Một số bất cập, hạn chế trong quá trình xử lý vụ án hình sự liên quan đến nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử

TÓM TẮT:

Qua việc đề cập đến dữ liệu điện tử, đây là một loại nguồn chứng cứ mới, bài viết phân tích một số khó khăn, vướng mắc trong quá trình xử lý vụ án hình sự liên quan đến nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục vướng mắc này.

Từ khóa: Dữ liệu điện tử, chứng cứ, khó khăn, vụ án hình sự.

1. Đặt vấn đề

Hiện nay, trong rất nhiều những vụ án hình sự xảy ra, những thông tin, tài liệu xuất phát từ dữ liệu điện tử đóng một vai trò quan trọng góp phần làm sáng tỏ sự thật vụ án, thậm chí có những vụ án cơ quan có thẩm quyền chỉ thu được dữ liệu điện tử để chuyển hóa, sử dụng làm chứng cứ quan trọng. Tuy nhiên, Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003 không quy định dữ liệu điện tử là nguồn chứng cứ, dẫn đến những khó khăn trong quá trình thu thập, bảo quản, hợp thức hóa nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử. Bên cạnh đó, trước nhu cầu cấp bách của thực tiễn đấu tranh với loại tội phạm công nghệ cao đang gia tăng một cách nhanh chóng về số lượng, về tính chất phức tạp cũng như sự nguy hiểm của loại tội phạm này đối với xã hội, BLTTHS năm 2015 đã bổ sung dữ liệu điện tử là nguồn chứng cứ (khoản 1 Điều 87), điều này cũng đã phù hợp với Bộ luật Hình sự năm 2015 khi đã bổ sung một số tội phạm mới trong lĩnh vực công nghệ thông tin.

2. Khái quát chung về dữ liệu điện tử

Quá trình triển khai những hành vi phạm tội của tội phạm tương quan đến công nghệ cao luôn để lại những dấu vết điện tử. Đây là những dữ liệu sống sót dưới dạng những tín hiệu kỹ thuật số. Nó được tạo ra một cách tự động hóa, khách quan trong những bộ nhớ của những thiết bị điện tử. Theo đó, Điều 99 BLTTHS năm năm ngoái lao lý : “ Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự như được tạo ra, tàng trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện đi lại điện tử ”. Tại khoản 5 Điều 4 Luật Giao dịch điện tử năm 2005 cũng đã làm rõ khái niệm dữ liệu điện tử một cách tựa như .
Dữ liệu điện tử có những đặc thù sau :
Thứ nhất, đây là loại chứng cứ phi truyền thống lịch sử, không phải là sự vật hay sự kiện như ý niệm trước đây. Theo đó, dữ liệu điện tử được hiểu là những ký tự dưới dạng số hóa, chúng được tạo ra một cách tự động hóa, khách quan, sống sót trong những phương tiện đi lại điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và những nguồn điện tử trong quy trình giải quyết và xử lý sẽ cho ra những dữ liệu gồm có số, chữ viết, âm thanh, hình ảnh, … Từ đó, cung ứng thông tin tương quan đến sự kiện, hành vi phạm tội .

Thứ hai, dữ liệu điện tử được tạo ra trong không gian ảo và không có tính biên giới, lãnh thổ. Vì vậy, việc thu thập, kiểm tra, đánh giá nhằm chuyển hóa chúng sang chứng cứ truyền thống, sử dụng làm căn cứ chứng minh tội phạm cũng mang tính đặc thù.

Dữ liệu điện tử sử dụng làm chứng cứ thường gồm hai loại :
– Dữ liệu điện tử do máy tính tự động hóa tạo ra : “ cookies ”, “ URL ”, E-mail logs, webserver logs, firewallserver logs, IP, thông tin truy vấn, website, mã độc …, chứng tỏ về nguồn gốc truy vấn, tiến công vào website, cơ sở dữ liệu, thư điện tử, thông tin tài khoản, dấu vết hoạt động giải trí của thủ phạm ( cài trojan, keylogger, sniffer nghe lén, lấy cắp dữ liệu, … ) .
– Dữ liệu điện tử do người dùng sử dụng tạo ra như văn bản, bảng biểu, hình ảnh, thông tin, … Trong file dữ liệu còn hoàn toàn có thể tìm được siêu dữ liệu ( thông tin về cá thể, tổ chức triển khai tương quan đến dữ liệu metadata ), có giá trị chứng tỏ về người và máy tính đã tạo ra dữ liệu, nguồn gốc dữ liệu. Đa phần những chứng cứ điện tử đều được tạo nên bởi cả con người và máy tính [ 1 ]. Chúng ta hoàn toàn có thể khai thác chúng từ rất nhiều thiết bị điện tử, như :
+ Thiết bị di động : Các thiết bị di động thường lưu chữ những chứng cứ quan trọng Giao hàng cho công tác làm việc tìm hiểu : Tin nhắn, những cuộc gọi, … hay thậm chí còn một số ít thiết bị di động còn tự động hóa lưu cả lịch trình duyệt của người sử dụng .
+ Đĩa CD chứa dữ liệu ( CD Roms ), ổ đĩa rời ( External Drives ), bộ định tuyến ( Router ) .
+ Các nhà sản xuất dịch vụ ( thư điện tử, website, sever, … ) : Là nguồn cung ứng dữ liệu điện tử quan trọng. Họ sẽ phân phối cho những cơ quan tố tụng những thông tin về người sử dụng những dịch vụ, nhật ký truyền dữ liệu, những bản sao những dữ liệu máy tính … [ 2 ]

3. Một số bất cập, hạn chế trong quá trình xử lý vụ án hình sự liên quan đến chứng cứ là dữ liệu điện tử

3.1. Bất cập, hạn chế từ pháp luật

Thứ nhất, chứng cứ điện tử có những đặc thù độc lạ với những chứng cứ truyền thống cuội nguồn, tuy nhiên lúc bấy giờ vẫn chưa có những hướng dẫn thi hành đơn cử về tiến trình thu giữ, phục sinh so với loại chứng cứ này nhằm mục đích bảo vệ tính toàn vẹn của dữ liệu, giữ nguyên giá trị chứng cứ của dữ liệu ; cũng như vẫn chưa có lao lý về nghĩa vụ và trách nhiệm của những cá thể, tổ chức triển khai trong việc sử dụng, dữ gìn và bảo vệ loại chứng cứ đặc trưng này, đặc biệt quan trọng là so với việc “ thu thập bí hiểm dữ liệu điện tử ” còn tương quan đến quyền con người, quyền công dân .
Thứ hai, theo Điều 206 BLTTHS năm năm ngoái thì dữ liệu điện tử không thuộc trường hợp bắt buộc phải giám định, điều này dẫn đến việc giám định hay không lại nhờ vào vào cơ quan thực thi tố tụng, trong khi đó có những yếu tố tương quan đến dữ liệu điện tử bằng mắt thường, trực quan không hề xác lập được đúng mực .
Thứ ba, hiện tại BLTTHS năm năm ngoái chỉ có pháp luật về việc “ thu thập phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử ” ( Điều 107 ), còn việc kiểm tra, nhìn nhận chứng cứ điện tử không có pháp luật riêng mà được thực thi theo pháp luật chung về kiểm tra, nhìn nhận chứng cứ tại Điều 108 BLTTHS năm năm ngoái. Như vậy, việc kiểm tra, nhìn nhận chứng cứ điện tử nhờ vào vào năng lượng, trình độ của người trực tiếp triển khai. Điều này sẽ gây ra những tác động ảnh hưởng cho quy trình giải quyết và xử lý vụ án hình sự nói chung .

3.2. Bất cập, hạn chế từ thực tiễn

Thứ nhất, chứng cứ điện tử dễ bị mất dữ liệu, đổi khác dữ liệu ; yếu tố phát hiện, dữ gìn và bảo vệ, nhìn nhận và sử dụng loại nguồn chứng cứ này cũng gặp những khó khăn nhất định vì nó sống sót phụ thuộc vào vào thời hạn, quy trình thiết lập, tàng trữ và khi bị phát hiện, tội phạm hoàn toàn có thể xóa, sửa nhanh gọn để tiêu hủy dữ liệu điện tử, dẫn đến khó khăn trong thu thập, hồi sinh chứng cứ. Bên cạnh đó, trong quy trình thực thi những thao tác để tiếp cận với dữ liệu điện tử, người triển khai có những sơ suất hoặc do không may có sự cố xảy ra .
Điều này cũng dẫn đến việc trên trong thực tiễn, việc tiếp cận chứng cứ là dữ liệu điện tử của luật sư gặp khó khăn. Có những trường hợp, cơ quan thực thi tố tụng chưa tạo điều kiện kèm theo thuận tiện để những luật sư tiếp cận, sao chụp chứng cứ là dữ liệu điện tử .
Thứ hai, so với những công ty thiết bị điện tử hay những nhà mạng cung ứng dịch vụ, tôn chỉ hoạt động giải trí của họ là tôn trọng bí hiểm người mua, nên nếu những tội phạm sử dụng thiết bị của những công ty này thì việc thu thập chứng cứ là rất khó khăn. Ví dụ : Hãng Apple không hợp tác với cơ quan tìm hiểu để cung ứng dữ liệu trong thiết bị điện tử của người thực hiện hành vi phạm tội cho cơ quan tìm hiểu [ 3 ]. Đây là yếu tố khó khăn cho những nước trên quốc tế, trong đó có Nước Ta trong quy trình đấu tranh, phòng ngừa và chống tội phạm có tương quan đến công nghệ tiên tiến .

          Thứ ba, năng lực, trình độ hiểu biết trong lĩnh vực công nghệ thông tin của đa số những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng còn hạn chế, trong khi đó hiện nay công nghệ thông tin lại là lĩnh vực phát triển với tốc độ rất nhanh, đồng thời tội phạm cũng biến đổi rất tinh vi và nguy hiểm, có những tội phạm rất giỏi và am hiểu sâu công nghệ thông tin nên dễ dàng xóa bỏ mọi dấu vết tội phạm của mình.

4. Một số giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế trong quá trình xử lý vụ án hình sự liên quan đến chứng cứ là dữ liệu điện tử

          Thứ nhất, cần có những quy định, hướng dẫn cụ thể về quy trình thu giữ, phục hồi, kiểm tra, đánh giá về chứng cứ điện tử; cũng như về trách nhiệm của những người có thẩm quyền trong việc sử dụng, bảo quản loại chứng cứ này.

Thứ hai, cần pháp luật đơn cử những trường hợp bắt buộc giám định tương quan đến dữ liệu điện tử. Ví dụ, bắt buộc giám định trong trường hợp : Nhận dạng trong dữ liệu điện tử không rõ ràng ; có xích míc trong lời khai của những người tham gia tố tụng với những thông tin, dữ kiện có trong dữ liệu điện tử, …
Thứ ba, cơ quan có thẩm quyền cần tăng cường hợp tác quốc tế trong đấu tranh với loại tội phạm sử dụng công nghệ cao, bởi dữ liệu điện tử sống sót trên thiên nhiên và môi trường khoảng trống mạng, sự sống sót đó hoàn toàn có thể vượt ra khỏi khoanh vùng phạm vi của một vương quốc và loại tội phạm này cũng thường mang đặc thù xuyên vương quốc [ 4 ] .
Thứ tư, cần có kế hoạch tu dưỡng, trang bị, nâng cao kỹ năng và kiến thức cơ bản về công nghệ thông tin cho những người có thẩm quyền thực thi tố tụng .
Việc luật hóa dữ liệu điện tử là một loại nguồn chứng cứ trong BLTTHS năm năm ngoái là sự kiểm soát và điều chỉnh tương thích, kịp thời, phân phối nhu yếu cấp bách của thực tiễn đấu tranh với loại tội phạm sử dụng công nghệ cao đang ngày càng ngày càng tăng và mang đến những hậu quả nguy khốn so với xã hội .

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:

[ 1 ] Trần Văn Hòa ( năm trước ), Vấn đề dấu vết điện tử và chứng cứ trong Bộ luật Tố tụng Hình sự, Tạp chí Khoa học và Chiến lược, số chuyên đề 12/2014, Viện Chiến lược và Khoa học Bộ Công an, Thành Phố Hà Nội .
[ 2 ] Luatviet. co ( 2019 ), Bình luận về dữ liệu điện tử trong Bộ luật Tố tụng Hình sự năm năm ngoái, link : http://hinhsu.luatviet.co/binh-luan-ve-du-lieu-dien-tu-trong-bo-luat-to-tung-hinh-su-nam-2015/n20161028120823386.html, truy vấn ngày 05/11/2020 .
[ 3 ] Gizmochina ( 2020 ), Apple reportedly refused to Unlock US Navy Base Shooter’s iPhone, link : https://www.gizmochina.com/2020/01/14/apple-reportedly-refused-to-unlock-us-navy-base-shooters-iphone/, truy vấn ngày 05/11/2020 .
[ 4 ] Phan Văn Chánh ( năm nay ), Nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử theo lao lý của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm năm ngoái, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 8/2016, tr. 57-61 .

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2016), Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2006), Luật Giao dịch điện tử năm 2005, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. Trần Văn Hòa (2014), Vấn đề dấu vết điện tử và chứng cứ trong Bộ luật Tố tụng Hình sự, Tạp chí Khoa học và Chiến lược, số chuyên đề 12/2014, Viện Chiến lược và Khoa học Bộ Công an, Hà Nội.
4. Phan Văn Chánh (2016), Nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 8/2016, tr.57-61.
5. Luatviet.co (2019), Bình luận về dữ liệu điện tử trong Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, link: http://hinhsu.luatviet.co/binh-luan-ve-du-lieu-dien-tu-trong-bo-luat-to-tung-hinh-su-nam-2015/n20161028120823386.html, truy cập ngày 05/11/2020.
6. Gizmochina (2020), Apple reportedly refused to Unlock US Navy Base Shooter’s iPhone, link: https://www.gizmochina.com/2020/01/14/apple-reportedly-refused-to-unlock-us-navy-base-shooters-iphone/, truy cập ngày 05/11/2020.

SOME OBSTACLES AND LIMITATIONS IN THE PROCESS OF

HANDLING CRIMINAL CASES WITH THE USE OF

ELECTRONIC DATA EVIDENCE

LL.M. HOANG THI HUYEN TRANG

University of Law – Hue University

Xem thêm: Tổng hợp các loại chứng chỉ tin học phổ biến nhất hiện nay

ABSTRACT:

This paper is about electronic data which is considered a new evidence type. The paper analyzes some obstacles and limitations in the process of handling criminal cases with the use of electronic data evidence, thereby proposing some solutions to overcome these ones .

Keywords: electronic data, evidence, difficulties, criminal cases.

Source: https://vh2.com.vn
Category : Tin Học