiên và tạo hóa. Trên khuôn mặt con người, mọi bộ phận đều tỉ lệ 2/3 ( gần tiến tới tỉ lệ vàng ). Trục mắt nằm ở vị trí 2/3 so với khuôn mặt vị trí miệng, mũi, trán … đều tỉ lệ với nhau theo nguyên tắc 2/3 .

Hãy tưởng tượng tác phẩm mặt Tuồng của các nghệ sỹ hóa trang tựa như một bức ảnh, được chia thành 9 phần không đều nhau bằng 4 đường thẳng. Mỗi đường được vẽ sao cho tỉ lệ giữa chiều rộng của phần diện tích nhỏ hơn của bức ảnh và chiều rộng của phần có diện tích lớn hơn bằng đúng tỉ lệ giữa chiều rộng của phần có diện tích lớn hơn và chiều rộng của cả bức ảnh, 4 giao điểm của 4 đường thẳng nói trên được gọi là 4 điểm vàng của bức ảnh. Trong quá trình hóa trang mặt Tuồng, những chi tiết, họa tiết, đường nét, mảng hình tập trung vào các điểm vàng càng làm tăng thêm ý nghĩa và giá trị về tạo hình. Sự nhấn nháy có trọng tâm ấy khiến cho người xem cảm giác dễ chịu, thoải mái. 

Vậy nên nguyên tắc bố cục tổng quan trong mặt nạ Tuồng không phải là giáo điều cứng ngắc hoặc kiến thiết xây dựng hình vẽ lộn xộn, nó là những thủ pháp khoa học giúp nghệ sĩ đặt chủ đề đúng vào những vị trí xứng danh và thích hợp trên khuôn mặt. Hoặc là những thủ pháp bố cục tổng quan tạo hình theo những quy luật mỹ học mà thôi. Dạng bố cục tổng quan này có ở hầu hết những khuôn mặt, mặc dầu khuôn mặt của diễn viên có vuông, tròn, to nhỏ khác nhau đi chăng nữa thì những tỉ lệ gần đến với 2/3 trên khuôn mặt mỗi người cũng đã được tạo hóa sắp xếp rất là khoa học. Các nghệ sĩ chỉ cần điều tra và nghiên cứu và vẽ ra những khuôn mặt nổi bật mang phong thái đậm cá tính nhân vật. Ví dụ khuôn mặt Lưu Bị : vị trí của lông mày, mắt, miệng cằm … những họa tiết được tập trung chuyên sâu ở những nút giao điểm của tỉ lệ 2/3 khuôn mặt này, nó khiến cho hình ảnh Lưu Bị trở nên cân đối, hòa giải và hài hòa và hợp lý .

Bố cục theo chủ đề:

Riêng trong nghệ thuật và thẩm mỹ hóa trang Tuồng, người nghệ sĩ phải hóa trang đẹp, chỉ cần diễn viên bước ra sân khấu người theo dõi biết ngay nhân vật ấy thuộc dạng trung – nịnh, thiện – ác, văn – võ, … Do đó dạng bố cục tổng quan mặt nạ phải lấy chủ đề làm trọng tâm để xây dựng hình tượng nhân vật cho chuẩn xác là điều rất là thiết yếu, yên cầu người nghệ sĩ hóa trang phải tìm tòi và phát minh sáng tạo làm thế nào để kiến thiết xây dựng nên những bố cục tổng quan mang họa tiết hoa văn tương thích với từng chủ đề theo những tuyến nhân vật ấy .
Nhìn chung những hoa văn có khuynh hướng tương phản rất mạnh về sắc tố, về đậm nhạt, về hình, về đường nét, hay có sự tranh chấp về mảng loại bố cục tổng quan tương phản ấy thường dành cho những vai võ tướng hoặc những vai phản diện như Đổng Trác, Tào Tháo, Cáp Tô Văn … Nếu chủ đề nói về hình tượng người trung quân ái quốc thì bố cục tổng quan hòa giải, sắc tố vừa độ, đậm nhạt hài hòa và hợp lý, đường nét khoan thai như Bao Công, Quan Công, Lưu Bị, …

Bố cục theo nhịp điệu:

Nhịp điệu trong mặt nạ Tuồng chính là những hình ảnh rời rạc được link lại thành sự liên tục trong khuôn mặt, nhịp điệu ở đây chính là sự biến hóa, có chuyển biến, có tính tái diễn nhưng không phải nguyên xi mà có sự chuyển biến biến hóa theo chu kỳ luân hồi lên xuống, bố cục tổng quan dạng này nhằm mục đích làm rõ những quy ước về tính cách của nhân vật, quy ước về sự hoạt động và diễn biến trong tương lai .
Nhịp điệu theo khuynh hướng bất ngờ đột ngột, can đảm và mạnh mẽ, dứt khoát, đường nét có khuynh hướng chếch lên trên là loại bố cục tổng quan thường vẽ cho kẻ mạnh, kẻ ác, người thắng thế, kẻ nắm chính quyền sở tại như nhân vật Tạ Ôn Đình, Thái sư Văn Trọng …
Còn nhịp điệu theo khuynh hướng đi xuống phối hợp với nét cúp, nét vụn … đại diện thay mặt cho người hèn, kẻ yếu, người bị sai khiến, phụ thuộc như những vai diễn của những anh hề, hay công tử Cà Lắp, thầy Nghêu, khuôn mặt nịnh .
Nói tóm lại những dạng thức bố cục tổng quan đã tiềm ẩn tính thẩm mỹ và nghệ thuật bằng việc biểu lộ đầy thuyết phục bằng sự phát minh sáng tạo hòa giải trong mỗi tác phẩm. Nó phản ánh tính nhạy cảm về ý thức thi vị của dân tộc bản địa Nước Ta. Người ta tìm thấy trong mỗi khuôn mặt Tuồng là cái đẹp của bố cục tổng quan, mảng nét hài hòa có nhịp điệu, tư thế cân đối của những yếu tố tạo hình khác nhau, mang vẻ đẹp bất tận luôn tràn ngập sinh lực và sức mạnh ý thức nhưng vẫn mang hình dáng thiêng liêng .

Cao Thị Vân

Source: https://vh2.com.vn
Category : Tin Học