Bài 7. Thu thập dữ liệu định tính

1. Các bước trong quá trình thu thập dữ liệu định tính

Có năm bước tuyến tính có liên quan với nhau trong quá trình thu thập dữ liệu định tính. Bước đầu tiên là để xác định những người tham gia và địa điểm, và để tham gia vào lấy mẫu sẽ giúp bạn hiểu rõ nhất về hiện tượng trọng tâm và câu hỏi nghiên cứu mà bạn đang hỏi. Thứ hai, bước tiếp theo là nhận được quyền truy cập vào các cá nhân và địa điểm. Thứ ba, bạn cần xem xét loại thông tin nào sẽ trả lời tốt nhất cho các câu hỏi nghiên cứu của bạn. Thứ tư, bạn cần thiết kế các biểu mẫu hoặc công cụ đo lường để thu thập và ghi lại thông tin. Cuối cùng và thứ năm, bạn cần quản lý việc thu thập dữ liệu với sự chú ý đặc biệt đến các vấn đề đạo đức tiềm ẩn có thể phát sinh.

Một số độc lạ cơ bản giữa thu thập dữ liệu định lượng và định tính ( Creswell, 2002 ) :

• Trong nghiên cứu định lượng, chúng ta xác định một cách có hệ thống những người tham gia và địa điểm của chúng ta thông qua việc lấy mẫu ngẫu nhiên; trong nghiên cứu định tính, chúng ta xác định những người tham gia và địa điểm của mình trên cơ sở lấy mẫu có mục đích, dựa trên những địa điểm và những người có thể giúp chúng ta hiểu rõ nhất về hiện tượng trọng tâm của mình.
• Trong cả nghiên cứu định lượng và định tính, chúng ta cần có quyền để bắt đầu nghiên cứu của mình, nhưng trong nghiên cứu định tính, chúng ta cần quyền truy cập nhiều hơn vào trang web vì chúng ta thường đến trang web và phỏng vấn mọi người hoặc quan sát họ. Quá trình này đòi hỏi mức độ tham gia của địa điểm nhiều hơn so với quá trình nghiên cứu định lượng.
• Trong cả hai cách tiếp cận, chúng ta thu thập dữ liệu như phỏng vấn, quan sát và tài liệu. Trong nghiên cứu định tính, cách tiếp cận của chúng ta dựa trên các cuộc phỏng vấn hoặc quan sát chung để chúng ta không hạn chế quan điểm của những người tham gia. Chúng ta sẽ không sử dụng công cụ của người khác như trong nghiên cứu định lượng và thu thập thông tin đóng; thay vào đó, chúng ta sẽ thu thập dữ liệu bằng một số câu hỏi mở mà chúng ta thiết kế.
• Trong cả hai cách tiếp cận, chúng ta cần ghi lại thông tin do những người tham gia cung cấp. Thay vì sử dụng các công cụ được thiết kế sẵn từ người khác hoặc các công cụ do chúng tôi thiết kế, trong nghiên cứu định tính, chúng ta sẽ ghi lại thông tin về các biểu mẫu tự thiết kế giúp chúng tôi tổ chức thông tin do những người tham gia báo cáo cho từng câu hỏi.
• – Chúng ta sẽ quản lý thủ tục thu thập dữ liệu định tính nhạy cảm với những thách thức và vấn đề đạo đức của việc thu thập thông tin trực tiếp và thường xuyên tại nhà hoặc nơi làm việc của mọi người. Nghiên cứu con người trong môi trường của chính họ tạo ra những thách thức đối với nhà nghiên cứu định tính mà có thể không có trong nghiên cứu định lượng khi các nhà điều tra gửi các bảng câu hỏi ẩn danh hoặc đưa các cá nhân vào phòng thí nghiệm thực nghiệm.

2. Tiếp cận lấy mẫu cho lựa chọn người tham gia và địa điểm

Trong tìm hiểu định tính, mục tiêu không phải là khái quát hóa cho một dân số mà là để tăng trưởng sự mày mò thâm thúy về một hiện tượng kỳ lạ TT, phân phối lời nói cho những cá thể mà hoàn toàn có thể không được nghe thấy. Vì vậy, để hiểu rõ nhất về hiện tượng kỳ lạ này, nhà nghiên cứu định tính có chủ đích hay cố ý lựa chọn những cá thể và khu vực. Đó là sự độc lạ giữa “ lấy mẫu ngẫu nhiên ” ( random sampling ) định lượng và “ lấy mẫu có mục tiêu ” ( purposeful sampling ) .

2.1. Lấy mẫu có mục đích (purposeful sampling)

Các nhà nghiên cứu chủ ý chọn những cá thể và khu vực để khám phá hoặc hiểu về hiện tượng kỳ lạ TT. Tiêu chuẩn được sử dụng để chọn người tham gia và khu vực là liệu họ có “ thông tin phong phú và đa dạng ” hay không. Lấy mẫu có mục tiêu vận dụng cho cả cá thể và khu vực ( ví dụ, một trường trung học ) .
Các kế hoạch lấy mẫu được trình diễn trong Hình 1 dưới đây :

Hình 1 : Chiến lược lấy mẫu định tính
– Lấy mẫu biến thể tối đa ( Maximal Variation Sampling ) : Một đặc thù của nghiên cứu và điều tra định tính là đưa ra nhiều quan điểm của những cá thể để biểu lộ sự phức tạp của quốc tế tất cả chúng ta. Lấy mẫu biến thiên tối đa là một kế hoạch lấy mẫu có mục tiêu, trong đó nhà điều tra và nghiên cứu lấy mẫu những trường hợp hoặc những cá thể khác nhau về một số ít đặc thù ( ví dụ, những nhóm tuổi khác nhau, dân tộc bản địa ). Thủ tục này nhu yếu bạn xác lập đặc thù và sau đó tìm những khu vực hoặc cá thể hiển thị những size khác nhau của đặc thù đó .
– Lấy mẫu trường hợp cực đoan ( Extreme Case Sampling ) : Đôi khi bạn chăm sóc nhiều hơn đến việc tìm hiểu và khám phá về một trường hợp đặc biệt quan trọng rắc rối hoặc đáng kinh ngạc hoặc một trường hợp đáng quan tâm về sự thành công xuất sắc hay thất bại của nó. Lấy mẫu trường hợp cực đoan là một hình thức lấy mẫu có mục tiêu, trong đó bạn nghiên cứu và điều tra một trường hợp ngoại lệ hoặc một trường hợp hiển thị những đặc thù cực đoan .
– Lấy mẫu nổi bật ( Typical Sampling ) : Một số câu hỏi, “ Thế nào là thông thường ? ” hoặc “ Điển hình là gì ? ” Lấy mẫu nổi bật là hình thức lấy mẫu có mục tiêu, trong đó nhà điều tra và nghiên cứu điều tra và nghiên cứu một người hoặc khu vực “ nổi bật ” so với những người không quen thuộc với trường hợp đó. Bạn hoàn toàn có thể điều tra và nghiên cứu một giáo viên nổi bật tại một trường tiểu học tại miền núi cao vì cá thể đó đã thao tác tại trường 20 năm để tìm hiểu và khám phá về văn hóa truyền thống giảng dạy .
– Lấy mẫu kim chỉ nan hoặc khái niệm ( Theory or Concept Sampling ) : Nhà điều tra và nghiên cứu lấy mẫu những cá thể hoặc khu vực vì chúng hoàn toàn có thể giúp nhà nghiên cứu tạo ra hoặc tò mò một triết lý hoặc những khái niệm đơn cử trong triết lý. Để sử dụng thủ tục này, bạn cần hiểu rõ về những khái niệm hoặc những lí thuyết lớn hơn được mong đợi sẽ nổi lên trong quy trình điều tra và nghiên cứu. Ví dụ, bạn đã chọn năm khu vực nghiên cứu và điều tra có kinh nghiệm tay nghề đào tạo và giảng dạy từ xa vì nghiên cứu và điều tra về chúng hoàn toàn có thể giúp tạo ra một triết lý về thái độ của sinh viên so với giảng dạy từ xa .
– Lấy mẫu như nhau ( Homogeneous Sampling ) : Bạn hoàn toàn có thể chọn những khu vực hoặc mọi người nhất định vì họ có đặc thù tựa như. Nhà nghiên cứu và điều tra có mục tiêu lấy mẫu những cá thể hoặc khu vực dựa trên tư cách thành viên trong một nhóm con có những đặc thù xác lập. Để sử dụng quy trình tiến độ này, bạn cần xác lập những đặc thù và tìm những cá thể hoặc khu vực chiếm hữu nó .
– Lấy mẫu bạo kích ( Critical Sampling ) : Đôi khi những cá thể hoặc khu vực điều tra và nghiên cứu đại diện thay mặt cho hiện tượng kỳ lạ TT theo nghĩa kịch tính ( dramatic ). Nó là một trường hợp khác thường và nhà nghiên cứu hoàn toàn có thể tìm hiểu và khám phá nhiều về hiện tượng kỳ lạ. Ví dụ, bạn nghiên cứu và điều tra về đấm đá bạo lực ở tuổi vị thành niên ở một trường trung học, nơi một học viên dùng hung khí rình rập đe dọa một giáo viên .
– Lấy mẫu thời cơ ( Opportunistic Sampling ) : Sau khi thu thập dữ liệu khởi đầu, bạn hoàn toàn có thể thấy rằng bạn cần thu thập thông tin mới để vấn đáp tốt nhất những câu hỏi nghiên cứu và điều tra của mình. Lấy mẫu thời cơ là để tận dụng những sự kiện đang diễn ra sẽ giúp vấn đáp những câu hỏi nghiên cứu và điều tra. Trong quy trình này, mẫu sẽ nổi lên trong quy trình tìm hiểu. Các nhà nghiên cứu cần phải thận trọng khi tham gia vào hình thức lấy mẫu này vì nó hoàn toàn có thể làm chệch hướng sự quan tâm khỏi tiềm năng bắt đầu của điều tra và nghiên cứu. Tuy nhiên, nó chớp lấy được thực chất đang tăng trưởng hoặc mới nổi của điều tra và nghiên cứu định tính và hoàn toàn có thể dẫn đến những sáng tạo độc đáo mới lạ và những phát hiện đáng kinh ngạc. Ví dụ, khởi đầu quy trình nghiên cứu và điều tra, bạn lấy mẫu biến thể tối đa của những sinh viên nữ đang mang thai khác nhau ở một trường ĐH. Trong quy trình nghiên cứu và điều tra, bạn tìm thấy một sinh viên nữ đang mang thai và dự tính liên tục học tập không bao lưu học tập sau khi sinh. Điều này sẽ phân phối những hiểu biết mới về việc cân đối giữa con cháu và đi học. Bạn sẽ điều tra và nghiên cứu hoạt động giải trí của cô ấy trong lúc mang thai và những tháng sau sinh .
– Lấy mẫu quả cầu tuyết ( Snowball Sampling ) : Trong một số ít trường hợp điều tra và nghiên cứu nhất định, bạn hoàn toàn có thể không biết những người tốt nhất để điều tra và nghiên cứu vì không quen thuộc với chủ đề hoặc sự phức tạp của những sự kiện. Như trong nghiên cứu và điều tra định lượng, lấy mẫu quả cầu tuyết định tính là một hình thức lấy mẫu có mục tiêu thường thực thi sau khi một điều tra và nghiên cứu khởi đầu và xảy ra khi nhà điều tra và nghiên cứu nhu yếu những người tham gia ra mắt những cá thể khác được lấy mẫu. Các nhà nghiên cứu hoàn toàn có thể đưa ra nhu yếu này như một câu hỏi trong một cuộc phỏng vấn hoặc trải qua những cuộc trò chuyện thân thiện với những cá thể tại một khu vực điều tra và nghiên cứu .
– Lấy mẫu xác nhận và không xác nhận ( Confirming / Disconfirming Sampling ) : Lấy mẫu xác nhận và không xác nhận là một kế hoạch có mục tiêu được sử dụng trong quy trình nghiên cứu và điều tra để theo dõi những trường hợp đơn cử nhằm mục đích kiểm tra hoặc tò mò những phát hiện đơn cử hơn nữa .
Bạn hoàn toàn có thể lựa chọn từ một đến 1 số ít kế hoạch lấy mẫu ở trên. Các kế hoạch này được phân biệt dựa trên việc chúng được sử dụng trước khi mở màn thu thập dữ liệu hay sau khi thu thập dữ liệu đã mở màn ( một cách tiếp cận tương thích với một phong cách thiết kế mới nổi ). Tất cả những kế hoạch vận dụng cho việc lấy mẫu một lần hoặc nhiều lần trong quy trình nghiên cứu và điều tra và bạn hoàn toàn có thể sử dụng chúng để lấy mẫu từ những cá thể, nhóm hoặc hàng loạt tổ chức triển khai và khu vực .

2.2. Kích thước mẫu hoặc số lượng địa điểm

Số lượng người và khu vực được lấy mẫu biến hóa theo từng nghiên cứu và điều tra định tính. Dưới đây là một số ít hướng dẫn chung ( Creswell, 2002 ) .

• Một vài cá nhân hoặc một vài trường hợp là điển hình trong nghiên cứu định tính. Điều này là do khả năng chung của một nhà nghiên cứu trong việc cung cấp bức tranh chuyên sâu giảm đi khi có thêm từng cá nhân hoặc địa điểm mới. Một mục tiêu của nghiên cứu định tính là trình bày mức độ phức tạp của một địa điểm hoặc thông tin do các cá nhân cung cấp.
• Trong một số trường hợp, bạn có thể nghiên cứu một cá nhân hoặc một địa điểm. Trong các trường hợp khác, con số có thể là lớn hơn, có thể đến 30 hoặc 40. Do nhu cầu báo cáo chi tiết về từng cá nhân hoặc địa điểm, số lượng trường hợp lớn hơn có thể trở nên khó sử dụng và dẫn đến các quan điểm hời hợt. Hơn nữa, việc thu thập dữ liệu định tính và phân tích cần thời gian đáng kể và việc bổ sung mỗi cá nhân hoặc địa điểm chỉ kéo dài thời gian đó.

3. Sự cho phép cần thiết trong nghiên cứu định lượng

Tương tự như điều tra và nghiên cứu định lượng, có được quyền truy vấn vào khu vực hoặc ( những ) cá thể trong cuộc tìm hiểu định tính tương quan đến việc xin phép ở những Lever khác nhau, ví dụ điển hình như tổ chức triển khai, cá thể và hội đồng / nhà quản lí trường học. Điều quan trọng đặc biệt quan trọng là đạt được sự phê duyệt của hội đồng / nhà quản lí trường học và xác định những cá thể tại một khu vực để thu thập dữ liệu định tính. Vì việc thu thập dữ liệu định tính gồm có những khoảng chừng thời hạn dài thu thập thông tin tương quan trực tiếp đến mọi người và ghi lại những quan điểm cá thể cụ thể từ những cá thể, bạn sẽ cần phân phối diễn đạt chi tiết cụ thể về những thủ tục của mình cho hội đồng nhà trường. Chi tiết này là thiết yếu vì hội đồng nhà trường hoàn toàn có thể không quen với cách tiếp cận định tính so với nghiên cứu và điều tra giáo dục và vì bạn sẽ dành thời hạn ở nhà của mọi người, nơi thao tác hoặc khu vực mà bạn thu thập dữ liệu .

4. Xác định các loại dữ liệu định tính sẽ thu thập

Một góc nhìn khác của việc thu thập dữ liệu định tính là xác lập những loại dữ liệu sẽ xử lý những câu hỏi nghiên cứu và điều tra của bạn. Các dữ liệu định tính này hoàn toàn có thể đến từ bốn loại đơn cử như : quan sát ; phỏng vấn và bảng câu hỏi ; những tài liệu ; vật tư nghe nhìn .

4.1. Quan sát (Observations)

Khi những nhà giáo dục nghĩ về điều tra và nghiên cứu định tính, họ thường nghĩ đến quy trình thu thập dữ liệu quan sát trong một thiên nhiên và môi trường trường học cụ thể .
Quan sát là quy trình thu thập thông tin mở, trực tiếp bằng cách quan sát mọi người và khu vực tại một nơi nghiên cứu và điều tra. Các lợi thế của quan sát là được cho phép thời cơ ghi lại thông tin khi nó xảy ra trong môi trường tự nhiên, nghiên cứu và điều tra hành vi thực tiễn và điều tra và nghiên cứu những cá thể gặp khó khăn vất vả trong việc diễn đạt ý tưởng sáng tạo của họ ( ví dụ : trẻ nhỏ mẫu giáo ). Một số điểm yếu kém của việc quan sát là bạn sẽ bị số lượng giới hạn trong những khu vực và trường hợp mà bạn hoàn toàn có thể truy vấn, và trong những khu vực đó, bạn hoàn toàn có thể gặp khó khăn vất vả trong việc tăng trưởng mối quan hệ với những cá thể .

4.1.1. Các vai trò của quan sát

– Vai trò của một quan sát viên tham gia : Để thực sự tìm hiểu và khám phá về một trường hợp, bạn hoàn toàn có thể tham gia vào những hoạt động giải trí tại khu vực nghiên cứu và điều tra. Là một người tham gia, bạn đảm nhiệm vai trò của một người quan sát “ bên trong ” người thực sự tham gia vào những hoạt động giải trí tại khu vực điều tra và nghiên cứu. Đồng thời bạn đang tham gia những hoạt động giải trí, bạn ghi lại thông tin. Vai trò này nhu yếu xin phép để tham gia vào những hoạt động giải trí và tiếp đón một vai trò tự do là người quan sát trong toàn cảnh. Rất khó để ghi chép trong khi tham gia, và bạn hoàn toàn có thể cần phải đợi để viết ra những quan sát cho đến khi bạn rời khỏi khu vực nghiên cứu và điều tra .
– Vai trò của một quan sát viên không tham gia : Trong một số ít trường hợp, bạn hoàn toàn có thể không đủ quen thuộc với khu vực và những người tham gia vào những hoạt động giải trí. Quan sát viên không tham gia là quan sát viên đến thăm một khu vực và ghi lại những ghi chú mà không tham gia vào những hoạt động giải trí của những người tham gia. Người quan sát không tham gia là “ người ngoài cuộc ” ngồi ở ngoại vi hoặc một nơi thuận tiện nào đó ( ví dụ : phía sau lớp học ) để xem và ghi lại hiện tượng kỳ lạ đang nghiên cứu và điều tra. Tuy nhiên, bằng cách không tham gia tích cực, bạn sẽ vô hiệu bản thân khỏi những trải nghiệm thực tế và những quan sát bạn thực thi hoàn toàn có thể không đơn cử như khi bạn đã tham gia vào những hoạt động giải trí .
– Thay đổi vai trò quan sát : Thay đổi vai trò quan sát là vai trò mà những nhà nghiên cứu thích nghi vai trò của họ với trường hợp. Ví dụ, thứ nhất, bạn hoàn toàn có thể vào một khu vực và quan sát như một “ người không tham gia ” trong quy trình tiến độ đầu của điều tra và nghiên cứu. Sau đó, bạn từ từ tham gia với tư cách là một người tham gia. Đôi khi điều ngược lại xảy ra và một người tham gia trở thành người không tham gia. Tham gia vào cả hai vai trò được cho phép bạn tham gia một cách chủ quan vào toàn cảnh cũng như nhìn nhận toàn cảnh một cách khách quan hơn .
Tóm lại, người hỏi định tính sẽ quyết định hành động một vai trò để tham gia vào quy trình quan sát .

4.1.2. Quá trình quan sát

Quá trình chung để triển khai một quan sát gồm có những bước ( Creswell, 2002 ) :

1. Chọn một địa điểm để quan sát mà có thể giúp bạn hiểu rõ nhất về hiện tượng trung tâm. Có được các quyền cần thiết cần thiết để truy cập vào địa điểm.
2. Hãy tiến hành quan sát ngắn gọn lúc đầu, vì bạn có thể sẽ bị choáng ngợp với tất cả các hoạt động đang diễn ra. Mục nhập chậm này giúp xây dựng mối quan hệ với các cá nhân tại địa điểm và giúp bạn đồng hóa lượng lớn thông tin.
3. Tại hiện trường, xác định ai hoặc cái gì cần quan sát, quan sát khi nào và quan sát trong bao lâu. Người phụ trách có thể cung cấp hướng dẫn khi bạn đưa ra các quyết định này.
4. Chọn từ các vai trò của người tham gia hoặc không tham gia trong một vài lần quan sát đầu tiên của bạn. Cân nhắc xem liệu việc thay đổi vai trò trong quá trình này có thuận lợi để tìm hiểu tốt nhất về các cá nhân hoặc điểm điểm hay không.
5. Tiến hành nhiều lần quan sát theo thời gian để hiểu rõ nhất về địa điểm và các cá nhân. Đầu tiên hãy tham gia vào việc quan sát rộng, chú ý đến bối cảnh chung của các hoạt động và sự kiện. Khi bạn đã quen với bối cảnh này, bạn có thể bắt đầu thu hẹp các quan sát của mình thành các khía cạnh cụ thể.
6. Thiết kế một số phương tiện để ghi chép các ghi chú trong một cuộc quan sát. Dữ liệu được ghi lại trong một lần quan sát được gọi là ghi chú hiện trường (fieldnotes). Các ghi chú hiện trường là văn bản (từ) được nhà nghiên cứu ghi lại trong quá trình quan sát trong một nghiên cứu định tính.
7. Cân nhắc những thông tin bạn sẽ ghi lại trong một cuộc quan sát. Ví dụ, khi quan sát một lớp học, bạn có thể ghi lại các hoạt động của giáo viên, học sinh, tương tác giữa học sinh và giáo viên, và các cuộc trò chuyện giữa học sinh với học sinh.
8. Ghi lại các chú thích hiện trường mô tả và phản ánh. Chú thích hiện trường mô tả ghi lại mô tả về các sự kiện, hoạt động và con người. Chú thích hiện trường phản ánh ghi lại những suy nghĩ cá nhân mà các nhà nghiên cứu có liên quan đến những hiểu biết sâu sắc, linh cảm của họ hoặc những ý tưởng hoặc chủ đề rộng rãi xuất hiện trong quá trình quan sát (ví dụ: cảm nhận của bạn về địa điểm, con người và tình huống).
9. Làm cho bản thân được biết đến, nhưng không phô trương. Trong quá trình quan sát, hãy được ai đó giới thiệu nếu bạn là “người ngoài cuộc” hoặc người mới tham gia vào bối cảnh hoặc mọi người. Hãy thụ động, thân thiện và tôn trọng mọi người và địa điểm.
10. Sau khi quan sát, hãy từ từ rút khỏi địa điểm. Cảm ơn những người tham gia và thông báo cho họ về việc sử dụng dữ liệu và sự sẵn có của bản tóm tắt kết quả khi bạn hoàn thành nghiên cứu.

4.2. Phỏng vấn (Interviews)

Không kém phần phổ cập so với quan sát trong điều tra và nghiên cứu định tính là phỏng vấn. Một cuộc phỏng vấn định tính xảy ra khi những nhà nghiên cứu hỏi một hoặc nhiều người tham gia những câu hỏi chung, kết thúc mở và ghi lại câu vấn đáp của họ. Sau đó, nhà nghiên cứu sao chép và nhập dữ liệu vào máy tính để nghiên cứu và phân tích .
Một số ưu điểm của phỏng vấn là chúng cung ứng thông tin hữu dụng khi bạn không hề quan sát trực tiếp người tham gia và chúng được cho phép người tham gia miêu tả thông tin cá thể chi tiết cụ thể. So với người quan sát, người phỏng vấn cũng có năng lực trấn áp tốt hơn những loại thông tin nhận được, do tại người phỏng vấn hoàn toàn có thể đặt những câu hỏi đơn cử để khơi gợi thông tin này .

Một số nhược điểm là phỏng vấn chỉ cung cấp thông tin được “lọc” qua quan điểm của người phỏng vấn (tức là nhà nghiên cứu tóm tắt quan điểm của người tham gia trong báo cáo nghiên cứu). Ngoài ra, tương tự như các quan sát, dữ liệu phỏng vấn có thể lừa bịp và cung cấp quan điểm mà người được phỏng vấn muốn nhà nghiên cứu nghe. Một bất lợi khác là sự hiện diện của nhà nghiên cứu có thể ảnh hưởng đến cách người được phỏng vấn trả lời. Câu trả lời của người được phỏng vấn cũng có thể không rõ ràng. Ngoài ra, bạn cần tổ chức thiết bị ghi âm (nếu được sử dụng) trước cuộc phỏng vấn. Thêm nữa, bạn cần dành sự chú ý với người tham gia bằng các nghệ thuật giao tiếp, xử lý cảm xúc bộc phát và sử dụng kĩ thuật phá băng để khuyến khích các cá nhân nói chuyện. Do đó, các nhà nghiên cứu thiếu kinh nghiệm bày tỏ sự bối dối về sự khó khăn khác nhau của việc thực hiện các cuộc phỏng vấn.

4.2.1. Các loại phỏng vấn và các câu hỏi mở trong bảng hỏi

Một khi bạn quyết định hành động thu thập những cuộc phỏng vấn định tính, tiếp theo bạn xem xét hình thức phỏng vấn nào sẽ giúp bạn hiểu rõ nhất về hiện tượng kỳ lạ TT và vấn đáp những câu hỏi trong nghiên cứu và điều tra của bạn .
– Phỏng vấn một với một ( One-on-One Interviews ) : Một cách tiếp cận phổ cập trong điều tra và nghiên cứu giáo dục, phỏng vấn một với một là một quy trình thu thập dữ liệu trong đó nhà điều tra và nghiên cứu đặt câu hỏi và ghi lại câu vấn đáp của chỉ một người tham gia trong nghiên cứu và điều tra tại một thời gian. Phỏng vấn một với một là lý tưởng để phỏng vấn những người tham gia phỏng vấn không ngại nói, nói rõ ràng và hoàn toàn có thể san sẻ quan điểm một cách tự do .
– Phỏng vấn nhóm tập trung chuyên sâu ( Focus Group Interviews ) : Các nhóm tập trung chuyên sâu hoàn toàn có thể được sử dụng để thu thập sự hiểu biết được san sẻ từ 1 số ít cá thể cũng như nhận được quan điểm từ những người đơn cử. Phỏng vấn nhóm tập trung chuyên sâu là quy trình thu thập dữ liệu trải qua những cuộc phỏng vấn với một nhóm người, thường là bốn đến sáu người. Nhà nghiên cứu và điều tra hỏi một số ít ít câu hỏi chung và gợi ra câu vấn đáp từ toàn bộ những cá thể trong nhóm. Các nhóm tập trung chuyên sâu có lợi khi sự tương tác giữa những người được phỏng vấn hoàn toàn có thể sẽ mang lại thông tin tốt nhất và khi những người được phỏng vấn tương đương và hợp tác với nhau. Chúng cũng hữu dụng khi thời hạn thu thập thông tin bị hạn chế. Khi thực thi một cuộc phỏng vấn nhóm tập trung chuyên sâu, hãy khuyến khích toàn bộ những người tham gia chuyện trò và thay phiên nhau trò chuyện. Một nhóm tập trung chuyên sâu hoàn toàn có thể là một thử thách so với người phỏng vấn thiếu năng lực trấn áp cuộc tranh luận phỏng vấn. Ngoài ra, khi những nhóm tập trung chuyên sâu được ghi âm thanh, người phiên âm hoàn toàn có thể gặp khó khăn vất vả trong việc phân biệt giọng nói của những cá thể trong nhóm. Một yếu tố khác khi thực thi phỏng vấn nhóm tập trung chuyên sâu là nhà nghiên cứu thường gặp khó khăn vất vả trong việc ghi chép vì quá nhiều việc đang xảy ra .
– Phỏng vấn qua điện thoại cảm ứng ( Telephone Interviews ) : Bạn hoàn toàn có thể không hề tập hợp những nhóm cá thể để phỏng vấn hoặc đến thăm trực tiếp với những cá thể đơn lẻ. Những người tham gia nghiên cứu và điều tra hoàn toàn có thể bị phân tán về mặt địa lý và không hề đến khu vực TT để phỏng vấn. Trong trường hợp này, bạn hoàn toàn có thể thực thi phỏng vấn qua điện thoại cảm ứng. Thực hiện một cuộc phỏng vấn qua điện thoại cảm ứng là quy trình thu thập dữ liệu bằng cách sử dụng điện thoại cảm ứng và hỏi 1 số ít câu hỏi chung chung. Một cuộc phỏng vấn qua điện thoại cảm ứng nhu yếu nhà nghiên cứu sử dụng chính sách ghi âm để ghi lại cuộc phỏng vấn rõ ràng. Một hạn chế của kiểu phỏng vấn này là người điều tra và nghiên cứu không được tiếp xúc trực tiếp với người tham gia. Điều này gây ra việc tiếp xúc hạn chế hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến năng lực của nhà nghiên cứu trong việc hiểu nhận thức của người được phỏng vấn về hiện tượng kỳ lạ. Ngoài ra, quy trình này hoàn toàn có thể tương quan đến ngân sách đáng kể cho ngân sách điện thoại thông minh cần đưa vào dự trù điều tra và nghiên cứu .
– Phỏng vấn qua thư điện tử ( Email Interviews ) : Phỏng vấn qua e-mail gồm có việc thu thập dữ liệu mở trải qua những cuộc phỏng vấn với những cá thể sử dụng máy tính và Internet để thực thi việc này. Nếu bạn hoàn toàn có thể có được list hoặc địa chỉ e-mail, hình thức phỏng vấn này cung ứng năng lực tiếp cận nhanh gọn với số lượng lớn người và cơ sở dữ liệu văn bản phong phú và đa dạng, cụ thể để nghiên cứu và phân tích định tính. Nó cũng hoàn toàn có thể thôi thúc một cuộc trò chuyện giữa bạn với tư cách là nhà nghiên cứu và điều tra và những người tham gia, để trải qua những cuộc trò chuyện tiếp theo, bạn hoàn toàn có thể lan rộng ra hiểu biết của mình về chủ đề hoặc hiện tượng kỳ lạ TT đang được nghiên cứu và điều tra. Tuy nhiên, phỏng vấn qua e-mail phát sinh những yếu tố đạo đức phức tạp, ví dụ điển hình như liệu bạn có được phép cho những cá thể tham gia vào cuộc phỏng vấn của mình hay không và liệu bạn có bảo vệ quyền riêng tư của những câu vấn đáp hay không. Ngoài ra, trong 1 số ít trường hợp, hoàn toàn có thể khó có được list tốt những địa chỉ e-mail hiện tại hoặc tên của những cá thể tương thích để vấn đáp thắc mắc của bạn. Bất chấp những thiếu sót tiềm ẩn này, phỏng vấn qua e-mail như một hình thức thu thập dữ liệu hoàn toàn có thể sẽ tăng lên do công nghệ tiên tiến ngày càng lan rộng ra .
– Câu hỏi mở trong bảng hỏi ( Open-Ended Questions on Questionnaires ) : Trên bảng câu hỏi, bạn hoàn toàn có thể hỏi một số ít câu hỏi đã kết thúc đóng và một số ít câu hỏi còn lại kết thúc mở. Ưu điểm của loại câu hỏi này là những câu vấn đáp kết thúc đóng được xác lập trước của bạn hoàn toàn có thể tạo ra thông tin có ích để tương hỗ những kim chỉ nan và khái niệm trong tài liệu. Tuy nhiên, câu vấn đáp kết thúc mở được cho phép bạn tò mò nguyên do cho câu vấn đáp kết thúc đóng và xác lập bất kể nhận xét nào mà mọi người hoàn toàn có thể có ngoài câu vấn đáp cho câu hỏi kết thúc. Hạn chế của chiêu thức này là bạn sẽ có nhiều câu vấn đáp – 1 số ít câu vấn đáp ngắn và 1 số ít câu vấn đáp dài để nghiên cứu và phân tích. Ngoài ra, những câu vấn đáp được tách biệt khỏi toàn cảnh mà mọi người thao tác, đi dạo và tương tác. Điều này có nghĩa là những câu vấn đáp hoàn toàn có thể không đại diện thay mặt cho một cơ sở dữ liệu được tăng trưởng khá đầy đủ với cụ thể đa dạng và phong phú như thường được thu thập trong điều tra và nghiên cứu định tính. Để nghiên cứu và phân tích những câu vấn đáp kết thúc mở, những nhà nghiên cứu định tính tìm kiếm những chủ đề trùng lặp trong dữ liệu kết thúc mở và 1 số ít nhà nghiên cứu đếm số lượng chủ đề hoặc số lần mà những người tham gia đề cập đến chủ đề .

4.2.2. Tiến hành phỏng vấn

Trong tổng thể những hình thức phỏng vấn khác nhau, 1 số ít bước chung tương quan đến việc triển khai phỏng vấn hoặc kiến thiết xây dựng bảng hỏi mở ( Creswell, 2002 ) :

1. Xác định đối tượng phỏng vấn. Sử dụng một trong các chiến lược lấy mẫu có mục đích phù hợp.
2. Xác định hình thức phỏng vấn bạn sẽ sử dụng. Chọn một trong những cho phép bạn tìm hiểu tốt nhất quan điểm của những người tham gia và trả lời từng câu hỏi nghiên cứu.
3. Trong cuộc phỏng vấn, hãy ghi âm các câu hỏi và câu trả lời. Điều này sẽ cung cấp cho bạn một bản ghi chính xác của cuộc trò chuyện.
4. Ghi chép ngắn gọn trong cuộc phỏng vấn. Mặc dù việc ghi âm cuộc phỏng vấn là thông lệ, hãy ghi chú lại trong trường hợp máy ghi âm bị trục trặc.
5. Nếu có thể, hãy phỏng vấn tại một địa điểm không bị phân tâm và chọn một bối cảnh thực tế phù hợp với ghi âm. Ví dụ, phòng chờ giáo viên có thể không phải là nơi tốt nhất để phỏng vấn vì tiếng ồn và những gián đoạn có thể xảy ra.
6. Nhận được sự đồng ý từ người được phỏng vấn để tham gia nghiên cứu. Trước khi bắt đầu phỏng vấn, hãy truyền đạt cho những người tham gia mục đích của nghiên cứu, thời gian hoàn thành cuộc phỏng vấn, kế hoạch sử dụng kết quả từ cuộc phỏng vấn và sự sẵn có của bản tóm tắt nghiên cứu khi nghiên cứu hoàn thành.
7. Có một kế hoạch, nhưng phải linh hoạt. Trong cuộc phỏng vấn, hãy bám sát với các câu hỏi, nhưng đủ linh hoạt để theo dõi cuộc trò chuyện của người được phỏng vấn. Hoàn thành các câu hỏi trong thời gian quy định (nếu có thể) để tôn trọng và lịch sự của người tham gia. Hãy cố gắng là trở thành một người biết lắng nghe.
8. Sử dụng thăm dò để có thêm thông tin. Thăm dò là các câu hỏi phụ dưới mỗi câu hỏi mà nhà nghiên cứu yêu cầu để thu thập thêm thông tin. Sử dụng chúng để làm rõ các điểm hoặc để người được phỏng vấn mở rộng ý tưởng.
9. Lịch sự và chuyên nghiệp khi cuộc phỏng vấn kết thúc. Hoàn thành cuộc phỏng vấn bằng cách cảm ơn người tham gia, đảm bảo với họ về tính chính xác của các câu trả lời và hỏi xem họ có muốn tóm tắt kết quả của nghiên cứu hay không.

4.3. Tài liệu (Documents)

Một nguồn thông tin có giá trị trong điều tra và nghiên cứu định tính hoàn toàn có thể là những tài liệu. Tài liệu gồm có những hồ sơ công khai minh bạch và riêng tư mà những nhà nghiên cứu định tính thu được về một khu vực hoặc những người tham gia, và chúng hoàn toàn có thể gồm có báo chí truyền thông, biên bản cuộc họp, nhật ký cá thể và thư từ. Các nguồn này phân phối thông tin có giá trị trong việc giúp những nhà nghiên cứu hiểu được những hiện tượng kỳ lạ TT trong những nghiên cứu và điều tra định tính. Chúng đại diện thay mặt cho những tài liệu công cộng và riêng tư. Ví dụ về tài liệu công cộng là biên bản cuộc họp, bản ghi nhớ chính thức, hồ sơ trong khoanh vùng phạm vi công cộng và tài liệu tàng trữ trong thư viện. Tài liệu cá thể gồm có nhật ký cá thể, thư từ, ghi chú cá thể. Các tài liệu như email, website hoàn toàn có thể minh họa cho cả tài liệu công khai minh bạch và riêng tư, ngày càng ngày càng tăng nhanh gọn .
Các tài liệu cung ứng lợi thế về ngôn từ và lời nói của những người tham gia. Chúng cũng chuẩn bị sẵn sàng để nghiên cứu và phân tích mà không cần phiên mã thiết yếu với dữ liệu quan sát hoặc phỏng vấn. Về mặt xấu đi, những tài liệu đôi lúc rất khó tìm và lấy được. Thông tin hoàn toàn có thể không có sẵn, hoàn toàn có thể nằm ở những kho tàng trữ xa, yên cầu người điều tra và nghiên cứu phải đi lại, điều này mất thời hạn và hoàn toàn có thể tốn kém. Hơn nữa, những tài liệu hoàn toàn có thể không không thiếu, không xác nhận hoặc không đúng mực. Trong những tài liệu cá thể như nhật ký hoặc thư từ, chữ viết tay hoàn toàn có thể khó đọc, khiến việc giải thuật thông tin trở nên khó khăn vất vả .
Không có một thủ tục cứng cho việc thu thập tài liệu, Creswell ( 2002 ) đã phân phối một hướng dẫn có ích để thu thập tài liệu trong điều tra và nghiên cứu định tính :

1. Xác định các loại tài liệu có thể cung cấp thông tin hữu ích để trả lời các câu hỏi nghiên cứu.
2. Coi cả tài liệu công khai (ví dụ: biên bản hội đồng trường) và tài liệu riêng tư (ví dụ: nhật ký cá nhân) là nguồn thông tin cho nghiên cứu.
3. Khi các tài liệu đã được định vị, hãy xin phép sử dụng chúng từ các cá nhân phụ trách tài liệu.
4. Nếu bạn yêu cầu những người tham gia viết nhật ký, hãy cung cấp hướng dẫn cụ thể về thủ tục. Những hướng dẫn này có thể bao gồm những chủ đề và định dạng sẽ sử dụng, độ dài viết nhật ký và tầm quan trọng của việc viết ra những suy nghĩ của họ một cách dễ hiểu.
5. Một khi bạn được phép sử dụng tài liệu, hãy kiểm tra chúng về tính chính xác, đầy đủ và hữu ích trong việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu.
6. Ghi lại thông tin từ các tài liệu. Quá trình này có thể thực hiện một số hình thức, bao gồm ghi chú về các tài liệu hoặc, scan để tạo tệp văn bản cho mỗi tài liệu.

4.4. Vật liệu nghe – nhìn (Audiovisual Materials)

Tài liệu nghe nhìn gồm có hình ảnh hoặc âm thanh mà những nhà nghiên cứu thu thập để giúp họ hiểu được hiện tượng kỳ lạ TT đang nghiên cứu và điều tra. Được sử dụng với tần suất ngày càng tăng trong nghiên cứu và điều tra định tính, hình ảnh hoặc tài liệu trực quan như ảnh chụp, băng video, hình ảnh số .
Lợi thế của việc sử dụng tài liệu trực quan là mọi người thuận tiện liên tưởng đến hình ảnh vì chúng có sức lan tỏa trong xã hội của tất cả chúng ta. Hình ảnh tạo thời cơ cho những người tham gia san sẻ trực tiếp nhận thức của họ về trong thực tiễn. Ví dụ như hình ảnh như băng video và phim phân phối dữ liệu nhiều mẫu mã về đời sống thực khi mọi người tưởng tượng nó .
Một điểm yếu kém tiềm ẩn của việc sử dụng hình ảnh là chúng khó nghiên cứu và phân tích vì lượng thông tin đa dạng và phong phú ( ví dụ : làm thế nào để bạn hiểu được toàn bộ những góc nhìn rõ ràng trong 50 bức vẽ của giáo viên dạy môn khoa học về cảm xúc trở thành một giáo viên khoa học ? ). Khi quay video, bạn phải đương đầu với những yếu tố về cái gì nên ghi băng, vị trí đặt camera và sự thiết yếu phải nhạy cảm với những người không biết quay phim .
Tài liệu trực quan đang trở nên phổ cập hơn trong nghiên cứu và điều tra định tính, đặc biệt quan trọng với những văn minh gần đây trong công nghệ tiên tiến. Các bước tương quan đến thu thập tài liệu trực quan gồm :

1. Xác định xem tài liệu trực quan nào có thể cung cấp thông tin để trả lời các câu hỏi nghiên cứu và cách tài liệu đó có thể tăng cường các dạng dữ liệu hiện có, chẳng hạn như phỏng vấn và quan sát.
2. Xác định tài liệu trực quan có sẵn và xin phép sử dụng nó. Sự cho phép này có thể yêu cầu tất cả học sinh trong một lớp học, chẳng hạn, phải ký vào các biểu mẫu đồng ý và cha mẹ của họ cũng ký tên.
3. Kiểm tra độ chính xác và tính xác thực của tài liệu trực quan nếu bạn không tự ghi lại. Một cách để kiểm tra độ chính xác là liên hệ và phỏng vấn nhiếp ảnh gia hoặc các cá nhân đại diện trong ảnh.
4. Thu thập dữ liệu và sắp xếp nó. Bạn có thể quét dữ liệu theo phương pháp scan để dễ dàng lưu trữ và truy xuất.

5. Thủ tục ghi dữ liệu

Quá trình này gồm có việc ghi lại thông tin trải qua những biểu mẫu điều tra và nghiên cứu, quản trị việc thu thập dữ liệu để bạn hoàn toàn có thể lường trước những yếu tố tiềm ẩn trong việc thu thập dữ liệu và những yếu tố đạo đức hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến chất lượng của dữ liệu. Các biểu mẫu ghi dữ liệu ( Data recording protocols ) là những biểu mẫu được phong cách thiết kế và sử dụng bởi những nhà nghiên cứu định tính để ghi lại thông tin trong quy trình quan sát và phỏng vấn .

5.1. Biểu mẫu phỏng vấn (Interview Protocol)

Trong khi phỏng vấn, điều quan trọng là phải có một số ít phương tiện đi lại để cấu trúc cuộc phỏng vấn và ghi chép cẩn trọng. Như đã đề cập, ghi âm những cuộc phỏng vấn phân phối một bản ghi cụ thể về cuộc phỏng vấn. Để dự trữ, bạn cần ghi chú trong cuộc phỏng vấn và sẵn sàng chuẩn bị sẵn những câu hỏi. Biểu mẫu phỏng vấn là một biểu mẫu do nhà điều tra và nghiên cứu phong cách thiết kế, gồm có những hướng dẫn về tiến trình phỏng vấn, những câu hỏi được hỏi và khoảng trống để ghi chép những câu vấn đáp từ người được phỏng vấn. Một biểu mẫu phỏng vấn được phong cách thiết kế tốt cần ( Hình 2 ) :

Hình 2 : Một mẫu biểu mẫu phỏng vấn
– Nó chứa một tiêu đề để ghi lại thông tin thiết yếu về cuộc phỏng vấn, công bố về mục tiêu của điều tra và nghiên cứu, lời nhắc nhở rằng những người tham gia cần ký vào mẫu đồng ý chấp thuận và gợi ý để thực thi kiểm tra sơ bộ thiết bị ghi âm. Các thông tin khác gồm có tên tổ chức triển khai và nơi thao tác của người được phỏng vấn, trình độ, số năm công tác làm việc, ngày – giờ – khu vực phỏng vấn .
– Sau tiêu đề này là những câu hỏi mở ngắn gọn được cho phép người tham gia vấn đáp một cách linh động tối đa. Câu hỏi tiên phong hoàn toàn có thể là Giao hàng cho mục tiêu phá băng, tạo sự thân thiện .
– Câu câu hỏi cốt lõi từ câu 2 đến câu 4, xử lý những câu hỏi nghiên cứu và điều tra chính trong nghiên cứu và điều tra. Đối với những người mới tham gia nghiên cứu và điều tra định tính, bạn hoàn toàn có thể hỏi nhiều hơn bốn câu hỏi, để giúp khơi gợi nhiều cuộc tranh luận hơn từ những người được phỏng vấn và vượt qua những khoảnh khắc khó xử khi không có ai trò chuyện. Tuy nhiên, bạn càng hỏi nhiều câu hỏi, bạn càng xem xét những gì bạn muốn học hơn là học từ người tham gia .
– Ngoài những câu hỏi này, bạn hoàn toàn có thể sử dụng thăm dò để khuyến khích người tham gia làm rõ những gì họ đang nói và thúc giục họ thiết kế xây dựng ý tưởng sáng tạo của họ .
– Bạn phân phối khoảng trống giữa những câu hỏi để nhà nghiên cứu hoàn toàn có thể ghi chú ngắn gọn về nhận xét của những người được phỏng vấn .
– Cuối cùng, lời kết thúc nhắc nhở bạn cảm ơn những người tham gia và bảo vệ với họ về tính bảo mật thông tin của những câu vấn đáp .

5.2. Biểu mẫu quan sát (Observational Protocol)

Bạn sử dụng một biểu mẫu quan sát để ghi lại thông tin trong quy trình quan sát, giống như khi phỏng vấn. Biểu mẫu này vận dụng cho tổng thể những vai trò quan sát được đề cập trước đó. Biểu mẫu quan sát là một biểu mẫu được phong cách thiết kế bởi nhà nghiên cứu trước khi thu thập dữ liệu được sử dụng để lấy những ghi chú thực địa trong một cuộc quan sát. Việc phong cách thiết kế và tăng trưởng những biểu mẫu quan sát sẽ bảo vệ rằng bạn có một phương tiện đi lại có tổ chức triển khai để ghi và lưu giữ những chú thích trường quan sát. Hình 3 dưới đây là một biểu mẫu ghi chép .

Hình 3 : Biểu mẫu ghi chép quan sát
Các thành phần thường được tìm thấy trên biểu mẫu ghi chép trong một quan sát, gồm :

• Chứa tiêu đề nơi bạn ghi lại thông tin về thời gian, địa điểm, thiết lập và vai trò quan sát của bạn.
• Bạn viết thành hai cột sau tiêu đề, chia trang để ghi chép thành hai loại dữ liệu: mô tả các hoạt động và phản ánh về chủ đề, trích dẫn và kinh nghiệm cá nhân của nhà nghiên cứu.
• Bạn có thể bao gồm mô tả về thứ tự thời gian của các sự kiện. Mô tả này đặc biệt hữu ích nếu người quan sát đang kiểm tra một quá trình hoặc sự kiện.
• Ghi chú phản chiếu (Reflective notes) ghi lại kinh nghiệm của bạn với tư cách là một nhà nghiên cứu, chẳng hạn như linh cảm của bạn về các kết quả và hiểu biết quan trọng hoặc các chủ đề mới nổi để phân tích sau này.

6. Quản lý thu thập dữ liệu

Khi thu thập dữ liệu, các nhà nghiên cứu tham gia vào các nghiên cứu định tính thường phải đối mặt với các vấn đề mà họ cần giải quyết. Họ có thể cần đi đến địa điểm nghiên cứu, ở lại một thời gian đáng kể và đặt câu hỏi chi tiết, các vấn đề đạo đức có thể nảy sinh cần được dự đoán trước.

– Các yếu tố thực địa : Trước khi nghiên cứu và điều tra, nhà nghiên cứu cần Dự kiến những yếu tố tiềm ẩn hoàn toàn có thể phát sinh trong quy trình thu thập dữ liệu. Những yếu tố này gồm có quyền truy vấn vào những yếu tố của địa phương, triển khai quan sát, phỏng vấn, nghiên cứu và điều tra tài liệu và sử dụng tài liệu nghe nhìn .
– Vấn đề đạo đức : Khi thu thập dữ liệu, những người tham gia hoàn toàn có thể được nhu yếu tranh luận về những cụ thể riêng tư về kinh nghiệm tay nghề sống của họ trong một khoảng chừng thời hạn. Điều này đề cập đến một số ít yếu tố đạo đức cần được Dự kiến khi triển khai điều tra và nghiên cứu định tính, đồng thời cũng đưa ra những hướng dẫn để triển khai nghiên cứu và điều tra định tính. Nó mở màn bằng việc xác lập 1 số ít hướng dẫn về thực hành đạo đức, và sau đó xem xét những yếu tố chính hoàn toàn có thể phát sinh, ví dụ điển hình như thông tin cho người tham gia về mục tiêu của nghiên cứu và điều tra, hạn chế những hành vi lừa đảo, san sẻ thông tin với người tham gia ( gồm có cả vai trò của bạn với tư cách là nhà nghiên cứu ), tôn trọng địa điểm nghiên cứu và điều tra, có đi có lại, sử dụng những chiêu thức phỏng vấn có đạo đức, duy trì tính bảo mật thông tin và cộng tác với những người tham gia .

Tài liệu tham khảo

1. Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
2. Lovely Professional University. Methodology of Educational Research and Statistics. Produced & Printed by Laxmi Publications (P) LTD, 2014. No 113, Golden House, Daryaganj, New Delhi-110002 for Lovely Professional University Phagwara
3. Johnson, R. B., & Christensen, L. (2019). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches. Sage publications.

Source: https://vh2.com.vn
Category : Tin Học