Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ – Tạp Chí Tao Đàn

Trên thực tiễn, ngoại trừ giới điều tra và nghiên cứu sâu xa, bạn đọc thường không mấy ai quan tâm đến nguyên tác Chinh phụ ngâm bằng chữ Hán của Đặng Trần Côn – quê làng Nhân Mục, huyện Thanh Trì ( nay thuộc phường Nhân Chính, Q. TX Thanh Xuân, TP.HN ) mà chỉ biết tới bản diễn Nôm của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm ( 1705 – 1748 ), người làng Giai Phạm, huyện Văn Giang, xứ Kinh Bắc ( nay thuộc tỉnh Hưng Yên ) .
Tương đồng với Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều trên phương diện chứng minh và khẳng định những giá trị nhân văn và phản ánh số phận người phụ nữ cũng như năng lực vận dụng nhuần nhuyễn thể loại ngâm khúc và thể thơ tuy nhiên thất lục bát, tuy nhiên bản diễn Nôm Chinh phụ ngâm lại có phần giản lược những suy tưởng triết lý cao siêu và hướng nhiều hơn tới đời sống đời thường. Tâm tình người chinh phụ tiêu biểu vượt trội cho nỗi nhớ mong chồng, khát khao đời sống mái ấm gia đình bình dị và ước mong về một ngày sum vầy vợ chồng. Đặt trong đối sánh tương quan chung, tham vọng của người chinh phụ cũng hiền hòa, dung dị, thân thiện hơn so với người cung nữ. Đoạn trích Tình cảnh một mình của người chinh phụ cho thấy rõ tâm trạng đơn độc của người vợ nhớ chồng ra trận và thẩm mỹ và nghệ thuật miêu tả tâm trạng bậc thầy của hai tác giả Đặng – Đoàn, trong đó phải kể đến thẩm mỹ và nghệ thuật diễn Nôm đặc biệt quan trọng xuất sắc của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm .
Tâm trạng điển hình nổi bật trong đoạn trích gồm 36 câu thơ trong tổng số 408 câu của toàn tác phẩm là sự bộc lộ nỗi đơn côi, trống vắng của người chinh phụ. Trước hết đó là sự ý thức về con người cá thể chiếu ứng trong những quan hệ với cảnh vật và con người, đặt trong đối sánh tương quan với thời hạn và khoảng trống. Nhân vật chủ thể trữ tình – người chinh phụ Open như có như không, vừa tỉnh thức trong từng bước đi, từng động tác buông thả tấm rèm nhưng liền đó lại quên tất thảy, hờ hững với tất thảy :

Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.

Bạn đang đọc: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ – Tạp Chí Tao Đàn

Trong khổ thơ mở màn ( từ câu 1 – 16 ) có hai hình ảnh quan trọng được tô đậm, nhấn mạnh vấn đề trở đi trở lại là tấm rèm và bóng đèn. Người chinh phụ “ ngồi rèm thưa ” mà trông ra ngoài ngóng đợi tin chồng nhưng chẳng thấy đâu. Cuộc sống nơi “ trong rèm ” chính là sự gò bó, trói buộc trong một khoảng trống chật hẹp, tù đọng. Câu thơ chuyển tiếp Trong rèm dường đã có đèn biết chăng càng tôn thêm vẻ lạng lẽ, đơn côi, một mình chinh phụ đối lập với bóng mình, đối lập với người bạn vô tri vô giác Đèn có biết dường bằng chẳng biết và đi đến kết cuộc Hoa đèn kia với bóng người khá thương … Rõ ràng cuộc sống người chinh phụ phần đông đã mất hết sức sống, con người đã bị “ vật hóa ” tựa như tàn đèn cháy đỏ kết lại đầu sợi bấc, con người giờ đây chỉ còn là “ bóng người ” trống trải, vừa đối xứng vừa đồng dạng và là hiện thân của chính kiếp hoa đèn tàn lụi. Ngay đến cảnh vật và sự sống bên ngoài cũng nhuốm vẻ tang thương, vô cảm, chập chờn bất định, không dễ chớp lấy với những “ gà eo óc gáy sương ”, “ hòe phất phơ rủ bóng ” … Bên cạnh đó, dòng thời hạn tâm ý cũng chuyển hóa thành sự đợi chờ mòn mỏi, thời hạn đầy ắp tâm trạng đơn côi nhưng không có sự sống, không sự kiện, không thấy đâu bóng hình hoạt động giải trí của con người :

Khắc chờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.

Trong sự chờ đón, người chinh phụ thấy một khoảng chừng thời hạn ngắn mà dài như cả năm trường, mối sầu trào dâng như biển lớn mênh mang. Những trạng từ “ đằng đẵng ”, “ dằng dặc ” tạo nên âm điệu buồn thương, ngân xa như tiếng thở dài của người thiếu phụ đăm đắm chờ chồng. Rút cuộc, hình bóng người chinh phụ có Open trở lại thì trước sau vẫn là nỗi chán chường, buông xuôi, vui gượng “ Hương gượng đốt ”, “ Gương gượng soi ”, “ Sắt cầm gượng gảy ” mà không sao che đậy nổi một hiện thực bất như ý “ hồn đà mê mải ”, “ lệ lại châu chan ” và “ Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng ” …
Ở đoạn thơ tiếp theo ( câu 17 – 28 ) là sự phản ánh nỗi lòng chinh phụ khi nhớ về người chồng. Có điều, nếu hình ảnh người chồng hiện hữu như một ý niệm xa mờ thì bản thân nỗi nhớ mong cũng chỉ như một ảo giác. Sự gặp gỡ là điều không hề bởi tin tức mịt mờ, bởi khoảng cách về khoảng trống, về địa điểm có tính phiếm chỉ, hình tượng của miền “ non Yên ”, “ đường lên bằng trời ”, “ xa vời khôn thấu ” … Các từ “ thăm thẳm ”, “ đau đáu ”, “ thiết tha ” gợi nhớ gợi thương, day đi dứt lại trong tâm can người chinh phụ. Sắc thái nỗi nhớ tăng tiến, rộng mở từ những suy tưởng dõi theo người chồng nơi phương xa đến sự dồn nén xúc cảm thành nỗi xót xa, đắng cay nối dài bất tận :

– Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời
– Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong

Giống như tâm sự Thúy Kiều trong Truyện Kiều : “ Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu – Người buồn cảnh có vui đâu khi nào ? ”, người chinh phụ có lúc thấy cảnh vật vô hồn, thê lương nhưng có khi lại cảm nhận cả khoảng chừng khoảng trống và cảnh vật như đang hối thúc, giục giã, thay đổi, không tìm thấy đâu sự hô ứng, đồng cảm giữa tình người với vạn vật thiên nhiên :

Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun.
Sương như búa, bổ mòn gốc liễu,
Tuyết dường cưa, xẻ héo cành ngô.

Hình ảnh so sánh “sương như búa”, “tuyết dường cưa” là sự cực tả những xao động của thế giới bên ngoài thông qua cách hình dung của chinh phụ, khi nàng bất chợt không còn chịu đựng nổi ngay cả vẻ bình dị đời thường và bột phát thành những ám ảnh dị thường. Đó là những tâm trạng khác biệt nhau cùng tồn tại trong một con người, sự phân thân trong cách cảm nhận về thiên nhiên, cuộc sống. Trong bản chất, chính tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ đã tạo nên những xung đột tình cảm khác biệt nhau và phổ vào thế giới tự nhiên tất cả những trái ngang, những thất vọng và cả niềm hy vọng mong manh, những giây lát yên tĩnh nhất thời và những cơn bão lòng dường như không thể nguôi khuây.

Xem thêm: MẪU 3 PHIẾU ĐÁNH GIÁ VÀ PHÂN LOẠI VIÊN CHỨC Năm 2019 – Tài liệu text

Bước vào đoạn cuối ( câu 29 – 36 ), người chinh phụ vươn tới khoảng trống thoáng rộng hơn với những hàng hiên, ngọn gió, bóng hoa, ánh trăng nhưng đó cũng chỉ là vạn vật thiên nhiên lãnh đạm, thiếu hẳn niềm tin và hơi thở ấm cúng của sự sống. Cảnh vật như tách khỏi con người và không thấy đâu hoạt động giải trí của con người. Tất cả chỉ đơn thuần là cảnh vật và vì vậy càng tôn thêm vẻ lạnh nhạt, trái chiều với tâm tư nguyện vọng con người và hình ảnh nhân vật chinh phụ đang khuất lấp, ẩn chìm đâu đó :

Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông.
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,
Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đâu!

Đến hai câu thơ cuối khởi đầu hé mở tâm trạng so sánh. Người chinh phụ nhìn cảnh hoa nguyệt mà trạnh lòng bâng khuâng xót xa cho thân phận mình, tủi phận mình một mình trước cảnh nguyệt hoa. Từ đây hoàn toàn có thể nói tới những dự cảm về ý thức cá thể của người chinh phụ và xa gần liên hệ tới quyền sống, quyền hưởng niềm vui, niềm hạnh phúc lứa đôi giữa chốn nhân gian .
Trên phương diện nghệ thuật và thẩm mỹ, thể thơ tuy nhiên thất lục bát với sự tích hợp hai câu thơ bảy chữ kiểu Đường thi hàm súc, lịch sự và trang nhã, đăng đối và câu thơ lục bát truyền thống cuội nguồn giàu âm điệu, gợi cảnh gợi tình đã tạo nên nhịp thơ buồn thương man mác, nối dài không dứt. Quan sát kỹ hoàn toàn có thể thấy từng bốn câu thơ đi liền nhau tạo thành một tiết đoạn, trong đó hai câu thất ngôn đóng vai trò khơi dẫn ý tứ, hai câu lục bát tiếp theo hướng tới luận bình, khai triển, lan rộng ra. Cứ như thế, những ý thơ, khổ thơ liên tục luân chuyển, tiếp nối đuôi nhau nhau như những ngọn sóng xúc cảm đang trào dâng. Ngay trong từng câu thơ cũng Open những tiểu đối tạo nên đặc thù hô ứng, đăng đối, tạo ấn tượng và sự nhấn mạnh vấn đề :

– Dây uyên kinh đứt/ phím loan ngại chùng
– Cành cây sương đượm/ tiếng trùng mưa phun
– Sâu tường kêu vắng/ chuông chùa nện khơi

Thêm nữa, tác phẩm diễn Nôm bên cạnh việc giữ lại và Việt hóa được cả mạng lưới hệ thống điển tích và từ Hán Việt ( non Yên, sắt cầm, dây uyên, phím loan, gió đông … ) thì nhiều ý tứ trong nguyên tác đã được vận động và di chuyển, tăng cấp thành lời thơ thật sự giàu chất thơ. Chẳng hạn, với câu Sầu tự hải – Khắc như niên ( nguyên ý nghĩa chỉ là Sầu tựa biển – Khắc như năm ) đã được chuyển dời thành câu thơ mang sắc thái nội tâm hóa, giàu cảm hứng, khơi gợi âm điệu cảm thương :

Khắc chờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.

Xem thêm: Đánh giá Samsung Galaxy M51: Pin rất khủng, màn hình đẹp, giá rẻ

Đoạn trích nói về tình cảnh một mình của người chinh phụ cũng như hàng loạt tác phẩm Chinh phụ ngâm là tiếng kêu thương của người phụ nữ chờ chồng, nhớ thương người chồng chinh chiến phương xa. Tình cảnh một mình đó được chiếu ứng trong sự cảm nhận về thời hạn đợi chờ đằng đẵng, khoảng trống trống vắng vây bủa bốn bề và đời sống hóa thành vô vị, mất hết sinh khí. Trên tổng thể là tâm trạng đơn độc và sự ý thức về thảm trạng mất đi niềm tin, đánh mất niềm vui sống và mối liên hệ gắn bó với cuộc sống to lớn. Trạng thái tình cảm đó một mặt có ý nghĩa tố cáo những cuộc cuộc chiến tranh phi nghĩa đã đẩy bao nhiêu người trai ra trận và hệ quả tiếp theo là bao nhiêu số phận chinh phụ héo hon tựa cửa chờ chồng, mặt khác xác nhận nhu yếu nói lên lời nói tình cảm và sự ý thức về quyền sống, quyền hưởng niềm hạnh phúc lứa đôi của người phụ nữ ngay giữa cuộc sống trần thế này. Không có gì khác hơn, đó chính là năng lực lan rộng ra diện đề tài, khai thác thâm thúy hơn quốc tế tâm hồn con người, xác lập nguồn cảm hứng tươi mới và chứng minh và khẳng định những giá trị nhân văn cao quý mà khúc ngâm đã đem lại, lưu lại bước trưởng thành vượt bậc của tiến trình văn chương thế kỷ XVIII trong tiến trình tăng trưởng chung của nền văn học dân tộc bản địa .

PGS.TS Nguyễn HữuSơn

Source: https://vh2.com.vn
Category : Đánh Giá