Một số vấn đề về cơ quan điều tra

Điều tra là khâu đột phá, là giai đoạn đầu giữ vai trò rất quan trọng trong tiến trình tố tụng hình sự (TTHS). “Có thể nói những kết quả khả quan cũng như những sai lầm tư pháp nghiêm trọng nhất như bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội … thường bắt nguồn từ giai đoạn điều tra”(1). Vì vậy, vấn đề tổ chức và thẩm quyền của cơ quan điều tra (CQĐT) là một trong những vấn đề được đề cập nhiều trong sách báo pháp lý nước ta với các mức độ khác nhau. Mặc dù vậy, vấn đề tổ chức và thẩm quyền của CQĐT vẫn đang là vấn đề rất phức tạp, còn có nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau đòi hỏi phải được tiếp tục bàn luận. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tiếp tục đề cập hai vấn đề trên đây.

I. TỔ CHỨC CQĐT

Mô hình tổ chức triển khai của CQĐT ở nước ta đã được thiết kế xây dựng vào những năm đầu xây dựng nước Nước Ta dân chủ cộng hòa và nó được triển khai xong dần trong quy trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Đến năm 1989, trên cơ sở lao lý của Bộ luật tố tụng hình sự ( BLTTHS ), Pháp lệnh tổ chức triển khai điều tra hình sự ( PLTCĐTHS ) đã kiến thiết xây dựng quy mô tổ chức triển khai CQĐT tương đối hoàn hảo và tương thích .

Theo quy định của BLTTHS và PLTCĐTHS thì hệ thống CQĐT bao gồm:

Bạn đang đọc: Một số vấn đề về cơ quan điều tra

– Trong ngành công an :
+ CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân, mạng lưới hệ thống này được tổ chức triển khai ở 3 cấp là Bộ, tỉnh, huyện. Ở Bộ Công an có Cục công an điều tra ; ở công an cấp tỉnh có Phòng công an điều tra và ở công an cấp huyện có Đội công an điều tra .
+ CQĐT thuộc Lực lượng An ninh nhân dân được tổ chức triển khai ở cấp bộ và tỉnh. Ở Bộ công an có Cục điều tra bảo mật an ninh và ở công an cấp tỉnh có Phòng điều tra bảo mật an ninh .
– Trong quân đội nhân dân :
+ CQĐT hình sự quân đội được tổ chức triển khai ở 3 cấp theo tổ chức triển khai của quân đội là Cục điều tra hình sự ở Bộ quốc phòng ; Phòng điều tra hình sự ở Bộ tổng tham mưu những tổng cục, quân khu, quân đoàn, quân chủng và Ban điều tra hình sự ở binh chủng, bộ chỉ huy quân sự chiến lược tỉnh và cấp tương tự .
+ CQĐT bảo mật an ninh quân đội được tổ chức triển khai ở 2 cấp : ở Bộ quốc phòng có Cục điều tra bảo mật an ninh và ở cấp quân khu có Phòng điều tra bảo mật an ninh .
– Trong mạng lưới hệ thống Viện kiểm sát :
+ Viện kiểm sát nhân dân tối cao có Cục điều tra hình sự, ở Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh có Phòng điều tra hình sự .
+ CQĐT của Viện kiểm sát quân sự chiến lược : được tổ chức triển khai ở 2 cấp : ở Viện kiểm sát quân sự chiến lược Trung ương có Phòng điều tra, ở Viện kiểm sát quân sự chiến lược cấp quân khu có Ban điều tra ( không xây dựng ban điều tra ở tổng thể Viện kiểm sát cấp quân khu ) .
Như vậy, theo pháp luật của pháp lý hiện hành, tất cả chúng ta có 6 tiểu mạng lưới hệ thống CQĐT đang sống sót và hoạt động giải trí độc lập với nhau, được tổ chức triển khai trong lực lượng công an, bảo mật an ninh, trong quân đội và mạng lưới hệ thống Viện kiểm sát, có nhiều đầu mối quản trị khác nhau. Bên cạnh những CQĐT mang tính chuyên trách, pháp lý tố tụng hình sự còn được cho phép một số ít cơ quan hành chính cũng được quyền tham gia vào 1 số ít hoạt động giải trí điều tra : Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, cơ quan Kiểm lâm và những cơ quan khác thuộc lực lượng cảnh sát nhân dân ( Cảnh sát kinh tế tài chính, hình sự, công an phòng chống ma túy, v … v … ) ; thuộc lực lượng bảo mật an ninh nhân dân ( chống gián điệp, phản động …. ) và những cơ quan khác trong Quân đội nhân dân Nước Ta …
Sau hơn 10 năm vận dụng, quy mô tổ chức triển khai CQĐT đã thu được những tác dụng quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm. Tuy nhiên, những năm gần đây do tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, với những phương pháp và thủ đoạn phức tạp, xảo quyệt … yên cầu CQĐT liên tục được thay đổi và triển khai xong để cung ứng nhu yếu và trách nhiệm trong tình hình mới. Tại Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành Trung ương Đảng ( khóa 8 ), Đảng ta đã chỉ rõ là : “ Sắp xếp lại CQĐT theo hướng gọn đầu mối, phối hợp ngặt nghèo giữa thám thính, điều tra khởi đầu với hoạt động giải trí của CQĐT nhằm mục đích bảo vệ sự thống nhất trong phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, bảo vệ quyền dân chủ và sự bảo đảm an toàn của công dân ” ( 2 ) .
Khi bàn về quy mô tổ chức triển khai của CQĐT đã có nhiều quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng quy mô tổ chức triển khai CQĐT hiện tại vẫn còn tương thích và phát huy tính năng trong đấu tranh phòng chống tội phạm, nên yếu tố thay đổi chưa thiết yếu phải đặt ra. Ý kiến khác lại cho rằng cỗ máy CQĐT hiện tại là quá cồng kềnh, nhiều đầu mối, không bảo vệ tính mạng lưới hệ thống, ngặt nghèo và không hề phản ứng nhạy bén và kịp thời trước những diễn biến phức tạp của tình hình phạm tội, vì thế cần sắp xếp lại CQĐT theo hướng tổ chức triển khai một mạng lưới hệ thống CQĐT thống nhất từ Trung ương đến địa phương. Vì vậy, đã có nhiều giải pháp được yêu cầu, mỗi giải pháp đều dựa trên những cơ sở lý luận và thực tiễn để thuyết phục .
Nghiên cứu về quy mô tổ chức triển khai của CQĐT lúc bấy giờ, chúng tôi cho rằng việc tổ chức triển khai CQĐT như lúc bấy giờ có 1 số ít ưu điểm là phát hiện nhanh gọn, giải quyết và xử lý kịp thời tội phạm trong điều kiện kèm theo cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như trình độ cán bộ trong những cơ quan bảo vệ pháp lý nói chung và CQĐT nói riêng còn nhiều hạn chế, việc tổ chức triển khai CQĐT đều khắp là một ưu điểm, đặc biệt quan trọng là hầu hết CQĐT được tổ chức triển khai trong công an, quân đội ( trừ Viện kiểm sát ) là tương thích với nhu yếu và trách nhiệm của lực lượng vũ trang : đấu tranh chống lại những thế lực thù địch, kiến thiết xây dựng và bảo vệ Tổ quốc .
Tuy nhiên, việc tổ chức triển khai CQĐT như lúc bấy giờ còn sống sót một số ít yếu tố cần trao đổi :
Thứ nhất : CQĐT được tổ chức triển khai như lúc bấy giờ là chưa bảo vệ tính mạng lưới hệ thống về mặt tổ chức triển khai và quản trị cũng như hoạt động giải trí .
Hiện tại, CQĐT được tổ chức triển khai gồm 6 tiểu mạng lưới hệ thống, với nhiều đầu mối quản trị ( công an, quân đội, Viện kiểm sát … ) và tùy theo tính năng, trách nhiệm của mỗi mạng lưới hệ thống mà tổ chức triển khai nhiều cấp. Trung bình mỗi tỉnh có 3 CQĐT cấp tỉnh, cả nước 61 tỉnh, thành thì chỉ riêng CQĐT cấp tỉnh ở cả nước ta có đến gần 200 CQĐT, chưa kể đến CQĐT cấp huyện và hàng chục CQĐT trong quân đội. Mối quan hệ giữa những CQĐT thuộc mạng lưới hệ thống đều có sự độc lập và khép kín về phương diện, quản lý và điều hành và chỉ huy trình độ. Hiện tại, ngoài BLTTHS và PLTCĐTHS chưa có một văn bản pháp lý của cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn chung cho hoạt động giải trí của cả cỗ máy điều tra tố tụng, xác lập rõ mối quan hệ giữa những CQĐT trong cùng ngạch cũng như khác ngạch, chỉ có những văn bản hướng dẫn riêng của cơ quan hành chính quản trị ngành so với CQĐT thuộc ngành mình. Vì vậy chưa tổng hợp và phát huy được sức mạnh của cả mạng lưới hệ thống .
Thứ hai : Cách thức tổ chức triển khai CQĐT như lúc bấy giờ vừa tạo ra sự phức tạp trong quản trị hành chính, vừa làm phát sinh hậu quả có sự tranh chấp về thẩm quyền điều tra và có khi lại xảy ra thực trạng đùn đẩy nghĩa vụ và trách nhiệm cho nhau, mà chưa có chính sách khắc phục, hoặc đã có nhưng chưa rõ ràng là quan hệ hành chính hay tố tụng .
Chẳng hạn, việc xử lý tranh chấp về thẩm quyền điều tra giữa CQĐT trong cùng mạng lưới hệ thống do thủ trưởng CQĐT cấp trên trực tiếp xử lý. Trong khi thủ trưởng CQĐT không phải là người thực thi tố tụng ( trừ trường hợp đặc biệt quan trọng ). Vì vậy không hề giao cho họ xử lý những yếu tố tương quan đến tố tụng mà chưa có pháp luật đơn cử về quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm kèm theo .
Thứ ba : Việc tổ chức triển khai CQĐT trong Viện kiểm sát với mục tiêu là điều tra nhanh gọn những vụ án được phát hiện trong khi thực thi kiểm sát việc tuân theo pháp lý ; điều tra một cách khách quan những vụ án xâm phạm hoạt động giải trí tư pháp và điều tra những vụ án kinh tế tài chính, phức tạp khi thấy thiết yếu. Tuy nhiên, về mặt lý luận, việc tổ chức triển khai CQĐT trong Viện kiểm sát là chưa hợp với Hiến pháp, với công dụng và trách nhiệm của Viện kiểm sát, thậm chí còn xích míc ngay trong mục tiêu khi tổ chức triển khai CQĐT của Viện kiểm sát. Chẳng hạn điều tra viên của CQĐT có vi phạm trong quy trình điều tra ( bức cung, dùng nhục hình … ) vụ án sẽ được giao cho CQĐT của Viện kiểm sát điều tra, nếu điều tra viên của Viện kiểm sát cũng có những vi phạm tựa như thì cơ quan nào sẽ thực thi điều tra ?
Về mặt thực tiễn, việc tổ chức triển khai CQĐT trong Viện kiểm sát sau hơn 10 năm vận dụng cho thấy tác dụng điều tra do CQĐT này mang lại chưa đạt được mục tiêu đặt ra. Nhưng lại quá tốn kém, thậm chí còn làm giảm hiệu suất cao của những hoạt động giải trí điều tra … Vì vậy có nhiều quan điểm ý kiến đề nghị không tổ chức triển khai CQĐT ở Viện kiểm sát .
Với những vướng mắc trên đây, nhu yếu đặt ra là phải tìm kiếm quy mô tổ chức triển khai thích hợp, tương thích với nhu yếu đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình mới. Đặc biệt là trong điều kiện kèm theo Đảng và Nhà nước ta chủ trương thay đổi những cơ quan tư pháp .
Chúng ta biết rằng việc sắp xếp lại CQĐT sẽ có ảnh hưởng tác động trực tiếp đến tính năng trách nhiệm và cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai của một số ít cơ quan khác, ảnh hưởng tác động trực tiếp đến yếu tố cán bộ và nhiều yếu tố quan trọng khác của tình hình kinh tế tài chính, chính trị, xã hội. Cho nên việc thay đổi CQĐT cần phải điều tra và nghiên cứu một cách cơ bản, tổng lực, có tổng kết và nhìn nhận thực tiễn để đưa ra quy mô tổ chức triển khai CQĐT tương thích, trình cơ quan có thẩm quyền xem xét. Vì vậy, theo chúng tôi việc thay đổi tổ chức triển khai CQĐT phải không cho những quan điểm sau đây :
– Phải bảo vệ sự chỉ huy của Đảng trong quy trình thay đổi, không cho chủ trương của Đảng là : “ Sắp xếp lại CQĐT theo hướng gọn đầu mối, tích hợp ngặt nghèo giữa trinh thám, điều tra bắt đầu với hoạt động giải trí của CQĐT nhằm mục đích bảo vệ sự thống nhất trong phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, bảo vệ quyền dân chủ và sự bảo đảm an toàn của công dân. Hoàn thiện tổ chức triển khai phải đặt trong quy trình cải cách những cơ quan tư pháp mà trọng tâm là thay đổi tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của Tòa án, phải bảo vệ toàn diện và tổng thể và đồng nhất … ” ( 3 ) .
– Đổi mới phải tích cực, khẩn trương, nhưng cần phải có bước tiến thích hợp, bảo vệ bảo mật an ninh chính trị, tương thích với tình hình, có tính đến năng lực phẩm chất và trình độ của đội ngũ cán bộ hiện có và sẽ có, bảo vệ tính thừa kế, chỉ sửa đổi bổ trợ những yếu tố nào thật sự thiết yếu và cấp bách, những lao lý đang còn tương thích và phát huy công dụng thì không cần sửa đổi .
– Đổi mới phải bảo vệ tương thích, cung ứng được nhu yếu thực tiễn của công tác làm việc điều tra tội phạm đang yên cầu, đồng thời phải tương thích với điều kiện kèm theo đơn cử của nước ta trong thời gian hiện tại và dự báo cho những năm tiếp theo .
– Đổi mới phải trên cơ sở tương thích với pháp luật của Hiến pháp và pháp lý .
Quán triệt những quan điểm chỉ huy trên đây chúng tôi ý kiến đề nghị :
* Giữ nguyên quy mô tổ chức triển khai CQĐT trong công an và quân đội
Trước năm 1982 ở Bộ Nội vụ chỉ có một mạng lưới hệ thống CQĐT đó là Cục chấp pháp, có quyền điều tra tổng thể những tội phạm, nhưng thực ra trong Cục chấp pháp, công dụng điều tra cũng được phân định điều tra so với những tội phạm hình sự thường và những tội phạm tương quan đến bảo mật an ninh vương quốc. Để cung ứng nhu yếu đấu tranh phòng chống tội phạm trong điều kiện kèm theo mới, năm 1982 Cục chấp pháp được tách ra thành 2 lực lượng : công an điều tra và điều tra bảo mật an ninh. Qua thực tiễn vận dụng, quy mô này đã phát huy tính năng. Vì vậy, BLTTHS năm 1988 liên tục kiến thiết xây dựng và củng cố quy mô này. Qua hơn 10 năm vận dụng vào thực tiễn, quy mô CQĐT trong công an và CQĐT trong quân đội vẫn phát huy tính năng. Vì vậy, đặt yếu tố thay đổi tổ chức triển khai CQĐT, đặc biệt quan trọng là CQĐT trong công an và quân đội trong thời gian lúc bấy giờ và trong những năm tiếp theo là chưa thật thiết yếu. Hơn nữa tổ chức triển khai CQĐT ở hai cơ quan này rất thuận tiện trong việc “ phối, phối hợp ngặt nghèo giữa CQĐT và cơ quan thám thính ” – tương thích với chủ trương của Đảng ta về thay đổi CQĐT, đồng thời phát huy hiệu quả trong hoạt động giải trí dữ thế chủ động đấu tranh phòng chống tội phạm .
Có quan điểm cho rằng việc thiết kế xây dựng quy mô tổ chức triển khai CQĐT thống nhất từ TW đến địa phương, trên cơ sở sáp nhập những mạng lưới hệ thống CQĐT hiện tại để bảo vệ tính mạng lưới hệ thống, đồng nhất và đôc lập trong quy trình điều tra. Tuy nhiên theo chúng tôi giải pháp này khó thuyết phục, bởi lẽ nó sẽ ảnh hưởng tác động trực tiếp đến nhiều yếu tố lớn và phức tạp mà trong thời gian hiện tại chưa thể xử lý được và đã có quan điểm cho rằng giải pháp này thực ra là phình thêm đầu mối chứ không phải là tinh gọn đầu mối. Vì vậy, chúng tôi ý kiến đề nghị liên tục giữ nguyên quy mô tổ chức triển khai CQĐT trong công an và quân đội .
* Không tổ chức triển khai CQĐT trong Viện kiểm sát
Đề nghị trên xuất phát từ những nguyên do sau đây :
Thứ nhất : Về lý luận, việc tổ chức triển khai CQĐT ở Viện kiểm sát là không tương thích với quan điểm thay đổi của Đảng ta về việc thu gọn đầu mối CQĐT. Mặt khác, việc tổ chức triển khai CQĐT ở Viện kiểm sát thành một mạng lưới hệ thống thì không hề : “ Kết hợp ngặt nghèo giữa trinh thám với hoạt động giải trí của CQĐT ” và như vậy khó hoàn toàn có thể phát huy được hiệu suất cao trong hoạt động giải trí điều tra. Hơn nữa, theo Hiến pháp 1992 và Luật tổ chức triển khai Viện kiểm sát 1992 ( sửa đổi năm 1993 ) thì kiểm tra, giám sát việc tuân theo Pháp luật và thực hành thực tế quyền công tố là công dụng cơ bản của Viện kiểm sát. Vì vậy nên tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho Viện kiểm sát tập trung chuyên sâu sức để thực thi tốt hai công dụng cơ bản này .
Việc tổ chức triển khai CQĐT của Viện kiểm sát đã phá vỡ quan hệ tố tụng và không bảo vệ tính khách quan trong hoạt động giải trí kiểm sát những hoạt động giải trí điều tra. Sẽ là không hài hòa và hợp lý nếu CQĐT và cơ quan kiểm sát hoạt động giải trí điều tra là ngang quyền nhau dưới sự chỉ huy thống nhất của Viện trưởng Viện kiểm sát ; cũng sẽ không hài hòa và hợp lý nếu cho rằng Điều tra viên của CQĐT ( thuộc công an, quân đội ) vi phạm pháp lý còn điều tra viên của CQĐT của Viện kiểm sát không khi nào vi phạm trong quy trình điều tra. Nếu vi phạm thì cơ quan nào sẽ phát hiện và cơ quan nào sẽ thực thi điều tra và nếu để CQĐT của Viện kiểm sát điều tra liệu có khách quan không khi mục tiêu thiết kế xây dựng CQĐT của Viện kiểm sát để bảo vệ tính khách quan trong hoạt động giải trí điều tra .
Thứ hai : Về thực tiễn, khi kiến thiết xây dựng CQĐT trong Viện kiểm sát tất cả chúng ta quá kỳ vọng là CQĐT này sẽ đem lại những tác dụng khách quan trong hoạt động giải trí kiểm sát và điều tra. Tuy nhiên qua hơn 10 năm triển khai, tác dụng lại rất nhã nhặn. Theo thống kê của Viện kiểm sát nhân dân tối cao thì từ 1992 đến 2000 CQĐT của Viện kiểm sát nhân dân chỉ khởi tố và điều tra được 536 vụ án / 1021 bị can ( 4 ), trong khi có cả một cỗ máy CQĐT từ Trung ương đến địa phương. Trong số đó, năm 1992 có 5/27 CQĐT, năm 1995 có 7/35 CQĐT, năm 1996 có 6/42 CQĐT của Viện kiểm sát cấp tỉnh cả năm không điều tra được vụ án nào ( 5 ). Kết quả đó rõ ràng là không tương ứng với quy mô tổ chức triển khai, làm tiêu tốn lãng phí một đội ngũ cán bộ hùng hậu, cả về chất xám cũng như tài lộc của nhân dân, lại vừa gây khó khăn vất vả trong việc kiểm tra giám sát cũng như việc phân định thẩm quyền điều tra .
Một nghịch lý khác từ thực tiễn là : tình hình tội phạm những năm gần đây có xu thế ngày càng tăng, trong đó có những tội thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT của Viện kiểm sát nhưng tác dụng hoạt động giải trí điều tra của cơ quan này lại có khuynh hướng giảm. Mặt khác, từ khi PLTCĐTHS được phát hành và xác lập quy mô CQĐT của Viện kiểm sát cho đến năm 1998 đã hơn 10 năm nhưng tất cả chúng ta chỉ mới xây dựng được khoảng chừng 42 ( 6 ) CQĐT của Viện kiểm sát cấp tỉnh. Thực tế này có nhiều nguyên do, trong đó có một nguyên do là không có nhu yếu về cỗ máy của CQĐT này .

Tuy nhiên, ở đây cần chú ý là một trong hai chức năng cơ bản của Viện kiểm sát là thực hành quyền công tố. Để thực hiện tốt chức năng cơ bản này, Viện kiểm sát phải có quyền chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ các hoạt động điều tra. Bởi lẽ, quá trình điều tra không hiệu quả, có nhiều vi phạm thì Viện kiểm sát không đủ cơ sở và điều kiện để công tố được, vì vậy nội dung các quy định tại các Điều 141, 142, 143, 144, BLTTHS cần quy định theo hướng khẳng định Viện kiểm sát có quyền giám sát và chỉ đạo các hoạt động điều tra, mà không chỉ dừng lại ở việc giám sát các hoạt động điều tra như hiện nay.

Xem thêm: Cuộc sống đô thị: ưu và nhược điểm – Village Blog

II. THẨM QUYỀN CỦA CQĐT

Theo nội dung Điều 92 BLTTHS thì việc phân định thẩm quyền điều tra của CQĐT dựa vào hai địa thế căn cứ :
– Thứ nhất là, thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân hoặc TANDTC quân sự chiến lược .
– Thứ hai là, đặc thù của tội phạm .
+ Căn cứ vào thẩm quyền xét xử của Tòa án những tội phạm được chia thành hai nhóm. Nhóm tội thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Bộ công an ; nhóm tội còn lại thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong quân đội .
Điều 3 Pháp lệnh tổ chức triển khai Tòa án quân sự chiến lược pháp luật : “ Tòa án quân sự chiến lược có thẩm quyền xét xử những vụ án mà bị cáo là quân nhân tại ngũ, công nhân, nhân viên cấp dưới quốc phòng, nhân viên cấp dưới dự bị trong thời hạn tập trung chuyên sâu huấn luyện và đào tạo hoặc kiểm tra thực trạng chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu, dân quân tự vệ phối thuộc chiến đấu với quân đội và những người được trưng tập làm trách nhiệm quân sự chiến lược do những đơn vị chức năng quân đội trực tiếp quản trị và những người không thuộc những đối tượng người dùng nêu trên phạm tội tương quan đến bí hiểm quân sự chiến lược hoặc gây thiệt hại cho quân đội ”. Như vậy, những vụ án thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự chiến lược cũng chính là những vụ án thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong quân đội nhân dân .
+ Căn cứ đặc thù của tội phạm mà xác lập thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc lực lượng cảnh sát nhân dân, CQĐT hình sự quân đội ; những vụ án thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Lực lượng An ninh nhân dân và CQĐT bảo mật an ninh quân đội :
Theo lao lý tại Điều 92 – BLTTHS và PLTCĐTHS thì :
– CQĐT của Lực lượng An ninh nhân dân điều tra những tội phạm lao lý tại Chương XI và Chương XXIV Bộ luật hình sự ( BLHS ) và những tội khác mà người thực thi là cán bộ chiến sỹ bảo mật an ninh nhân dân .
– CQĐT bảo mật an ninh quân đội điều tra những tội phạm lao lý tại Chương XI, Chương XXIV và những tội lao lý tại Điều 322, 323, 327,328,334 BLHS .
– CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân điều tra toàn bộ những tội phạm lao lý tại những Chương từ Chương XII đến Chương XXII BLHS, trừ những tội thuộc thẩm quyền của CQĐT khác ( như CQĐT bảo mật an ninh, CQĐT Viện kiểm sát … )
– CQĐT hình sự quân đội điều tra những tội lao lý tại những Chương từ chương XII đến Chương XXIII BLHS trừ những trường hợp do CQĐT của Viện kiểm sát quân sự chiến lược điều tra .
– Đối với những tội phạm pháp luật tại những Điều 94 đến 97 BLHS ( 1985 ) thì việc phân công nghĩa vụ và trách nhiệm điều tra giữa CQĐT của Lực lượng Cảnh sát nhân dân và Lực lượng An ninh nhân dân do Bộ trưởng Bộ Nội vụ ( nay là Bộ công an ) quyết định hành động. Còn trong quân đội những tội phạm này do CQĐT bảo mật an ninh quân đội điều tra .
Từ những nội dung lao lý trên chúng tôi có một số ít nhận xét sau đây :
Thứ nhất : Việc xác lập thẩm quyền điều tra như lúc bấy giờ là chưa rõ ràng, nhiều nội dung chưa được lao lý đơn cử, trong một số ít trường hợp chưa tương thích với thực tiễn điều tra. Chẳng hạn :
– Việc phân định thẩm quyền điều tra giữa những cấp với nhau trong cùng mạng lưới hệ thống chỉ địa thế căn cứ vào thẩm quyền xét xử của Tòa án. Tại Điều 9 đến Điều 12 PLTCĐTHS pháp luật : Cục điều tra của Lực lượng Cảnh sát nhân dân và cục điều tra của Lực lượng An ninh nhân dân chỉ thực thi điều tra khi xét thấy thiết yếu trực tiếp điều tra. Nhưng thế nào là “ thấy thiết yếu ”, thì chưa có văn bản hướng dẫn đơn cử …
– Đối với Đội công an điều tra của công an cấp huyện cũng rơi vào trường hợp tương tự như. Tại Điều 9 PLTCĐTHS lao lý : “ Đội điều tra của Lực lượng Cảnh sát nhân dân cấp huyện điều tra những tội phạm lao lý tại Điều 8 của Pháp lệnh này khi những tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện ” .
Như vậy, Đội công an điều tra cấp huyện phải điều tra những tội phạm mà BLHS pháp luật hình phạt từ 7 năm tù trở xuống, trừ những tội phạm pháp luật tại điểm a, b Điều 145 BLTTHS. Trong khi đó Đội công an điều tra cấp huyện chỉ có điều tra viên sơ cấp và chỉ có quyền điều tra những vụ án thuộc loại ít nghiêm trọng ( là những tội có mức cao nhất của khung hình phạt là từ 3 năm tù trở xuống hoặc những tội phạm khác nhẹ hơn ). Điều này là xích míc nhưng chưa được khắc phục kịp thời. Mặt khác, có nhiều vụ án đơn thuần, rõ ràng nếu để đội điều tra cấp huyện điều tra ( và thực tiễn họ có năng lực điều tra những loại án này ) thì sẽ thuận tiện, nhanh gọn kết thúc nhưng Viện kiểm sát vẫn ra quyết định hành động chuyển cho CQĐT cấp trên ( tỉnh, thành phố ) với nguyên do : bị can có tiền án ( tái phạm nguy hại ), gia tài có giá trị lớn ( trộm cắp một chiếc xe máy ) thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp tỉnh dẫn đến số lượng án CQĐT cấp trên quá tải .
Thứ hai : Chúng ta tổ chức triển khai nhiều CQĐT nhưng chưa có sự phân định thẩm quyền điều tra một cách rõ ràng nên việc tranh chấp về thẩm quyền điều tra là việc có năng lực xảy ra. Trong khi đó BLTTHS cũng như PLTCĐTHS lại chưa pháp luật hoặc có lao lý nhưng chưa thật đơn cử hoặc không tương thích .
Thực tế điều tra cho thấy có những vụ án vừa thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Viện kiểm sát, vừa thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT khác. Hoặc có vụ án có nhiều bị can, có bị can thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong quân đội, có bị can thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát hay Lực lượng An ninh nhân dân. Về nguyên tắc, nếu bị can thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong quân đội thì phải chuyển nhưng khi chuyển thì vụ án lại rất khó khăn vất vả cho công tác làm việc điều tra và giải quyết và xử lý. Còn nếu chuyển hàng loạt vụ án thì lại không thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong quân đội … Ngay cả trong Lực lượng Cảnh sát nhân dân, việc phân công giữa CQĐT và những cơ quan khác cũng chưa đơn cử, có nhiều cơ quan khác của lực lượng cảnh sát nhân dân “ lấn sân ” của CQĐT. Trường hợp trên nếu có tranh chấp thì cơ quan nào sẽ xử lý ? Ngay cả việc xử lý tranh chấp về thẩm quyền điều tra giữa CQĐT thuộc lực lượng cảnh sát nhân dân và lực lượng bảo mật an ninh nhân dân khi điều tra những tội lao lý từ Điều 94 đến 97 BLHS ( 1985 ) do Bộ trưởng Bộ công an xử lý nhưng địa thế căn cứ vào pháp luật nào để xử lý thì luật chưa pháp luật một cách đơn cử .
Từ những nghiên cứu và phân tích trên, chúng tôi ý kiến đề nghị :
Một là, Cần phải xác lập rõ thẩm quyền điều tra giữa những cấp điều tra trong cùng một mạng lưới hệ thống, đặc biệt quan trọng là trong mạng lưới hệ thống CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân và Lực lượng An ninh nhân dân. Vụ án nào thuộc thẩm quyền điều tra của cục, của phòng và của đội điều tra .
Để xác lập thẩm quyền này cần địa thế căn cứ vào hai tiêu chuẩn :
+ Thứ nhất là, thẩm quyền xét xử của Tòa án .
+ Thứ hai là, đặc thù của vụ án .
Trên cơ sở đó, CQĐT cấp huyện điều tra toàn bộ những tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện ( ở cấp huyện phải có điều tra viên tầm trung ) và những vụ án thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT cấp tỉnh ủy quyền ( đó là những vụ án đơn thuần, rõ ràng … nhưng bị can đã có tiền án ) .
– CQĐT cấp tỉnh điều tra tổng thể những vụ án thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp tỉnh và những vụ án thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT cấp dưới, khi thủ trưởng CQĐT cấp dưới bị biến hóa ( theo niềm tin của Điều 30 BLTTHS ) .
– CQĐT ở Bộ công an điều tra những tội phạm đặc biệt quan trọng nghiêm trọng khi những tội phạm đó có tương quan đến nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều địa phương … mà CQĐT cấp tỉnh không có đủ điều kiện kèm theo và năng lực để điều tra. Thẩm quyền điều tra của CQĐT này phải có văn bản của cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn một cách đơn cử .
Hai là, BLTTHS phải lao lý rõ thẩm quyền và địa thế căn cứ để xử lý tranh chấp về thẩm quyền điều tra. Theo chúng tôi thẩm quyền này nên pháp luật theo hướng :
+ Nếu tranh chấp thẩm quyền điều tra giữa CQĐT thuộc lực lượng cảnh sát nhân dân và lực lượng bảo mật an ninh nhân dân, ở Trung ương do Bộ trưởng bộ Công an quyết định hành động, ở cấp tỉnh do Giám đốc công an cấp tỉnh quyết định hành động .
+ Nếu tranh chấp thẩm quyền điều tra giữa CQĐT trong công an và quân đội do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quyết định hành động .
Đổi mới về tổ chức triển khai và thẩm quyền của CQĐT là một yếu tố lớn và phức tạp, tác động ảnh hưởng trực tiếp đến công dụng, trách nhiệm và cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai của một số ít cơ quan có tương quan, đến yếu tố cán bộ và nhiều yếu tố quan trọng khác trong đó có những yếu tố vượt ra khỏi khoanh vùng phạm vi thay đổi của CQĐT … Vì vậy, yếu tố này cần được nghiên cứu và điều tra một cách tổng hợp, đồng nhất và tổng lực. Trong khoanh vùng phạm vi bài viết này chúng tôi chỉ nêu ra 1 số ít vướng mắc từ lý luận cũng như thực tiễn, và trong bước đầu có một số ít yêu cầu góp thêm phần triển khai xong hơn về tổ chức triển khai và thẩm quyền của CQĐT .

Chú thích:

( 1 ) TS. Trần Đình Nhã, Về tổ chức triển khai cơ quan điều tra, Kỷ yếu đề tài khoa học cấp Bộ – VKSNDTC, 1995 .
( 2 ) ( 3 ) Văn kiện Hội nghị Trung ương III, Khóa VIII, Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia .
( 4 ) ( 5 ) ( 6 ) Báo cáo tổng kết ngành kiểm sát từ năm 1992 đến năm 2000 .

 

Xem thêm: Mẫu bảng đánh giá công chức cuối năm 2022 mới nhất

Lê Tiến Châu – G.v Khoa Luật hình sự, ĐH Luật TP.HCM

Theo: Tạp chí Khoa học pháp lý, số 5/2002

Source: https://vh2.com.vn
Category : Đánh Giá